A futuristic view of social responsibility in governmental and non-governmental organizations, the application of the Delphi approach

Subject Areas : Futurology

ghazaleh taheriattar ¹ , نرگس قلی زاده ² , رضا رستم لو ³ , احسان نامدار جویمی ⁴

1 - t un
2 - bn
3 - bb
4 - دانشگاه سیستان و بلوچستان کارمند بانک صادرات

Received: 2019-06-29 Accepted : 2020-09-19 Published : 2020-11-21

Keywords: intuition, Social responsibility, Delphi Technique, Governmental and Non-Governmental Organizations,

Abstract :

Based on the data collected, there is a complete knowledge of the past and current developments of the CSR, but this information lacks the perception of its future potential. The purpose of this research is to investigate the future role of CSR in governmental and non-governmental organizations. In this regard, the following questions are designed: 1. How will CSR be important in future in governmental and non-governmental organizations? 2. What general (general) CSR policies affect the future CSR? 3. Which stakeholders will be involved in the dissemination of CSR in future government and non-governmental organizations? In order to clarify the future of CSR, the use of the Delphi technique, which is based on the prediction of the outcome of the consensus, is being addressed and applied in this research. To assess regional and partial differences, the Delphi panel covers more than 112 experts and experts that cover all areas of Tehran's metropolis. Findings of the research indicate that the reasons for the increasing importance of CSR are: increased competition pressure; customers' expectations and pressure; growing environmental and social issues; increasing social awareness and expectations; political reasons; corporate ethical attitudes; Self-concept; employees and staff expectations; pressure from the legal framework;

Full-Text:



نگاهی آینده‌پژوهانه از نظر اهمیت ، نقش ، خط‌مشی‌های عمومی و ذی‌نفعان به مفهوم مسئولیت اجتماعی در سازمان­های دولتی و غیردولتی، کاربست رویکرد دلفی

 

 

چکیده

هدف: بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده، دانش کامل در مورد پیشرفت­های گذشته و حال مسئولیت اجتماعی شرکتی وجود دارد، اما این اطلاعات فاقد درک از پتانسیل آینده آن است. هدف از پژوهش حاضر بررسی آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی( ازنظر اهمیت، نقش، خط‌مشی‌های عمومی و ذی‌نفعان) در سازمان­های دولتی و غیردولتی است.

روش پژوهش: در این پژوهش از استراتژی روش کیفی و کمی برای پاسخ به سؤالات پژوهش استفاده‌شده است. در این پژوهش به کمک روش دلفی نظر خبرگان این حوزه گرداوری و جمع‌بندی شده است. پژوهش با توجه به هدف، از دسته پژوهش­های کاربردی و توسعه‌ای است و ازنظر روش اجرا، توصیفی از نوع پیمایشی است. برای ارزیابی اختلافات منطقه‌ای و بخشی، پانل دلفی در این پژوهش شامل بیش از 22 متخصص و خبره است که تمام مناطق کلان‌شهر تهران را تحت پوشش قرار می‌دهد. در راستای هدف پژوهش سؤالات زیر طراحی‌شده است:1. اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده در سازمان‌های دولتی و غیردولتی چگونه خواهد بود؟ 2. کدام خط‌مشی‌های عمومی (کلی) مسئولیت اجتماعی در آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی تأثیر می‌گذارد؟ 3. کدام سهامداران در انتشار مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده سازمان‌های دولتی و غیردولتی نقش خواهند داشت؟

یافته‌های پژوهش: یافته­های پژوهش حاکی از آن‌اند که دلایل گوناگون با توجه به اهمیت فزاینده مسئولیت اجتماعی شرکتی عبارت‌اند از: افزایش فشار رقابت؛ انتظارات و فشار مشتریان؛ مسائل روبه رشد زیست‌محیطی و اجتماعی؛ افزایش آگاهی و انتظارات اجتماعی؛ دلایل سیاسی؛ نگرش اخلاقی شرکت­ها و خودپنداره؛ انتظارات کارکنان و کارکنان؛ فشار ناشی از چارچوب قانونی؛ و جهانی‌شدن و جریان سریع اطلاعات. دلایل گوناگون دیگر با توجه به کاهش اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی عبارت‌اند از: شرکت­های در حال مبارزه با موارد مالی و اقتصادی هستند؛ خط­مشی­های عمومی تدارکات عمومی در راستای توسعه پایداری سبز- کمک‌های مالی و مالیاتی- استاندارد گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکتی سرمایه‌گذاری مسئول اجتماعی- استانداردهای و رویه­های بین‌المللی مسئولیت اجتماعی شرکتی - ارزیابی عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکتی - استراتژی و برنامه­های عملی مسئولیت اجتماعی شرکتی عمومی- ابزارهای اطلاعاتی- ابزارهای اطلاعاتی- افزایش آگاهی- مشارکت­های خصوصی دولتی- جوایز مسئولیت اجتماعی شرکتی و بهترین روش‌ها- ابزارهای تعاونی و سهامدارانی همچون رقبا- خریدار- پایان دادن به مصرف‌کنندگان- مقامات دولتی- سازمان‌های غیردولتی بخش‌های خاص کسب‌وکار- شبکه‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی - کارکنان- تأمین‌کنندگان- شرکت‌های دیگر- اتحادیه‌های کارگری در آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی در سازمان‌های دولتی و غیردولتی نقش دارند.

نتیجه‌گیری: اهمیت فزاینده مسئولیت اجتماعی شرکتی بر اساس تجارت، جامعه و سیاست زیاد خواهد شد. محرک­های مسئولیت اجتماعی کسب‌وکار خارجی شامل چشم‌انداز رقابتی رو به رشد، و همچنین انتظارات و فشار مشتریان است.

واژگان کلیدی: آینده‌نگاری¹، مسئولیت اجتماعی²، سازمان‌های دولتی و غیردولتی³، تکنیک دلفی⁴

 

 

1-مقدمه

اگرچه، مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) به نظر می­رسد یک مفهوم نوین و معاصر است، اما در دهه 1950 به مثابه یک پدیده عمدتاً آمریکایی در پاسخ به فقدان نهادی که قادر به ارائه زیرساخت­های اجتماعی باشد، مطرح‌شده است (Carroll, 2000). در این دوره ، مسئولیت اجتماعی شرکتی در قالب کمک­های خیریه و مردمی (Eells, 1956; Murphy, 1978) مطرح‌شده بوده است و در جامعه اشاعه داشته است. در طول سال‌ها، محدوده جغرافیایی و دامنه مسئولیت اجتماعی شرکتی به‌تدریج گسترش‌یافته است. محدوده جغرافیایی به سایر کشورهای آنگلوساکسون، اروپایی و سایر نقاط جهان گسترش‌یافته است (Matten and Moon, 2008; Steurer et al., 2012). دامنه گسترش‌یافته شامل مسائل مربوط به حقوق کار و نیروی کار (Yu, 2008)، سیستم‌های بازنشستگی برای کارکنان (Husted, 2015)، حفاظت از محیط‌زیست، آموزش‌وپرورش، مراقبت­های بهداشتی و حقوق بشر (Monshipouri et al., 2003) و کاهش فقر (Jenkins, 2005) و غیره است. درحالی‌که پیشرفت­های تاریخی و توسعه مسئولیت اجتماعی شرکتی توسط بسیاری از محققان برجسته موردتوجه قرارگرفته است، دانش ما در مورد توسعه آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی روشن نیست و همین مورد اهمیت و ارزش این پژوهش را توجیه می‌کند.

مسئولیت اجتماعی دارای چهار بعد است:

الف - بعد اقتصادی: مهم‌ترین بعد مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها بعد اقتصادی است كه در آن فعالیت‌ها و اقدامات اقتصادی مدنـظر قـرار می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر، مسئولیت اولیه هر بنگاه اقتصادی كسب سود است. وقتی سازمان سود لازم را به دست آورد و حیات خود را تضمین كرد، می‌تواند به مسئولیت‌های دیگرش بپردازد. در حقیقت اهداف اولیه سازمانی در این بعد موردتوجه قرار می‌گیرد.

ب - بعد قانونی: دومین بعد مسئولیت اجتماعی، بعد قانونی (حقوقی) است و سازمان‌ها ملــزم می‌شوند كه در چارچوب قانون و مقررات عمومی عمل كنند. جامعه این قوانین را تعیین می‌کند و كلیه شهروندان و سازمان‌ها، موظف هستند به این مقررات به‌عنوان یك ارزش اجتماعی احترام بگذارند. بعد قانونی مسئولیت اجتماعی را «التزام اجتماعی» نیز می‌گویند.

ج - بعد اخلاقی: سومین بعد مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها، بعد اخلاقی است. از سازمان‌ها انتظار می‌رود كه همچون سایر اعضای جامعه به ارزش‌ها، هنجارها و اعتقادات و باورهای مردم احترام گذاشته و شئونات اخلاقی را در كارها و فعالیت‌های خود موردتوجه قرار دهند. بعد اخلاقی مسئولیت اجتماعی را «پاسخگویی اجتماعی» می‌گویند.

د - بعد عمومی و ملی: چهارمین بعد مسئولیت اجتماعی بعد ملی است كه شامل انتظارات، خواسته‌ها و سیاست‌های مدیران عالی در سطح كلان است كه انتظار می‌رود مدیران و كارگزاران سازمان‌ها با نگرش همه‌جانبه و رعایت حفظ وحدت و مصالح عمومی كشور، تصمیمات و استراتژی‌های كلی را سرلوحه امور خود قـرار داده و با دید بلندمدت تصمیم‌گیری كنند. بعد ملی مسئولیت اجتماعی را «مساعدت اجتماعی» می‌نامند(Carroll, 2016; Visser, 2012).

بنیاد مدیریت کیفیت اروپا، «CSR» را به‌منزله نقش سازمان‌ها در توسعه پایدار می‌نگرد. با این مبنا «پایداری» اصطلاحی است که به همه افراد جامعه یعنی شهروندان، مقامات محلی و ملی، قانون‌گذاران، سرمایه‌گذاران سازمانی، مشتریان، کارکنان، تأمین‌کنندگان و غیره مربوط می‌شود .

با وجود کلمه «سازمان» در اصطلاح «CSR»، مدل ارائه‌شده از سوی بنیاد مدیریت کیفیت اروپا برای CSR هر نوع سازمانی را اعم از دولتی با خصوصی دربر می‌گیرد.از ویژگی‌های عمده CSR این است که کلیه طرف‌های ذینفع باید مورد توجه قرار گیرند. مفهوم طرف‌های ذینفع، که به‌صورت گروه‌هایی از مردم که به نحوی بر سازمان و فعالیت‌های آن تأثیر می‌گذارند و یا تحت تأثیر آن‌ها قرار می‌گیرند، تعریف‌شده است، در سازمان‌های مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. این مفهوم شامل اما نه محدود به مالکان، اعضای هیئت‌امنا، کارکنان و اتحادیه‌های کارگری، مشتریان، اعضا، شرکای تجاری، تأمین‌کنندگان، رقبا، دولت و نظام‌های ایمنی، رأی‌دهندگان، سازمان‌های غیردولتی و غیرانتفاعی، گروه‌های اعمال فشار و عوامل مؤثر، و جوامع محلی، ملی و بین‌المللی می‌شود((lniacik et al. 2011; den Hond et al., 2015.

درک و پیاده‌سازی مسئولیت اجتماعی شرکتی در حال تغییر و توسعه است. این تغییر از سوی نیروهای اقتصادی کلان، مانند جهانی‌سازی و آزادسازی تجارت بین‌المللی و رقیق‌سازی مجدد حوزه عمومی و خصوصی که به‌طور سنتی از هم جداشده‌اند، اعمال می‌شود (Chandler and Mazlish, 2005; Crouch, 2009; Palazzo and Scherer, 2008) در نتیجه، شرکت­های غیردولتی به‌طور فزاینده‌ای از وظایف سنتی دولت و سازمان­های دولتی برخوردار می­شوند (مثلاً: تأمین کالاهای عمومی) (Kaul et al., 2003). علاوه بر این، از طریق دخالت خود در تنظیم خوبش برای پر کردن خلأهای سازمانی (Cragg,2005)، این شرکت‌ها تجربه غلط و بی‌سابقه‌ای از قدرت دارند (Brecher et al., 2000) و در نهایت باید این‌گونه گفت که این سازمان­ها به خط­مشی­های دولتی و سازمان­های دولتی اعتماد ندارند. از سوی دیگر، گروه‌های ذینفع متنوع (برای مثال، مصرف‌کنندگان، اتحادیه­های کارگری و سازمان­های غیردولتی)، ممکن است فشار بر شرکت­های غیردولتی را اعمال کنند.

برخی از سازمان­های دولتی تلاش دارند سازمان­های غیردولتی را برای اقدامات خود پاسخگو کنند و آن‌ها را در مسئولیت اجتماعی شرکتی بیشتر ملزم‌تر کنند ((lniacik et al. 2011; den Hond et al., 2015؛ در این میان اتحادیه­های کارگری، در مورد ایده سازمان‌هایی که مسئولیت مسائل اجتماعی را بر عهده داشتند، از طرف مقامات دولتی بسیار موردانتقاد قرار گرفتند (Preuss et al., 2006). این نیروهای متضاد احتمالاً بر سطح مشارکت شرکت­ها در فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی تأثیر می­گذارند، و در نتیجه، اهمیت توجه به این مهم بیش‌ازپیش احساس می­شود و خلأ مطالعات اخیر را درباره این مفهوم در آینده نشان می‌دهد.

به‌طورکلی بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده، دانش کامل در مورد پیشرفت­های گذشته و حال مسئولیت اجتماعی شرکتی وجود دارد، اما این اطلاعات فاقد درک از پتانسیل آینده آن است (Morikawa and Morrison, 2007;Ward and Smith, 2008) که در این پژوهش به این خلأ مطالعاتی توجه شده است. مطالعات موجود در رابطه با آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی ، به بررسی روند در زمینه­های خاص (Giulianotti, 2015؛ Harwood et al., 2011) و یا ازنقطه‌نظر دیدگاه (Carroll, 2016; Visser, 2012) مربوط می‌شود، اما بر اساس مطالعات صورت گرفته، هیچ‌یک از مطالعات انجام‌شده در این مورد نقش آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی را در دیدگاه و چشم‌انداز وسیع بررسی نمی­کند. این فقدان پژوهش، خلأ مطالعاتی و اهمیت و ضرورت این پژوهش را دلالت می‌کند.

هدف از این پژوهش بررسی آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی( ازنظر اهمیت، نقش، خط‌مشی‌های عمومی و ذی‌نفعان) در سازمان­های دولتی و غیردولتی است. در این راستا سؤالات زیر طراحی‌شده است:

1. اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده در سازمان‌های دولتی و غیردولتی چگونه خواهد بود؟

2. کدام خط­مشی­های عمومی (کلی) مسئولیت اجتماعی ، در آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی تأثیر می‌گذارد؟

3. کدام سهامداران در انتشار مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده سازمان­های دولتی و غیردولتی نقش خواهند داشت؟

پاسخ به این سؤالات ممکن است به افزایش بحث­های دانشگاهی در مورد توسعه بیشتر مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده کمک کند. علاوه بر این، شرکت­ها و خط­مشی­گذاران ممکن است از درک بهتر در مورد نقش آینده کسب‌وکار در جامعه، با پیاده‌سازی اقدامات سازمانی(دولتی و غیردولتی) و سیاستی پیش روی در مسئولیت اجتماعی شرکتی سود ببرند. اولین سؤال تحقیقاتی اهمیت کلی مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده را موردبررسی قرار می­دهد، سؤال دوم، کشف خط‌مشی‌های عمومی است که در پذیرش گسترده‌تر اقدامات داوطلبانه بین سازمان­های دولتی و خصوصی مؤثر خواهد بود. مقامات ملی و بین‌المللی بیشتر در حال تلاش برای معرفی خط‌مشی‌هایی هستند که هدفشان در انتشار مسئولیت اجتماعی شرکتی است. مسئله اساسی این است که کدام‌یک از خط­مشی­های عمومی در حال حاضر برای این هدف بهتر عمل می­کند. سومین سؤال پژوهش از منظر سازمانی مطرح است. باید دانست که سهامداران بیشترین فشار را بر شرکت­ها می­گذارند و بر مسئولیت اجتماعی و محیطی سازمان اثر می‌گذارد و آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند. چنین بینشی ممکن است به ایجاد استراتژی­های سازمانی برای پاسخگویی به فشارها از طرف مهم‌ترین گروه­های ذینفع کمک کند. به‌عبارتی‌دیگر سازمان­ها در قبال جامعه و سهامداران خود مسئولیت دارند. سهامداران به دنبال کسب منفعت و سود بیشتر هستند و جامعه به دنبال سلامت جامعه است. ازاین‌رو گاهی این اهداف باهم در تضاد هستند و سازمان­ها را با چالش روبرو می‌کنند که باید به آن‌ها به‌صورت دقیق دقت شود.

به‌منظور روشن ساختن آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی ، استفاده از تکنیک دلفی که مبتنی بر پیش‌بینی حاصل اجماع است توجه شده است و در این پژوهش به کار بسته می‌شود. برای ارزیابی اختلافات منطقه­ای و بخشی، پانل دلفی در این پژوهش شامل بیش از 22 متخصص و خبره است که تمام مناطق کلان‌شهر تهران را تحت پوشش قرار می­دهد و بر پنج بخش مهم اقتصادی (خودرو، ساخت‌وساز مسکن، فناوری اطلاعات و ارتباطات، خوراک و پوشاک) تمرکز دارد و شامل سه قشر (کسب‌وکار صنعتی و تولیدی، آموزش و پژوهش (دانشگاهی) و سهامداران سازمانی اعم از دولتی و خصوصی) است. افزایش رقابت، انتظارات مشتریان و خریداران، و همچنین فشار از سوی مقامات دولتی و سازمان­های غیردولتی، در میان عوامل اصلی پیشروی مسئولیت اجتماعی شرکتی است که شناسایی‌شده‌اند. خط­مشی­های عمومی سبز در راستای توسعه پایدار محیط‌زیست و زمین سالم، یارانه­ها و انگیزه­های مالیاتی به‌مثابه مؤثرترین خط­مشی­های مسئولیت اجتماعی شرکتی عمومی در آینده در نظر گرفته می­شود، زیرا آن‌ها به‌طور مستقیم بر تصمیم‌گیری اقتصادی شرکت‌ها تأثیر می­گذارند. انتظار می­رود که استانداردهای گزارشگری نیز تأثیر مثبتی بر انتشار آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی داشته باشند.

این پژوهش از سه جهت حائز اهمیت و مطالعه است: اول، تحقیقات نسبتاً کمی در توسعه آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی انجام‌شده است و نقش مهمی در حیات و افزایش توجه به آن دارد (Harwood et al., 2011;Visser, 2012). ثانیاً، نتایج این مطالعه به ارائه درک بهتر از نقش ابزارهای متنوع خط­مشی عمومی که برای افزایش مشارکت بیشتر مسئولیت اجتماعی شرکتی کمک می­کند، نقش دارد. درنهایت، در کنار جریان پژوهش مسئولیت اجتماعی شرکتی ، این پژوهش ممکن است، برای پژوهشگران موردتوجه قرار گیرد که تغییرات در چشم‌انداز سیاسی فعلی را همراه با نقش سیاسی در حال رشد سازمان‌های دولتی و غیردولتی بررسی می‌کنند.

 

نقش شرکت­ها و سازمان­های دولتی و غیردولتی در جوامع مدرن (با مسئولیت اجتماعی شرکتی به‌مثابه جزء مهم آن) یک محصول جانبی از نیروهای اقتصادی و سیاسی است (Chandler and Mazlish, 2005; Palazzo and Scherer, 2008). جهانی‌شدن و کاهش موانع تجاری تعرفه­ها و کالاهای غیرمجاز و سیاه و خاکستری، باعث افزایش حجم و سرعت تجارت بین‌المللی و سرمایه‌گذاری شده و موجب رشد بی‌سابقه‌ای در نقش و قدرت شرکت­ها و سازمان­ها شده است. در نتیجه، قدرت حکومت‌ها و سازمان­های دولتی تضعیف‌شده است و سازمان­های خصوصی قدرت گرفته­اند. علاوه بر این، رفاه کینزی پس از جنگ منجر به خط­مشی­هایی شد که خصوصی‌سازی و آزادسازی اقتصادی را ارتقاء می­بخشد (Crouch, 2009). درمجموع، این تغییرات در چشم‌انداز جهانی حکومت‌داری، نقش شرکت‌ها را از آن دسته از موضوع‌های نظم نهادی و قانونی به اشخاصی که اشغال موقعیت‌های شبه‌دولتی را دارند، تغییر داده است. شرکت‌ها به‌طور فزاینده‌ای بر برخی از توابع دولتی سنتی نظیر عرضه کالاهای عمومی (Kaul et al., 2003)، و درگیر شدن سازمانی برای پر کردن حفره‌های سازمانی از قوانین دست‌وپا گیر (Cragg, 2005)، به‌طور فزاینده‌ای دست‌یافته‌اند. به عبارتی بخش خصوصی قدرتمند شده است و راه­هایی را یافته است که بخش دولتی را دور بزند و در این میان سازمان­های دولتی به دلیل بوروکراسی دست‌وپا گیر و بخش خصوصی به دلیل سودگرایی باید ملزم به رعایت مسئولیت اجتماعی از سوی سازمان­های دولتی و غیردولتی شوند تا امنیت و سلامت محیط‌زیست و جامعه تأمین شود.

 

به‌طور سنتی، در مدل اروپایی توسعه اقتصادی، از دولت و عوامل آن انتظار می­رود که فعالیت­های اقتصادی را تنظیم کند، اشتغال کامل داشته باشد و جامعه را با کالاهای جمعی عمومی (مثلاً آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و فرهنگ) تأمین کند. از دهه 1970 (یعنی دوران تاچر در بریتانیا)، دولت­ها شروع به دنبال خط­مشی­های لیبرال کردند که نقش و مسئولیت­های دولت را نسبت به جامعه تضعیف می­کرد و بخش خصوصی در این میان قدرت گرفت. در همان زمان، این خط­مشی­ها نقش نهادهای خصوصی را افزایش داد. هیس (2009) این پروسه را در مورد آلمان نشان می­دهد که در دهه­های 1950 و 1960 مدل رشد اقتصادی که رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی را همراهی می­کند، معرفی‌شده است. بااین‌حال، این پارادایم دولت رفاه در اواسط دهه 1980 شروع به فروپاشی کرد و از دهه 1990 و 2000 به دلیل جهانی‌شدن اقتصاد جهانی، آزادسازی بازارهای مالی و افزایش مقررات زدایی ادامه یافت (Kaminsky ­and Schmukler, 2003). در نتیجه، نقش سازوکارهای دولتی که محصولات عمومی را تأمین می­کنند، رو به وخامت گذاشته است و شرکت­های اروپایی بیشتر و بیشتر شروع به فعالیت در فعالیت­های مسئولیت اجتماعی شرکتی کرده­اند (به‌عنوان‌مثال، موقعیت ایالات‌متحده). به‌طور مشابه، دیگر دولت­های اروپایی مشوق­های کسب‌وکار در بخش تولید و صنعت را آغاز کرده­اند (برای مثال، در زمینه اشتغال برای تشویق شرکت‌ها برای ارائه فرصت­های شغلی به گروه­های محروم در بازار کار). این فعالیت­های دولتی در کشورهایی مانند فرانسه و سوئد ممکن است به منزله نمونه دیگری از تغییر مسئولیت­ها برای ارائه رفاه از دولت به نهادهای خصوصی (European Commission, 2014) باشد.

با شناخت این پیشرفت­ها، محققان مسئولیت اجتماعی شرکتی شروع به بحث درباره نقش جدید شرکت­ها و عملکرد آن‌ها در جامعه کردند. به‌عنوان‌مثال، یکی از نخستین مشارکت­ها در این زمینه، مطالعه ماتن و کران⁵ در سال (2005) بود که دیدگاه جدیدی از شرکت‌ها را با بیان کردند و آن این بود که شرکت­ها و سازمان­های خصوصی برخی از نقش­ها و مسئولیت­های دولتی متعارف را به دست آورده‌اند. آن‌ها این کار را با مشارکت در اداره حقوق اجتماعی، مدنی و سیاسی که به‌طور سنتی تقریباً منحصر دولت و ادارات آن است، انجام می­دهند. اسچیرر و پالازو⁶  در سال 2007 بیشتر به این بحث می­پردازند که شرکت­ها نقش سیاسی جدیدی در نظم نوین جهانی و اجتماعی ایفا خواهند کرد. با توجه اظهارت فورتینر⁷ و همکاران (2011، ص 670) "دلیل اینکه MNE ها [شرکت‌های چندملیتی] در توسعه و پیوستن به استانداردهای جهانی مسئولیت اجتماعی شرکتی تلاش می‌کنند این است که تسهیلات سازمانی جدیدی را مهیا می‌کند. " از این دیدگاه، شرکت­ها تلاش می­کنند به‌مثابه عواملی از تغییر در جوامع مدرن جهانی دیده شوند (Kudłak and Low, 2015). به عبارتی سازمان­ها به دنبال استقبال از پذیرش مسئولیت اجتماعی سازمانی هستند تا بیشتر دیده شوند و حمایت شوند هرچند ممکن است استراتژی اصلی آن‌ها حمایت از این مسئولیت اجتماعی نباشد و حتی برخلاف آن باشد. یعنی در نظر اظهارات حمایتگر از مسئولیت اجتماعی و ابعاد آن را داشته باشند و در عمل کلیه آن‌ها را زیر پا بگذارند.

در کنار عوامل توصیف‌شده فوق، دیگر شرایط سیاسی، بازار و اجتماعی وجود دارد که ممکن است تأثیر قابل‌توجهی بر آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی داشته باشد. شمار فزاینده‌ای از اقدامات نظارتی هم در سطوح بین‌المللی و هم در سطح ملی وجود دارد که هدف آن بسیج شرکت­ها سازمان‌ها است تا مسئولیت‌های بیشتری را در مورد تأثیرات محیطی و اجتماعی آن‌ها بگیرند. برای مثال، کمیسیون اروپا (EC) در سال 2001 یک بحث درباره چگونگی تشویق مسئولیت اجتماعی شرکتی در سطوح اروپایی و بین‌المللی (European Commission, 2001) را آغاز کرده است. این بحث پس از ارتباطات CSR EC (European Commission, 2002, 2006, 2014)، راه‌اندازی انجمن مشارکت چندگانه اروپایی در مورد مسئولیت اجتماعی شرکتی در سال 2004 و ایجاد گروهی از نمایندگان ملی در مورد مسئولیت اجتماعی شرکتی در سال 2007 بود. این و دیگر فعالیت­ها در زمینه EC ها منجر به توسعه استراتژی‌های ملی مسئولیت اجتماعی شرکتی و برنامه‌های عملیاتی شده است که ابزارهای خط­مشی­گذاری را که مسئولیت اجتماعی شرکتی را تبلیغ می­کنند، معرفی می­کند (Steurer et al., 2012). در سال 2014، اتحادیه اروپا دستورالعملی برای افشای اطلاعات غیرمالی در مورد مسائل زیست‌محیطی، جنبه­های اجتماعی و کارمندان، احترام به حقوق بشر، مسائل مربوط به مبارزه با فساد و رشوه‌خواری و تنوع در هیئت‌مدیره را راه‌اندازی کرد. بر این اساس، در سطح ملی، دولت­ها مقررات، استراتژی­ها و برنامه­های عملیاتی را برای ترویج یا تحریک رفتارهای مسئولانه‌تر شركت­ها (Steurer et al., 2012) معرفی كرده­اند.

 

در سال 2010، قانون Grenelle II در فرانسه تصویب شد. این قانون مسئولیت­های شرکت را با ارائه گزارش­های غیرمالی در رابطه با عملکرد اجتماعی (برای مثال، فساد و حقوق بشر)، محیط‌زیست (مانند آلودگی و مدیریت زباله، استفاده پایدار از منابع) و حکومت‌داری (به‌عنوان‌مثال، شرایط اشتغال، سلامت و ایمنی و آموزش) بررسی می‌کند. در این راستا دانمارک قانونی را تصویب کرده است که شرکت­های دولتی نیاز به ارائه گزارش یکپارچه داشته باشند(Sierra-García et al. 2015). در خارج از اروپا، و در ایالات‌متحده، قانون Dodd-Frank  در سال 2010 در مورد الزامات شفافیت در زنجیره تأمین جهانی الزامات اضافی را برای همه شرکت­هایی که در بورس اوراق بهادار نیویورک فعال‌اند (Acharyaet al.,2010) قرارداد مجموعاً، تعداد زیادی از ابزارهای خط­مشی­گذاری جهانی را در سراسر جهان می‌بینیم که باهدف تشویق مشارکت کلی  و عمومی مسئولیت اجتماعی شرکتی برای شرکت­های دولتی و غیردولتی است.

 

جدول(1): انواع ابزارهای عمومی مسئولیت اجتماعی شرکتی Fox et al.,2002) ;  Steurer et al.,2012)

مثال­ها	هدف از معرفی این ابزار	نوع ابزار
مقررات مربوط به: - گزارش مسئولیت اجتماعی شرکتی - ممنوعیت سرمایه‌گذاری خاص - امکان تهیه و تدارکات عمومی پایدار	استانداردهای دولتی- تعیین حداقل استانداردهای عملکرد کسب‌وکار از لحاظ مسائل محیطی و اجتماعی.	قانونی
- کمک­های مالی به فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی - کسر مالیات برای کمک‌های مالی خیریه - مشوق‌های مالیاتی برای محافظه‌کاران و سرمایه‌گذاران در قلمرو سرمایه‌گذاری اجتماعی مسئول	انگیزه­های اقتصادی دولتی که از طریق سازوکار بازار، شرکت‌ها را برای شرکت در برنامه کاری مسئولیت اجتماعی شرکتی یا رونق دادن پیشرفت‌های اجتماعی و محیط‌زیست بسیج می‌کند	اقتصادی
- دستورالعمل در گزارش مسئولیت اجتماعی شرکتی - اطلاعات در مورد گزارش مسئولیت اجتماعی شرکتی - دستورالعمل‌ها و استانداردهای SRI - دستورالعمل‌ها و کدهای رفتار	این ابزارها باهدف افزایش آگاهی از مسئولیت اجتماعی شرکتی از طریق فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی، ارائه منابع اطلاعاتی و توسعه دستورالعمل‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی است.	اطلاعاتی
- انجمن­های چندمنظوره - شبکه‌ها و مشارکت در SRI	مقامات دولتی ابتکاراتی را ایجاد می­کنند که مشارکت میان بخش دولتی، بخش خصوصی و جامعه مدنی را در حل مشکلات پیچیده اجتماعی و زیست‌محیطی ایجاد می‌کنند	همکاری
- برنامه‌های اقدام در مورد خرید سبز عمومی - برنامه‌های عملیاتی در مورد SRI در دولت - جوایز و پاداش مسئولیت اجتماعی شرکتی	اشکال متنوع فعالیت‌هایی که سایر انواع ابزار مسئولیت اجتماعی شرکتی عمومی را ادغام می­کنند	ترکیبی

 

پدیده دیگری که می‌تواند سرعت و سطح مشارکت مسئولیت اجتماعی شرکتی در میان شرکت­ها و سازمان­ها را تحت تأثیر قرار دهد، فشار گروه­های ذینفع و سهامداران، به‌ویژه اتحادیه­های کارگری، سازمان­های غیردولتی و مصرف‌کنندگان است. واکنش اتحادیه­های کارگری EC در مورد مسئولیت اجتماعی شرکتی (European Commission.2001) نشانگر آن است که آن‌ها به مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی مشکوک هستند. پریوز⁸ و همکاران (2006) بر آن‌اند که اتحادیه­ها، خود را به‌مثابه طرفداران سنتی حقوق کارمند می­دانند و ادعا می­کنند که مسئولیت اجتماعی شرکتی نباید جایگزین هنجارهای مرتبط با قانون متداول شود. مسائل مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکتی برای اتحادیه­های کارگری مهم‌تر از مسائل دیگر مانند حفاظت از محیط‌زیست و یا مشارکت شرکت­های بزرگ است (2006Preuss et al.). به‌طور خلاصه، می­توان انتظار داشت که اتحادیه­های کارگری نسبت به بخش خصوصی محتاطانه‌تر نظر می­رسند و در مسئولیت اجتماعی شرکتی ، به‌خصوص ازنظر حقوق کارکنان درگیر می‌شوند و در مسائل دیگر کم‌توجه هستند . به عبارتی سازمان­های بر اساس چشم‌انداز و مأموریتی که دارند به برخی از جنبه­های مسئولیت اجتماعی شرکتی توجه می­کنند و به برخی دیگر از مسائل آن کم‌توجه هستند و یا به‌طورکلی نادیده می‌گیرند که به این مهم باید توجه شده و رسیدگی شود.

سازمان­های غیردولتی و مصرف‌کنندگان، دیگر عوامل کلیدی را نشان می­دهند که شرکت­ها را بسیج می­کنند تا فعالیت­های داوطلبانه اجتماعی و مسئولانه را ادامه دهند. روابط بین شرکت­ها و سازمان­های غیردولتی پیچیده و چندوجهی است (Jamali and Keshishian, 2009; Rivera-Santos and Rufín, 2010; Yaziji and Doh, 2009). تأثیر سازمان­های غیردولتی عمدتاً در قالب تظاهرات و تحریم­ها دیده می­شود (Yaziji and Doh, 2009). به‌عنوان‌مثال، اسچیپرز در سال 2006 نمونه­هایی از لابی‌گری و مبارزات انتخاباتی توسط سازمان­های غیردولتی را که آسیب‌پذیر شهرت و علامت­های تجاری شرکت­های فراملیتی را نشان می­دهد، فهرست می­کند. سازمان­های غیردولتی نقش مهمی در افشای اقدامات سرکوبگر شرکت­ها (مثلاً کار کودکان، اثرات منفی محیطی و ... ) در کشورهای درحال‌توسعه دارند (Hasan, 2013). درنتیجه، شرکت­ها شروع به فعالیت­هایی کرده­اند که باهدف بهبود اثرات منفی زیست‌محیطی و اجتماعی، از قبیل تصویب کدهای رفتاری، ایجاد بخش‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی و ارزیابی استانداردهای اجتماعی و محیطی (Merk, 2004) دارند. از سوی دیگر، مصرف‌کنندگان یک گروه ذینفع دیگری را تحت تأثیر قرار می­دهند که رفتار سازمانی مسئولانه را در برمی‌گیرد. مقالات زیادی در مورد ارتباط مثبت بین ادراک مصرف‌کنندگان از مسئولیت اجتماعی شرکتی و شهرت شرکت‌ها وجود دارد (Szőcs et al., 2016)، اطلاعات مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکتی و خرید مصرف‌کننده (Alniacik et al., 2011) و مصرف‌کنندگان 'حساسیت به اطلاعات مسئولیت اجتماعی شرکتی (Sen and Bhattacharya, 2001) در دسترس است که در این مقاله به آن اشاره‌شده است و از ریز شدن در آن خودداری می‌کنیم و به دنبال سؤالات پژوهش که در راستای اهداف این پژوهش‌اند خواهیم پرداخت. این سؤالات بر اساس نظر خبرگان و متخصصان امر دنبال شده و نتایج آن در قالب جداول خروجی در بخش‌های بعدی آورده شده است.

 

2-روش‌شناسی پژوهش

پژوهش با توجه به هدف، از دسته پژوهش­های کاربردی و توسعه‌ای است و ازنظر روش اجرا، توصیفی از نوع پیمایشی است. روش دلفی، رویکردی مبتنی بر هوش جمعی و روشی برای یافتن بهترین پاسخ‌هاست.

در این پژوهش از استراتژی روش کیفی و کمی برای پاسخ به سؤالات پژوهش استفاده‌شده است. در این پژوهش به کمک روش دلفی نظر خبرگان این حوزه گرداوری و جمع‌بندی شده است. دلفی دربرگیرنده یکسری مراحل است و دلفی کلاسیک معمولاً شامل چهار مرحله است که به‌طورمعمول به سه مرحله تعدیل می‌شود و شامل فعالیت قبل از شروع، مرحله اول، دوم و سوم و درنهایت تصمیم و تصویب است. در این پژوهش به‌منظور گردآوری اطلاعات از پرسشنامه نیمه‌باز و مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته استفاده‌شده است.

چون قضاوت­های گروهی معتبرتر از قضاوت­های فردی هستند. مطالعات دلفی از مکمل بودن دانش، نظرات و انتظارات کارشناسان سطح بالا از مناطق گوناگون استفاده می­کند. این امر با جمع‌آوری نظرات متخصص در چندین مرحله انجام می­شود که پس‌ازآن به‌دقت تحلیل و خلاصه می­شود. نتایج دورهای قبلی به‌عنوان ورودی برای دورهای بعدی به کار می­رود و از کارشناسان خواسته می­شود تا مجدداً قضاوت خود را ارزیابی کنند یا نتایج را تفسیر کنند. با انجام این کار، ادغام رویکردهای کیفی (مثلاً مصاحبه­های باز) و رویکردهای کمی (برای مثال، نظرسنجی ساختاریافته) بیشتر احتمال دارد که نتایج خوبی کسب کنند (Van Dlijk, 1990).

ازآنجاکه روش دلفی به یک پنل کارشناس قوی و به‌خوبی انتخاب‌شده متکی است، در پژوهش حاضر تکنیک نمونه‌گیری ساختاری و گلوله برفی را برای شناسایی متخصصان به کار بسته‌ایم و همچنین برای آینده‌نگاری مسئولیت اجتماعی شرکتی مورداستفاده قرار داده‌ایم؛ پانل دلفی در این پژوهش شامل 46 متخصص و خبره است که تمام مناطق کلان‌شهر تهران را تحت پوشش قرار می­دهد. برای این مهم چندین نفر از افراد و متخصصانی که در زمینه مسئولیت اجتماعی سازمانی متصدیان ارشد بوده­اند و به‌صورت نظری و عملی در سطح سازمانی و ملی فعالیت داشته‌اند، انتخاب‌شده و سپس با توجه به نظرات آن‌ها متخصصان دیگر معرفی‌شده‌اند که درنهایت حدود 46 نفر معرفی‌شده‌اند و از این میان با توجه به پیگیری­های صورت گرفته و انجام‌شده حدود 22 نفر در این مطالعه، شرکت کردند.

در ابتدا ادبیات و پیشینه این مفهوم به‌صورت عمیق بررسی شد و مفاهیم استخراج شد. سپس در دور اول این مفاهیم به متخصصان سازمانی و مدیران سازمانی ارائه‌شده است و نظرات آن‌ها درباره این مفاهیم خواسته‌شده است و بیان‌شده که درصورتی‌که این مفاهیم قابل توسعه هستند، مفاهیم دیگری را نیز به آن‌ها اضافه کنند و نظرات خود را درباره هر یک از مفاهیم اعلام کنند. و در مراحل بعدی به حذف و اضافه کردن مفاهیم و رسیدن به اجماع از طریق ضریب کندال، اقدام و تلاش شده است. آزمون در مرحله سوم به دور نهایی و تکرار رسیده است و آزمون در دوم سوم متوقف‌شده است و مفاهیم به دست آمده نهایی شدند.

جمع­آوری داده­ها صورت آنلاین و اینترنتی از راه ایمیل انجام‌شده است و پیگیری­هایی برای تکمیل پرسش‌نامه‌های ارسالی به‌صورت تلفنی(تماس و پیامک) انجام‌شده است. مرحله سوم و نهایی فاز دلفی باهدف تائید و تفسیر یافته­های مراحل قبل انجام‌شده است. علاوه بر این، تفسیرها و نظرات در هر دور به‌صورت سؤالات باز جمع‌آوری شد. برای تجزیه‌وتحلیل داده­ها از روش تحلیل محتوای کیفی(ضریب کندال) استفاده‌شده است. برای بررسی تعیین توافق و اجماع متخصصان از ضریب هماهنگی کندال استفاده‌شده است. این میزان بین 0 تا 1 است که میزان بیشتر از 0.3 قابل‌قبول (توافق کم) است. لازم به توضیح است که پایایی به دست آمده برای پایایی کل پرسش‌نامه در بخش دلفی، برابر با 0.85 است که بالاتر از میزان قابل‌قبول 0.7 بوده. ازاین‌رو، پایایی پرسش‌نامه پژوهش تائید می‌شود.

همین‌طور در این پژوهش به‌منظور ارزیابی میزان هماهنگی محتوایی ابزار اندازه‌گیری و هدف پژوهش از روش کمی ارزیابی روایی محتوایی استفاده‌شده است. رکت کنندگان متخصص در این پژوهش 22 نفر بوده‌اند که درباره تک‌تک سؤالات از همه آن‌ها نظرسنجی شده است و CVR کل به دست آمده برابر با 0.65 به دست آمده است. با توجه به اینکه CVR به دست آمده بزرگ‌تر از حد استاندارد برای 22 نفر یعنی بالای 0.37 است، لذا روایی محتوایی مقیاس ابزار گرداوری اطلاعات تائید می‌شود. همین‌طور برای بررسی محتوای مقیاس سؤال‌های پرسشنامه از شاخص CVI  استفاده‌شده است و میانگین آن‌که شاخصی برای تائید و عدم تائید روایی محتوایی مقیاس است برابر با 0.79 به دست آمده است و بالاتر از احد استاندارد0.37 است و نشان‌گر تائید روایی محتوایی مقیاس است.

 

3-یافته‌های پژوهش

در راستای پاسخ به سؤال اول باید این‌چنینی اظهار کرد که یافته­ها نشان می‌دهد که اکثریت خبرگان (72٪) از کارشناسان کسب‌وکار صنعتی و تولیدی، آموزش و پژوهش و گروه­های ذینفع پیش‌بینی کننده تغییرات و افزایش اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده هستند، درحالی‌که 27٪  آن‌ها معتقدند که نقش آن بدون تغییر باقی خواهد ماند. تنها بخش کوچکی از کارشناسان (1٪) انتظار کاهش اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی رادارند که نه به کاهش نقش آن بلکه به کاهش توجه اقشار جامعه به این مهم توجه کرده­اند.

دلایل گوناگون با توجه به اهمیت فزاینده مسئولیت اجتماعی شرکتی عبارت‌اند از: افزایش فشار رقابت؛ انتظارات و فشار مشتریان؛ مسائل روبه رشد زیست‌محیطی و اجتماعی؛ افزایش آگاهی و انتظارات اجتماعی؛ دلایل سیاسی؛ نگرش اخلاقی شرکت­ها و خودپنداره؛ انتظارات کارکنان و کارکنان؛ فشار ناشی از چهارچوب قانونی؛ و جهانی‌شدن و جریان سریع اطلاعات. دلایل متعدد دیگر با توجه به کاهش اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی عبارت‌اند از: شرکت­های در حال مبارزه با موارد مالی و اقتصادی؛ شرکت­ها مسئولیت اجتماعی شرکتی را به مثابه یک دارایی رقابتی درک نمی­کنند؛ مقررات برای حل مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی ضروری است؛ مسائل اقتصادی مهم‌تر از مسائل زیست‌محیطی است؛ و مسئولیت اجتماعی شرکتی یک ابزار بازاریابی است تا نظرات مشتریان را به خود جلب کنند و در عمل به آن عمل نمی­شود.

در ادامه دور نهایی و سوم برای سؤال دوم: ابزارهای خط­مشی عمومی مسئولیت اجتماعی و آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی و همین‌طور سؤال سوم: مشارکت‌کنندگان (سهامداران) و آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی آورده شده است.

جدول(2): ابزارهای سیاست عمومی مسئولیت اجتماعی و آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی (سؤال دوم پژوهش)

مفاهیم	کندال دور ا	کندال دور2	کندال دور 3
ابزارهای سیاست عمومی مسئولیت اجتماعی شرکتی و آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی
تدارکات عمومی در راستای توسعه پایداری سبز	راند دوم	0.428	0.422
کمک‌های مالی و مالیاتی	0.541	0.562	0.611
استاندارد گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکتی سرمایه‌گذاری مسئول اجتماعی	راند سوم	راند سوم	0.564
استانداردهای و رویه‌های بین‌المللی مسئولیت اجتماعی شرکتی	0.621	0.585	0.566
ارزیابی عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکتی	0.485	0.455	0.468
استراتژی و برنامه‌های عملی مسئولیت اجتماعی شرکتی عمومی	0.651	0.624	0.632
ابزارهای اطلاعاتی	راند سوم	راند سوم	0.514
افزایش آگاهی	0.621	0.632	0.665
مشارکت‌های خصوصی دولتی	0.514	0.524	0.554
جوایز مسئولیت اجتماعی شرکتی و بهترین روش‌ها	راند سوم	راند سوم	0.422
ابزارهای تعاونی	راند دوم	0.585	0.611

 

جدول(3): مشارکت‌کنندگان و آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی (سؤال سوم پژوهش)

مفاهیم	کندال دور ا	کندال دور2	کندال دور 3
مشارکت‌کنندگان و آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی
رقبا	0.521	0.533	0.611
خریدار	راند سوم	راند سوم	0.558
پایان دادن به مصرف‌کنندگان	راند دوم	0.433	0.529
مقامات دولتی	0.521	0.536	0.622
سازمان‌های غیردولتی بخش‌های خاص کسب‌وکار	راند سوم	راند سوم	0.461
شبکه‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی	راند سوم	راند سوم	0.527
کارکنان	0.621	0.611	0.598
تأمین‌کنندگان	راند سوم	راند سوم	0.608
شرکت‌های دیگر	راند دوم	0.526	0.545
اتحادیه‌های کارگری	0.426	0.431	0.462

 

4-بحث و نتیجه­گیری

در این پژوهش به سه سؤال پاسخ داده است:

الف) اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده در سازمان­های دولتی و غیردولتی چگونه خواهد بود؟

یافته­ها نشانگر آن‌اند که اکثریت خبرگان (72٪) از کارشناسان کسب‌وکار صنعتی و تولیدی، آموزش و پژوهش و گروه­های ذینفع پیش‌بینی کننده تغییرات و افزایش اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده هستند، درحالی‌که 27٪  آن‌ها معتقدند که نقش آن بدون تغییر باقی خواهد ماند. تنها بخش کوچکی از کارشناسان (1٪) انتظار کاهش اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی را دارند که نه به کاهش نقش آن بلکه به کاهش توجه اقشار جامعه به این مهم توجه کرده­اند.

دلایل گوناگون با توجه به اهمیت فزاینده مسئولیت اجتماعی شرکتی عبارت‌اند از: افزایش فشار رقابت؛ انتظارات و فشار مشتریان؛ مسائل روبه رشد زیست‌محیطی و اجتماعی؛ افزایش آگاهی و انتظارات اجتماعی؛ دلایل سیاسی؛ نگرش اخلاقی شرکت‌ها و خودپنداره؛ انتظارات کارکنان و کارکنان؛ فشار ناشی از چهارچوب قانونی؛ و جهانی‌شدن و جریان سریع اطلاعات. دلایل مختلف دیگر با توجه به کاهش اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی عبارت‌اند از: شرکت­های در حال مبارزه با موارد مالی و اقتصادی هستند؛ شرکت­ها مسئولیت اجتماعی شرکتی را به‌منزله یک دارایی رقابتی درک نمی­کنند؛ مقررات برای حل مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی ضروری است؛ مسائل اقتصادی مهم‌تر از مسائل زیست‌محیطی است؛ و مسئولیت اجتماعی شرکتی یک ابزار بازاریابی است تا نظرات مشتریان را به خود جلب کنند و در عمل به آن عمل نمی‌شود.

 

ب) کدام خط‌مشی‌های عمومی (کلی) مسئولیت اجتماعی شرکتی ، در آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی تأثیر می­گذارند؟

1.تدارکات عمومی در راستای توسعه پایدار سبز؛	2.کمک­های مالی و مالیاتی؛
3.استاندارد گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکتی سرمایه‌گذاری مسئول اجتماعی؛	4.استانداردهای و رویه‌های بین‌المللی مسئولیت اجتماعی شرکتی ؛
5.ارزیابی عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکتی ؛	6.استراتژی و برنامه‌های عملی مسئولیت اجتماعی شرکتی عمومی؛
7.ابزارهای اطلاعاتی؛	8.افزایش آگاهی؛
9.مشارکت­های خصوصی و دولتی؛	10.جوایز مسئولیت اجتماعی شرکتی و بهترین روش‌ها؛
11.ابزارهای تعاونی.

 

 

 

ج) کدام سهامداران در انتشار مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده سازمان­های دولتی و غیردولتی نقش خواهند داشت؟

1.رقبا؛	2.خریدار؛
3.پایان دادن به مصرف غیرمسئولانه نسبت به جامعه؛	4.مقامات دولتی؛
5.سازمان­های غیردولتی بخش­های خاص کسب‌وکار؛	6.شبکه­های مسئولیت اجتماعی شرکتی ؛
7.کارکنان؛	8.تأمین‌کنندگان؛
9.شرکت‌های دیگر بخش­های عام کسب‌وکار	10.اتحادیه­های کارگری.

 

تقریباً کلیه کارشناسان مصاحبه‌شونده در این پژوهش این موضوع را پذیرفتند که اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده افزایش‌یافته یا حفظ خواهد شد. بر طبق گفته­های متخصصان، اهمیت فزاینده مسئولیت اجتماعی شرکتی بر اساس تجارت، جامعه و سیاست زیاد خواهد شد. محرک­های مسئولیت اجتماعی کسب‌وکار خارجی شامل چشم‌انداز رقابتی رو به رشد، و همچنین انتظارات و فشار مشتریان است. محرک­های مسئولیت اجتماعی کسب‌وکار داخلی عبارت‌اند از نگرش اخلاقی شرکت و خود تعهد سازمان، و همچنین انتظارات کارمندان و کارکنان و جامعه به‌احتمال‌زیاد بر تصویب مسئولیت اجتماعی شرکتی تأثیر می­گذارد ( با توجه به آگاهی رو به رشد جامعه نسبت به نگرانی­های محیطی و اجتماعی و نیز انتظارات در حال افزایش شرکت‌ها). جهانی‌شدن و جریان سریع اطلاعات به‌مثابه عوامل تأثیرگذار در سطح اجتماعی و اقتصادی شناخته‌شده‌اند. سازمان­ها باهم در رقابت هستند و ازاین‌رو تمایل دارند هزینه­های خود را کاهش دهند و درامد خود را افزایش دهند. از طرفی حس مسئولیت اجتماعی سازمان برای جامعه و کشور دارای ارزش است و مردم برای آن احترام قائل هستند و از طرفی حمایت از این مسئولیت­های اجتماعی توسط سازمان برای سازمان دارای هزینه است و باید مواردی را رعایت کند که برای سازمان بار مالی و غیرمالی دارد. ازاین‌رو، سازمان­های دولتی و غیردولتی باید بین این دو توازن ایجاد کنند تا هم‌سود آن‌ها تأمین شود و هم به مسئولیت­های اجتماعی خود در مقابل جامعه عمل کرده باشند.

به نظر می­رسد دیدگاه نسبت به آینده درباره مسئولیت اجتماعی شرکتی ، این‌گونه خواهد بود که سازمان­ها اعم از دولتی و غیردولتی نقش خود را افزایش دهند. این مناطق متعدد کشور و شهرستان­های گوناگون با چالش­های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مواجه هستند که آن‌ها را از موضوعاتی نظیر مسئولیت اجتماعی شرکتی و پایداری به این مهم منحرف می­کند (Kang and Moon, 2011 Halkos and Skouloudis, 2016) . بنابراین، دامنه مسئولیت اجتماعی شرکتی به‌صورت ضمنی و اختیاری خواهد بود و برخی سازمان­ها آن را به‌صورت اختیاری می­پذیرند و به آن عمل می­شوند و برخی از سازمان­ها باید توسط دولت و ابزارهای قدرت به این کار وادار شوند و همواره تحت نظارت باشند (Snider et al., 2013). این تفاوت‌ها ممکن است در ابعاد متعدد فرهنگی نیز وجود داشته باشند. برخی از ابعاد فرهنگی باید تقویت شوند، درحالی‌که برخی از ابعاد دیگر قدرتمند هستند (Miska et al., 2018).

نتایج این پژوهش نشانگر آن است که رشد آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی ممکن است در ارتباط با بخش خرده‌فروشی محصولات و خدمات به‌صورت خاص باشد. بخش خرده‌فروشی مسئول اثرات پیچیده محیط زیستی و اجتماعی در زنجیره­های عرضه در سراسر جهان است. درحالی‌که این امر مستلزم تعهد و تلاش قوی خرده‌فروشان برای مقابله با این تأثیرات است، همچنین به رسانه­های دولتی و سازمان­های غیردولتی توجه جدی باید کرد (Alniacik et al. 2011; den Hond et al., 2015). در مقابل، بخش ساخت‌وساز صنعت و تولید کمترین سطح خوش‌بینی را نسبت به رشد مسئولیت آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی دارد و فعالان این حوزه بر این باورند که این مسئولیت اجتماعی زیر پا گذاشته خواهد شد. یکی از این دلایل ممکن است فشار ضعیف از بازیگران کلیدی (مانند توسعه‌دهندگان املاک، پیمانکاران عمومی، سرمایه­گذاران و کاربران آینده) باشد (Martinuzzi et al., 2011).

ازلحاظ طبقه‌بندی سازمانی، این مطالعه برخی تفاوت­های جالب در قضاوت­های کارشناسان، متخصصان سازمانی را نشان می­دهد. این اختلاف ممکن است شرطی باشد، زیرا مسئولیت اجتماعی شرکتی یک پدیده تجاری است که به علت عدم وجود حضور قوی دولت و اختلالات نهادی ظهور یافته است (Carroll, 2008). بدین ترتیب، ذینفعان حیاتی مانند اتحادیه­های کارگری و سازمان­های غیردولتی در مورد ایده مسئولیت اجتماعی شرکتی همچنان نسبت به این موضوع نگران هستند (Preuss et al., 2006). شرکت­ها و سازمان­ها ممکن است به‌طور فعال با مشارکت در مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده کمک شایانی کنند، زیرا ممکن است این امر با دست آوردن و حمایت از مشروعیت اجتماعی از طریق پروژه­های مسئولیت اجتماعی شرکتی بقای آن‌ها را استوارتر کند (De Roeck and Delobbe, 2012). علاوه بر این، نمایندگان تجاری تمایل بیشتری نسبت به مسئولیت اجتماعی شرکتی دارند، چرا که انتظار می­رود مزایای بازار حاصل از خط­مشی حمایت از مشتری را به دست آورند (Forte, 2013; Graafland and Smid, 2017) .

تأثیرگذارترین امر، خط­مشی­هایی هستند که به‌طور مستقیم بر تصمیم‌گیری‌های اقتصادی شرکت‌ها نظیر تأمین سبز، یارانه­ها و مشوق­های مالیاتی و همچنین استانداردهای گزارشگری تأثیر می­گذارد. نتایج پژوهش حاضر، نتایج مطالعات قبلی را تأیید می­کند، و اهمیت این ابزارها را برجسته می­سازد(Reverte, 2015; Snider et al., 2013; Visser,2012). به‌طور خاص، تدارکات عمومی سبز بر سطح مسئولیت‌پذیری و مدیریت شرکت تأثیر می­گذارد (Snider et al., 2013). به‌طور مشابه، همان‌گونه که در پژوهش حاضر نشان داده‌شده است، نقش سرمایه­گذاری در زمینه مسئولیت اجتماعی و استانداردها و دستورالعمل­های گوناگون مسئولیت اجتماعی شرکتی را نمی­توان انکار کرد، زیرا آن‌ها یک جریان و سیاست اصلی هستند (Sievänen et al., 2013; Vigneau et al., 2015). این استانداردهای مسئولیت اجتماعی شرکتی از طریق تفسیر با بازخوردهای عملکردهای سازمانی انطباق می­یابند و درعین‌حال می­تواند شهرت شرکت­ها و سازمان­ها و رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکتی و عملکرد اقتصادی شرکت­ها را افزایش دهد (García-Benau et al., 2013; Ioannou and Serafeim 2015; Tschopp and Nastanski, 2014). امروزه می‌توان شاهد افزایش اقدامات بالا به پایین توسط دولت­هایی که بر استانداردهای گزارشگری شرکت مسئولیت اجتماعی شرکتی تأثیر می‌گذارند، بود(Sierra-García et al., 2015) و به عبارتی دولت در این میان نقش بازی می­کند و باید وارد عمل شود و از این اقدامات حمایت کند و یا سازمان­های متخلف برخورد داشته باشد. انتظار می­رود که نقش دولت­ها در ارتقاء این استانداردها در آینده بیشتر باشد (Sierra-García et al., 2015). نتایج نشانگر آن‌اند که سایر انواع ابزارهای خط­مشی­های مسئولیت اجتماعی شرکتی ، مانند کمپین­های اطلاعاتی و تبلیغاتی، از اهمیت بالایی برای رشد مسئولیت اجتماعی شرکتی برخوردارند.

با توجه به نفوذ ذینفعان در انتشار مسئولیت اجتماعی شرکتی ، افزایش انتظار برای اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده می­تواند عمدتاً به فشار ناشی از رقبا، خریدار و مشتریان نهایی، و همچنین فشار از سوی مقامات دولتی و سازمان­های غیردولتی باشد. شركت­ها شاهد افزايش فشار بازار هستند تا معيارها و مسائل مربوط به مسئوليت را در راهكارها و كاركردهاي خود در نظر بگيرند (Carroll and Shabana, 2010; Porter and Kramer, 2011). در نتیجه، با توجه به یافته­های این تحقیق، می­توان گفت که سازمان­های غیردولتی نقش مهمی در فعالیت­های شرکت مسئولیت اجتماعی شرکتی در میان شرکت­ها و سازمان­های غیردولتی و حتی دولتی در کشور ایران ایفا می­کنند. اغلب، سازمان­های غیردولتی موقعیت شبه‌دولتی را (خصوصاً در کشورهای درحال‌توسعه) می­گیرند و در غیاب نظم قانونی و نهادی بالغ، عملکرد نظارت را انجام می­دهند. همان‌طور که در مطالعات قبلی نشان داده‌شده است، سازمان‌های غیردولتی دارای طیف وسیعی از ابزارها هستند که شامل همکاری و حمایت از مسئولیت اجتماعی شرکتی می­شوند و از طریق آن می­توانند سایر شرکت­ها را برای اقدام به مسئولیت اجتماعی ، برانگیزانند (den Hond et al., 2015; Jamali and Keshishian, 2009; Rivera-Santos and Rufín, 2010; Yaziji and Doh, 2009). ازنظر تأثیرات اجتماعی و محیطی که توسط شرکت­های چندملیتی در کشورهای درحال‌توسعه ایجاد می­شود، نقش سازمان­های غیردولتی در نظارت و افشای اقدامات سرکوبگرانه سایر شرکت­ها سازمان‌های غیرحامی از مسئولیت اجتماعی شرکتی ضروری است. طبق این پژوهش، انتظار می­رود که فراوانی این سازمان­های غیردولتی در آینده بیشتر شود. در نهایت، یافته‌های ما از استدلالات مطرح‌شده توسط ویزر در سال 2012و هالکووس و اسکولودیز در سال 2016 پشتیبانی می­کند که انگیزه­های مسئولیت اجتماعی شرکتی ناشی از فشارهای قانونی دولت برای دهه آینده باقی خواهد ماند. یافته­های پژوهش حاضر حاکی از آن است که مقامات دولتی باید به ابزارهای خط­مشی، نظیر خریدوفروش عمومی، یارانه­ها و مالیات توجه ویژه­ای داشته باشند. به نظر می­رسد این ابزارها بسیار ویژه و مؤثر هستند، زیرا آن‌ها به‌طور مستقیم بر منطق اقتصادی شرکت‌های خصوصی تأثیر می‌گذارند.

نتایج پژوهش نشانگر آن است که با افزایش تعداد شرکت­ها و سهامداران، مسئولیت اجتماعی شرکتی در آینده در حال رشد و افزایش خواهد بود.

این پژوهش با حداقل دو جریان ادبیات فعلی مسئولیت اجتماعی شرکتی مرتبط است: یکی، توصیف تغییرات در منظر سیاسی مدرن جهانی، و دیگری در مورد نقش استراتژیک مسئولیت اجتماعی شرکتی برای عملکرد اقتصادی و موفقیت شرکت­ها.

جریان اول درباره نقش جدید شرکت­ها با توجه به پایان‌نامه‌های هابرماس از صورت فلکی ناشی از امور (Scherer et al., 2016) بحث می­کند. درک کنونی مسئولیت اجتماعی شرکتی به سمت درک نقش شرکتی به‌منزله یک عامل سیاسی، با تأکید ویژه بر کمک به تنظیمات جهانی و تأمین کالاهای عمومی (Scherer and Palazzo, 2011) تکامل‌یافته است. این فهم جدید ناشی از این واقعیت است که شرکت­ها اغلب در یک خلأ قانونی به علت فقدان قوانین بین‌المللی و ملی قانونی برای بازیگران خصوصی در سطح جهانی و همچنین ضعف نظارتی و نهادی بسیاری از کشورهای ملی عمل می­کنند (Scherer et al., 2016) .

جریان دوم ادبیات استدلال­هایی را درباره اهمیت استراتژیک مسئولیت اجتماعی شرکتی برای رقابت، مشروعیت و بقای شرکت‌ها مطرح می­کند. به‌عنوان‌مثال، نتایج مطالعه ما مطابق با دیدگاه استینکامپ در سال 2017 است که استدلال می­کند که نقش مسئولیت اجتماعی شرکتی مهم و در حال رشد است، و تلاش برای به دست آوردن مزیت رقابتی حاصل از انجام مسئولیت اجتماعی سازمانی در جذب و حفظ مصرف‌کنندگان از طریق ساخت یک نام تجاری مهم است. این خط از استدلال توسط چندین محقق دیگر تأکید شده است و به اثرات مثبت مسئولیت اجتماعی شرکتی بر روی وفاداری برند، خدمات‌رسانی از طریق شناسایی نام تجاری اشاره‌شده است Choi and Moon, 2017)). فرآیندهای شناخته‌شده اقتصادی و اجتماعی که انتظار می‌رود بر نقش مسئولیت اجتماعی شرکتی تأثیر بگذارند، ساختاری هستند و برای سال‌های آینده ادامه خواهند یافت.

مناظر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جهانی طی چند دهه گذشته به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. ازیک‌طرف، جهانی‌سازی، آزادسازی تجارت و خصوصی­سازی نقش و قدرت عوامل عمومی را کاهش داده و موقعیت شرکت­های خصوصی را افزایش داده است. به‌طور فزاینده انتظار می­رود که جوامع اقتصادی بیشتری مسئولیت تأثیرات خود را بر جامعه و محیط طبیعی داشته باشند؛ این مهم نشان‌دهنده محبوبیت رو به رشد مسئولیت اجتماعی شرکتی است. از سوی دیگر، برخی از سهامداران همچنان در برابر ایده قرار دادن قدرت و مسئولیت بیشتر برای نهادهای خصوصی به‌شدت شکاک و مقاوم هستند زیرا مسئولیت اجتماعی امری هزینه‌بر و اقتصادی است و شرکت‌های خصوصی ممکن است کم‌تر از آن حمایت کنند و این موارد را دور بزنند و در نظر عامل و در عمل به آن غیرعامل باشند. نتایج ما نشان می­دهد که مسئولیت اجتماعی شرکتی در آیندۀ نزدیک اهمیت خواهد یافت و از طریق سه عامل، کسب‌وکار، جامعه و سیاست هدایت خواهد شد. افزایش پیوسته مسئولیت اجتماعی شرکتی احتمالاً تحت تأثیر سیاست­های مسئولیت اجتماعی شرکتی عمومی است که بر تصمیم‌گیری اقتصادی شرکت‌ها تأثیر می‌گذارد. در این رابطه، تأثیر هر دو اولیه (مانند خریدارها) و همچنین ثانویه (مانند رقبا، مصرف‌کنندگان نهایی) اهمیت دارد.

از کارشناسان دعوت‌شده  است برای اجماع درباره آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی شرکت کنند که تعدادی زیادی از متخصصان در دسترس نبودند و یا استقبال نشان ندادند. یکی دیگر از محدودیت­­های این پژوهش آن است که ما تحلیلی دقیق از نظرات کارشناسان را از طریق آزمون‌های آماری و غیر آماری متعدد در زمینه مسئولیت اجتماعی شرکتی انجام نداده‌ایم. بااین‌حال، صرف‌نظر از این محدودیت‌ها، مطالعه حاضر، دیدگاه‌ها و بینش‌های جدید در مورد پیشرفت‌های آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی را ارائه می‌دهد و راه‌های جدیدی را برای تحقیق بیشتر در مورد مسئولیت اجتماعی شرکتی باز می‌کند و نقش مجدد شرکت‌ها را در جوامع مدرن نشان می‌دهد. در این راستا، مطالعات بیشتری برای بررسی نقش آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی مفید خواهد بود و به سایر پژوهشگران نیز پیشنهاد می‌شود در این زمینه پژوهش­های مکمل و متممی را انجام دهند. یکی دیگر از راه‌های مناسب برای مطالعات آینده مسئولیت اجتماعی شرکتی ممکن است تکرار پژوهش حاضر در جوامع متعدد زمان‌ها و مکان‌های گوناگون باشد.

 

منابع

Alniacik, U., Alniacik, E., Genc, N., 2011. How corporate social responsibility information influences stakeholders’ intentions. Corp. Soc. Resp. Env. Ma. 18(4), 234-245.

Acharya, V. V., Cooley, T. F., Richardson, M. P., & Walter, I., 2010. Regulating Wall Street: The Dodd-Frank Act and the new architecture of global finance (Vol. 608).

John Wiley & Sons. Bolger, F., Wright, G., 2011. Improving the Delphi process: Lessons from social psychological research. Technol. Forecast Soc. 78(9), 1500-1513.

Carroll, A. B., 2008. A history of corporate social responsibility. In The Oxford handbook of corporate social responsibility.

Carroll, A. B., 2016. Carroll’s pyramid of CSR: Taking another look. Int. J. Corp. Soc. Resp. 1(3), 1-8.

Carroll, A. B., Shabana, K. M., 2010. The business case for corporate social responsibility: A review of concepts, research and practice. Int. J. Manag. Rev. 12(1), 85-105.

Chandler Jr., A.D., Mazlish, B. (eds.), 2005. Leviathans: Multinational corporations and the new global history. Cambridge University Press, Cambridge, UK.

Choi, H., Moon, D., 2016. Perceptions of corporate social responsibility in the capital market. J. Applied Bus. Res. 32(5), 1507-1518.

Cragg W. (ed.), 2005. Ethics codes, corporations and the challenge of globalization. Edward Elgar, Cheltenham, UK. Crouch, C., 2009. Privatized Keynesianism: An unacknowledged policy regime. Brit. J. Polit. Int. Rel. 11(3), 382-399. Czinkota, M. R,. Ronkainen, I. A., 1997. International business and trade in the next decade: Report from a Delphi study. J. Int. Bus. Stud. 28(4), 827-844.

 den Hond, F., de Bakker, F. G., Doh, J., 2015. What prompts companies to collaboration with NGOs? Recent evidence from the Netherlands. Bus. Soc. 54(2), 187-228.

De Roeck, K., Delobbe, N., 2012. Do environmental CSR initiatives serve organizations’ legitimacy in the oil industry? Exploring employees’ reactions through organizational identification theory. J. Bus. Ethics 110(4), 397-412.

 Dincer, C., Dincer, B., 2007. Corporate social responsibility: Future prospects in the Turkish context. Soc. Resp. J. 3(3), 44-49.

European Commission, 2001. Green paper—Promoting a European framework for corporate social responsibility. COM (2001): 366.

European Commission, 2002. Corporate social responsibility: A business contribution to sustainable development. COM (2002): 347.

European Commission, 2006. Implementing the partnership for growth and jobs: Making Europe a pole of excellence on corporate social responsibility. COM (2006): 136.

 European Commission, 2014. Corporate social responsibility. National public policies in the European Union. Compendium.

 Eurostat, 2012. Value added—Percentage of sector on GDP.

Fortanier, F., Kolk, A., Pinkse, J., 2011. Harmonization in CSR reporting. Manage. Int. Rev. 51(5), 665.

 Forte, A., 2013. Corporate social responsibility in the United States and Europe: How important is it? The future of corporate social responsibility. Int. Bus. Econ. Research J. 12(7), 815.

Fox, T., Ward, H., Howard, B., 2002. Public sector roles in strengthening corporate social responsibility: A baseline study. Washington, DC: World Bank.

Gallego, D.; Bueno, S., 2014. Exploring the application of the Delphi method as a forecasting tool in information systems and technologies research. Technol. Anal. Strateg. Manage. 26(9), 987-999.

García-Benau, M. A., Sierra-Garcia, L., Zorio, A., 2013. Financial crisis impact on sustainability reporting. Manage. Decis. 51(7), 1528-1542.

Garrido‐Miralles, P., Zorio‐Grima, A., García‐Benau, M. A., 2016. Sustainable development, stakeholder engagement and analyst forecasts’ accuracy: Positive evidence from the Spanish setting. Sustain. Dev. 24(2), 77-88.

Giulianotti, R., 2015. Corporate social responsibility in sport: Critical issues and future possibilities. Corp. Gov. 15(2), 243-248.

Graafland, J., Smid, H., 2017. Reconsidering the relevance of social license pressure and government regulation for environmental performance of European SMEs. J. Clean. Prod. 141, 967-977.

Gracht, H. A. von der, 2012. Consensus measurement in Delphi studies: review and implications for future quality assurance. Technol. Forecasting Soc. 79(8), 1525-1536.

GRI, 2017. Highlights: GRI at 20. Available at: https://www.globalreporting.org/gri20/Pages/Facts-and-figures.aspx Halkos, G., Skouloudis, A., 2016. National CSR and institutional conditions: An exploratory study. J. Clean. Prod. 139, 1150-1156.

Harwood, I., Humby, S., Harwood, A., 2011. On the resilience of corporate social responsibility. Eur. Manag. J. 29, 283-290.

Hasan, R. 2013. Reflections on foreign direct investment and development with reference to non-governmental organizations and corporate social responsibility. Crit. Sociol.39(1), 37-43.

Hilbert, M., Miles, I., Othmer, J., 2009. Foresight tools for participative policy-making in inter-governmental processes in developing countries: Lessons learned from the eLAC Policy Priorities Delphi. Technol. Forecast Soc. 76(7), 880-896.

 Hiss, S., 2009. From implicit to explicit corporate social responsibility: Institutional change as a fight for myths. Bus. Ethics Q. 19(3), 433-451.

Hussein, M. M., 2006. Corporate social responsibility from the corporate perspective: A Delphi study of selected information technology companies. A doctoral dissertation defended at the Capella University.

Husted, B. W., 2015. Corporate social responsibility practice from 1800–1914: Past initiatives and current debates. Bus. Ethics Q. 25(1), 1-17.

Ioannou, I., Serafeim, G., 2015. The impact of corporate social responsibility on investment recommendations: Analysts’ perceptions and shifting institutional logics. Strategic Manage. J. 36(7), 1053-1081.

ISO, 2017. ISO 14001 - data per country and sector - 1999 to 2016. Available at: https://isotc.iso.org/livelink/livelink?func=ll&objId=18808772&objAction=browse&v iewType=1

Jackson, G., Apostolakou, A. 2010. Corporate social responsibility in Western Europe: an institutional mirror or substitute? J. Bus. Ethics, 94(3), 371-394.

 Jamali, D., Keshishian, T., 2009. Uneasy alliances: Lessons learned from partnerships between businesses and NGOs in the context of CSR. J. Bus. Ethics 84, 277-295.

pdf Kudłak, R., Low, K. Y., 2015. Special issues dedicated to CSR and corporate sustainability: A review and commentary. Long Range Planning 48(3), 215-227.

 Landeta, J., 2006. Current validity of the Delphi method in social sciences. Technol. Forecast Soc. 73, 467-482.

Lins, K. V., Servaes, H., Tamayo, A., 2017. Social capital, trust, and firm performance: The value of corporate social responsibility during the financial crisis. J. Financ 72, 1785– 1824.

Linstone, H. A., Turoff, M., 2002. The Delphi method. Techniques and applications. Addison-Wesley Pub. Co. Loughlin, K.G., L.F. Moore, L.F., 1979. Using Delphi to achieve congruent objectives and activities in a pediatrics department, J. Med. Educ. 54, 101–106.

Manoliadis, O., Tsolas, I., Nakou, A., 2006. Sustainable construction and drivers of change in Greece: A Delphi study. Const. Manage. Econ. 24(2), 113-120.

Martinuzzi, A., Kudlak, R., Faber, C., Wiman, A., 2011. CSR activities and impacts of the construction sector. Sector profile based on a literature review developed in the course of the FP7 project IMPACT—impact measurement and performance analysis of CSR. Vienna University of Economics and Business, Vienna, Austria.

Matten, D., Crane, A., 2005. Corporate citizenship: Toward an extended theoretical conceptualization. Acad. Manage. Rev. 30(1), 166-179.

 Matten, D. Moon, J., 2008. “Implicit” and “explicit” CSR: A conceptual framework for a comparative understanding of corporate social responsibility. Acad. Manage. Rev. 33(2), 404-424.

Miska, M., Szőcs, I., Schiffinger, M., 2018. Culture’s effects on corporate sustainability practices: A multi-domain and multi-level view. Journal of World Business (forthcoming). https://doi.org/10.1016/j.jwb.2017.12.001.

Monshipouri, M., Welch, C.E., Kennedy, E.T., 2003. Multinational corporations and the ethics of global responsibility: Problems and possibilities. Hum. Rights Q. 25(4), 965- 989.

Porter, M. E., Kramer, M. R., 2011. The big idea: Creating shared value. Harvard Bus. Rev. 89(1), 2.

Reverte, C., 2015, The new Spanish corporate social responsibility strategy 2014–2020: A crucial step forward with new challenges ahead. J. Clean. Prod. 91, 327-336.

Rivera-Santos, M., Rufín, C., 2010. Odd couples: Understanding the governance of firmNGO alliances. J. Bus. Ethics 94(1), 55-70.

4Rogers, M.R., Lopez, E.C., 2002. Identifying critical cross-cultural school psychology competencies, J. Sch. Psychol. 40, 115–141.

Schepers, D., 2006. The impact of NGO network conflict on the corporate social responsibility strategies of multinational corporations. Bus. Soc. 45, 282–299. Scherer, A. G., 2017.

Scherer, A. G., Palazzo, G., 2007. Toward a political conception of corporate responsibility: Business and society seen from a Habermasian perspective. Acad. Manage. Rev. 32(4), 1096-1120.

Scherer, A. G., Palazzo, G., 2011. The new political role of business in a globalized world: A review of a new perspective on CSR and its implications for the firm, governance, and democracy. J Manage Stud 48(4), 899-931. Scherer, A. G., Rasche, A., Palazzo, G., Spicer, A., 2016. Managing for political corporate social responsibility: New challenges and directions for PCSR 2.0. J Manage Stud 53(3), 273-298.

Seuring, S., Müller, M. 2008. Core issues in sustainable supply chain management–a Delphi study. Business strategy and the environment, 17(8), 455-466.

Sierra-García, L., Zorio‐Grima, A., García‐Benau, M. A., 2015. Stakeholder engagement, corporate social responsibility and integrated reporting: An exploratory study. Corp. Soc. Resp. Env. Ma. 22(5), 286-304.

Sievänen, R., Rita, H., Scholtens, B., 2013. The drivers of responsible investment: The case of European pension funds. J. Bus. Ethics 117(1), 137-151.

Steurer, R., Martinuzzi, A., Margula, S., 2012. Public policies on CSR in Europe: Themes, instruments, and regional differences. Corp. Soc. Resp. Env. Ma. 19(4), 206-227.

Szőcs, I., Schlegelmilch, B. B., Rusch, T., Shamma, H. M., 2016. Linking cause assessment, corporate philanthropy, and corporate reputation. J. Acad. Marketing Sci. 44(3), 376- 396.

Thorne, L. S., Mahoney, L., Manetti, G., 2014. Motivations for issuing standalone CSR reports: A survey of Canadian firms. Account. Audit. Accoun. 27(4), 686-714.

Tschopp, D., Nastanski, M., 2014. The harmonization and convergence of corporate social responsibility reporting standards. J. Bus. Ethics 125(1), 147.

Vaz, N., Fernandez‐Feijoo, B., Ruiz, S., 2016. Integrated reporting: An international overview. Bus. Ethics Eur. Rev. 25(4), 577-591.

Vigneau, L., Humphreys, M., Moon, J., 2015. How do firms comply with international sustainability standards? Processes and consequences of adopting the global reporting initiative. J. Bus. Ethics 131(2), 469-486.

Visser, W. 2012. The Future of CSR: Towards Transformative CSR, or CSR 2.0, Kaleidoscope Futures Paper Series, No. 1.

Ward, H., Smith, N. C., 2008. Corporate social responsibility at a crossroads: Futures for CSR in the UK to 2015. International Institute for Environment and Development, London.

Yu, X., 2008. Impacts of corporate code of conduct on labor standards: A case study of Reebok’s athletic footwear supplier factory in China. J. Bus. Ethics 81(3), 513-529.

 

---

[1]  Futurology

[2]  social responsibility

[3]  Governmental and non-governmental organizations

[4]  Delphi technique

[5]  Matten and Crane

[6]  and Palazzo  Scherer

[7]  Fortanier

[8]  Preuss

---