پیش بینی مهارت های حرفه ای معلمان مدارس ابتدایی قم براساس مسولیت پذیری اجتماعی وخلاقیت

Subject Areas : Instructional Excellence of management

Elahe Tayer ¹

1 - Deprtamah

Received: 2023-05-29 Accepted : 2023-07-15 Published : 2023-03-21

Keywords: معلمان, خلاقیت, مسئولیت‌پذیری, اجتماعی, حرفه‌ای, مهارت‌های,

Abstract :

هدف پژوهش پیش‌بینی مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی قم

Full-Text:



 

 

 

 

 

Prediction of Professional Skills of Primary School

 Teachers Based on Social Responsibility and Creativity¹

 

 

 

Elaheh Tayer

Athar School, Tehran, Iran. [e-mail]

 

 

Abstract

The purpose of the present study was to predict the professional skills of primary school teachers in Qom based on their social responsibility and creativity. The descriptive research method used in this study is of the correlation type. The statistical population included 746 primary school teachers in Qom province. Based on Cochran's formula and using the stratified random method, a study sample of 254 people was selected. To collect data, three questionnaires were used: the "Professional Skills Questionnaire" by Hajizadeh (2019), the "Social Responsibility" questionnaire by Carroll (1991), and the "Creativity" questionnaire by Abedi (2012). The reliability of these questionnaires, as measured by Cronbach's alpha, was 0.80, 0.84, and 0.90, respectively. Data analysis, conducted using regression analysis and Pearson correlation tests in SPSS software, revealed a significant relationship between social responsibility and creativity with professional skills. Social responsibility (0.29) and creativity (5.4) predict the variance in changes in professional skills among primary school teachers. According to the findings, it can be concluded that in order to enhance the professional skills of primary school teachers, it is necessary to prioritize the promotion of their social responsibility over creativity.

 

Keywords: Professional Skills, Teachers, Social Responsibility, Creativity, Elementary Schools, Education in Qom Province.

 

 

 

 

 

پیش‌بینی مهارت‌های‌حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی

 براساس مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت²

 

 

 

الهه طایر

کارشناسی، مدرسه اطهر، تهران، ایران. [e-mail]

 

 

چکیده

هدف پژوهش حاضر پیش‌بینی مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی قم براساس مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت بود. روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی بوده و جامعه ‌آماری شامل 746 نفر از معلمان مدارس ابتدایی آموزش‌وپرورش استان قم بودند. براساس فرمول کوکران، و به شیوه تصادفی طبقه‌ای، 254 نفر به عنوان نمونه مورد مطالعه، انتخاب شدند. برای گردآوری داده‌ها از سه «پرسشنامه‌ مهارت‌های‌ حرفه‌ای» حاجی‌زاده (۱۳۹۰)، «مسئولیت‌پذیری اجتماعی» کارول (1991) و «خلاقیت» عابدی (1372)، به ترتیب با پایایی 0.80، 0.84 و 0.90 مطابق آلفای کرانباخ استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها براساس آزمون‌های تحلیل رگرسیون و همبستگی پیرسون، در قالب نرم‌افزارSPSS نشان داد که بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت با مهارت‌ حرفه‌ای، رابطه معناداری وجود دارد. مسئولیت‌پذیری اجتماعی 0.29 و خلاقیت 5.4، واریانس تغییرات مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی را پیش‌بینی می‌کند. با توجه به یافته‌ها می‌توان نتیجه‌گیری کرد که برای توسعه‌ مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی، باید روی ارتقاء مسئولیت‌پذیری اجتماعی آنان بیشتر از خلاقیت برنامه‌ریزی شود. 

 

کلیدواژه‌ها: مهارت‌های  حرفه‌ای، معلمان، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، خلاقیت، مدارس ابتدایی، آموزش‌وپرورش استان قم.

 

مقدمه

معلم عامل اساسی تربیت و نوسازی اجتماعی است. با وجود کاربرد شیوه‌های جدید ارتباطی و استفاده از فناوری مدرن، باز هم نقش اساسی در پیشبرد اهداف آموزشی، بر عهده معلم است. امروزه پیچیده شدن روزافزون سازمان‌ها و افزایش کارهای غیراخلاقی و غیرقانونی در محیط‌های کاری، توجه معلمان به ایجاد و حفظ مهارت‌های حرفه‌ای³ و مسئولیت اجتماعی⁴ را در تمامی سازمان‌ها ضروری کرده است (قائم‌آبادی، 1400، ص 34). مهارت‌های حرفه‌ای به مجموعه‌ای از قوانین گفته می‌شود که از ماهیت حرفه و شغل بدست آمده است. از نظر ژاپنی‌ها، شايستگي هر نظام به اندازه شايستگي معلمان آن است، ازاین‌رو، می‌توان گفت معلم مهم‌ترین عضو نظام آموزشي در فرآيند ياددهي- يادگيري و معمار اصلي نظام آموزشي است. لذا، جهان به سرعت دگرگون می‌شود و معلمان نيز بايد مانند ساير گروه‌های حرفه‌ای با اين واقعيت روبه‌رو شوند كه آموزش‌های اوليه آنان، در جهان امروز چندان مفيد نخواهد بود و آنان بايد در سراسر عمرشان دانش خود را روزآمد كنند (نجفی، 1398، ص 36). مهارت‌های حرفه‌ای معلمان شامل پیش‌نیازهای معلم، ویژگی‌های شخصی معلم، برنامه‌ریزی و آمادگی، مدیریت و سازماندهی کلاس درس، آموزش یا تدریس، نظارت بر پیشرفت و توان دانش‌آموزان و مسئولیت‌های حرفه‌ای می‌باشد (عبداللهی، دادجوی توکلی و یوسلیانی، 1398، ص 25).

مارکمن و تتلوک⁵ (2000) بیان کرده‌اند که مسئولیت‌پذیری، فرآیندی اجتماعی است که افراد از طریق آن خود را جزئی از سازمان و شغل خود می‌دانند و گرایش می‌یابند که همواره این سازمان را موفق ببینند. در واقع، مسئولیت‌پذیری اساسی‌ترین شیوه جهت‌دهی به فعالیت افراد در سازندگی است، زیرا از درون فرد سرچشمه می‌گیرد و یک تعهد درونی برای انجام کارها به نحو مطلوب و با حداکثر توانایی است (آمورلی و گارسیا سانچز⁶، 2021، ص 541). از متغیرهای مهم دیگر که می‌تواند بر مهارت‌های حرفه‌ای معلمان تأثیر داشته باشد، خلاقیت⁷ است (ما⁸، 2022، ص 258). نوآوری و خلاقیت ازجمله شایستگی‌های بسیار مهم در یک جامعه مبتنی‌بر دانایی است. با این اوصاف، مسئله اصلی این است که آیا معلمان ما از شجاعت کافی برای نادیده گرفتن سیکل روتین آموزش برخوردارند و آیا می‌توانند دانش‌آموزان را به تأمل و تفکر عمیق‌تر و خلاق نسبت به مسائل جهت دهند یا خیر؟ (نوروزی، 1399، ص 5). به‌هرحال، خلاقیت پدیده‌ای اجتماعی است و عمده‌ترین ایده‌های خلاقه، از طریق حلقه‌های خلاقه و مبتنی‌بر همکاری پدید می‌آیند (زولبوبویویچ⁹، 2022، ص 56).

تدریس به‌عنوان یکی از حرفه‌های اثرگذار، همواره بستر مهمی برای بروز و ظهور خلاقیت حرفه‌ای و فردی معلمان، دبیران و مدرسان علاقه‌مند و باانگیزه بوده و هست. بی‌تردید خلاقیت در تدریس به‌ویژه در شرایط بسیار محدودکننده، می‌تواند به‌منزله یک پیشران بسیار اثرگذار در نیل به اهداف آموزش و یادگیری عمل نماید. ازاین‌رو، این قابلیت در کنار سایر صلاحیت‌ها و شایستگی‌های کلیدی، عامل مهمی در موفقیت حرفه‌ای تلقی می‌گردد (عزیزی و همکاران، 1398).

هوانگ¹⁰ (2022) در پژوهشی تحت عنوان "ایجاد ارتباط بین هویت نقش خلاق، خودکارآمدی خلاق و تدریس برای خلاقیت معلمان ابتدایی و متوسطه" نشان داد که بین نقش خلاق، خودکارآمدی و خلاقیت معلمان ابتدایی و متوسطه رابطه وجود دارد. تانگ، وانگ، لی و چنگ¹¹ (2020) در پژوهشی با عنوان "انگیزه ذاتی معلمان برای انتخاب شغل معلمی، یادگیری حرفه‌ای و مهارت‌های حرفه‌ای" نشان دادند که علاقه به تدریس دروس و خودسازی و سبک زندگی ایده‌آل به‌عنوان دو جنبه انگیزه ذاتی معلمان، تأثیر قابل‌توجه و مثبت و واسطه‌ای از انگیزه ذاتی معلمان را در صلاحیت حرفه‌ای درک شده آن‌ها تأیید می‌کند. بدون تردید، معلم مهم‌ترین عنصر نظام آموزشی و معمار اصلی نظام تعلیم و تربیت است. با این توصیف، معلمان باید مانند دیگر گروه‌های حرفه‌ای با این واقعیت روبه‌رو شوند كه آموزش‌های اولیه آنان در جهان امروز چندان كافی، مفید و مؤثر نیست. لذا معلمان باید در سراسر عمر، دانش خود را به‌روز كنند تا در حرفه معلمی موفق و ماندگار باشند. بنابراین با توجه به آنچه گفته شد، پژوهش حاضر درپی پاسخ به این سؤال می‌باشد که امکان پیش‌بینی مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی قم براساس مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت، چگونه است؟

روش تحقیق

این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ شیوه گردآوری داده‌های توصیفی، از نوع همبستگی است؛ بدین ترتیب که هیچ یک از متغیرهای مورد مطالعه دستکاری نمی‌شوند و فقط به اندازه‌گیری و بررسی آن‌ها پرداخته می‌شود. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه معلمان رسمی مدارس ابتدایی ناحیه 3 آموزش و پرورش شهر قم در سال تحصیلی 1401-1400 می‌باشد که با توجه به آمار منتشر شده از سوی سازمان آموزش و پرورش استان قم، در حدود 746 نفر برآورد شد که از این تعداد، 518 نفر معلم زن و 228 نفر معلم مرد بودند. حجم نمونه شامل 254 معلم رسمی از اعضای جامعه آماری می‌باشد که براساس فرمول کوکران و به شیوه تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند، اما با توجه به احتمال ریزش نمونه، تعداد نمونه 294 نفر در نظر گرفته شد.

برای گردآوری داده‌ها، از سه پرسشنامه زیر استفاده گردید:

1.       برای سنجش مهارت‌های حرفه‌ای معلمان، از پرسشنامه طراحی شده توسط حاجی‌زاده (۱۳۹۰) استفاده شد. این پرسشنامه دارای ۲۵ سؤال شامل طیف لیکرت ۵ گزینه‌ای از خیلی زیاد (۵) تا خیلی کم (۱) است که نمره بیشتر، نشان‌دهنده مهارت‌های حرفه‌ای بالاتر و نمره کمتر، نشان‌دهنده مهارت‌های حرفه‌ای پایین‌تر می‌باشد. همچنین این پرسشنامه دارای ۴ بعد روش تدریس، فناوری آموزشی، طراحی آموزشی و ارزشیابی است. سؤالات ۱ تا ۷ مربوط به روش تدریس، سؤالات ۸ تا ۱۲ مربوط به فناوری آموزشی، سؤالات ۱۳ تا ۱۹ مربوط به طراحی آموزشی و سؤالات ۲۱ تا ۲۵ مربوط به ارزشیابی می‌باشد. پایایی این پرسشنامه براساس یافته‌های تحقیق حاضر، 80/0 بوده است.

2.       برای سنجش مسئولیت‌پذیری اجتماعی، از پرسشنامه استاندارد مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمان که توسط کارول (1991) طراحی شده است، استفاده گردید که دارای 20 گویه می‌باشد. در این پرسشنامه از مقیاس پنج گزینه‌ای لیکرت استفاده شده است که مسئولیت‌پذیری اجتماعی را می‌سنجد. برای تعیین روایی، از روایی عاملی تأییدی استفاده شد که در پژوهش قاسم‌زاده و همکاران (1400: 60) مورد تأیید قرار گرفته است. پایایی این پرسشنامه براساس یافته‌های تحقیق حاضر، 84/0 بوده است.

3.       برای سنجش خلاقیت معلمان، از آزمون سنجش خلاقیت عابدی (1363) (CT) که مبتنی‌بر نظریه تورنس درباره خلاقیت است، استفاده شده است. پایایی این پرسشنامه براساس یافته‌های تحقیق حاضر، 90/0 بوده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در این مطالعه، در دو سطح آمار توصیفی و آمار استنباطی صورت گرفت. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌های حاصل از پژوهش با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 26، از آمار توصیفی شامل فراوانی، میانگین و انحراف معیار و آزمون کولموگروف اسمیرنف برای سنجیدن بهنجار بودن داده‌ها و در آمار استنباطی برای تصمیم‌گیری در مورد فرضیه‌ها، از تحلیل رگرسیون چندگانه و آزمون همبستگی پیرسون و آزمون t استفاده گردید.

یافته‌ها

در این بخش، یافته‌ها براساس فرضیه‌های تحقیق، در قالب جداولی ارائه شده است. فرضیه اصلی تحقیق عبارت بود از: بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت با مهارت‌های ‌حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی شهر قم، رابطه وجود دارد. داده‌های جمع‌آوری شده در مورد این فرضیه، در جدول (1) ارائه شده است.

برای بررسی فرضیه‌های پژوهش با توجه به نرمال بودن متغیرهای تحقیق، در ابتدا با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون، وجود همبستگی بین متغیرها بررسی می‌گردد و در مرحله دوم در صورت وجود رابطه، برای تعیین شدت تأثیرگذاری از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده می‌شود.  

 

جدول 1- آزمون همبستگی رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و احساس مهارت‌های حرفه‌ای

	احساس مهارت‌های حرفه‌ای	تعداد نمونه	P-value
مسئولیت‌پذیری اجتماعی	0.538	294	0.001
خلاقیت	0.232	294	0.001

 

با توجه به میزان P-value که پایین‌تر از 05/0 است، می‌توان چنین بیان کرد که رابطه بین دو متغیر معنادار می‌باشد. بنابراین بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت با مهارت حرفه‌ای، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که با افزایش میزان مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت، مقدار مهارت حرفه‌ای نیز افزایش می‌یابد. با توجه به وجود رابطه، در مرحله دوم از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده می‌شود. با وارد کردن دو متغیر مؤثر در مهارت حرفه‌ای در مدل رگرسیون چندگانه، به‌ترتیب متغیرها با درجه اهمیت از کم به زیاد نسبت به مهارت حرفه‌ای به صورت زیر نمایش داده می‌شود.

 

جدول 2- مدل رگرسیون برای متغیرها

مدل	ضریب همبستگی	ضریب تعیین	ضریب تعیین تصحیح ‌شده	انحراف معیار	دوربین واتسون
1	0.551	0.304	0.299	0.5	1.926

 

 

 

با توجه به جدول (2)، در ستون اول، مقدار ضریب همبستگی متغیرهای مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت با احساس مهارت‌های حرفه‌ای مشاهده می‌شود و ستون دوم، ضریب تعیین (R Square) مدل رگرسیونی را برای این متغیرها در مدل نشان می‌دهد. ضریب تعیین متغیرهای مستقل مدل رگرسیونی یعنی متغیر مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت برابر با 304/0 است یا به عبارت دیگر، 4/30 درصد از تغییرات احساس مهارت‌های حرفه‌ای ناشی از تغییرات متغیرهای مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت می‌باشد. جدول (3)، جدول آنالیز واریانس می‌باشد که با توجه به ورود هر متغیر به مدل، یک رگرسیون جدید انجام شده است.

 

جدول 3- آنالیز واریانس برای کلیه متغیرها

مدل	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	آماره آزمون (F)	P-value
1- رگرسیون 2- باقیمانده‌ها 3- مجموع	31.963 73.218 105.181	2 291 293	15.982 0.252	63.517	0.001

 

با توجه به میزان P-value که پایین‌تر از 05/0 است، بنابراین تمامی متغیرهای مذکور تأثیر معناداری بر احساس مهارت‌های حرفه‌ای دارند. پس فرض H0 که مبتنی‌بر وجود نداشتن رابطه خطی است، رد می‌شود. جدول (4) شامل ضرایب رگرسیون با توجه به وارد شدن هریک از متغیرها می‌باشد.

 

جدول 4- ضرایب رگرسیون کلیه متغیرها

متغیرهای مستقل	ضرایب غیراستاندارد		ضرایب استاندارد	آماره آزمون (t)	P-value
	ضریب B	انحراف معیار	Beta
مقدار ثابت مسئولیت‌پذیری اجتماعی خلاقیت	1.007 0.845 -0.218	0.273 0.083 0.089	0.063 0.151	3.69 10.222 2.452	0.001 0.001 0.015

 

همان‌طور که در جدول (4) مشاهده می‌شود، برای متغیر مسئولیت‌پذیری اجتماعی در معادله رگرسیون مقدار B بدست آمده برابر با 63/0 است که در سطح 001/0 معنی‌دار می‌باشد و این بیانگر این مطلب است که هر واحد افزایش در مسئولیت‌پذیری اجتماعی، به میزان 63 درصد مهارت حرفه‌ای را افزایش می‌دهد. به همین صورت متغیر خلاقیت به میزان 15.1 درصد از واریانس، احساس مهارت‌های حرفه‌ای را افزایش می‌دهد. در نهایت، با توجه به گام دوم رگرسیون می‌توان معادله رگرسیون را به صورت زیر نوشت:

** مهارت‌های  حرفه‌ای = 007/1+ 63/0 (مسئولیت‌پذیری اجتماعی) + 151/0 (خلاقیت)

نتیجه آزمون دوربین واتسون نشان می‌دهد که ضریب این آزمون بین دامنه استاندارد 5/1 تا 5/2 قرار داشته و مورد تأیید قرار می‌گیرد.

فرضیه فرعی اول عبارت بود از: بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی با مهارت‌های‌حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی شهر قم، رابطه وجود دارد. داده‌های جمع‌آوری شده در مورد این فرضیه، در جدول (5) ارائه شده است. برای بررسی فرضیه فرعی اول با توجه به نرمال بودن متغیرهای تحقیق، در ابتدا با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون وجود همبستگی بین دو متغیر بررسی می‌گردد و در مرحله دوم در صورت وجود رابطه، برای تعیین شدت تأثیرگذاری از آزمون رگرسیون تک متغیره استفاده می‌شود.  

 

جدول 5- آزمون همبستگی رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و احساس مهارت‌های حرفه‌ای

مسئولیت‌پذیری اجتماعی	مهارت‌های حرفه‌ای	تعداد نمونه	P-value
	0.538	294	0.001

 

با توجه به میزان P-value که پایین‌تر از 05/0 است، می‌توان چنین بیان کرد که رابطه بین دو متغیر معنادار می‌باشد. بنابراین بین مؤلفه مسئولیت‌پذیری اجتماعی و احساس مهارت‌های حرفه‌ای رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که با افزایش میزان مؤلفه مسئولیت‌پذیری اجتماعی، مقدار احساس مهارت‌های حرفه‌ای نیز افزایش می‌یابد. با توجه به وجود رابطه بین دو متغیر، در مرحله دوم از آزمون رگرسیون تک متغیره استفاده می‌شود.

جدول 6- تحلیل رگرسیون مسئولیت‌پذیری اجتماعی بر مهارت‌های حرفه‌ای

رگرسیون مسئولیت‌پذیری اجتماعی بر مهارت‌های حرفه‌ای	مقدار F مشاهده شده	P-value	Beta	R2	دوربین واتسون
	118.981	0.001	0.538	0.29	1.926

    

مقدار F مشاهده شده برابر با 981/118 می‌باشد و سؤال تحقیق در سطح معناداری 001/0 با احتمال 95 درصد تأیید می‌گردد. بنابراین با توجه به اینکه میزان P-value پایین‌تر از 05/0 است، رابطه بین دو متغیر مورد تأیید قرار می‌گیرد، یعنی مسئولیت‌پذیری اجتماعی بر مهارت‌های حرفه‌ای مؤثر است. ضریب بتا معادل 538/0 نشان می‌دهد که با افزایش مسئولیت‌پذیری اجتماعی، احساس مهارت‌های حرفه‌ای نیز افزایش می‌یابد. یافته‌ها بیانگر آن است که 29 درصد از واریانس متغیر وابسته (مهارت حرفه‌ای) توسط متغیر مستقل (مسئولیت‌پذیری اجتماعی) تبیین می‌شود. نتیجه آزمون دوربین واتسون نشان می‌دهد که ضریب این آزمون بین دامنه استاندارد 5/1 تا 5/2 قرار داشته و مورد تأیید قرار می‌گیرد. فرضیه فرعی دوم تحقیق عبارت بود از: بین خلاقیت با احساس مهارت‌های‌حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی شهر قم، رابطه وجود دارد. داده‌های جمع‌آوری شده در مورد این فرضیه، در جدول (7) ارائه شده است.

برای بررسی فرضیه فرعی دوم با توجه به نرمال بودن متغیرهای تحقیق، در ابتدا با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون وجود همبستگی بین دو متغیر بررسی می‌گردد و در مرحله دوم در صورت وجود رابطه، برای تعیین شدت تأثیرگذاری از آزمون رگرسیون تک متغیره استفاده می‌شود.  

جدول 7- آزمون همبستگی رابطه بین خلاقیت و مهارت‌های حرفه‌ای

خلاقیت	احساس مهارت‌های حرفه‌ای	تعداد نمونه	P-value
	0.232	294	0.001

 

با توجه به میزان P-value که پایین‌تر از 05/0 است، می‌توان چنین بیان کرد که رابطه بین دو متغیر معنادار می‌باشد. بنابراین بین مؤلفه خلاقیت و احساس مهارت‌های حرفه‌ای رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که با افزایش میزان مؤلفه خلاقیت، مقدار احساس مهارت‌های حرفه‌ای نیز افزایش می‌یابد. با توجه به وجود رابطه بین دو متغیر، در مرحله دوم از آزمون رگرسیون تک متغیره استفاده می‌شود.

جدول 8- تحلیل رگرسیون خلاقیت بر احساس مهارت‌های حرفه‌ای

رگرسیون خلاقیت بر احساس مهارت‌های حرفه‌ای	مقدار F   مشاهده شده	P-value	Beta	R2	دوربین واتسون
	16.652	0.001	0.232	0.054	2.012

    

 مقدار F مشاهده شده برابر با 652/16 می‌باشد و سؤال تحقیق در سطح معناداری 001/0 با احتمال 95 درصد تأیید می‌گردد. بنابراین با توجه به اینکه میزان P-value پایین‌تر از 05/0 است، رابطه بین دو متغیر مورد تأیید قرار می‌گیرد، یعنی خلاقیت بر احساس مهارت‌های حرفه‌ای مؤثر است. ضریب بتا معادل 232/0 نشان می‌دهد که با افزایش خلاقیت، احساس مهارت‌های حرفه‌ای نیز افزایش می‌یابد. یافته‌ها بیانگر آن است که 4/5 درصد از واریانس متغیر وابسته (مهارت حرفه‌ای) توسط متغیر مستقل (خلاقیت) تبیین می‌شود. نتیجه آزمون دوربین واتسون نشان می‌دهد که ضریب این آزمون بین دامنه استاندارد 5/1 تا 5/2 قرار داشته و مورد تأیید قرار می‌گیرد. فرضیه فرعی سوم تحقیق عبارت بود از: رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و مهارت‌های حرفه‌ای معلمان زن و مرد مدارس ابتدایی قم، متفاوت است. داده‌های مربوط به این فرضیه، در جدول (9) ارائه شده است. برای بررسی این فرضیه، در ابتدا به مقایسه میزان همبستگی بین دو متغیر در دو گروه مردان و زنان پرداخته می‌شود و در مرحله دوم، با استفاده از آزمون تی مستقل به مقایسه دو گروه مردان و زنان در متغیرهای تحقیق مبادرت می‌گردد.

 

 

جدول 9- آزمون همبستگی رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و احساس مهارت‌های حرفه‌ای

مسئولیت‌پذیری اجتماعی	جنسیت	احساس مهارت‌های حرفه‌ای	تعداد نمونه	P-value
	مردان	0.505	294	0.021
	زنان	0.6	294	0.001

 

در هر دو گروه مردان و زنان، با توجه به میزان P-value که پایین‌تر از 05/0 است، می‌توان چنین بیان کرد که رابطه بین دو متغیر معنادار می‌باشد. بنابراین بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی با احساس مهارت‌های حرفه‌ای رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. در ادامه، با استفاده از آزمون تی مستقل به مقایسه میزان مسئولیت‌پذیری اجتماعی و مهارت‌های حرفه‌ای در بین مردان و زنان پرداخته می‌شود.

 

جدول 10- آزمون تی مستقل جنسیت در مسئولیت‌پذیری اجتماعی و احساس مهارت‌های حرفه‌ای

	متغیر	میانگین	انحراف معیار	آماره  t	درجه آزادی	P-value
مسئولیت‌پذیری اجتماعی	مردان	3.46	0.44	1.072 -	292	0.285
	زنان	3.52	0.45
احساس مهارت‌های حرفه‌ای	مردان	3.15	0.57	0.093 -	292	0.285
	زنان	3.16	0.65

 

برای هر دو متغیر مسئولیت‌پذیری اجتماعی و مهارت‌های حرفه‌ای با توجه به میزان p-value که بالاتر از 05/0 است، فرض صفر رد نمی‌شود، یعنی میانگین نمرات مردان و زنان نسبت به مسئولیت‌پذیری اجتماعی و مهارت‌های حرفه‌ای در یک سطح است. بنابراین بین مردان و زنان و مسئولیت‌پذیری اجتماعی و مهارت‌های حرفه‌ای، تفاوت معناداری وجود ندارد. با توجه به یافته‌های این دو آزمون، عملاً فرضیه تحقیق تأیید نمی‌شود. فرضیه فرعی چهارم تحقیق عبارت بود از: رابطه بین خلاقیت و مهارت‌های حرفه‌ای معلمان زن و مرد مدارس ابتدایی قم، متفاوت است. داده‌های مربوط به این فرضیه، در جدول (11) ارائه شده است. برای بررسی این فرضیه، در ابتدا به مقایسه میزان همبستگی بین دو متغیر در دو گروه مردان و زنان پرداخته می‌شود و در مرحله دوم، با استفاده از آزمون تی مستقل به مقایسه دو گروه مردان و زنان در متغیرهای تحقیق مبادرت می‌گردد.

 

 

 

 

جدول 11- آزمون همبستگی رابطه بین خلاقیت و احساس مهارت‌های حرفه‌ای

خلاقیت	جنسیت	احساس مهارت‌های حرفه‌ای	تعداد نمونه	P-value
	مردان	0.163	294	0.021
	زنان	0.353	294	0.001

 

در هر دو گروه مردان و زنان، با توجه به میزان P-value که پایین‌تر از 05/0 است، می‌توان چنین بیان کرد که رابطه بین دو متغیر معنادار می‌باشد. بنابراین بین خلاقیت با احساس مهارت‌های حرفه‌ای رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. در ادامه، با استفاده از آزمون تی مستقل به مقایسه میزان خلاقیت و احساس مهارت‌های حرفه‌ای در بین مردان و زنان پرداخته می‌شود.

 

جدول 12- آزمون تی مستقل جنسیت در خلاقیت و احساس مهارت‌های حرفه‌ای

	متغیر	میانگین	انحراف معیار	آماره  t	درجه آزادی	P-value
خلاقیت	مردان	3.59	0.41	-1.165	292	0.245
	زنان	3.65	0.42
احساس مهارت‌های حرفه‌ای	مردان	3.15	0.5	-0.093	292	0.285
	زنان	3.16	0.65

 

 

برای هر دو متغیر خلاقیت و مهارت‌های حرفه‌ای با توجه به میزان p-value که بالاتر از 05/0 است، فرض صفر رد نمی‌شود، یعنی میانگین نمرات مردان و زنان نسبت به خلاقیت و مهارت‌های حرفه‌ای در یک سطح است. بنابراین بین مردان و زنان و خلاقیت و مهارت‌های حرفه‌ای، تفاوت معناداری وجود ندارد. با توجه به یافته‌های این دو آزمون، عملاً فرضیه تحقیق تأیید نمی‌شود.

نتیجه‌گیری

با توجه به اهمیت شغل معلمی و تأثیراتی که این حرفه می‌تواند در مخاطبان خود داشته باشد، لازم و ضروری است که همه متغیرهایی که به هر نحوی می‌توانند در کم‌وکیف این حرفه نقش داشته باشند را به‌طور دقیق مورد بررسی قرار داد. بنابراین در این پژوهش درصدد آن هستیم تا به بررسی مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی براساس مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت آنان بپردازیم. تحقیق حاضر با هدف پیشی‌بینی مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی براساس مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت آنان نشان داد که:

 

1. بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت با مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی شهر قم، رابطه وجود دارد.

بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که با افزایش میزان مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت، مقدار مهارت‌های حرفه‌ای نیز افزایش می‌یابد. نتیجه حاضر با نتایج پژوهشگرانی چون نوروزی (1399)، و تانگ، وانگ، لی و چنگ (2020) همسو است. در تبیین ارتباط خلاقیت با مهارت‌های حرفه‌ای در معلمان می‌توان گفت معلم به‌عنوان ایجادکننده شرايط و تسهیل‌کننده يادگيري دانش‌آموزان می‌تواند از طريق نوگرايي، انعطاف‌پذیری، عدم تحميل دانش‌آموزان به حفظ و انباشت ذهني، شوخ طبعی، پرهيز از راهبردها و روش‌های قالبي آموزش، زمینه‌سازی براي ابراز وجود شاگردان و افزايش اعتمادبه‌نفس در آنان، تحريک حس کنجکاوي فراگيران و بالاخره توأم ساختن آموزش با پژوهش، به آموزش خلاق و پرورش خلاقيت در کودکان و نوجوانان بپردازد. بنابراين با ترتيب و تدارک مناسبي از ساختارهاي کلاس مجازی، آموزش و يادگيري و ساختار شناختی، فکري، عاطفي و اجتماعي دانش‌آموزان، می‌توان موجبات رشد و پرورش خلاقيت و آفرينندگي شاگردان را فراهم ساخت. براي دستيابي به چنين هدفي بايد به آزادانديشي، سعه صدر، تفکر انتقادي و تشويق پرسش‌ها و ارائه راه‌حل‌های غيرمعمول، يادگيري اکتشافي، تحرک و پويايي، حساسيت به محرک‌های محيطي و... ارزش داده شود که اینها می‌تواند از عهده یک معلم خلاق برآید.

2. بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی با مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی شهر قم، رابطه وجود دارد.

بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که با افزایش میزان مؤلفه مسئولیت‌پذیری اجتماعی، مقدار مهارت‌های حرفه‌ای نیز افزایش می‌یابد. نتیجه حاصل از پژوهش حاضر با نتایج تحقیقات تانگ و همکاران (2020) همسو است. مهارت‌های حرفه‌ای می‌تواند آموخته و تدریس شود. مهارت‌های حرفه‌ای شامل دارا بودن دانش حرفه‌ای و همچنین جنبه‌های انگیزشی و عاطفی، پیش‌نیازهای معلم، ویژگی‌های شخصی معلم، برنامه‌ریزی و آمادگی، مدیریت و سازماندهی کلاس درس، آموزش یا تدریس، نظارت بر پیشرفت و توان دانش‌آموزان و مسئولیت‌های حرفه‌ای، آماده‌سازی تدریس، مهارت‌های مدیریت تدریس و مهارت‌های ارتباط بین فردی، می‌باشد. ویژگی‌های روان‌شناختی معلم، باور معلمان و ویژگی‌های انگیزشی و عاطفی، پیش‌نیازهای مهمی برای آموزش و انگیزه دادن به دانش‌آموزان می‌باشند.

توسعه مهارت اجتماعی ازجمله مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. مسئولیت اجتماعی و پاسخگویی که می‌توان آن‌ها را باید و نبایدهای ارزشی- فلسفی و ملاک و معیار سنجش درستی و نادرستی رفتار نسبت به خود و دیگران و جامعه تعریف کرد، از مباحثی هستند که در یکی دو دهه اخیر موردتوجه دانشمندان و صاحب‌نظران علم مدیریت قرار گرفته‌اند (لی، 2021، ص 107). از طرفی می‌توان گفت مسئولیت‌پذیری، فرآیندی اجتماعی است که معلم از طریق آن خود را جزئی از سازمان و شغل خود می‌داند و گرایش می‌یابد که همواره این سازمان را موفق ببیند. در واقع، مسئولیت‌پذیری اساسی‌ترین شیوه جهت‌دهی به فعالیت افراد است، چراکه از درون فرد سرچشمه می‌گیرد و یک تعهد درونی برای انجام کارها به نحو مطلوب و با حداکثر توانایی است (آمورلی و همکاران، 2021، ص 541).

3. بین خلاقیت با مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی شهر قم، رابطه وجود دارد.

نتیجه حاصل از آزمون فرضیه فرعی دوم نشان داد با توجه به میزان P-value که پایین‌تر از 05/0 است، می‌توان چنین بیان کرد که رابطه بین دو متغیر معنادار می‌باشد. بنابراین بین مؤلفه خلاقیت و مهارت‌های حرفه‌ای رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که با افزایش میزان مؤلفه خلاقیت، مقدار مهارت‌های حرفه‌ای نیز افزایش می‌یابد. نتیجه حاصل با نتایج پژوهشگرانی چون نوروزی (1399)، و تانگ و همکاران (2020) همسو می‌باشد. در تبیین یافته حاضر می‌توان گفت خلاقيت برآيند نوعی تفكر بديع و بی‌بدیل است كه به توليد محصول عيني نيز منجر می‌گردد. خصوصيات معلم و شیوه‌های آموزش وی می‌تواند به افزایش تفکر خلاق بیانجامد. مربیانی که از شیوه کودک‌محور آموزش خود استفاده می‌کنند نسبت به محرک‌های محیطی پیرامون حساس هستند، از تأکید بر الگوهای قالبی اجتناب می‌ورزند و کلاس را چنان سازماندهی می‌نمایند که محیطی متنوع و خلاق ایجاد شود و این روش موجب افزایش و رشد خلاقیت می‌گردد.

4. رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و مهارت‌های حرفه‌ای معلمان زن و مرد مدارس ابتدایی شهر قم، متفاوت است.

در تبیین یافته حاضر می‌توان گفت به نظر می‌رسد یکی از علل این امر آن است که در شهر قم افراد هم از لحاظ قومیت و هم از لحاظ مذهب، یکنواخت‌تر هستند. بنابراین در چنین شرایطی، افراد خود را نسبت به یکدیگر و اجتماعی که در آن زندگی می‌کنند، بیشتر مسئول می‌دانند و به همین علت مسئولیت‌پذیری اخلاقی در میان هر دو گروه، قوی‌تر گزارش شده است و بین دو گروه معلمان زن و مرد تفاوت معنادار مشاهده نشد. در مورد تفاوت مهارت‌های حرفه‌ای در معلمان زن و مرد نیز می‌توان گفت به نظر می‌رسد با توجه به حجم کاری آنان در کلاس‌های ضمن خدمت و شیوع کرونا و عدم برگزاری جلسات آموزش ضمن خدمت، عملکرد حرفه‌ای معلمان تحت تأثیر قرار گرفته است.

5. رابطه بین خلاقیت و مهارت‌های حرفه‌ای معلمان زن و مرد مدارس ابتدایی شهر قم، متفاوت است.

نتیجه حاصل با نتیجه پژوهشگرانی چون تانگ و همکاران (2020) ناهمسو است. خلاقيت يكي از عالی‌ترین و پیچیده‌ترین فعالیت‌های ذهن آدمي است كه تعليم و تربيت بايد بدان توجه كند. خلاقيت نه فقط به هوش و تفكر، بلكه به سازمان شخصيت فرد نيز مربوط می‌شود. پاپالیا خلاقیت را در دیدن چیزها با یک نظر نو و غیرمعمولی و دیدن مشکلاتی می‌داند که هیچ‌کس دیگری وجود آن‌ها را تشخیص نمی‌دهد و سپس ارائه رهیافت‌های جدید، غیرمعمولی و اثربخش را ذکر می‌کند. موریس دبس معتقد است خلاقیت، فرآیندی فکری است که مربوط به تفکر واگراست که تحلیل را به‌کار می‌برد و نوآوری را در سطوح مختلف افزایش می‌دهد. از دیدگاه ارلیچ، خلاقیت عبارت است از تجدیدسازمان تجاربی که منحصربه‌فرد بوده و متفاوت از دانسته‌های قبلی هستند. اندرسن خلاقیت را عمیق‌تر کردن، دوباره نگاه کردن و خط زدن اشتباهات معنی می‌کند. مکنیون معتقد است خلاقیت متضمن پاسخ یا مفهومی نو است که باید مشکل‌گشا باشد و مبتکرانه صورت گیرد. اخلاق حرفه‌ای به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر تدریس مؤثر معلمان تأثیرگذار است و میزان این تأثیر قابل ملاحظه می‌باشد، به‌طوری که بعد از خلاقیت، اخلاق حرفه‌ای بیشترین سهم را در اثرگذاری بر تدریس مؤثر معلمان داراست. استانداردهای اخلاقی می‌توانند با ایجاد انتظارات و جهت‌دهی به فعالیت‌های آموزشی، بر عملکرد معلمان تأثیر مستقیم داشته باشند.

پیشنهادها

1. از آنجا که نتایج پژوهش نشان داد مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت می‌توانند مهارت‌های حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی ناحیه 3 آموزش و پرورش شهر قم را پیش‌بینی نمایند، بنابراین پیشنهاد می‌شود با توجه به رابطه و نقش مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت در پیش‌بینی مهارت‌های حرفه‌ای معلمان، برنامه‌ریزی مناسب توسط مسئولان و برنامه‌ریزان آموزش و پرورش جهت ارتقای مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت در معلمان صورت پذیرد. در نتیجه، برای افزایش مهارت‌های حرفه‌ای معلمان می‌توان میزان مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خلاقیت را در آنان بهبود بخشید.

2. از آنجا که نتایج پژوهش نشان داد رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و مهارت‌های حرفه‌ای معلمان زن و مرد مدارس ابتدایی استان قم متفاوت نیست، بنابراین پیشنهاد می‌گردد که در سازمان‌ها برای بهبود کیفیت کار، قبل از استخدام افراد و فارغ از جنسیت، از مسئولیت‌پذیری اجتماعی آن‌ها نیز آزمون به‌عمل آید تا بتوان معلمانی با مهارت حرفه‌ای بالا داشت.

3. از آنجا که نتایج تحقیق نشان داد رابطه بین خلاقیت و مهارت‌های حرفه‌ای معلمان زن و مرد مدارس ابتدایی شهر قم متفاوت نیست، بنابراین پیشنهاد می‌شود که بدون تفکیک جنسیت معلمان، خلاقیت آنان از طریق برگزاری دوره‌های ضمن خدمت و ارائه جزوات آموزشی به دبیران این منطقه، پرورش داده شود تا بتوان بیشتر به ارتقای مهارت‌های حرفه‌ای معلمان کمک نمود.

 

منابع

عبداللهی، بیژن؛ دادجوی توکلی، عطیه؛ یوسلیانی، غلامعلی (1398). شناسایی و اعتبارسنجی شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان اثربخش. نوآوری آموزشی، 13(49)، ص 48-25 .

عزیزی، نعمت‌اله؛ بلندهمتان، کیوان؛ ساعدی، پیمان (1398). زمینه‌ها و عوامل خلاقیت در تدریس معلمان خلاق در مدارس ابتدایی و متوسطه مناطق روستایی. تدریس‌پژوهی، 7(2)، ص 88-114.

قائم‌آبادی، احمد (1400). بررسی رابطه مهارت‌های حرفه‌ای مدیران مدارس با موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان با نقش واسطه‌ای سبک مدیریت کلاس درس (بوروکراتیک) توسط معلمان در سطح شهرستان ریگان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.

نجفی، زینب (1398). رابطه بین نظام جبران خدمات و ارتقای مهارت حرفه‌ای معلمان با نقش واسطه‌ای کمال‌گرایی معلمان مقطع ابتدایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نورآباد ممسنی.

نوروزی. زهرا (1399). بررسی رابطه انگیزش شغلی و خلاقیت با عملکرد حرفه‌ای معلمان شهرستان جهرم. تحقیقات مدیریت آموزشی، (14)7، ص50-31.

 

Amorelli, M.F. & García‐Sánchez, I.M. (2021). Trends in the dynamic evolution of board gender diversity and corporate social responsibility. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 28(2), p. 537-554.‏

Huang, X. (2022). Constructing the associations between creative role identity, creative self-efficacy, and teaching for creativity for primary and secondary teachers. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 17(5), p. 1-19.‏

Lee, J.Y. (2021). Corporate Social Responsibility. In Encyclopedia of Sport Management Edward. Elgar Publishing, 21(4), p.106-109.

Ma, Y. (2022). The effect of teachers’ self-efficacy and creativity on English as a foreign Language learners’ academic achievement. Frontiers in Psychology, 13(1), p. 23-39.

Markman, K.D. & Tetlock, P.E. (2000). I couldn't have known: Accountability, foreseeability and counterfactual denials of responsibility. British Journal of Social Psychology, 39(3), p. 313-325.

Tang, S.Y.F., Wong, A.K.Y., Li, D.D.Y. & Cheng, M.M.H. (2020). Millennial generation preservice teachers’ intrinsic motivation to become a teacher, professional learning and professional competence. Teaching and Teacher Education, 53(1), p. 54-67.

Xolboboyevich, H.J. (2022). Future Technology Creativity of Teachers Some Aspects of Development. Eurasian Journal of Engineering and Technology, No. 4, p. 55-58.

 

---

[1]  Received: 2023/12/12 ; Revised: 2024/02/07 ; Accepted: 2024/02/22 ; Published online: 2024/03/24   

Article type: Research Article           Publisher: Qom Islamic Azad University           © the authors

 

 

[2]  نوع مقاله: مقاله پژوهشی         ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم            © نویسندگان.

تاریخ دریافت: 21/09/1402 ؛ تاریخ اصلاح:  18/11/1402 ؛ تاریخ پذیرش: 03/12/1402  ؛ تاریخ انتشار آنلاین: 05/01/1403

 

 

 

[3] - Teachers professional skills

[4] - Social responsibility

[5] - Markman & Tetlouk

[6] - Amorelli & García‐Sánchez

[7] - Creativity

[8] - Ma

[9] - Xolboboyevich

[10] - Huang

[11] - Tang, Wong, Li & Cheng