Subject Areas :

Tina Zarrinpanah ¹ , Mohaddeseh Larypoor ^{2 *} , Fatemeh Fardi ³ , Sina Yaghoubi ⁴

1 -
2 - , Tehran, IranDepatment of Microbiology, NT.C., Islamic Azad University
3 - Department of Microbiology, Kish.C., Islamic Azad University, Kish, Iran
4 - Department of Microbiology, Islamic Azad University, Kish International Branch, Kish, Iran

Received: 2025-10-10 Accepted : 2025-10-10 Published : 2025-10-10

Keywords:

Full-Text:



فصلنامه ی تازه های زیست فناوری میکروبی

 

مروری بر تأثیر گیاهان دارویی در درمان بیماری‌های ویروسی با تمرکز بر کووید 19 

 

تینا زرین‌پناه1، محدثه لاری‌پور2*، فاطمه فردی3، سینا یعقوبی4

1. گروه میکروب‌شناسی، واحد بین المللی کیش، دانشگاه ازاد اسلامی، کیش، ایران

2. گروه میکروبیولوژی دانشکده علوم زیستی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال تهران ایران

3. گروه میکروب‌شناسی، واحد بین المللی کیش، دانشگاه ازاد اسلامی، کیش، ایران

4. گروه میکروب‌شناسی، واحد بین المللی کیش، دانشگاه ازاد اسلامی، کیش، ایران

 

چکیده

سابقه و هدف: گیاهان دارویی به دلیل داشتن متابولیت‌های ثانویه متنوع، به‌عنوان جایگزین‌های بالقوه برای داروهای شیمیایی در درمان بیماری‌های ویروسی مانند آنفولانزا، هرپس، هپاتیت C و کووید-19 مورد توجه قرار گرفته‌اند. کووید-19 به دلیل رفتار غیرقابل پیش‌بینی سیستم ایمنی و میزان مرگ‌ومیر بالا، اهمیت درمان‌های گیاهی را برجسته کرده است.

مواد و روش‌ها: این تحقیق با روش مرور سیستماتیک انجام شد. ابتدا منابع علمی معتبر از پایگاه‌های داده‌ داخلی و خارجی مانند PubMed، Scopus، Web of Science و Google Scholar جستجو و بررسی شدند. منابع کتابخانه‌ای و مدارک مستند نیز برای تکمیل تحقیق استفاده شد. معیار ورود مطالعات شامل مقالاتی بود که تأثیر گیاهان دارویی بر ویروس‌هایی مانند کووید-19، آنفولانزا، هرپس و هپاتیت C را بررسی کرده بودند.

یافته‌ها: مطالعات نشان می‌دهند ترکیبات موثره گیاهان دارویی نظیر تری‌تپنوئیدها، پلی‌ساکاریدها، اسیدهای آلی و چرب و پروتئین‌ها در قالب عصاره‌های مختلف، می‌توانند عوارض کمتری داشته و در پیشگیری و کاهش شدت بیماری‌های ویروسی موثر باشند. این ترکیبات همچنین پتانسیل توسعه درمان‌های جدید برای ویروس‌های مشابه را دارند.

نتیجه گیری: گیاهان دارویی به دلیل عوارض جانبی کمتر، به‌عنوان درمان‌های مکمل طبیعی برای مقابله با بیماری‌های ویروسی قابل استفاده‌اند. نتایج این تحقیق می‌تواند زمینه‌ساز تحقیقات بیشتر و توسعه درمان‌های جدید بر اساس ساختار ویروس‌های مشابه باشد.

 

کلمات کلیدی: کووید-19، گیاهان دارویی، سیستم ایمنی، ترکیبات ضد ویروسی، اثربخشی بالینی، هرپس

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A review on the effect of medicinal plants in the treatment of viruses, especially Covid-19

Tina Zarrinpanah1, Mohaddeseh Larypoor2*, Fatemeh Fardi3, Sina Yaghoubi4

1. Department of Microbiology, Kish.C., Islamic Azad University, Kish, Iran

2. Department of Microbiology, nt.C., Islamic  Azad University, Tehran north branch, Tehran, Iran

3. Department of Microbiology, Kish.C., Islamic Azad University, Kish, Iran

4. Department of Microbiology, Kish.C., Islamic Azad University, Kish, Iran

 

Abstract

Introduction: Medicinal plants, due to their diverse secondary metabolites, have been considered as potential alternatives to chemical drugs in the treatment of viral diseases such as influenza, herpes, hepatitis C, and COVID-19. COVID-19, due to the unpredictable behavior of the immune system and high mortality rates, has highlighted the importance of herbal treatments.

Methods: This research was conducted using a systematic review method. Initially, reliable scientific sources were searched and examined from domestic and foreign databases such as PubMed, Scopus, Web of Science, and Google Scholar. Library resources and documentary evidence were also used to complete the research. The inclusion criteria for the studies included articles that investigated the effects of medicinal plants on viruses such as COVID-19, influenza, herpes, and hepatitis C.

Results: Studies show that the active compounds of medicinal plants such as triterpenoids, polysaccharides, organic and fatty acids, and proteins, in various extract forms, can have fewer side effects and be effective in preventing and reducing the severity of viral diseases. These compounds also have the potential to develop new treatments for similar viruses.

Conclusion: Medicinal plants, due to their fewer side effects, can be used as natural complementary treatments to combat viral diseases. The results of this research can pave the way for further research and the development of new treatments based on the structure of similar viruses.

Keywords: Covid-19, medical plantsm, viruse, antiviral properties, Herpes

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

 

نویسنده مسئول:. دانشیار قارچ شناسی، گروه میکروبیولوژی، دانشکده علوم زیستی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایرانآدرس الکترونیک:  [e-mail] تاریخ دریافت مقاله: 15/01/1404  تاریخ پذیرش: 17/06/1404

استفاده از گیاهان دارویی جهت پیشگیری و یا درمان بیماری‌ها به هزاران سال قبل بر می‌گردد. طب سنتی که عمدتا براستفاده از گیاهان دارویی تاکید دارد به عنوان یکی از قدیمی‌ترین علوم در کشورهایی نظیر چین، یونان و ایران شناخته می‌شود بنابر تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO) گیاهان دارویی به اجزای گیاهان طبیعی گفته می‌شود که در غیاب یا حداقل فرآوری صنعتی جهت درمان بیماری‌ها در یک منطقه یا ناحیه مورد استفاده قرار می‌گیرند (1،4). در سال­های اخیر خواص درمانی گیاهان دارویی مورد توجه پژوهشگران سراسر دنیا قرار گرفته است. همچنین بنابر گزارش سازمان بهداشت جهانی، امروزه بیش از 80% جمعیت جهان به درمان های سنتی از قبیل گیاهان دارویی اعتماد دارند و این روش درمانی را به عنوان منبع اصلی سلامتی در نظر می‌گیرند این رقم نه تنها شامل کشورهایی نظیر چین و هند می‌شود بلکه مردم کشورهای پیشرفته نیز به این روش اعتماد دارند. اگرچه برای درمان بیشتر بیماری‌ها از داروهای سنتز شده شیمیایی استفاده می‌شود ولی این داروها دارای عوارض جانبی فراوان می‌باشند. بنابراین اهمیت استفاده از گیاهان دارویی و فرآورده‌های مشتق شده از آنها به سرعت توسط عموم مردم به عنوان روش درمانی قابل اعتماد تری پذیرفته شده است (5،6). تمایل به استفاده از گیاهان دارویی ضد ویروسی بعد از جنگ جهانی دوم شدت گرفت و پژوهش‌های گسترده‌ای به صورت برون تنی و درون تنی صورت گرفت (7,8). شواهد بسیاری گواه بر آن دارد که استفاده از گیاهان دارویی می‌تواند به عنوان یک روش جایگزین مناسب نسبت به استفاده از داروهای شیمیایی برای درمان بیماری‌ها در نظر گرفته شود ونقش پیشگیرنده در مهاجم شدن عامل اتیولوژیک بیماری­ها بالاخص بیماری­های ویروسی داشته باشد. گیاهان دارویی غنی از متابولیت‌های ثانویه متفاوتی نظیر تانن‌ها، ترپنوئیدها، آلکالوئیدها، فلاونوئیدها و غیره می‌باشند که دارای خواص ضد میکروبی از جمله ضد ویروسی می‌باشند (2،5). با این وجود لازم به ذکر است که جهت سنتز برخی از داروهای شیمیایی نظیر آسپیرین، دیگوکسین، مورفین و... از گیاهان دارویی استفاده می‌شود به طوری­ که تخمین زده می‌شود بیش از 50% داروهای ساخته شده از گیاهان دارویی مشق شده‌اند (9). به ویژه، بررسی‌های گسترده چندین گیاه دارویی نشان داده است که گیاهان دارویی دارای ترکیبات درمانی بالقوه جهت مبارزه با ویروس‌های مختلف می‌باشند. باید توجه داشت که برخی گیاهان دریایی نیز به عنوان گیاهان دارویی در نظر گرفته می‌شوند. تمایل به استفاده از ترکیبات طبیعی دریایی نیز به شدت در حال افزایش است چرا که شواهد بالینی بسیاری در خصوص خاصیت درمانی آن­ها وجود دارد. به عنوان مثال خواص ضد ویروسی جلبک آبی و سیانوباکتر رشته‌ای در مطالعات بسیاری گزارش شده است (10). به­طور جالب توجهی، فعالیت مهاری ضد ویروسی اختصاصی آنفلوانزا در شرایط برون‌تنی توسط جلبک  دریایی سیاه بلغاری گزارش شده است (11). افزایش مهاجرت و سفرهایی که در سراسر جهان صورت می‌گیرد، سبب شیوع بیماری‌های ویروسی شده است .انتقال ویروس­ها به سهولت از طریق هوا، عدم وجود واکسن مناسب برای ویروس های تغییر یافته ژنتیکی نبود راه مبارزه مناسب با آن­ها، سبب گسترش  جهانی بیماری­های ویروسی از جمله کرونا شده است. به دلیل تنوع، غیر قابل پیش بینی و پیچیدگی‌ رفتار ویروس در بدن  این بیماری­ها به یکی از مهمترین بیماری­ها تبدیل شده است که زندگی بسیاری از افراد سراسر دنیا را تحت تاثیر قرار داده است (12،13). بیماری کووید-19 یکی از بیماری‌های ویروسی است که به صورت پاندمی زندگی بشر را مختل کرده است. این بیماری ابتدا در اواخر سال 2019 در کشور چین گزارش شد ولی به سرعت تمامی کشورها بروز این بیماری را تایید کردند. این بیماری توسط ویروس کرونا ویروس سندرم حاد تنفسی ۲ ¹ایجاد می‌شود. ویروس سارس-کووید 2 یک ویروس دارای تک رشته RNA  می‌باشد و از لحاظ ژنتیکی شباهت زیادی به ویروس‌های SARS و MERS دارد (15،14). اگرچه تاکنون چندین واکسن با مکانیسم‌های مختلف برای مقابله با این بیماری تولید شده است ولی هنوز روش درمانی معینی برای درمان این بیماری وجود ندارد (16).  بیش از 169 میلیون در نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا شده‌اند و بیش از 3 میلیون نفر در اثر ابتلا به این بیماری جان خود را از دست دادند (17).

در این مقاله، به بررسی اثرات ضد ویروسی ترکیبات مشتق شده از گیاهان دارویی پرداخته می‌شود. همچنین اثر گیاهان دارویی بر درمان بیماری‌های ویروسی نظیر آنفلوانزا، هپاتیت، هرپس و کووید-19 که به صورت برون تنی، درون تنی و روش­های مبتنی بر بیوانفورماتیک و بیولوژی محاسباتی صورت گرفته است، پرداخته می‌شود. به منظور بررسی تاثیر گیاهان دارویی بر روی ویروس های مختلف از جمله کرونا از مرور سیستماتیک استفاده گردید. جهت جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز، کلیه منابع و بانک‌های اطلاعاتی الکترونیکی و غیر الکترونیکی داخلی و خارجی که در دسترس بودند به همراه کلیه مؤسسات و مراکز مهم و کارشناسان مورد جستجو قرار گرفتند. که این منابع شامل Cochran Library ،Iran-Doc ، IranMedex، pubmed ، sciencedirect،  چكيده مقاله­هاي كنگـره،هـا، پايـان‌نامـه­هـا، مجلــه­هــا (داخلــي و خــارجي)، مراكــز دولتــي (وزارت بهداشــت، مطبوعات، سازمان بهزيستي، وزارت ارشاد، سازمان امـور زنـدان هـا، مراكز تحقيقاتي)، مراجع و مآخذ مقاله­هاي يافته شده، سازمان­هـاي غير دولتي، صاحب نظران و سازمان هاي جهاني  هستند. مطالعات 20 سال اخیر که تاثیر گیاهان دارویی را بر روی درمان چهار ویروس کووید-19، آنفلوانزا، هرپس و هپاتیت C بررسی کرده بودند وارد این مطالعه شدند.

 کووید-19

از ابتدای شروع پاندمی کووید-19، پژوهشگران سراسر دنیا به بررسی ژنوم ویروس ویروس سارس-کووید 2 و شناسایی هدف‌های بالقوه برای مهار این ویروس پرداختند. شکل 1 تصویری از کروناویروس در زیر میکروسکوپ را نشان می‌دهد. مهار کردن گیرنده موجود در بدن انسان که آنزیم تبدیل کننده آنژیوتنسین ²2  (ACE2) یکی از مطلوب‌ترین روش‌ها برای مهار عفونت زایی و تکثیر ویروس ویروس سارس-کووید 2 به شمار می‌رود. همچنین روش‌های دیگری نظیر استفاده از پروتئین‌های غیر ساختاری موجود در ویروس ویروس سارس-کووید 2 که نقش حیاتی در تکثیر این ویروس دارند، میتواند در مهار این ویروس موثر باشد. به عنوان مثال پروتئیناز شبه کیموتریپسین نقش بسیار مهمی در تکثیر ویروس ویروس سارس-کووید 2 دارد. به همین خاطر مهار این پروتئاز به عنوان یکی از هدف‌های درمانی برای بیماری کووید-19 محسوب می‌شود. یکی دیگر از هدف‌های درمانی پروتئیناز شبه پاپائین³ (PLpro) است که یکی از پروتئین‌های غیر ساختاری است که توسط ژنوم ویروس سارس-کووید 2  کد می‌شود و  نقش حیاتی در تکثیر ویروس دارد (18).

محصول تجاری Lianhuaqingwen که ترکیبی از 11 گونه گیاهی⁴ می‌باشد یکی از محصولات گیاهی است که توسط کمیته بهداشت ملی چین جهت درمان و یا مدیریت بیماری کووید-19 توصیه شده است چرا که این محصول به طور گسترده جهت درمان تب، خستگی، آنفلوانزا، برونشیت و پنومونی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در حال حاضر در حال سپری کردن فاز دوم کار آزمایی بالینی در آمریکا می‌باشد (19،20).

 

 

شکل 1. تصویری از کرونا ویروس در زیر میکروسکوپ (19)

 

همچنین فعالیت ضد ویروس ویروس سارس-کووید 2 این محصول نیز بر روی سلول­های Vero E6 مورد ارزیابی قرار گرفته است که نتایج حاصل از این بررسی نشان داده است که این محصول قادر به مهار همانند‌سازی این ویروس با حداقل دوز 411/2 میکروگرم بر میلی لیتر بوده و سبب مهار ترشح سیتوکین‌های پیش التهابی نظیر TNF-α می‌شود (21). از 61 ملکول شناسایی شده در این در این ترکیب گیاهی، 7 ملکول دارای بیشترین فعالیت ضد ویروسی که شامل آرکتین، فورزیتوزید A ، گالیک اسید، ایزولیکوئیریتیجنین، کامپفرول، روتین و زکوکسیلوگانین می‌باشند (23و24).  در سال 2011 اثر 200 عصاره گیاهی با فعالیت ضد ویروسی علیه سارس-کووید بر پایه ازمایشات سلولی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان داده است که 6 عصاره قادر به مهار چشمگیر رشد و تکثیر ویروس سارس-کووید هستند که می‌توان به ریزوم جنتیانا اسکابرا⁵، دانه‌های سنا تورا⁶، ساقه و برگ گیاه تاکسیلوس چینی⁷، گره‌های گیاه یام چینی یا سیب‌زمینی شیرین چینی⁸، و همچنین دو عصاره به‌دست‌آمده از ریزوم گیاه سرخس طلایی⁹ اشاره کرد که مقدار IC50 در دامنه بین 25 تا 200 میکروگرم بر میلی لیتر برآورد شده است (25).  یو و همکاران¹⁰ (26) در مطالعه دیگری به بررسی 64 ملکول استخراج شده از 15 گیاه دارویی جهت اثر مهاری بر روی آنزیم هلیکاز ویروس سارس-کووید به عنوان یک هدف دارویی ضد ویروسی پرداختند. نتایج آن­ها نشان داده است که میری‌ستین¹¹ و اسکوتلارئین¹² می‌توانند در غلظت 10 میکرومولار فعالیت ATPase آنزیم هلیکاز را تا 90% مهار کنند. به همین دلیل پژوهشگران این دو ترکیب را به عنوان ضدویروس‌هایی علیه ویروس سارس-کووید پیشنهاد کرده اند.  

در پژوهش دیگری که توسط وان و همکارانش¹³(27) بر روی 132 بیمار مبتلا به کووید-19 صورت گرفت گزارش شده است که بهترین بازدهی برای درمان بیماری کووید-19 زمانی حاصل شده که داروی لوپیناویر/  ریتوناویر به همراه داروهای گیاهی برپایه طب سنتی چین¹⁴ (TCM)  مصرف  شده است. همچنین مشخص شده است که عصاره الکلی ساقه  انگورک جاوه‌ای زیرگونه چینی¹⁵ دارای فعالیت ضد ویروسی علیه کرونا ویروس انسانی NL63 می‌باشد به طوری که می‌تواند بازدهی ویروس، تشکیل پلاک و اتصال ویروس را به طور چشمگیری کاهش دهد (28).

 داروهای گیاهی با قابلیت مهار3Lpro

پژوهش‌های دیگری پروتئین غیر ساختاری 3Lpro موجود در ساختار ویروس را به عنوان هدف درمانی در نظر گرفته و اثر مهاری گیاهان دارویی و مشتقات آن­ها را مورد ارزیابی قرار دادند. پارک و همکاران¹⁶ (29) از عصاره الکی جلبک قهوه‌ای اکلونیا کاوا¹⁷ موفق به استخراج 9 فلورتانین شدند که قادر به مهار 3L pro می‌باشند که اثر مهار کنندگی آن­ها وابسته به دوز بوده و در این میان Dieckol دارای بهترین فعالیت مهاری بوده است. همچنین این تیم در پژوهش دیگری نشان دادند که عصاره الکی مریم‌گلی قرمز¹⁸ دارای خاصیت مهارکنندگی 3Lpro تا 60% در ویروس کرونا هستند و اثربخشی تانشینون‌ها وابسته به دوز و نه زمان است (30). اثر مهارگنندگی کالکون‌ها و کومارین‌ها استخراج شده از گیاه گلپر کیستی¹⁹ برروی  3Lpro توسط پارک  و همکاران²⁰ با میزان قابل توجهی از اثرگذاری (IC₅₀(µM) 2/1 و 4/11) گزارش شد (31). بی فلاوونوئیدهای به دست آمده از عصاره الکلی برگ‌های صنوبر ژاپنی²¹ که شامل آمنتوفلاون²²، بیلوبتین²³، جینگتین²⁴ و اسکیادوپیتیسین²⁵ هستند نیز خواص ضد 3Lpro با استفاده از روش FRET از خود نشان داده‌اند. درمیان بی‌فلاونوئیدهای شناسایی شده، آمنتوفلاون دارای بیشترین اثر مهاری بوده و بررسی‌های داکینگ ملکولی نیز تمایل این بی‌فلاونوئید به پروتئین3Lpro  ویروس کرونا را تایید کرده است (32).

داروهای گیاهی با قابلیت مهار ACE2

بعد از شناسایی گیرنده آنزیم مبدل آنژیوتانسین 2 (ACE2)²⁶ به عنوان گیرنده ضروری برای ورود به میزبان پژوهش‌های گسترده‌ای در خصوص مهار این گیرنده از جمله استفاده از گیاهان دارویی صورت گرفت. در مطالعه‌ای 141 گونه گیاهی متعلق به 73 خانواده و 49 ترکیب گیاهی تخلیص شده که پتانسیل مهاری گیرنده ACE که تشابه زیادی به ACE2 دارد گزارش شدند. همچنین 16 خانواده گیاهان دارویی یافت شدند که قادر به مهار گیرنده آنژیوتنسین نوع 1A در شرایط برون تنی بودند (33). در مطالعه دیگری، هو و همکاران²⁷ (34) گزارش کردند که موفق به شناسایی 25 خانواده گیاهان دارویی چینی شدند که می‌توانند برهمکنش بین ویروس سارس-کووید و ACE2 را به طور چشمگیری مهار کنند. از میان این گیاهان دارویی گونه‌های متعلق به هفت‌بندیان²⁸، نعناعیان²⁹، برگ‌بوئیان³⁰، نیلوفرآبیان³¹، ماگنولیاییان³² و زیتونیان³³ 

 بالاترین اثر مهاری را دارا بودند.  در پژوهشی که به بررسی گیاهان دارویی ایرانی با قابلیت مهارکنندگی فعالیت ACE در شرایط برون تنی پرداخته شد که  این گیاهان شامل زرشک کوهی³⁴، زالزالک اروپایی³⁵، خار اسکاتلندی³⁶، و بلوط مازوج‌دار³⁷ بودند ؛ در این میان 4 گیاه دارویی با قابلیت مهارکنندگی بالای 80% شناسایی شدند که در این بین بلوط مازوج‌دار در غلظت 330 میکروگرم در میلی لیتر می‌تواند تا  94 درصد ACE   را مهار کند که این اثر مهار کنندگی بالا می‌تواند به دلیل مقدار بالای فنول باشد (35).

 داروهای گیاهی با قابلیت مهار PLpro  ویروس

 سانگ و همکاران³⁸(36) نیز چندین ترکیب گیاهی مشتق شده از میوه‌های خارخسک³⁹ با قدرت  مهار PLpro  ویروس سارس-کووید را شناسایی کردند که دوز مهار کنندگی آنها در دامنه 15/8 تا 70/1 میکرومولار قرار دارد.

در مطالعه‌ای که توسط چو و همکارانش⁴⁰ صورت گرفت موفق به شناسایی 5 فلاونون با نام‌های تومنتین⁴¹  A، تومنتین B، تومنتین C، تومنتین D و تومنتین E، از عصاره میوه‌های درخت پاولونیا پشمالو ⁴² شدند که قادر به مهار فعالیت PLpro بودند. همچنین در مطالعه دیگری گزارش شده است که عصاره دانه‌های بابچی ⁴³ که حاوی 6 فلاوونوئید از قبیل باواچینین⁴⁴، نئوباوایزوفلاوون⁴⁵، ایزوباواچالکون⁴⁶، متیل‌باواچالکون⁴⁷، پسورالیدین⁴⁸ و کوریلیفولA⁴⁹ بوده است دارای اثر مهارکنندگی چشمگیری در فعالیت  PLpro ویروس سارس-کووید دارد. در میان فلاوونوئید‌های ذکر شده پسورالیدین و ایزوباواچالکون دارای بالاترین اثر مهار کنندگی بودند (37). پژوهش‌های دیگری نیز ترکیبات و مشتقات گیاهان دارویی دیگر نظیر کالوکون­ها، کومارین­ها و تانشینون­ها که از عصاره الکلی گیاهان دارویی گلپر کیستی و مریم‌گلی قرمز به دست آمده‌اند را در مهار عملکرد PLpro گزارش کردند (31،38). همچنین نتایج این پژوهش‌ها نشان داده است که اثر مهارکنندگی کالوکان‌ها وابسته به دوز و اثر مهار کنندگی تانشیون‌ها وابسته به زمان است. همچنین گزارشی  مبنی بر تقویت عملکرد دی‌آریل‌هپتانوئیدها⁵⁰ که دارای عملکرد مهاری PLpro است توسط گروه‌های کاتکول و کربونیل‌های اشباع نشده آلفا و بتا وجود دارد (39).  جدول 1 خلاصه­های از داروهای گیاهی استفاده شده توسط محققین مختلف برای درمان کووید-19، آنفولانزا و سارس را نشان می‌دهد.

آنفلوانزا

ویروس آنفلوانزا یک RNA ویروس است که به صورت فصلی با تغییر دمای هوامیلیون‌ها نفر را در سراسر جهت آلوده می‌کند (شکل 2 را ببینید). در دهه‌های اخیر پژوهش‌های متعددی به صورت درون تنی و برون تنی مهارکننده‌هایی علیه این ویروس را گزارش کرده‌اند که بیشتر آن­ها دامنه گسترده‌ای از مشتقات گیاهان دارویی را در بر می‌گیرد. در میان محصولات گیاهی عصاره پلی فنول پومگرانات (PPE) خواص ضد میکروبی متعددی علیه ویروس آنفلوانزا از خود نشان داده است. در مطالعه‌ای که به بررسی نقش PPE در جلوگیری از تکثیر ویروس آنفلوانزا پرداخته است، گزارش شده است که هنگامی که سلول­های MDCK در معرض PPE قرار می‌گیرند جذب ویروسی کاهش می‌یابد (39). درمیان ترکیبات PPE با خاصیت ضد ویروسی بالاترین اثر مهار کنندگی مربوط به پونیکالاژین⁵¹ بوده است (40). 

 

شکل 2. تصویر میکروسکوپی از ویروس آنفولانزا (41)

 ویروتسانگونگ و همکاران⁵²  (42) گزارش کرده‌اند که عصاره الکلی برگ  کلیناکانتوس سیامنسیس⁵³ قادر است سبب القای تولید آنتی بادی علیه ویروس آنفلوانزا در سلول­های MDCK و موش شود. همچنین در مطالعه دیگری فعالیت ضد ویروسی عصاره الکلی آگریمونیای پشمالو⁵⁴ مورد ارزیابی قرار گرفته و کاهش پلاک بر روی سلول­های MDCK مشاهده شده است. همچنین بررسی‌های بیشتر در خصوص عصاره این گیاه نشان داده است که فعالیت ضد ویروسی آن وابسته به دوز است و فعالیت‌های متفاوتی علیه آنفلوانزا نوع A و B دارد. پژوهشگران این مطالعه، علت فعالیت ضد ویروسی این عصاره را مقدار بالای پلی فنول می‌دادند با توجه به اینکه که بیشترین ترکیب یافت شده کاتکین بوده است (43). در مطالعه دیگری فعالیت ضد ویروسی 1 عصاره چای علیه ویروس آنفلوانزا صورت گرفت که در میان عصاره ختمی داروی⁵⁵ قوی‌ترین اثر مهار کنندگی را در تکثیر ویروس و بیان انتی ژن‌های ویروسی روی سلول‌های MDCK از خود نشان داد (44). در میان پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، فعالیت ضد ویروسی عصاره‌های گیاهی علیه نوع‌های مختلف ویروس آنفلوانزا که به صورت اختصاصی عمل کرده‌اند نیز مشاهده می‌شود. به عنوان مثال،  فعالیت مهارکنندگی عصاره ریشه گل صدتومانی دلاوایی⁵⁶ نیز در شرایط برون تنی علیه ویروس آنفلوانزا نورامیدیناز گزارش شده است (45). شوجی و همکاران⁵⁷ نیز اثر مهاری عصاره ساقه کروتون انگشتی⁵⁸ بر روی سلول‌های MDCK علیه ویروس آنفلوانزا به ویژه نوع H1N1  را گزارش داده است  (46). همچنین فعالیت ضدویروسی PPE علیه ویروس آنفلوانزا H3N2 گزارش شده است. در مطالعه‌این تیم فعالیت ضد ویروسی عصاره ساقه، برگ و دانه سرو باتلاقی⁵⁹ گزارش شد که در این میان بهترین فعالیت مهارکنندگی مربوط به عصاره ساقه این گیاه بوده است (47).  لازم به ذکر است اگرچه پژوهش‌های متعددی فعالیت ضد ویروسی پلی‌فنول‌ها را نشان داده‌اند ولی گزارش‌هایی مبنی بر عملکرد ضعیف این ترکیبات نیزموجود هستند. به عنوان مثال بررسی خواص ضد ویروسی 122 ترکیب به دست آمده از عصاره شیرین‌بیان اورال⁶⁰ نشان داده است که فلاونوئید‌ها کمتر از سایر ترکیبات نظیر ساپونین دارای خواص ضد ویروسی می‌باشند (48).  

 

هرپس

ویروس‌های هرپس سیمپلکس ۱ و ۲  (HSV-1 و HSV-2) از مهم‌ترین ویروس‌های بیماری‌زای انسانی هستند. ویروس هرپس سیمپلکس ۱، موجب تب‌خال لب و ویروس هرپس سیمپلکس ۲، موجب تب‌خال تناسلی می‌شود در دهه‌های اخیر، در میان ترکیبات دارای فعالیت ضد ویروسی بررسی شده فنول‌های مشتق شده از گیاهان کافئیک اسید می‌باشد. کشف فعالیت ضد ویروسی علیه ویروس هرپس (HSV) موجود در عصاره دانه‌های قهوه سبب جلب توجه پژوهشگران سراسر دنیا شده است. فعالیت ضد ویروسی کافئیک اسید برای اولین بار توسط ایکیدا و همکارانش ⁶¹علیه ویروس هرپس مورد بررسی قرار گرفته است و نتایج آنها نشان داده است که کافئیک اسید قادر به مهار تکثیر ویروس است (49). به طور جالب توجهی، کلروژنیک اسید که یکی از مشتقات کافئیک اسید است هیچگونه اثر ضد ویروسی از خود نشان نداده است. همچنین بررسی‌های بیشتر نشان داده است که اثر ضد ویروسی کافئیک اسید علیه ویروس هرپس وابسته به زمان است.

 

 

شکل 3: تصویر میکروسکوپی از ویروس هرپس (50)

همچنین گزارش شده است که افزودن Fe3+ و تشکیل کمپلکس کافئیک اسید-Fe3+ اثرضد ویروسی حدودا 100 برابر بیشتر نسبت به کافئیک اسید تنها دارد. در میان کمپلکس‌های یونی، کمپلکس آهن بیشترین افزایش ضد ویروسی را علیه ویروس هرپس اعمال می‌کند (51). کائمپفرول و کوئرستین دو ترکیبی هستند که دارای خاصیت ضد ویروسی در فرم آگلیکون هستند که اخیرا نقش قدرتمند ضدویروسی گلیکوزیدهای آنها مورد ارزیابی قرار گرفته است. در پژوهشی خواص ضد ویروسی علیه ویروس هرپس توسط سه گلیکوزید به نام‌های کائمپفرول-3-او-روتینوزید، روتین، و کائمپفرول-3-او-روبینوبیوزید که از عصاره الکلی فیکوس بنجامین⁶² به دست آمده‌اند گزارش شده است (52). کبولاگیک اسید⁶³ (CHLA) دو ترکیب دیگر تانین قابل هیدرولیز هستند که از هلیله سیاه⁶⁴ به دست می‌آید دارای خاصیت ضد ویروسی علیه HSV-1 هستند. بررسی‌های بیشتر نشان داده است که هر دو تانین توسط مهار ورود ویروس سبب کاهش معنادار تشکیل پلاک می‌شوند (53).

کاتکین‌های به دست آمده از درخت چای⁶⁵ نیز دارای خاصیت ضد ویروسی علیه ویروس هرپس هستند. چن و همکارانش⁶⁶ گزارش دادند که در میان کاتکین‌های چای سبز اپی گالوکاتکین گالات⁶⁷ (EGCG) دارای بیشترین خاصیت ضد ویروسی می‌باشد. همچنین مشخص شده است که این ترکیب از اتصال ویروس به سلول میزبان جلوگیری می‌کند (54و 55). با این حال EGCG  به شدت در محلول آبی ناپایدار بوده و اکسید می‌شود و قابلیت ضد ویروسی خود را از دست می‌دهد. از این رو، تغییرات ساختاری جهت پایدار کردن این ترکیب صورت گرفته است. ترکیب پالمیتول – EGCG یکی از ترکیباتی است که کاهش پلاک HSV-1 تا 99% را در غلظت 50 میکرومولار سبب می‌شود  (56).

شمس آبادی‌پور و همکارانش نیز خواص ضد ویروسی ترکیبی به نام بتولین که از  عصاره استون/کلروفرم گیاه فرفیون دندانه‌دار⁶⁸ به دست آمده بود را گزارش کردند. نتایج آنها نشان داده است که این ترکیب از تکثیر ویروس HSV در مراحل اولیه جلوگیری می‌کند  (57).

هپاتیت  C

هپاتیت C یکی از بیماری‌های عفونی دیگری است که توسط ویروس هپاتیت C (HCV)  ایجاد می‌شود. این ویروس ممکن است سبب آسیب جدی به کبد شود. این ویروس هر ساله میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان آلوده و بیمار می‌کند. اگرچه برای فرم حاد این بیماری دارویی وجود ندارد ولی برای فرم مزمن این بیماری چندین دارو وجود دارد که دارای عوارض جانبی هستند. پژوهش‌های متعددی در خصوص خواص ضد ویروسی گیاهان دارویی و مشتقات آنها علیه ویروس HCV  صورت گرفته است روتای معطر⁶⁹ یکی از گیاهانی است که در مناظق مدیترانه‌ای می‌روید و متعلق به خانواده تیره سدابیان ⁷⁰ می‌باشد. برگ این گیاه دارای ترکیباتی نظیر سئودان، آربورینین و کوکوزاگینین است که در میان این ترکیبات سئودان فعالیت ضد ویروسی قوی علیه ویروس HCV نسبت به سایر ترکیبات از خود نشان داده است. آنالیز عملکرد این ترکیب نشان داده است که سئودان سبب کاهش تکثیر RNA و سنتز پروتئین ویروس HCV می‌شود  (58). 

یکی دیگر از گیاهان دارویی با خاصیت ضد ویروسی قوی گیاه اقاقیای نیل⁷¹ و عصاره دی کلرومتان برگ سداب باریک‌برگ⁷² علیه ویروس هپاتیت C نیز گزارش شده است. گیاه سداب باریک‌برگ می‌تواند در دوز پایین نیز خاصیت ضد ویروسی خود را اعمال کند (59و60). در مطالعه دیگری واهیوانی و همکاران⁷³(61) به بررسی خواص ضد ویروسی گیاهان دارویی اندونزیایی علیه ویروس HCV پرداختند. در میان گیاهان مورد بررسی عصاره  الکلی ساقه ملانولپیس چندغده‌ای ⁷⁴، عصاره الکلی برگ انجیر وحشی فیستولوزا ⁷⁵ و چوب سرخ سورنی ⁷⁶ دارای فعالیت ضد ویروسی چشمگیری بودند. در مطالعه دیگری با بررسی عصاره متانولی بخش‌های مختلف گیاه توت هندی ⁷⁷ نظیر میوه، ساقه، رشه و برگ مشخص شده است که تنها عصاره ریشه و برگ این گیاه دارای فعالیت ضد ویروسی علیه ویروس HCV هستند و می‌توانند بیش از 50% رشد این ویروس را مهار کنند.  در بررسی عصاره متانول ریشه زرشک هندی ⁷⁸، برگ آجوگای کوچک‌گل⁷⁹ و برگ آجوگای براکتئوزا ⁸⁰ مشخص شده است که عصاره این گیاهان می‌تواند به تریب  35%، 70% و 60% مقدار ویروس را در سلول‌های کبدی کاهش دهند. فعالیت ضد ویروسی این عصاره‌ها می‌تواند به دلیل مقادیر بالای پلی فنول  به ویژه فنولیک اسید باشد (62).

در مطالعه‌ای که اخیرا توسط مفید و همکارانش⁸¹ صورت گرفت اثر ضد ویروسی عصاره برگ جینسینگ هندی ⁸² گزارش شد. نتایج آنها نشان داده است که این عصاره سبب افزایش مقدار لنفوسیت‌ها و کاهش مقدار ویروس HCV و پلاک می‌شود (63). اثر ضد ویروسی عصاره میوه ملیکوپه پهن‌برگ ⁸³ علیه ویروس HCV نیز در اوایل سال 2021 توسط ویدیاوارویانتی و همکاران⁸⁴ گزارش شد. از میان 6 ترکیب استخراج شده از عصاره میوه این گیاه، اِن- متیل اوودیونول⁸⁵ بیشترین فعالیت ضد ویروسی را از خود نشان داده است و مقدار IC50 آن برابر با 3/8 میکروگرم در میلی لیتر بوده است (64). 

گیاهان دارویی  و ویروس­ها

در این بخش، به بررسی استفاده و کاربرد گیاهان دارویی به عنوان مکمل درمانیبر روی ویروس­هایی مانند ویروس کووید-19، آنفلوانزا، هرپس و هپاتیت  C پرداخته شده است (جدول 1).

 

 

---

[1]  SARS-CoV-2

[2]  Angiotensin 2

[3]  Papain-like protease

[4]  Apricot kernel-Isatis root-Weeping forsythia-Lonicera japonica-Ephedra-Licorice root-Male fern rhizome-Gypsum fibrosum-Cablin patchouli herb-Herba rhodiolae-Houttuynia cordata-Rhubarb root and rhizome Bitter apricot seed.

[5]  Gentiana scabra Bunge

[6]  Senna tora (L.)

[7]  Taxillus chinensis (Roxb.) Danser

[8]  Dioscorea polystachya Turcz

[9]  Cibotium barometz (L.)

[10]  Yu et al.

[11]  Myricetin

[12]  Scutellarein

[13]  Wan et al.

[14]  Traditional Chinese medicine

[15]  Sambucus javanica subsp. chinensis (Lindl.) Fukuoka

[16]  Park et al.

[17]  Ecklonia cava

[18]  Salvia miltiorrhiza

[19]  Angelica keiskei

[20]  Park et al.

[21]  Torreya nucifera (L. ) Siebold & Zucc

[22]  Amentoflavone

[23]  Bilobetin

[24]  Ginkgetin

[25]  Sciadopitysin

[26]  Angiotensin-converting enzyme 2

[27]  Hu et al.

[28]  Polygonaceae

[29]  Labiatae

[30]  Lauraceae

[31]  Nelumbonaceae

[32]  Magnoliaceae

[33]  Oleaceae

[34]  Berberis integerrima Bunge

[35]  Crataegus laevigata (Poir ) DC

[36]  Onopordum acanthium L

[37]  Quercus infectoria G. Olivier

[38]  Song et al.

[39]  Tribulus terrestris L

[40]  Cho et al.

[41]  Tomentin

[42]  Paulownia tomentosa (Thunb.) Steud.

[43]  Cullen corylifolium (L. ) Medik

[44]  Bavachinin

[45]  Neobavaisoflavone

[46]  Isobavachalcone

[47]  O-Methylbavachalcone

[48]  Psoralidin

[49]  Corylifol A

[50]  Diarylheptanoids

[51]  Punicalagin

[52]  Wirotesangthong et al.

[53]  Clinacanthus siamensis Bremek

[54]  Agrimonia pilosa Ledeb

[55]  Althaea officinalis L.

[56]  Paeonia delavayi Franch

[57]  Shoji et al.

[58]  Jatropha multifida L.

[59]  Taxodium distichum (L.)

[60]  Glycyrrhiza uralensis Fisch.

[61]  Ikeda et al.

[62]  Ficus benjamina L.

[63]  Chebulagic acid

[64]  Terminalia chebula Retz.

[65]  Camellia sinensis (L.) Kuntze

[66]  Chen et al.

[67]  Green tea Epigallocatechin gallate

[68]  Euphorbia denticulata Lam.

[69]  Ruta graveolens L.

[70]  Rutaceae

[71]  Acacia nilotica

[72]  Ruta angustifolia

[73]  Wahyuni et al.

[74]  Melanolepis multiglandulosa

[75]  Ficus fistulosa Reinw  

[76]  Toona sureni (Blume) Merr

[77]  Morinda citrifolia L.

[78]  Berberis lycium Royle

[79]  Ajuga parviflora Benth.

[80]  Ajuga bracteriosa Wall

[81]  Mofed et al.

[82]  Withania somnifera (Ashwagandha)

[83]  Melicope latifolia

[84]  Widyawaruyanti et al.

[85]  N-Methyl eudistominol

 

 

جدول 1. گیاهان دارویی با خاصیت ضدویروسی

نام داروی گیاهی (منبع)	ویروس های مورد مطالعه	نوع مطالعه	مواد موثره ترکیبات گیاهی	تاثیر عمل کردی ماده	نتایج
Lianhuaqingwen ( ترکیبی از 11 گونه گیاهی) (18و20)	کرونا (کوید 19)	کار آزمایی بالینی	ترکیبی از 11 گونه گیاهی	مهار همانندسازی ویروس با دوز حداقل 411/2 میکروگرم بر میلی لیتر و کاهش سیتوکین‌های پیش التهابی	کاهش علائم و مهار ترشح TNF-α        و مهار تکثیر ویروس سارس-کووید
ریزوم ژانتینای زبر1 و عصاره‌های دیگر (25)	کرونا (کوید 19)	برون تنی	ترکیبات موثر از گیاهان مختلف	مهار چشمگیر رشد و تکثیر ویروس سارس-کووید	مهار تکثیر ویروس در سلول‌های آلوده
اسکوتلارئین و میری‌ستین (26)	سارس-کووید	برون تنی	فلاونوئیدها	مهار فعالیت ATPase آنزیم هلیکاز ویروس سارس-کووید	مهار 90 درصدی فعالیت ATPase با غلظت 10 میکرومولار
عصاره الکلی ساقه  انگورک جاوه‌ای زیرگونه چینی (28)	سارس-کووید	برون تنی	ترکیبات فنولیک	کاهش تشکیل پلاک و مهار اتصال ویروس به سلول‌های هدف	کاهش موثر تعداد ویروس‌های متصل شده به سلول
جلبک قهوه‌ای اکلونیا کاوا (29)	کرونا	برون تنی	فلورتانین‌ها	مهار آنزیم 3CLpro وابسته به دوز	Dieckol  دارای بالاترین فعالیت مهاری بر 3CLpro
عصاره الکلی مریم‌گلی قرمز (30)	سارس-کووید	برون تنی	تانشینون‌ها	مهار 60 درصدی آنزیم 3CLpro در ویروس سارس-کووید	اثربخشی تانشینون‌ها وابسته به دوز و زمان مصرف
گیاه گلپر کیستی  (31)	سارس-کووید	برون تنی	کالکون‌ها و کومارین‌ها	مهار آنزیم  3CLpro با میزان IC50  برابر با 2/1-4/11میکرومولار	کاهش قابل توجه فعالیت تکثیر ویروسی در سلول‌های آلوده
صنوبر ژاپنی (32)	سارس-کووید	برون تنی	بی‌فلاوونوئیدها	آمنتوفلاون دارای بیشترین اثر مهاری بر پروتئین 3CLpro	تایید فعالیت مهاری در داکینگ ملکولی
بلوط مازوج‌دار (35)	سارس-کووید	برون تنی	فنولیک اسیدها	مهار 94 درصدی فعالیت ACE در غلظت 330 میکروگرم بر میلی لیتر	تاثیر بالا به دلیل مقدار زیاد فنول
خارخسک (36)	سارس-کووید	برون تنی	آمیدهای دارویی	مهار PLpro ویروس سارس-کووید با دوز مهاری در دامنه 7/1 تا 15/8 میکرومولار	کاهش تکثیر و مهار پروتئاز PLpro
پونیکالاژین (39)	آنفولانزا	برون تنی	پلی‌فنول‌ها	کاهش جذب ویروسی یا جلوگیری از ورود ویروس به سلول‌های هدف	کاهش جذب ویروسی با قرار گرفتن در برابر سلول
عصاره الکلی برگ کلیناکانتوس سیامنسیس (49)	انفولانزا	برون تنی	فلاونوئیدها	کاهش پلاک‌های ویروسی بر سلول‌های MDCK	کاهش پلاک‌های ویروسی در سلول‌های آلوده
عصاره الکلی آگریمونیای پشمالو (51)	انفولانزا	برون تنی	فلاونوئیدها	کاهش جذب ویروس و مهار ویروسی بر سلول‌های هدف	کاهش تعداد پلاک‌های ویروسی در سلول‌های MDCK
عصاره دمنوش ختمی دارویی (52)	آنفولانزا	برون تنی	فلاونوئیدها	مهار تکثیر ویروسی و کاهش ویروس‌های فعال	کاهش پلاک‌های ویروسی و جلوگیری از تکثیر ویروس‌ها در سلول‌های MDCK
عصاره الکلی فیکوس بنجامین 53	هرپس	برون تنی	فلاونوئیدها	مهار اتصال ویروس به سلول‌های هدف	کاهش ورود ویروس به سلول‌های آلوده و مهار تکثیر ویروسی
چای سبز (54)	هرپس	برون تنی	کاتچین‌ها و پلی‌فنول‌ها	مهار ویروس از طریق جلوگیری از ورود و تکثیر	کاهش تکثیر ویروسی و جلوگیری از تشکیل پلاک ویروسی
سداب (55)	هپاتیت سی	برون تنی	فلاونوئیدها و آلکالوئیدها	کاهش تکثیر ویروسی از طریق مهار آنزیم‌های مهم تکثیر ویروس	مهار تکثیر ویروس و کاهش قابل توجه در تعداد ویروس‌های فعال
عصاره برگ آشواگاندا (56)	آنفلوانزا	برون تنی	آلکالوئیدها و ویتانولیدها	افزایش میزان فعالیت سیستم ایمنی و افزایش تولید سلول‌های ایمنی در بدن	کاهش تعداد ویروس‌ها و افزایش قدرت ایمنی در بدن
عصاره میوه ملیکوپه لاتيفولیا (22)	HCV  و پلاک	برون تنی	اوبدینول و مشتقات دیگر	مهار تکثیر ویروس و جلوگیری از تشکیل پلاک ویروسی	مهار موثر تکثیر ویروس HCV و کاهش قابل توجه ویروس‌های فعال
عصاره زیتون اروپایی (57)	HPV	برون تنی	اولئوروپئین، هیدروکسی تیروسول	مهار تکثیر ویروس، اثر آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی	مهار تکثیر ویروس، اثر آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی
بذر کتان (58)	HPV	برون تنی	لیگنان‌ها (سزامین، سزامیولین)	مهار تکثیر ویروس، اثر آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی	کاهش رشد سلول‌های آلوده به HPV، کاهش خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم
انگور اروپایی (59)	HPV	برون تنی	پروآنتوسیانیدین‌ها (OPC)	مهار تکثیر ویروس، اثر آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی	کاهش آسیب DNA ناشی از ویروس، کاهش خطر پیشرفت ضایعات پیش سرطانی

 

 

---

[1]  Gentiana scabra Bunge

 

 

در نهایت، برای جمع بندی نهایی گیاهان مورد استفاده در درمان این چهار نوع بیماری ویروسی، بخشهای موثر و مفید قسمتهای مختلف گیاهان و به همراه شکل استفاده آنها (عصاره آبی، الکلی و غیره) در جدول 2به صورت خلاصه آمده است.

 

 

 

جدول 2. گیاهان دارویی استفاده شده و مکانیسم اثر آن­ها 

 

نام گیاه دارویی	نوع محلول ماده موثر	مکانیسم اثر بر روی ویروس	رفرنس
انگورک جاوه‌ای زیرگونه چینی	عصاره الکلی	مهار تکثیر ویروس از طریق ممانعت از ورود ویروس به سلول، مهار سنتز پروتئین‌های ویروسی و تحریک پاسخ ایمنی ذاتی	(31)
مریم‌گلی قرمز	عصاره الکلی	مهار تکثیر ویروس از طریق مهار آنزیم‌های مورد نیاز برای تکثیر ویروس، کاهش التهاب و اکسیداسیون در سلول‌های آلوده	(20)
گلپر کیستی	عصاره الکلی	مهار تکثیر ویروس از طریق مهار آنزیم‌های پروتئازی ویروسی، کاهش التهاب و تقویت سیستم ایمنی	(31)
پلی‌فنول انار	عصاره الکلی	مهار تکثیر ویروس از طریق مهار اتصال ویروس به گیرنده‌های سلولی، مهار سنتز اسید نوکلئیک ویروسی و تقویت سیستم ایمنی	(40)
کلیناکانتوس سیامنسیس	عصاره الکلی	تحریک سیستم ایمنی از طریق افزایش تولید اینترفرون، مهار تکثیر ویروس و کاهش التهاب	(41)
آگریمونیای پشمالو	عصاره الکلی	مهار اتصال ویروس به سلول میزبان، کاهش التهاب و آنتی‌اکسیدانی	(43)
ختمی دارویی	عصاره الکلی	پوشاندن ویروس و جلوگیری از اتصال به سلول، کاهش التهاب و نرم‌کنندگی	(42)
گل صدتومانی دلاوایی	عصاره الکلی	مهار تکثیر ویروس، مهار پروتئاز ویروسی، کاهش التهاب	(43)
زرشک هندی	عصاره الکلی	مهار تکثیر ویروس، مهار فعالیت آنزیم‌های ویروسی، خاصیت ضد میکروبی	(60)
آجوگای کوچک‌گل	عصاره الکلی	مهار تکثیر سلول‌های آلوده به ویروس، کاهش التهاب	(61)
زنجبیل	عصاره آبی	مهار تکثیر ویروس، کاهش التهاب، تقویت سیستم ایمنی	(62)
سیر	عصاره آبی	مهار تکثیر ویروس، خاصیت ضد باکتریایی، تقویت سیستم ایمنی	(63)
درخت چای	عصاره آبی	مهار تکثیر ویروس، کاهش التهاب، آنتی‌اکسیدان	(64)
نعناع فلفلی	اسانس	مهار تکثیر ویروس، کاهش التهاب، ضد اسپاسم	(65)
بابونه آلمانی	اسانس	کاهش التهاب، آرام‌بخش، ضد اسپاسم	(66)

 

 

 

 

 

بحث

 

خواص ضد ویروسی گیاهان دارویی و مشتقات آنها و نقش آن در کنترل و درمان بیماری‌های عفونی ناشی از ویروس‌ها توسط مطالعات بسیاری گزارش شده است. اثر ضدویروسی گیاهان دارویی به پارامتر‌های متفاوتی از جمله نوع عصاره گیری، دوز ترکیب و مدت زمان استفاده بستگی دارد. اگرچه عصاره‌های آبی و آلی گیاهان دارویی فعالیت ضد ویروسی از خود نشان داده ولی اثربخشی آنها بسته به نوع گیاه دارویی و ترکیبات به دست آمده متفاوت خواهد بود. با نگاهی به گزارشات متعددی که در خصوص فعالیت ضد ویروسی گیاهان دارویی وجود دارد به نظر می‌رسد که انواع فاکتورهای ضد ویروسی در این گیاهان وجود دارد که نیازمند بررسی‌های بیشتر شاخصه‌های ترکیبات مشتق شده از گیاهان دارویی می‌باشد. برخی از این ترکیبات متعلق به یک دامنه وسیعی از کلاس‌های ساختاری متفاوت است که می‌توان به کورامین‌ها، فلاونوئیدها، تانین‌ها، ترپن‌ها و آلکالوئید‌ها اشاره کرد. همچنین برخی از این ترکیبات ممکن است دارای خواص فیزیکوشیمی جدیدی باشند. در حال حاضر تعداد بسیار زیادی از ترکیبات گیاهان دارویی به صورت تجاری وجود دارند و چندین ترکیب نیز در سراسر جهان در فاز مطالعات بالینی قرار دارند. توسعه محصولات گیاهان دارویی جهت کنترل و درمان بیماری‌های عفونی از جمله عفونت‌های ویروسی ضروری و حیاتی است چرا که این محصولات دارای حداقل عوارض جانبی بوده و به دلیل طبیعی بودن این محصولات بازدهی بیشتری در بدن خواهد داشت.

همچنین در حال حاضر، یکی دیگر از مشکلاتی که در حال بروز است و درآینده زندگی بشر را به خظر می‌اندازد پدیده مقاومت آنتی بیوتیکی می‌باشد. به همین خاطر، درک و یافتن مکانیسم‌های ملکولی کلیدی دخیل در غربالگری ترکیبات کوچک فعال زیستی دانشمندان را با چالش مواجهه کرده است. کاهش اثربخشی و افزایش سمیت داروهای سنتز شده به یک مسئله جدی تبدیل شده است. از این رو، پژوهشگران سراسر جهان به ترکیبات به دست آمده از گیاهان دارویی به عنوان یک راه حل می‌نگرند چرا که تاکنون خواص درمانی برخی از ترکیبات دارویی مشخص شده است. در نتیجه، نیاز ضروری به جایگزینی برای داروهای شیمیایی به علت عوارض جانبی جدی  سبب اشتیاق دانشمندان به استفاده از گیاهان دارویی و مشتقات آنها شده و استفاده از داروهای گیاهی به شدت در حال افزایش است. از علل اصلی که استفاده از گیاهان دارویی را سبب می‌شود می‌توان به مکانیسم عمل متفاوت از داروهای شیمیایی، مقرون به صرفه بودن، و سازگاری بیشتر زیستی اشاره کرد. برای استفاده بیشتر از گیاهان دارویی نیاز به همکاری بین سازمان بهداشت جهانی، سازمان غذا و دارو، کارخانه‌های داروسازی و بیوتکنولوژی وغیره می‌باشد که محصولاتی را با استفاده از گیاهان دارویی تولید و توسعه دهند. بدون شک گیاهان دارویی منابع غنی از ترکیباتی با خاصیت ضد میکروبی هستند به همین خاطر جهت استفاده حداکثری از این ترکیبات نیاز به پژوهش‌های گسترده می‌باشد تا ویژگی‌های این ترکیبات دارویی مشخص شود. جهت کسب نتایج بهتر می‌توان با استفاده از تکنیک‌های بیوانفورماتیکی تمایل این ترکیبات را با پاتوژن‌ها مورد ارزیابی قرار داد. 

با وجود پاندمی کووید-19 نیاز به داروهایی با کمترین عوارض جانبی به شدت احساس می‌شود. چرا که بنابر پیش‌بینی مرکز بیماری‌های واگیردار به دلیل افزایش مصرف انتی بیوتیک در دوران پاندمی کووید-19 احتمال بروز مشکل مقاومت انتی بیوتیکی در سالهای آینده وجود دارد. از آن جایی که مصرف گیاهان دارویی و ترکیبات مشتق شده از آنها کمترین خطر را نسبت به داروهای شیمیایی سنتز شده دارد استفاده از این گیاهان می‌تواند نوید‌بخش راه درمانی جدیدی برای درمان این بیماری باشد. همچنین همانطور که در این مقاله گفته شد، بسیاری از عصاره گیاهان دارویی دارای فعالیت ضد ویروسی علیه انواع مختلفی از ویروس‌ها به ویژه ویروسهای RNA و حتی انواع دیگر کروناویروس می‌باشند. بنابراین با پژوهش‌های بیشتر می‌توان اثر عصاره‌های گیاهان دارویی را در مهار و جلوگیری از تکثیر ویروس ویروس سارس-کووید 2 مورد ارزیابی قرار داد. همچنین بررسی اثر همزمان استفاده از گیاهان دارویی به همراه داروهای شیمیایی پیشنهاد می‌شود. 

 

 

 

 

 

منابع

 

 

1.       F. Jamshidi-Kia, Z. Lorigooini, and H. Amini-Khoei, "Medicinal plants: Past history and future perspective," Journal of herbmed pharmacology, vol. 7, no. 1, 2018.

2.       S. Dahanukar, R. Kulkarni, and N. Rege, "Pharmacology of medicinal plants and natural products," Indian journal of pharmacology, vol. 32, no. 4, pp. S81-S118, 2000.

3.       S. M. Evans and M. M. Cowan, "Plant products as antimicrobial agents," in Cosmetic and Drug Microbiology: CRC Press, 2016, pp. 227-254.

4.       J. C. Tilburt and T. J. Kaptchuk, "Herbal medicine research and global health: an ethical analysis," Bulletin of the World Health Organization, vol. 86, pp. 594-599, 2008.

5.       Mohaddeseh Larypoor, Mansour Bayat ,Zahiur Mohammad Hasan, Masoud Amanlou, Abbas Akhavan. sepahy/Evaluation of the number of CD4+ CD25+ FoxP3+ Treg cells in normal mice exposed to AFB1 and treated with Aged Garlic Extract. Yakhteh/2013(ISI)

6.       A. Ganesan, "The impact of natural products upon modern drug discovery," Current opinion in chemical biology, vol. 12, no. 3, pp. 306-317, 2008.

7.       F. Tinitana, M. Rios, J. C. Romero-Benavides, M. de la Cruz Rot, and M. Pardo-de-Santayana, "Medicinal plants sold at traditional markets in southern Ecuador," Journal of ethnobiology and ethnomedicine, vol. 12, no. 1, pp. 1-18, 2016.

8.       M. Akram et al., "Antiviral potential of medicinal plants against HIV, HSV, influenza, hepatitis, and coxsackievirus: a systematic review," Phytotherapy Research, vol. 32, no. 5, pp. 811-822, 2018.

9.       A. L. Harvey, "Natural products as a screening resource," Current opinion in chemical biology, vol. 11, no. 5, pp. 480-484, 2007.

10.       S. A. A. Jassim and M. A. Naji, "Novel antiviral agents: a medicinal plant perspective," Journal of applied microbiology, vol. 95, no. 3, pp. 412-427, 2003.

11.       J. Serkedjieva, M. Konaklieva, S. Dimitrova-Konaklieva, V. Ivanova, K. Stefanov, and S. Popov, "Antiinfluenza virus effect of extracts from marine algae and invertebrates," Zeitschrift für Naturforschung C, vol. 55, no. 1-2, pp. 87-93, 2000.

12.       M. Drexler, "What you need to know about infectious disease," 2014.

13.       [13]        J. M. Hassell, M. Begon, M. J. Ward, and E. M. Fèvre, "Urbanization and disease emergence: dynamics at the wildlife–livestock–human interface," Trends in ecology & evolution, vol. 32, no. 1, pp. 55-67, 2017.

14.       Larypoor M (student of Ph.D.), Akhavansepahy A (Ph.D.), Rahimifard N (Ph.D.)*, Rashedi H (Ph.D.) Antidermatophyte Activity of the Essential oil of Hypericum perforatum of North of Iran Journal of medicinal plans . volume 8 .no31 summer 2009

15.       P. D. Gupta and T. J. Birdi, "Development of botanicals to combat antibiotic resistance," Journal of Ayurveda and integrative medicine, vol. 8, no. 4, pp. 266-275, 2017.

16.       R. Lu et al., "Genomic characterisation and epidemiology of 2019 novel coronavirus: implications for virus origins and receptor binding," The lancet, vol. 395, no. 10224, pp. 565-574, 2020.

17.       N. Zhu et al., "China Novel Coronavirus Investigating and Research Team. A novel coronavirus from patients with pneumonia in China, 2019," N Engl J Med, vol. 382, no. 8, pp. 727-733, 2020.

18.       Y. Ding et al., "The Chinese prescription lianhuaqingwen capsule exerts anti-influenza activity through the inhibition of viral propagation and impacts immune function," BMC complementary and alternative medicine, vol. 17, no. 1, pp. 1-11, 2017.

19.       [64] Caldas, L.A., Carneiro, F.A., Higa, L.M., Monteiro, F.L., da Silva, G.P., da Costa, L.J., Durigon, E.L., Tanuri, A. and de Souza, W., 2020. Ultrastructural analysis of SARS-CoV-2 interactions with the host cell via high resolution scanning electron microscopy. Scientific reports, 10(1), p.16099.

20.       D. Gao et al., "Identification of a pharmacological biomarker for the bioassay-based quality control of a thirteen-component TCM Formula (Lianhua Qingwen) Used in treating influenza A virus (H1N1) infection," Frontiers in Pharmacology, vol. 11, p. 746, 2020.

21.       [Soltani M, Larypoor M, Akhavan sepahy A, Pirali Hamedani M. Effect of Allicin of Garlic on Production Nitric Oxide of Macrophage to Candida Albicans. J. Med. Plants. 2009; 8 (29) :164-170.

22.       [63] L. Runfeng et al., "Lianhuaqingwen exerts anti-viral and anti-inflammatory activity against novel coronavirus (SARS-CoV-2)," Pharmacological research, vol. 156, p. 104761, 2020.

 

23.       Z. Wang, X. Chen, Y. Lu, F. Chen, and W. Zhang, "Clinical characteristics and therapeutic procedure for four cases with 2019 novel coronavirus pneumonia receiving combined Chinese and Western medicine treatment," Bioscience trends, 2020.

24.       C.-H. Wang et al., "A network analysis of the Chinese medicine Lianhua-Qingwen formula to identify its main effective components," Molecular BioSystems, vol. 12, no. 2, pp. 606-613, 2016.

25.       C.-C. Wen et al., "Traditional Chinese medicine herbal extracts of Cibotium barometz, Gentiana scabra, Dioscorea batatas, Cassia tora, and Taxillus chinensis inhibit SARS-CoV replication," Journal of traditional and complementary medicine, vol. 1, no. 1, pp. 41-50, 2011.

26.       M.-S. Yu et al., "Identification of myricetin and scutellarein as novel chemical inhibitors of the SARS coronavirus helicase, nsP13," Bioorganic & medicinal chemistry letters, vol. 22, no. 12, pp. 4049-4054, 2012.

27.       S. Wan et al., "Clinical features and treatment of COVID‐19 patients in northeast Chongqing," Journal of medical virology, vol. 92, no. 7, pp. 797-806, 2020.

28.       J.-R. Weng et al., "Antiviral activity of Sambucus FormosanaNakai ethanol extract and related phenolic acid constituents against human coronavirus NL63," Virus research, vol. 273, p. 197767, 2019.

29.       J.-Y. Park et al., "Dieckol, a SARS-CoV 3CLpro inhibitor, isolated from the edible brown algae Ecklonia cava," Bioorganic & medicinal chemistry, vol. 21, no. 13, p. 3730, 2013.

30.       O. K. Park et al., "Comparison of neuroprotective effects of five major lipophilic diterpenoids from Danshen extract against experimentally induced transient cerebral ischemic damage," Fitoterapia, vol. 83, no. 8, pp. 1666-1674, 2012.

31.       J.-Y. Park et al., "Chalcones isolated from Angelica keiskei inhibit cysteine proteases of SARS-CoV," Journal of enzyme inhibition and medicinal chemistry, vol. 31, no. 1, pp. 23-30, 2016.

32.       Y. B. Ryu et al., "Biflavonoids from Torreya nucifera displaying SARS-CoV 3CLpro inhibition," Bioorganic & medicinal chemistry, vol. 18, no. 22, pp. 7940-7947, 2010.

33.       G. S. Patten, M. Y. Abeywardena, and L. E. Bennett, "Inhibition of angiotensin converting enzyme, angiotensin II receptor blocking, and blood pressure lowering bioactivity across plant families," Critical Reviews in Food Science and Nutrition, vol. 56, no. 2, pp. 181-214, 2016.

34.       T.-Y. Ho, S.-L. Wu, J.-C. Chen, C.-C. Li, and C.-Y. Hsiang, "Emodin blocks the SARS coronavirus spike protein and angiotensin-converting enzyme 2 interaction," Antiviral research, vol. 74, no. 2, pp. 92-101, 2007.

35.       N. Sharifi, E. Souri, S. A. Ziai, G. Amin, and M. Amanlou, "Discovery of new angiotensin converting enzyme (ACE) inhibitors from medicinal plants to treat hypertension using an in vitro assay," DARU Journal of Pharmaceutical Sciences, vol. 21, no. 1, pp. 1-8, 2013.

36.       Y. H. Song et al., "Papain-like protease (PLpro) inhibitory effects of cinnamic amides from Tribulus terrestris fruits," Biological and Pharmaceutical Bulletin, vol. 37, no. 6, pp. 1021-1028, 2014.

37.       D. W. Kim et al., "Phenolic phytochemical displaying SARS-CoV papain-like protease inhibition from the seeds of Psoralea corylifolia," Journal of enzyme inhibition and medicinal chemistry, vol. 29, no. 1, pp. 59-63, 2014.

38.       J.-Y. Park et al., "Tanshinones as selective and slow-binding inhibitors for SARS-CoV cysteine proteases," Bioorganic & medicinal chemistry, vol. 20, no. 19, pp. 5928-5935, 2012.

39.       J.-Y. Park et al., "Diarylheptanoids from Alnus japonica inhibit papain-like protease of severe acute respiratory syndrome coronavirus," Biological and Pharmaceutical Bulletin, pp. b12-00623, 2012.

40.       M. Haidari, M. Ali, S. W. Casscells III, and M. Madjid, "Pomegranate (Punica granatum) purified polyphenol extract inhibits influenza virus and has a synergistic effect with oseltamivir," Phytomedicine, vol. 16, no. 12, pp. 1127-1136, 2009.

41.       [65] Kon, T.C., Onu, A., Berbecila, L., Lupulescu, E., Ghiorgisor, A., Kersten, G.F., Cui, Y.Q., Amorij, J.P. and Van der Pol, L., 2016. Influenza vaccine manufacturing: effect of inactivation, splitting and site of manufacturing. Comparison of influenza vaccine production processes. PloS one, 11(3), p.e0150700.

 

42.       M. Wirotesangthong, T. Nagai, H. Yamada, S. Amnuoypol, and C. Mungmee, "Effects of Clinacanthus siamensis leaf extract on influenza virus infection," Microbiology and immunology, vol. 53, no. 2, pp. 66-74, 2009.

43.       W. J. Shin, K. H. Lee, M. H. Park, and B. L. Seong, "Broad‐spectrum antiviral effect of Agrimonia pilosa extract on influenza viruses," Microbiology and Immunology, vol. 54, no. 1, pp. 11-19, 2010.

44.       T. Baatartsogt et al., "High antiviral effects of hibiscus tea extract on the H5 subtypes of low and highly pathogenic avian influenza viruses," Journal of Veterinary Medical Science, pp. 16-0124, 2016.

45.       J. Li, X. Yang, and L. Huang, "Anti-Influenza virus activity and constituents characterization of Paeonia delavayi extracts," Molecules, vol. 21, no. 9, p. 1133, 2016.

46.       M. Shoji et al., "Anti-influenza virus activity of extracts from the stems of Jatropha multifida Linn. collected in Myanmar," BMC complementary and alternative medicine, vol. 17, no. 1, pp. 1-7, 2017.

47.       C.-F. Hsieh et al., "An extract from Taxodium distichum targets hemagglutinin-and neuraminidase-related activities of influenza virus in vitro," Scientific reports, vol. 6, no. 1, pp. 1-13, 2016.

48.       S. Ji et al., "Bioactive constituents of Glycyrrhiza uralensis (licorice): discovery of the effective components of a traditional herbal medicine," Journal of Natural Products, vol. 79, no. 2, pp. 281-292, 2016.

49.       K. Ikeda et al., "Inhibition of multiplication of herpes simplex virus by caffeic acid," International Journal of Molecular Medicine, vol. 28, no. 4, pp. 595-598, 2011.

50.       Cardone, G., Winkler, D.C., Trus, B.L., Cheng, N., Heuser, J.E., Newcomb, W.W., Brown, J.C. and Steven, A.C., 2007. Visualization of the herpes simplex virus portal in situ by cryo-electron tomography. Virology, 361(2), pp.426-434.

51.       J. Langland, B. Jacobs, C. E. Wagner, G. Ruiz, and T. M. Cahill, "Antiviral activity of metal chelates of caffeic acid and similar compounds towards herpes simplex, VSV-Ebola pseudotyped and vaccinia viruses," Antiviral research, vol. 160, pp. 143-150, 2018.

52.       L. Yarmolinsky, M. Huleihel, M. Zaccai, and S. Ben-Shabat, "Potent antiviral flavone glycosides from Ficus benjamina leaves," Fitoterapia, vol. 83, no. 2, pp. 362-367, 2012.

53.       L.-T. Lin et al., "Hydrolyzable tannins (chebulagic acid and punicalagin) target viral glycoprotein-glycosaminoglycan interactions to inhibit herpes simplex virus 1 entry and cell-to-cell spread," Journal of virology, vol. 85, no. 9, p. 4386, 2011.

54.       R. K. Dhiman, "The green tea polyphenol, epigallocatechin-3-gallate (EGCG)—one step forward in antiviral therapy against hepatitis C Virus," Journal of clinical and experimental hepatology, vol. 1, no. 3, p. 159, 2011.

55.       P. Chen, D. Dickinson, and S. Hsu, "Lipid-soluble green tea polyphenols: stabilized for effective formulation," ed: Nova Science Publishers, Inc, 2009, pp. 45-64.

56.       A. De Oliveira et al., "Inhibition of herpes simplex virus type 1 with the modified green tea polyphenol palmitoyl-epigallocatechin gallate," Food and chemical toxicology, vol. 52, pp. 207-215, 2013.

57.       S. Shamsabadipour et al., "Triterpenes and steroids from Euphorbia denticulata Lam. with anti-Herpes symplex virus activity," Iranian journal of pharmaceutical research: IJPR, vol. 12, no. 4, p. 759, 2013.

58.       T. S. Wahyuni et al., "Inhibition of hepatitis C virus replication by chalepin and pseudane IX isolated from Ruta angustifolia leaves," Fitoterapia, vol. 99, pp. 276-283, 2014.

59.       S. Rehman, U. A. Ashfaq, S. Riaz, T. Javed, and S. Riazuddin, "Antiviral activity of Acacia nilotica against Hepatitis C Virus in liver infected cells," Virology journal, vol. 8, no. 1, pp. 1-6, 2011.

60.       Y.-B. Zhang et al., "Four matrine-based alkaloids with antiviral activities against HBV from the seeds of Sophora alopecuroides," Organic letters, vol. 19, no. 2, pp. 424-427, 2017.

61.       T. S. Wahyuni et al., "Antiviral activities of Indonesian medicinal plants in the East Java region against hepatitis C virus," Virology journal, vol. 10, no. 1, pp. 1-9, 2013.

62.       T. Yousaf et al., "Phytochemical profiling and antiviral activity of Ajuga bracteosa, Ajuga parviflora, Berberis lycium and Citrus lemon against Hepatitis C Virus," Microbial pathogenesis, vol. 118, pp. 154-158, 2018.

63.       D. Mofed, W. Ahmed, A.-R. Zekri, O. Said, M. Rahouma, and A. H. I. Faraag, "The Antiviral Efficacy of Withania somnifera (Ashwagandha) against Hepatitis C Virus Activity: In Vitro and in Silico Study," Advances in Microbiology, vol. 10, no. 9, pp. 463-477, 2020.

64.       A. Widyawaruyanti, A. A. Permanasari, L. N. Hidayatus, L. Tumewu, T. S. Wahyuni, and A. F. Hafid, "ANTI HEPATITIS C ACTIVITY AND TOXICITY OF Scoparia dulcis LINN. HERB," Indonesian Journal of Tropical and Infectious Disease, vol. 8, no. 2, pp. 124-130, 2020.

65.       N. R. Farnsworth, O. Akerele, A. S. Bingel, D. D. Soejarto, and Z. Guo, "Medicinal plants in therapy," Bulletin of the world health organization, vol. 63, no. 6, p. 965, 1985.

 

66.       B. P. Marasini et al., "Evaluation of antibacterial activity of some traditionally used medicinal plants against human pathogenic bacteria," BioMed research international, vol. 2015, 2015.