Temporal and spatial analysis of air pollutants in East Azerbaijan province

Subject Areas : Remote sensing,

Batool Zeynali ¹ , Elham Molanouri ² , Shiva Safari ³

1 - Mohaghegh university
2 - MSc. Student of Remote Sensing and GIS, University of Mohaghegh Ardabili
3 - MSc. Student of Remote Sensing and GIS, University of Mohaghegh Ardabili

Received: 2023-08-14 Accepted : 2024-01-29 Published : 2023-11-22

Keywords: air pollution, concentration, pollutant, spatial distribution, Sentinel 5,

Abstract :

The intensification of air pollution under the influence of various factors, including population growth and urbanization, is the concern of activists in this field. It is necessary to check the pollutants carefully using precise techniques. In this study, elements of NO2, CO, and Particulate Matter effective in air pollution were analyzed spatially and temporally (monthly, annually) using the TROPOMI instrument of Sentinel 5 sensor in East Azerbaijan province. Investigations showed that in the cold season, more areas of the region experience the presence of CO and NO2 pollutants, which are mainly caused by fossil fuels, industries, and residential areas. But their concentration is high in the hot and cold seasons respectively. Evidence shows that in densely populated areas, we are facing high concentrations and the presence of NO2. A high concentration of suspended particles is also seen in the summer season. According to the findings, all three elements have a high distribution in the cold season; on the other hand, the concentration and spatial distribution of pollutants is influenced by factors such as weather, topographical conditions, and industrial centers.

Full-Text:



فصل­نامه جغرافیای طبیعی، سال پانزدهم، شماره 62، زمستان 1402 89

 

صص104-89

 

 

تحلیل زمانی و مکانی آلایندهای هوا در استان آذربایجان شرقی¹

 

 

بتول زینالی²

دانشیاردانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

الهام ملانوری

دانشجوی دکتری تخصصی آب و هواشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

شیوا صفری

دانش آموختۀ کارشناسی ارشد سنجش از دور، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

 

تاریخ دریافت: 23/5/1402      تاریخ پذیرش:10/11/1402

 

چکیده

تشدید آلودگی هوا تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله ازدیاد جمعیت و شهرنشینی، مورد توجه فعالان این حوزه است. بررسی دقیق آلاینده‌ها توسط تکنیک‌های دقیق ضروری می‌باشد. در این مطالعه عناصر NO2، CO و ذرات معلق مؤثر درآلودگی هوا با استفاده از ابزار TROPOMI سنجنده سنتینل 5 در استان آذربایجان شرقی مورد تجزیه و تحلیل مکانی و زمانی (ماهانه و فصلی) قرار گرفت. بررسی‌ها نشان داد در فصل سرما مناطق بیشتری از منطقه حضور آلاینده‌های CO و NO2 را تجربه می‌کنند که عمدتاً ناشی از سوخت‌های فسیلی، صنایع و مناطق مسکونی می‌باشد؛ اما غلظت آن‌ها به ترتیب در فصل گرما و سرما بالا است. شواهد نشان می‌دهد در مناطقی که از نظر جمعیتی متراکم است با غلظت و حضور بالای NO2 روبه رو هستیم. در فصل تابستان نیز غلظت بالای ذرات معلق دیده می‌شود. طبق یافته‌ها هر سه آلاینده پراکندگی بالایی در فصل سرما داشته‌اند؛ از طرفی غلظت و توزیع مکانی آلاینده‌ها تحت تأثیر عواملی از جمله آب و هوا، شرایط توپوگرافی و مراکز صنعتی قرار دارد.

 

واژگان کلیدی: سنینل 5، آلاینده، آلودگی هوا، غلظت، توزیع مکانی

 

مقدمه

شده است که توجه جهانی را به خود جلب کرده است (ژانک³ و همکاران، 2022). آلودگی هوا به انتشار آلاینده‌ها در هوا اشاره دارد (لازیزوویچ⁴، 2023). انواع مختلفی از آلاینده‌های هوا مانند گازها (آمونیاک، مونوکسید کربن، دی‌اکسیدگوگرد، اکسیدهای نیتروژن، متان، دی‌اکسید کربن و کلروفلوروکربن‌ها)، ذرات معلق (اعم از آلی و معدنی) و مولکول‌های بیولوژیکی وجود دارد (ملکی و همکاران، 1401). امروزه کیفیت پایین هوا یکی از مهم‌ترین مشکلات زیست‌محیطی در بسیاری از شهرهای جهان است. انتشار آلاینده‌ها در هوا نقش مهمی در تغییرات آب و هوایی دارد. این مسئله نه تنها اثرات قابل توجهی بر سلامتی دارد، بلکه به اقتصاد کشور نیز آسیب می‌رساند (کومر و همکاران⁵، 2023، 2)؛ به ویژه در شهرهای بزرگ صنعتی به‌صورت مشکل حادتری مطرح می‌شود (عساکره و همکاران، 1399، 376). آلودگی هوا می‌تواند اثرات مخربی بر موجودات زنده داشته باشد و تلاش برای پیش‌بینی و تجزیه و تحلیل میزان توزیع و انتقال آلاینده‌های هوا به منظور به حداقل رساندن اثرات نامطلوب بر کیفیت هوا و اقلیم در حال انجام است. آلاینده‌های شیمیایی خطرناک توسط فعالیت‌های طبیعی و مصنوعی وارد محیط‌زیست می‌شوند (رنگزن و همکاران، 1400، 89)؛ از مهم‌ترین آلاینده‌های هوا می‌توان به CO⁶، ⁷SO2، ⁸NO2 و ⁹O3 و آئروسل‌ها (¹⁰AI) اشاره کرد. اندازه‌گیری دقیق آلاینده‌های هوا با قدرت تفکیک مکانی و زمانی بالا در سطح محلی، منطقه‌ای و جهانی برای تعیین چگونگی توزیع و اثرگذاری آن‌ها ضروری است (قنادی و همکاران، 1400، 82). بخصوص اینکه موسسه بین‌المللی تحقیقات سرطان از آلودگی هوا به‌عنوان سرطان‌زای قطعی انسان نام‌برده است (شامی و همکاران، 1399، 136 به نقل از هو¹¹، 2013). روش‌های زمینی پایش آلودگی هوا در عین سرعت، دقت و قدرت تفکیک زمانی زیاد، دارای هزینه بالای نگهداری و کالیبراسیون پیوسته و دوره‌ای هستند. همچنین پایش دقیق آلاینده‌های هوا نیازمند شرایط مناسب ایستگاه‌های پایش کیفیت هوا به لحاظ تعداد، تراکم و یکنواختی است که متأسفانه در ایران از شرایط مناسبی برخوردار نیستند. در این میان مشاهدات ماهواره‌ای در مقایسه با مشاهدات زمینی دارای مزایایی از جمله مشاهده منطقه وسیع و عدم نیاز به فرآیند نگهداری هستند، اما قدرت تفکیک زمانی پایینی را شامل می‌شوند. در حالت کلی مشاهدات ماهواره‌ای دارای صحت بالا ولی دقت پایین‌تری نسبت به ایستگاه‌های پایش هستند (قنادی و شهری، 1400، 24). در حال حاضر مأموریت پایش اتمسفر زمین نیز جزو برنامه‌های شرکت اروپایی Copernicus  است که مؤلفه فضایی آن توسط آژانس فضایی اروپا با توسعه مأموریت‌های سنتینل که Sentinel 5/UVNS بخشی از آن است، پشتیبانی می‌شود (لیزار و همکاران¹²، 2018، 3).

صفوی و همکاران (1395) در مطالعه‌ای به پهنه‌بندی شاخص کیفیت هوا و آلاینده‌های محیطی شهر تبریز پرداختند. آن‌ها از اطلاعات پنج ایستگاه پایش آلودگی هوا و جامعه آماری و درون‌یابی وزن دهی فاصله‌ای معکوس جهت توزیع دقیق آلودگی هوا در نقاط مختلف شهر استفاده کرده‌اند. طبق نتایج این محققین ذرات معلق و مونوکسید کربن دو عامل مهم آلودگی هوای شهر تبریز هستند که در بیشتر مواقع به‌ویژه فصل سرما منجر به اعلام شرایط هشدار می‌شود. شامی و همکاران (1399) در مطالعه‌ای به بررسی میزان تغییرات آلاینده‌های هوا در دوره انتشار ویروس کووید-19 در ایران با استفاده از اطلاعات ماهواره سنتینل 5 در فروردین 99 پرداختند و با دوره مشابه در سال 98 مقایسه کردند. نتایج این پژوهش نشان‌دهندۀ بهبود کیفیت هوا در فروردین 99 نسبت به ماه مشابه سال قبل بوده و دلیل آن را کاهش حمل‌ونقل و فعالیت انسانی ذکر کرده‌اند. غریبی همکاران (1400) در مطالعه‌ای به کاربرد تصاویر ماهواره‌ای سنتینل 5 در شناسایی کانون‌های آلاینده‌های هوا در ایران پرداختند. این پژوهشگران با فراخوانی پروداکت آلاینده‌های مختلف از جمله co، so2 به بررسی وضعیت این آلاینده‌ها در سامانه ¹³GEE پرداختند. طبق نتایج این محققین بر اساس تحلیل لکه‌های داغ شهرهای آبادان، اهواز، بندر امام خمینی، ماهشهر و عسلویه، تهران و پاکدشت آلوده‌ترین مناطق هستند. همچنین غلظت بالای NO2 و CO در تهران و پاکدشت به دلیل افزایش شمار وسایل نقلیه گازسوز شناسایی شده است. این محققین استفاده از تصاویر ماهواره‌ای جهت پایش آلاینده‌ای هوا را راهکار مناسبی دانسته‌اند. قنادی و همکاران (1400) در مطالعه‌ای به تحلیل مشاهدات ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا با استفاده از تصاویر سنتینل 5 در شهرستان اراک پرداختند. طبق گفته‌های این محققین تصاویر ماهواره‌ای در پایش کیفیت هوا قابلیت خوبی داشته و نقاط ضعف ایستگاه‌های زمینی از جمله توزیع مکانی غیریکنواخت و نیاز به کالیبراسیون منظم را ندارند. نتایج حاصل از بررسی این محققین بر روی چهار آلاینده و چهار ایستگاه زمینی در بازه زمانی 19 ماهه نشان‌دهندۀ تردید در صحت برخی مشاهدات زمینی است و با حذف مشاهدات ناصحیح خطای جذر میانگین از 2 درصد به 47 درصد بهبود حاصل کرده است. قنادی و همکاران (1400) در مطالعه‌ای به پایش آلودگی هوا بر اساس مقادیر آلاینده‌هایی نظیر مونوکسید کربن، دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد و ذرات معلق در بیست شهر بزرگ با استفاده از تصاویر سنتینل 5 در سال‌های 2019 و 2020 پرداختند. یافته‌های این محققین نشان‌دهندۀ همبستگی 78 درصدی داده‌های سنتینل 5 و داده‌های ایستگاه زمینی بوده است. همچنین در هر دو سال 2019 و 2020 به ترتیب شهرهای تهران و زنجان دارای بیشترین و کمترین میزان آلودگی بوده‌اند. این محققین به کاهش اندک آلودگی هوا در سال 2020 نسبت به سال 2019 به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا و احتمال تأثیر آن در کاهش ترافیک و فعالیت‌های صنعتی اشاره کرده‌اند. محمودی و همکاران (1401) در مطالعه‌ای به بررسی میزان غلظت آلاینده‌های هوای PM2.5 و اثر ترافیک شهری بر انتشار این آلاینده‌ها در شهر اصفهان پرداختند. این محققین از روش GWR و درون‌یابی IDW و ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا در مطالعه خود استفاده کرده‌اند. طبق نتایج این محققین بین متغیرهای مستقل تردد خودرو و جمعیت و متغیر وابسته افزایش آلاینده PM2.5 همبستگی بالایی با مقدار 0.75= R2 بخصوص در فصل تابستان وجود دارد. غفاری گیلانده و همکاران (1401) در مطالعه‌ای به بررسی آلودگی هوا در استان‌های ساحلی خلیج‌فارس در سال‌های 2018 تا 2019 پرداخته‌اند. این محققین از تصاویر ماهواره‌ای سنتینل 5 در برآورد کربن منو کسید، دی‌اکسید نیتروژن و بخار آب موجود در جو و تصاویر سنجنده MODIS جهت بررسی دمای سطح زمین و میزان آئروسل‌ها استفاده کرده‌اند. طبق نتایج این محققین مقادیر مختلف و شدت و حدت متفاوتی از مؤلفه‌های ذکر شده در موقعیت‌های مختلف زمانی و مکانی مشاهده شده است. به‌طوری‌که بیشینه غلظت CO در آوریل 2019 در شهرهای آبادان، دزفول و اهواز،H2O  در آگوست 2019 در شهرهای شادگان، خورموج و آبادان و NO2 در نوامبر 2018 در شهرهای آبادان، اهواز، اندیمشک قرار دارد. همچنین بیشینه روزانه LST در ژوئن 2019 در اهواز، شوش و بوشهر و بیشینه ضخامت عمق اپتیکی آئروسل در جولای 2019 در آبادان، اهواز، خرم‌شهر، دزفول، شوش، بوشهر، بندرلنگه و میناب و کمترین آن در نوامبر 2018 در شهرهای دور از خلیج‌فارس قرار دارد. کاپلان و همکاران¹⁴ (2019) در مطالعه‌ای به بررسی و ارتباط آلودگی هوا و داده‌های جغرافیایی و جمعیتی با استفاده از داده سنتینل 5 پرداختند. طبق نتایج این محققین همبستگی مثبت بالایی بین مقادیر و آمار جمعیت و همچنین همبستگی منفی بالایی بین ارتفاع و مقادیر CO مشاهده شده است. نتایج کلی این مطالعه قابلیت استفاده از داده‌های سنتینل 5 را در پایش کیفیت هوا و آلودگی هوا در مناطق محلی را تأیید کرده است. صفاریان زنجیر و همکاران (2020) در مطالعه‌ای به پایش و تحلیل زمانی و مکانی آلودگی هوا (کربن دی‌اکسید) در ایران با استفاده از داده سنتینل 5 در بازۀ زمانی 14 ماهه پرداختند آن‌ها همچنین از داده ماهواره مودیس و ترا جهت پایش دمای شبانه و روزانه در دوره 24 ماهه استفاده کردند. طبق نتایج این محققین بیشترین میزان آلودگی (CO) در استان‌های تهران و گیلان مشاهده شده است. همچنین قسمت‌هایی از استان‌های اردبیل و آذربایجان شرقی در معرض آلودگی شناسایی شدند. فرزانگان و همکاران (2022) در پژوهشی به بررسی تأثیر آلودگی هوا بر مهاجرت در ایران پرداختند. طبق نتایج این محققین بین سال‌های 2011 و 2016 حدود 4.3 میلیون ایرانی به‌ویژه در مرزهای داخلی مهاجرت کرده‌اند که طبق داده‌های ماهواره‌ای عمق نوری اخذ شده در بین این سال‌ها و همچنین داده‌های آماری مربوط به 31 استان، آلودگی هوا تأثیر مثبت و مهم در مهاجرت داشته است. همچنین سطح بالای اقتصادی را مانعی برای مهاجرت دانسته‌اند. پورکاران (2022) در مطالعه‌ای به بررسی رابطۀ الگوی فضایی کاربری اراضی مختلف و آلودگی هوا (عناصر NO2،SO2،CO وo و در درلان شهر تهران در تابستان 2020 و زمستان 2021 پرداختند. این محققین در مطالعۀ خود از داده‌های ماهواره‌ای لندست 8 و سنتینل 5؛ همچنین ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی چندگانه استفاده کرده‌اند. طبق نتایج آن‌ها کاربری‌های انسان‌ساخت و صنایع سنگین با معناداری کوچک‌تر از 038/0 رابطۀ مثبتی با عناصر NO2 و SO2 دارد. در مقابل به رابطۀ منفی فضای سبز و عنصر CO اشاره کرده‌اند. همچنین به همبستگی منفی و مثبت ترکیب فضایی کاربری‌های مختلف به ترتیب با عنصر O3 (معناداری کوچک‌تر از 047/0) و فضای سبز (معناداری کوچک‌تر از 047/0) اشاره کرده‌اند.

طبق نظر تعدادی از محققین گسترش شهرنشینی در ایران یکی از عوامل افزایش آلودگی هوا است (آشنا و همکاران، 1399). کلان‌شهر تبریز واقع در استان آذربایجان شرقی یکی از قطب‌های صنعتی کشور جزء هشت شهر آلودۀ کشور ایران در بخش هوا است. آلودگی هوای تبریز همانند سایر شهرهای بزرگ از مجموعۀ عوامل طبیعی، انسانی و صنعتی متأثر می‌شود (عابدینی و همکاران، 1391، 4) طوری که در اکثر ایام سال کیفیت هوای تبریز به دلیل کمبود تهویه طبیعی، پایین بودن سرعت باد و پایداری اتمسفر در وضعیت ناسالم قرار دارد و با شروع دوره سرد سال دچار وارونگی دما و در نتیجه آلودگی هوا می‌شود (صفوی و همکاران، 2015، 160) (سرور و همکاران، 1399، 154 به نقل از عقلمند، 1399). یکی از صنایع آلاینده در ایران صنعت سیمان است (باقری و همکاران، 1400) بنابراین حضور کارخانه سیمان صوفیان در شمال غرب شهر تبریز می‌تواند یکی از منابع مهم انتشار آلودگی باشد. حضور شرکت پالایش نفت تبریز در جنوب غرب شهر تبریز به‌عنوان منبع مهم پخش آلاینده‌های هوا در روستاها و شهرستان‌های اطراف بخصوص سرد رود، کوجوار، آخماقیه و تبریز غیرقابل انکاراست (ظروفچی بنیس و همکاران، 1393، 101). همچنین رشد فزایندۀ شهر تبریز به اطراف خود در چند دهه اخیر متناسب با سنجه‌های پایداری شهر نبوده و در حال حاضر با مشکلاتی از جمله آلودگی هوا روبه‌رو است (سرور و همکاران، 1399، 155). با توجه به مطالب ذکر شده بررسی وضعیت آلودگی هوا در استان آذربایجان شرقی و به‌ویژه شهرستان تبریز ضروری بوده و سنجش میزان آلاینده‌های مختلف و تجمع و پراکندگی آن‌ها در این زمینه می‌تواند کمک کننده باشد. هدف از مطالعه حاضر بررسی غلظت و پراکندگی عناصر آلایندۀ آئروسل، مونوکسید کربن و دی‌اکسید نیتروژن در هوای استان آذربایجان شرقی است که برخلاف مطالعات مشابه محدودۀ بزرگی بوده و امکان بررسی کامل پارامترهایی نظیر توپوگرافی، کانون‌های گردوغبار و مراکز صنعتی آلاینده و تأثیر آن‌ها بر آلودگی هوا را فراهم می‌کند. با توجه به مطالعات پیشین از جمله غفاری گیلانده و همکاران (1401) بررسی نقاط مختلف استان از لحاظ غلظت و حضور آلاینده‌ها ممکن است منجر به نتایج بهتر و متفاوتی از نظر شدت و حدت این آلاینده‌ها در موقعیت‌های زمانی و مکانی مختلف شود. تحلیل زمانی و مکانی سه آلاینده به‌طور هم‌زمان در چهار فصل سال هدف دیگر این مطالعه است که به همراه وسعت منطقۀ مورد مطالعه می‌تواند به‌عنوان نوآوری مطالعه حاضر مدنظر قرار گیرد.

 

داده‌ها و روش‌ها

موقعیت منطقه مورد مطالعه

استان آذربایجان شرقی از استان‌های مهم و پرجمعیت ایران است که در گوشه شمال غرب کشور واقع شده است. مساحت این استان 45491 کیلومتر مربع است که حدود 8/2 درصد از مساحت کل کشور را شامل می‌شود. این استان از نظر موقعیت طبیعی در محل به‌هم خوردگی دو رشته کوه البرز و زاگرس، به عبارتی در زون البرز و آذربایجان و در گوشه شمال غرب فلات ایران واقع شده است. در حالت کلی، استان آذربایجان‌شرقی یک منطقه کوهستانی محسوب می‌شود که حدود 40 درصد از سطح آن را کوهستان فرا گرفته است. از مناطق کوهستانی معروف منطقه، می‌توان توده آتشفشانی سبلان در شرق و سهند در غرب و جنوب غربی و رشته کوه‌های قره‌داغ در شمال و رشته‌کوه‌های تخت سلیمان و اربط در جنوب و ارتفاعات بزقوش در جنوب شرق و قوشاداغ در شمال شرق استان اشاره کرد. آب و هوای آذربایجان شرقی به‌طور کلی سرد و خشک است ولی به علت تنوع توپوگرافیکی از اقلیم‌های متفاوتی برخوردار است. این استان همواره تحت تأثیر بادهای سرد شمالی و سیبری و بادهای مرطوب دریای سیاه و مدیترانه و اقیانوس اطلس قرارگرفته است؛ به‌علاوه، بادهای محلی نیز تحت تأثیر شرایط طبیعی استان از سوی کوهستان‌های بلند و دریاچه‌های ارومیه و خزر به‌سوی دشت‌ها و جلگه‌ها می‌وزند (اعلمی و همکاران، 1388، 101). آذربایجان شرقی یک منطقه سردسیر و کوهستانی است و از لحاظ تقسیم‌بندی‌های اقلیمی جزو مناطق نیمه‌خشک به‌حساب می‌آید و میانگین بارندگی سالیانه آن 250 الی 300 میلی‌متر است. از نظر تقسیمات حوضه‌های آبریز کشور، حوضه‌های آبخیز ارس، سفیدرود، قزل‌اوزن و دریاچه ارومیه پهنه استان را پوشش می‌دهند که بیشترین مساحت استان در محدوده حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته است (as.doe.ir) (اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان آذربایجان شرقی). شکل 1 منطقه مورد مطالعه را نشان می‌دهد.

 

 

شکل 1: منطقه مورد مطالعه

 

در مطالعه حاضر آلاینده‌های CO،NO2 و ذرات معلق در بازۀ زمانی آوریل 2021 تا فوریه 2022 میلادی (1400 شمسی) با استفاده از پروداکت‌های مربوطه و با اعمال فیلترهای زمانی و مکانی مناسب در سامانه پردازشی تحت وب Google Earth engine استخراج شده است. جهت این کار از داده‌های ماهوارۀ سنتینل 5 استفاده شده است. نتایج مربوطه به‌صورت نمودار نمایش داده شده که بردارهای افقی و عمودی به ترتیب نشان‌دهندۀ زمان (به‌صورت ماهانه در سال 1400) و غلظت عنصر آلاینده مورد نظر می‌باشد. همچنین تصاویر مربوط به توزیع فضایی آلاینده‌ها در نقاط مختلف استان آذربایجان شرقی در فصل‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.

ویژگی‌های ماهواره سنتینل 5

سنتینل 5 UVNS سنجنده غیرفعال push broom و خورشید آهنگ است که در 17 اکتبر 2017 در فاصلۀ 824 کیلومتری مدار زمین قرار گرفته است. محدودۀ طیفی این سنجنده 270 الی 2385 نانومتر و قدرت تفکیک طیفی آن بین 0.25 و 1 نانومتر متر است. همچنین قدرت تفکیک مکانی این سنجنده 5/7 در 5/7 کیلومتر مربع است. سنجندۀ سنتینل 5 از امواج ماوراءبنفش، مرئی، مادون‌قرمز نزدیک و مادون‌قرمز طول موج‌کوتاه پشتیبانی می‌کند (ویفکیند و همکاران¹⁵، 2012، 72). مأموریت این سنجنده برآورد میزان عناصر از جمله دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد، متان، فرمالدئید، مونوکسید کربن و برخی ذرات معلق در هوا به‌صورت روزانه است (صفریان زنجیر و همکاران، 2020، 712). ماهواره سنتینل 5 از پروداکت‌های مختلفی جهت بررسی آلاینده‌های جوی با توان تفکیک 01/0 درجه (یک کیلومتر) و توان تفکیک زمانی 2 روزه در لایه تروپوسفر برخوردار است.

 

ذرات معلق (آئروسل)

ذرات آلودگی هوا ((PM مخلوط پیچیده‌ای از فلزات، نمک‌ها، مواد شیمیایی آلی و مواد بیولوژیکی هستند که عامل خطر جدی زیست‌محیطی برای انسان می‌باشند. از جمله عوامل مؤثر در تشدید آلودگی ذرات معلق می‌توان به فعالیت‌های انسانی و ساخت و ساز بی‌رویه، واحدهای آسفالت‌پزی و آجرپزی، کمبود فضای سبز و پارک‌های جنگلی اشاره کرد (صفوی و همکاران، 1395، 162). قرار گرفتن در معرض این ذرات می‌تواند باعث بسیاری از بیماری‌ها در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه شود. به‌ویژه کسری از ذرات با دینامتر آیرودینامیکی زیر 5/2 میکرومتر دارای سطح وسیع و ترکیبات جذب شده مانند فلزات سنگین بوده و قطر کوچک به آن‌ها اجازه می‌دهد تا به محفظه ریه برسند، جایی که می‌توانند اثرات نامطلوبی بر سلامتی داشته باشند (کاچون و همکاران¹⁶، 2023، 4). برای بررسی ذرات معلق از محصول ¹⁷UVAI استفاده شده است که داده‌های آن از جولای 2018 در دسترس است. محاسبه نسبتاً ساده شاخص آئروسل بر اساس تغییرات وابسته به طول‌موج پخش ریلی¹⁸ در محدوده طیفی UV است که در آن جذب ازن بسیار کم است. امکان محاسبه UVAI با حضور ابر جهت پوشش روزانه و جهانی امکان‌پذیر است. این شاخص جهت ردیابی توده‌های آئروسل اپیزودیک ناشی از طغیان گرد و غبار، خاکستر آتشفشانی و سوزاندن زیست توده ایده آل است. earthdata.nasa.gov.

 

 

 

نیتروژن دی‌اکسید (NO2)

دی‌اکسید نیتروژن از مهم‌ترین آلاینده‌های هوا بشمار می‌رود. این آلاینده در غلظت‌های بالا باعث ایجاد مه دود فتوشیمیایی شده و میدان دید را کاهش می‌دهد و بر سلامت انسان تأثیر منفی زیادی می‌گذارد. طبق گزارش آژانس کیفیت هوای اروپا، بیش از 60 درصد از دی‌اکسید نیتروژن از اگزوز وسایل نقلیه موتوری تأمین می‌شود. منابع دیگر NO2 عبارتند از پالایش بنزین و فلزات، سایر صنایع تولیدی و فرآوری مواد غذایی (کاپلان و همکاران، 2019، 132). جهت پایش این آلاینده از مجموعه داده ¹⁹NRTI NO2 استفاده شده است. این مجموعه داده تصویر و اطلاعاتی از غلظت نیتروژن دی‌اکسید با قدرت تفکیک مکانی بالا ارائه می‌دهد. سیستم پردازشی NO2 سنتینل 5 بر مبنای مدل انتقال شیمی اتمسفر عمل می‌کند.

 

کربن مونوکسید (CO)

60 در صد منابع انتشار کربن مونوکسید به صنایع و وسایل نقلیه موتوری، به‌ویژه احتراق ناقص سوخت از این وسایل، دفع زباله، دود تنباکو و سوزاندن زغال چوب و 40 درصد به منابع طبیعی مانند فوران‌های آتشفشانی، انتشار گازهای طبیعی، تخریب پوشش گیاهی و حیوانات و آتش‌سوزی در جنگل‌ها مربوط می‌شود (کاپلان و همکاران، 2019، 131). گسترش سریع شهرنشینی و صنعتی شدن، عدم ساماندهی سیستم حمل‌ونقل و ترافیک شهری، عدم جایگزینی خودروهای فرسوده و... باعث انتشار بیش از اندازه این گاز در هوای شهرهای بزرگ می‌شود (فضل زاده و همکاران، 1394، 161) (صفوی و همکاران، 1393، 160). در مطالعه حاضر از محصول NRTI CO²⁰ جهت بررسی آلاینده Co استفاده شده است. مجموعه داده NRTI CO وضعیت آلاینده کربن مونوکسید را در هر دو وضعیت آسمان ابری و صاف با استفاده از اندازه‌گیری امواج بازگشتی از زمین در محدوده طیفی 3/2 میکرومتر طیف الکترومغناطیسی مادون‌قرمز موج‌کوتاه (SWIR) بررسی می‌کند.

 

بحث و یافته‌ها

شرایط جوی و اقلیمی و پارامترهایی همچون جهت و سرعت باد، دما، بارش، رطوبت و تابش خورشیدی تأثیر قابل ملاحظه‌ای در تداوم و تشدید آلودگی هوا دارند (شاه‌محمدی و همکاران، 1397، 76)؛ بنابراین شاهد تغییرات زمانی و مکانی عناصر آلودگی هوا در قسمت‌های مختلف منطقه مورد مطالعه هستیم. شکل 2 تغییرات غلظت ذرات معلق هوا را به‌صورت ماهانه در طول یک سال نشان می‌دهد. همان‌طور که از نمودار مشخص است غلظت ذرات معلق از ماه اردیبهشت افزایش داشته و در شهریور ماه به اوج خود (0.6) رسیده است. شکل 3 توزیع مکانی این ذرات در مناطق مختلف استان در فصول مختلف را نشان می‌دهد. در فصل تابستان غلظت ذرات معلق در مناطقی حداکثر مقدار را شامل می‌شود و بیشترین تجمع این ذرات نیز از سمت دریاچه ارومیه است. کاهش رطوبت و کم شدن آب دریاچه ارومیه و افزایش نمکزارهای اطراف آن می‌تواند از دلایل عمدۀ این مسئله باشد. توده گردوغبار فرا منطقه‌ای نیز می‌تواند دلیل دیگری باشد. در فصل بهار نیز پراکندگی ذرات معلق در مناطق مختلف منطقه اما با غلظت ناچیز قابل مشاهده است؛ در فصل زمستان هم به همین شکل پراکندگی بالا اما تراکم ذرات معلق نسبت به فصل بهار بیشتر است که رطوبت بالا و مه و تشکیل آئروسل‌های ثانویه در اثر آن (کایو و همکاران، 2023) در فصل زمستان می‌تواند دلیل مهمی در منطقه در زمان مورد مطالعه باشد.

 

 

شکل 2: نمودار ذرات معلق هوا به‌صورت ماهانه

 

 

شکل 3: تصاویر میانگین گرد و غبار به‌صورت فصلی

شکل 4 نشان‌دهندۀ نمودار تغییرات غلظت گاز مونوکسید کربن به‌صورت ماهانه است. شکل 5 نیز توزیع مکانی این آلاینده در فصول مختلف سال 1400 را نشان می‌دهد. طبق یافته‌ها مناطقی دارای غلظت بالایی از این آلاینده نسبت به سایر نقاط هستند و بیشترین و کمترین میزان مونوکسید کربن (CO) در دوره یازده ماهه (آوریل 2021 تا فوریه 2022، فروردین 1400 تا بهمن 1400) 0.0288 و 0.0249 mol/m2 به دست آمده است. از طرفی بر اساس نمودار با آغاز فصل بهار شاهد افزایش غلظت این گاز در اتمسفر هستیم؛ اما پراکندگی حضور این آلاینده در مناطق مختلف و شهرهای منطقۀ مورد مطالعه در فصول سرد به‌ویژه خود شهر تبریز و شهرستان‌های سرد رود، اسکو، سهند، آذرشهر بیشتر است که به نظر می‌رسد در این مورد نقش شرکت پالایش نفت تبریز و سایر مراکز صنعتی پررنگ است (شکل 6). نکته قابل‌توجه قسمت‌های شمالی منطقه مورد مطالعه در مجاورت قسمت‌های شمالی استان اردبیل و همسایگی کشور جمهوری آذربایجان است که حضور کربن مونوکسید با غلظت بالا در تمام فصول قابل مشاهده است. طبق یافته‌ها مناطق ذکر شده از ارتفاع پایین‌تری از سطح دریا نسبت به سایر نقاط استان برخوردار هستند. به‌طور مثال می‌توان به اختلاف ارتفاع تقریبی 1200 متری بین شهر تبریز و مناطق ذکر شده اشاره کرد.

 

 

شکل 4: نمودار منو کسید کربن به‌صورت ماهانه

 

 

شکل 5: تصاویر میانگین مونوکسید کربن به‌صورت فصلی

 

شکل 6: تراکم جمعیت و مراکز صنعتی استان آذربایجان شرقی

 

شکل 7 نمودار تغییرات غلظت نیتروژن دی‌اکسید به‌صورت ماهانه و شکل 8 توزیع فضایی این آلاینده در فصول مختلف سال 1400 را نشان می‌دهد. حداکثر و حداقل مقدار NO2 مطابق نمودار 0.000093 و 0.000069 به‌دست‌آمده است. با توجه به نمودار و نقشه شاهد افزایش چشمگیر میزان این آلاینده در فصل سرما یعنی ماه‌های اکتبر تا ژانویه هستیم. طبق یافته‌ها بیشترین توزیع این آلاینده از سمت غرب استان؛ محل قرارگیری شرکت پالایش نفت تبریز و واحدها و شهرک‌های صنعتی بزرگ، مشاهده می‌شود. از طرفی میزان غلظت این آلاینده در خود شهر تبریز جایی که عبور و مرور وسایل نقلیه و تجمع ساختمان‌ها و مصرف سوخت بالاست، چشمگیرتر است. در نتیجه تجمع جمعیتی بیشتری در این مناطق قابل پیش‌بینی است (شکل 6).

 

 

شکل 7: نمودار نیتروژن دی‌اکسید به‌صورت ماهانه

 

 

شکل 8: تصاویر میانگین نیتروژن دی‌اکسید به‌صورت فصلی

 

نتیجه‌گیری

به‌منظور کاهش آلودگی هوا و افزایش کیفیت هوا، ابتدا باید بزرگ‌ترین عوامل آلودگی هوا شناسایی شوند. در مطالعه حاضر وضعیت آلودگی هوا و عناصر مهم CO،NO2 و ذرات معلق تأثیر گزار در این رابطه با استفاده از داده‌های سنجش از دوری اخذ شده توسط داده TROPOMI سنجنده سنتینل 5 در استان آذربایجان شرقی (سال 1400) به‌صورت ماهانه و فصلی و همچنین مکانی مورد بررسی قرار گرفته است. بیشتر غلظت ذرات معلق با مقدار 6/0 در فاصله بین مرداد و شهریور 1400 (آگوست-سپتامبر 2021) تخمین زده شده است. همچنین طبق نقشه توزیع مکانی بیشترین میزان تراکم این ذرات در فصل تابستان با مقدار 40/3 و از سمت دریاچه ارومیه بوده است که می‌تواند به دلیل نفوذ توده گردوغبار فرا منطقه‌ای از کشورهای عراق، سوریه و عربستان و معضل ذرات معلق نمکی حاصل از خشکی دریاچه ارومیه باشد (صفوی و همکاران، 1393، 175). همچنین در فصل‌های زمستان و بهار پراکندگی فضایی بالایی از این ذرات مشاهده می‌شود که ممکن است به دلیل افزایش رطوبت هوا باشد. در مورد عنصر مهم آلودگی هوا یعنی CO نیز بیشترین و کمترین میزان غلظت این آلاینده در فروردین و آذر به ترتیب با مقادیر 0.0288 و 0.0249 mol/m2 مشاهده شده؛ همچنین در تابستان نیز با مقدار 0.0283 غلظت بالایی از این آلاینده برآورد شده است؛ اما پراکندگی بیشتری از این آلاینده در فصول سرما مشاهده می‌شود. از طرفی در ارتفاعات پایین منطقه در تمام فصول این عنصر با غلظت بالا حضور دارد. عنصر نیتروژن دی‌اکسید نیز در فواصل بین ماه‌های آذر و دی (دسامبر و ژانویه) با مقدار 0.000093 بیشترین و با نزدیک شدن به اواخر زمستان با مقدار 0.000069 کمترین میزان غلظت را به خود اختصاص داده است. از طرفی تراکم بالایی از این عنصر در مناطق پرجمعیت و پراکندگی قابل توجهی از این آلاینده در فصول سرد قابل مشاهده است. در هر صورت حضور آلاینده‌های CO،NO2، ذرات معلق در مناطق و فصول مختلف سال 1400 مشاهده شده است؛ اما غلظت و پراکندگی آن‌ها تحت تأثیر عوامل گوناگونی از جمله شرایط جوی حاکم در فصل‌های گوناگون، کاربری‌های مختلف، تراکم جمعیت و شرایط توپوگرافی است. به نظر می‌رسد در مناطقی با تراکم جمعیتی بالا نیتروژن دی‌اکسید بالا و در مناطقی با ارتفاع پایین مونوکسید کربن بالا مشاهده می‌شود. به‌طوری که کاپلان و همکاران (2019) به همبستگی مثبت آمار جمعیت و NO2 و همبستگی منفی ارتفاع و مقادیر CO اشاره کرده‌اند. همچنین مطالعات متعدد دیگری نیز گزارش‌هایی از کاهش آلودگی هوا (CO) با افزایش ارتفاع را اعلام کرده‌اند. دلیل افزایش غلظت آلاینده CO در فصل سرما می‌تواند افزایش تردد وسایل نقلیه و مخصوصاً وسایل نقلیه شخصی باشد. با توجه به اینکه با پراکندگی بالای آلاینده‌های CO و NO2 در فصل سرما مواجه هستیم؛ یکی از عوامل اصلی این مسئله پدیدۀ وارونگی یا وارونگی دما به‌ویژه در ارتفاعات پایین و داخل شهرها به دلیل تفاوت جرم این عناصر با هوا است. وارونگی دما زمانی اتفاق می‌افتد که لایه‌ای از هوای گرم بالای هوای سرد مجاور سطح زمین باشد. همین وارونگی دما نقش اساسی در آلودگی هوا دارد، زیرا به پایداری جو کمک می‌کند و انرژی باد را از بین می‌برد و در نتیجه از پراکندگی عمودی و افقی آلاینده‌ها جلوگیری می‌کند (صفاریان زنجیر و همکاران، 2020، 717). علاوه بر CO و NO2 پراکندگی بالایی از ذرات معلق نیز در فصول سرد مشاهده می‌شود؛ در نتیجه به نظر می‌رسد نقش مهم بادهای غالب و تأثیر آن در انتشار آلاینده‌ها که در مقاطع زمانی مختلف در منطقه حضور دارد دور از انتظار نیست؛ به‌طوری که درگاهی و همکاران (1392) عامل اصلی افزایش ذرات معلق در تبریز را وزش بادهای غالب از سمت دریاچه ارومیه و شرایط ویژۀ این دریاچه دانسته‌اند. منصوریان و همکاران (1402) نیز هم جهتی محل دودکش کارخانه فولاد با باد غالب منطقه را، دلیل اصلی انتشار آلاینده‌ها در شهرستان اردکان دانسته‌اند؛ نتیجۀ مشابه همین را می‌توان در مطالعۀ ایزد رضایی و همکاران (1401) در بررسی انتشار عناصر آلاینده مونوکسید کربن و دی‌اکسید نیتروژن از مجتمع پتروشیمی مارون در منطقۀ ویژۀ اقتصادی ماهشهر مشاهده کرد. طبق مطالعات صورت گرفته، درست است با حضور چشمگیر آلاینده‌هایی نظیر CO و NO2 در فصل سرما مواجه هستیم اما آلاینده‌های تابستانی برای سلامت انسان خطرناک‌تر هستند به دلیل اینکه آلاینده‌هایی که مبتنی بر نیتروژن و سولفور هستند و از خودروها خارج می‌شوند، در قسمت پایین جو قرار می‌گیرند و بر سلامت انسان تاثیرگزارتر هستند. (صفاریان زنجیر و همکاران،2020). نتایج مطالعه حاضر قابلیت سنجنده سنتینل 5 در پایش آلودگی هوا را با وضوح فضایی نسبتاً بالا را تأیید می‌کند. آگاهی از غلظت آلاینده‌ها در مناطق اطراف واحدهای صنعتی بزرگ و مهم کشور نظیر پتروشیمی و برنامه‌های تعمیر و حفاظت واحدها می‌تواند نقش مؤثری در کنترل آلودگی هوا داشته باشد. آلودگی هوا می‌تواند مشکلات عدیده‌ای بر سلامت انسان به‌ویژه کودکان و سالمندان داشته باشد که برنامه‌ریزی دقیق مسئولان مربوطه را می‌طلبد. پیشنهاد می‌شود در مطالعات آینده بررسی سایر آلاینده‌ها، اعتبارسنجی نتایج با اندازه‌گیری‌های زمینی و ارزیابی عواملی مانند جهت باد، تراکم ساختمان یا سایر عواملی که ممکن است در آلودگی هوا نقش داشته باشند صورت گیرد.مکان‌یابی دقیق مناطق مستعد استفاده از انرژی‌های پاک پیشنهاد دیگر این پژوهش است.

منابع

1- آشنا، ملیحه، حسین‌آبادی، سعید. (1399). ارزیابی عوامل مؤثر بر تغییرات انتشار دی‌اکسید کربن در ایران با تأکید بر نقش شهرنشینی؛ روش تحلیل تجزیه. جغرافیا و مخاطرات محیطی، دوره 9، شماره 2، صص 145-163.

2- اعلمی، محمدتقی، حسین زاده، حجت. (1393). مدل‌سازی فرآیند بارش – رواناب در حوضه لیقوان چای با استفاده از نرون شرطی آستانه دمایی. دانش آب و خاک، 20(2), 97-110.

3- ایزد رضایی، عاطفه، احمدی ندوشن، مژگان و لطفی، پانته آ. (1401). مدل‌سازی پراکنش گازهای آلاینده CO و NO2 از دودکش‌های شرکت پتروشیمی مارون در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر با استفاده از مدل AERMOD.  طب کار، 14(4)، 1-13.

4- باقری، سمانه، انصاری سامانی، حبیب. (1400). پیش‌بینی انتشار گازکربنیک ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی و تغییرات محیطی (مطالعه موردی: ایران). جغرافیا و مخاطرات محیطی، دوره 10، شماره 3، صص 105-122.

5- رنگزن کاظم، کابلی‌زاده مصطفی، محمدی شاهین. (1400) بررسی زمانی- مکانی آلودگی دی‌اکسید نیتروژن در استان خوزستان با استفاده از سنجنده TROPOMI. تحقیقات نظام سلامت. دوره 17، شماره 2، صص ۸۷-۹۶.

6- درگاهی، عبداله، دهقان‌زاده، رضا، فهیمی نیا، وحیده، جباری، یحیی، عزیزی، فرناز. (1395). بررسی تغییرات کیفیت هوای شهر تبریز از نظر غلظت آلاینده PM10 با تأکید بر شاخص AQI و ارتباط آن با روند کاهش سطح آب دریاچه ارومیه در سال‌های 90-1387. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 18((ویژه‌نامه شماره 2)), 55-62.

7- سرور، هوشنگ، اسمعیل پور، مرضیه، خیری زاده، منصور، امرایی، مهتاب. (1399). تحلیل فضایی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر آلودگی هوای شهر تبریز. مخاطرات محیط طبیعی، دوره 9، شماره 24، صص 151-172.

8- شامی سیاوش، خوش‌لهجه آذر مهدی، قربانی زهرا، مقیمی آرمین، محمد زاده علی، ثابت‌قدم سیده سمانه. (1399). بررسی میزان تغییرات آلاینده‌های هوا در دوره انتشار ویروس کووید-۱۹ در ایران با استفاده از اطلاعات ماهواره سنتینل ۵. نشریه علمی پژوهشی علوم و فنون نقشه‌برداری. دوره 10، شماره 3، صص ۱۳۵-۱۴۶.

9- شاه‌محمدی عاطفه، بیات علی، مشهدی زاده ملکی سعید. (1399). بررسی رفتار دی‌اکسید نیتروژن در شهرستان مشهد و ارتباط آن با پارامترهای هواشناسی. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. دوره 20، شماره 58، صص ۷۱-۸۵.

10- صفوی، سیدنوید، موسوی، مریم، دهقان‌زاده ریحانی، رضا و شاکری، مسعود. (1395). پهنه‌بندی فصلی و مکانی شاخص کیفیت هوا و آلاینده‌های هوای محیطی شهر تبریز به کمک نرم‌افزار GIS و بررسی مشکلات اجرایی موجود. سلامت و بهداشت اردبیل، دوره 7، شماره 2، صص 158-177.

11- ظروفچی‌بنیس، خالد، فاتحی فر، اسماعیل، احمدی، جواد، محمدی، میثم. (1393). مدل‌سازی پخش آلودگی هوا با استفاده از نرم‌افزار ISCST در اطراف شرکت پالایش نفت تبریز. نشریه مهندسی عمران و محیط‌زیست دانشگاه تبریز، دوره 77، شماره 44، صص 99-106.

12- عابدینی، یوسفعلی. نوروز زاده، فرهاد، صدایی، یوسف (1391). تعیین آلودگی هوای شهر تبری با استفاده از شاخص PSI، اولـین همـایش ملـی حفاظـت و برنامه‌ریزی محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد همدان.

13- عساکره، حسین، احدی، لیلا. (1399). بررسی رابطۀ تیپ‌های هوایی تبریز و آلودگی هوا. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، دوره 52، شماره 3، صص 375-394.

14- غریبی شیوا، شایسته کامران. (1400). کاربرد تصاویر ماهواره‌ای سنتینل ۵ در شناسایی کانون‌های آلاینده‌های هوا در ایران. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. دوره 8، شماره 3، صص ۱۲۳-۱۳۸.

15- غفاری گیلانده، عطا، صفریان زنگیر، وحید. (1402). تخمین و آشکارسازی آلودگی هوا در استان‌های ساحلی خلیج‌فارس با رویکرد آب‌وهوای منطقه‌ای. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 12(2), 101-124.

16- فضل زاده دوئل، مهدی،  رستمی، روح اله  حضرتی، صادق. (1395). بررسی غلظت منواکسیدکربن در هوای آزادشهری و هوای داخل ساختمان‌های مسکونی شهر اردبیل. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ــ دوره 23، شماره 1.

17- قنادی، محمدامین، شهری، متین، مرادی، امیررضا. (1401). پایش آلودگی هوا با استفاده از تصاویر ماهواره سنتینل-5 (مطالعه موردی: شهرهای بزرگ صنعتی ایران). فصلنامه علوم محیطی، دوره 20، شماره 2، صص 81-98.

18- قنادی، محمدامین، شهری، متین. (1401). ارائه روشی مبتنی بر ترکیب و رأی‌گیری باهدف تحلیل مشاهدات ماهانه ایستگاه‌های پایش کیفیت هوا با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای - مطالعه موردی: شهرستان اراک. فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی «سپهر»، دوره 31، شماره 122، صص 23-41.

19- محمودی، َشراره، احمدی ندوشن، مژگان. (1401). بررسی تأثیر ترافیک بر انتشار PM2.5 با استفاده از روش رگرسیون وزنی جغرافیایی (GWR) (مطالعه موردی شهر اصفهان). علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره 24، شماره 4، صص 31-45.

20- منصوریان، زهرا، نژاد کورکی، فرهاد. (1402). تحلیل حساسیت انتشار آلودگی هوای یک کارخانه فولاد نسبت به جهت باد غالب. انسان و محیط‌زیست، 21(2), 31-53.

21- ملکی، آیدا، قبادی، پریسا، کاه فروشان، داوود، سربازان، محمدحسن، منصوری، حمید. (1401). تحلیل پراکنش مکانی آلاینده‌های هوا در مرکز شهر (منطقه 8) تبریز و ارتباط آن با محیط انسان‌ساخت. توسعه پایدار شهری، 3(6), 69-83.

 

22- Cachon, F. B. Cazier, F. Verdin, A. Genevray, P. Ayi-Fanou, L. Aïssi, F. Sanni, A. & Courcot, D. (2023). Physicochemical Characterization Of Air Pollution Particulate. Atmosphere.

23- Farzanegan, M. R. Gholipour, H. F. & Javadian, M. (2023). Air Pollution And Internal Migration: Evidence From An Iranian Household Survey. Empirical Economics, 64(1), 223–247. Https://Doi.Org/10.1007/S00181-022-02253-1

24- Gheshlaghpoor, S. Abedi, S. S. & Moghbel, M. (2023). The Relationship Between Spatial Patterns Of Urban Land Uses And Air Pollutants In The Tehran Metropolis, Iran. Landscape Ecology, 38(2), 553–565. Https://Doi.Org/10.1007/S10980-022-01549-Y

25- Kaplan, G. Avdan, Z. Y. & Avdan, U. (2019). Spaceborne Nitrogen Dioxide Observations From The Sentinel-5P TROPOMI Over Turkey. 2, 4. Https://Doi.Org/10.3390/Ecrs-3-06181

26- KAPLAN, G. & YİGİT AVDAN, Z. (2020). Space-Borne Air Pollution Observation From Sentinel-5P Tropomi: Relationship Between Pollutants, Geographical And Demographic Data. International Journal Of Engineering And Geosciences, 2, 130–137. Https://Doi.Org/10.26833/Ijeg.644089

27- Kumar, P. Aishwarya, Srivastava, P. K. Pandey, M. K. Anand, A. Biswas, J. K. Drews, M. Dobriyal, M. Singh, R. K. De La Sen, M. Singh, S. 28-S. Pandey, A. K. Kumar, M. & Rani, M. (2023). Nitrogen Dioxide As Proxy Indicator Of Air Pollution From Fossil Fuel Burning In New Delhi During Lockdown Phases Of COVID-19 Pandemic Period: Impact On Weather As Revealed By Sentinel-5 Precursor (5p) Spectrometer Sensor. Environment, Development And Sustainability, 0123456789. Https://Doi.Org/10.1007/S10668-023-02977-9

29- Irizar, J. Melf, M. Bartsch, P. Koehler, J. Weiss, S. Greinacher, R. Erdmann, M. Kirschner, V. Perez Albinana, A. & Martin, D. (2019). Sentinel-5/UVNS. 11180(October 2018), 3. Https://Doi.Org/10.1117/12.2535923

30- Lazizovich, K. O. & Student. (2023). Proceedings Of International Conference On Modern Science And Scientific Studies Hosted Online From Paris, France. PROBLEM OF TREATMENT OF PATIENTS WITH HYPOSPADIAS (Literature Review) Khaydarov. 205–209.

31- Safarianzengir, V. Sobhani, B. Yazdani, M. H. & Kianian, M. (2020). Monitoring, Analysis And Spatial And Temporal Zoning Of Air Pollution (Carbon Monoxide) Using Sentinel-5 Satellite Data For Health Management In Iran, Located In The Middle East. Air Quality, Atmosphere And Health, 13(6), 709–719. Https://Doi.Org/10.1007/S11869-020-00827-5

32- Veefkind, J. P. Aben, I. Mcmullan, K. Förster, H. De Vries, J. Otter, G. Claas, J. Eskes, H. J. De Haan, J. F. Kleipool, Q. Van Weele, M. Hasekamp, O. Hoogeveen, R. Landgraf, J. Snel, R. Tol, P. Ingmann, P. Voors, R. Kruizinga, B. Levelt, P. F. (2012). TROPOMI On The ESA Sentinel-5 Precursor: A GMES Mission For Global Observations Of The Atmospheric Composition For Climate, Air Quality And Ozone Layer Applications. Remote Sensing Of Environment, 120(2012), 70–83. Https://Doi.Org/10.1016/J.Rse.2011.09.027.

33- Zhang, Z. Zhang, G. & Li, L. (2022). The Spatial Impact Of Atmospheric Environmental Policy On Public Health Based On The Mediation Effect Of Air Pollution In China. Environmental Science And Pollution Research, January 2023. Https://Doi.Org/10.1007/S11356-022-21501-6.

 

---

[1]   مقاله حاضر مستخرج از طرح پژوهشی نوع دو به شماره 7285/9/د/1402 و با حمایتدانشگاه محقق اردبیلی و مجری طرح خانم دکتر بتول زینالی می­باشد.

[2] *نویسنده مسئول: 09141549147                                                                                                     Email: [e-mail]

[3]  Zhang

[4]  Lazizovich

[5]  Kumar et al

[6]  Carbon Monoxide

[7]  Sulphur Dioxide

[8]  Nitrogen Dioxide

[9]  Ozone

[10]  Arosel

[11]  who

[12]  Irizar et al

[13]  Google Earth Eengine

[14]  Kaplan et al

[15]  Veefkind et al

[16]  Cachon et al

[17]  UV Aerosol Index

[18]  Rayleigh

[19]  Near Real-Time Nitrogen Dioxde

[20]  Near Real-Time Carbon Monoxide