Comparison of Some Immune and Blood Factors in Athletes with COVID-19 and Healthy Athletes
Subject Areas : Physiology of exerciseMusaalreza Barjasteh mayvan 1 , Mohsen Tavakoli 2 *
1 - Department of Physical Education, Boj. C., Islamic Azad University, Bojnourd, Iran
2 - 1 Department of Physical Education, Boj. C., Islamic Azad University, Bojnourd, Iran.
Keywords: COVID-19, Athlete, White Blood Cell, Red Blood Cell,
Abstract :
Objective: The aim of the present study was to compare some immune and blood factors in athletes with a history of COVID-19 and healthy athletes.
Methods: For this purpose, 40 athletes were divided into two groups, with COVID-19 and healthy athletes. The subjects in the COVID-19 athlete group had symptoms of the disease and a positive test result for COVID-19, and the subjects in the healthy athlete group were selected through a call from city-wide clubs. After conducting interviews and obtaining the subjects' consent, immune and blood factors were measured, including the number of white blood cells, the number of red blood cells, the ratio of neutrophils to lymphocytes, the number of monocytes and the number of neutrophils, and the number of lymphocytes were taken in four milliliters of blood from the brachial vein. The number of white blood cells and their subtypes was measured using an auto analyzer (based on the principle of electrical resistance and platelets), and the red blood cell count was measured using the H1-CBC method, which is a more accurate method than the conventional method. To ensure that the difference between groups was not significant, one-way analysis of variance test was used, and to determine the difference between groups, Bonferroni post hoc test was performed at a significance level of P≤0.05 using SPSS software.
Results: The results showed that the rate of changes in the factors of white blood cell count, red blood cell count, neutrophil, lymphocyte, neutrophil to lymphocyte ratio, and monocyte in the athlete groups increased significantly compared to the control group (P≤0.05).Also, their rate increased in the group of athletes with COVID compared to the group of healthy athletes (P≤0.05).
Conclusions: the levels of immune and blood factors in athletes with COVID-19 and healthy athletes increased more than in healthy inactive individuals, indicating the effect of a dynamic and active lifestyle on individuals.
Ahmadi Hekmatikar AH, Molanouri Shamsi M. Effect of exercise on immunological indicators during the covid-19 pandemic. Journal of Arak University of Medical Sciences. 2020; 23(5):584-603. [In Persian]
Ahmadizad S, Basami M. The role of exercise in improving the immune system and coronary heart disease (COVID-19) and providing related exercise guidelines. Physiology of Exercise and Physical Activity. 2020; 13(1). [In Persian]
Andersson K, Jansson A, Karlén S, Radmann J. Spatial transitions, levels of activity, and motivations to exercise during COVID-19: a literature review. Sport in Society. 2022; 25(7):1231-51.
Després J-P. Severe COVID-19 outcomes—the role of physical activity. Nature Reviews Endocrinology. 2021; 17(8):451-2.
EBRAHIMI S, SHOOSHI NP, MOEINFARD M. A study and comparison of time management and job burnout between active and inactive staffs of Hakim Sabzevari University. 2017. [In Persian]
Farzanegi P, Azarbayjani MA, Farahmand M, Hosseini M, Shafiepour V, Ebrahimpour Z, et al. The effects of single and repeated bouts of gymnastic training on salivary IgA and cortisol. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2008; 18(67):26-34. [In Persian]
Folsom R, Littlefield‐Chabaud M, French D, Pourciau S, Mistric L, Horohov D. Exercise alters the immune response to equine influenza virus and increases susceptibility to infection. Equine Veterinary Journal. 2001; 33(7):664-9.
Fröberg A. How children and young people can stay physically active during the novel coronavirus pandemic while take into account safety measures and precautions. Health Promotion Perspectives. 2020;10(4):295.
Garber CE, Blissmer B, Deschenes MR, Franklin BA, Lamonte MJ, Lee I-M, et al. Quantity and quality of exercise for developing and maintaining cardiorespiratory, musculoskeletal, and neuromotor fitness in apparently healthy adults: guidance for prescribing exercise. 2011.
Kaur H, Singh T, Arya YK, Mittal S. Physical fitness and exercise during the COVID-19 pandemic: a qualitative enquiry. Frontiers in psychology. 2020; 11:2943.
Liu K, Zhou R, Wang B, Chen K, Shi L-Y, Zhu J-D, et al. Effect of green tea on glucose control and insulin sensitivity: a meta-analysis of 17 randomized controlled trials. The American journal of clinical nutrition. 2013; 98(2):340-8.
Lowder T, Padgett DA, Woods JA. Moderate exercise protects mice from death due to influenza virus. Brain, behavior, and immunity. 2005; 19(5):377-80.
Mehdivand A, Sari Sarraf V, Barzegari A, Asgari B. Changes of mucosal immune responses in soccer players in different positions in a single bout of soccer. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2010; 20(75):46-53. [In Persian]
Norouzi Seyed Hosseini R. Understanding the Lived Experiences of Athlete Elderly in COVID-19 Pandemic in Tehran (A Phenomenological Approach). Iranian Journal of Ageing. 2021; 16(1):46-61. [In Persian]
Patel R, Baker SS, Liu W, Desai S, Alkhouri R, Kozielski R, et al. Effect of dietary advanced glycation end products on mouse liver. PLoS One. 2012; 7(4):e35143.
Patton MQ. Qualitative evaluation and research methods: SAGE Publications, Inc.; 1990.
Rodríguez-Larrad A, Mañas A, Labayen I, González-Gross M, Espin A, Aznar S, et al. Impact of COVID-19 confinement on physical activity and sedentary behaviour in Spanish university students: Role of gender. International journal of environmental research and public health. 2021; 18(2):369.
Shirvani H, Rostamkhani F. Exercise considerations during coronavirus disease 2019 (COVID-19) Outbreak: A narrative review. Journal of Military Medicine. 2020; 22(2):161-8. [In Persian]
Storey CM, Gyton MR, Andrew RE, Chaplin AB. Terminal alkyne coupling reactions through a ring: mechanistic insights and regiochemical switching. Angewandte Chemise. 2018; 130(37):12179-82.
Tian D, Meng J. Exercise for prevention and relief of cardiovascular disease: prognoses, mechanisms, and approaches. Oxidative Medicine and Cellular Longevity. 2019; 2019.
Woods JA, Hutchinson NT, Powers SK, Roberts WO, Gomez-Cabrera MC, Radak Z, et al. The COVID-19 pandemic and physical activity. Sports Medicine and Health Science. 2020; 2(2):55-64.
Yari, M., Saberi, H. Investigating the physiological effects (immune system) of sports activity in the COVID-19 epidemic; by presenting a training protocol (systematic review). Applied Health Studies in Exercise Physiology. 2021; 8 (1): 88 – 101. [In Persian]
Comparison of Some Immune and Blood Factors in Athletes with COVID-19 and Healthy Athletes
Musa El-Reza Bargasteh Mayvan1 | Mohsen Tavakoli2*
1 Department of Physical Education, Boj. C., Islamic Azad University, Bojnourd, Iran.
E-mail: rezabarjastemayvan@yahoo.com
2 Corresponding author, Department of Physical Education, Boj. C., Islamic Azad University, Bojnourd, Iran.
E-mail: mohsen.tavakoli1@gmail.com
Article Info | ABSTRACT |
Article type: Research Article
Article history: Received 18 December 2024 Revised 5 March 2025 Accepted 6 March 2025 Published 19 March 2025
Keywords: COVID-19, Athlete, White Blood Cell, Red Blood Cell,
|
Objective: The aim of the present study was to compare some immune and blood factors in athletes with a history of COVID-19 and healthy athletes. Methods: For this purpose, 40 athletes were divided into two groups, with COVID-19 and healthy athletes. The subjects in the COVID-19 athlete group had symptoms of the disease and a positive test result for COVID-19, and the subjects in the healthy athlete group were selected through a call from city-wide clubs. After conducting interviews and obtaining the subjects' consent, immune and blood factors were measured, including the number of white blood cells, the number of red blood cells, the ratio of neutrophils to lymphocytes, the number of monocytes and the number of neutrophils, and the number of lymphocytes were taken in four milliliters of blood from the brachial vein. The number of white blood cells and their subtypes was measured using an auto analyzer (based on the principle of electrical resistance and platelets), and the red blood cell count was measured using the H1-CBC method, which is a more accurate method than the conventional method. To ensure that the difference between groups was not significant, one-way analysis of variance test was used, and to determine the difference between groups, Bonferroni post hoc test was performed at a significance level of P≤0.05 using SPSS software. Results: The results showed that the rate of changes in the factors of white blood cell count, red blood cell count, neutrophil, lymphocyte, neutrophil to lymphocyte ratio, and monocyte in the athlete groups increased significantly compared to the control group (P≤0.05).Also, their rate increased in the group of athletes with COVID compared to the group of healthy athletes (P≤0.05). Conclusions: the levels of immune and blood factors in athletes with COVID-19 and healthy athletes increased more than in healthy inactive individuals, indicating the effect of a dynamic and active lifestyle on individuals.
|
Cite this article: Bargasteh Mayvan, Musa El-Reza. Tavakoli, Mohsen. (2024). Comparison of Some Immune and Blood Factors in Athletes with COVID-19 and Healthy Athletes. Jahesh, 2 (4), 55-72.
© The Author(s). Publisher: Gorgan Branch, Islamic Azad University.
|
مقایسه برخي فاکتور های ایمني و خوني در ورزشکاران مبتلا به کرونا با ورزشکاران سالم
موسي الرضا برجسته مایوان1 | محسن توکلي2*
1. دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه تربیت بدنی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران.
رایانامه: Rezabarjastemayvan@yahoo.com
2. نویسنده مسئول، استادیار، گروه تربیت بدنی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی ، بجنورد ، ایران.
رایانامه: mohsen.tavakoli1@gmail.com
اطلاعات مقاله | چکیده |
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
تاریخ دریافت: 28/9/1403 تاریخ بازنگری: 15/12/1403 تاریخ پذیرش: 16/12/1403 تاریخ انتشار: 29/12/1403
کلیدواژهها: کوويد 19، ورزشکار، گلبول سفيد، گلبول قرمز |
هدف: هدف از پژوهش حاضر مقايسه برخي فاكتورهاي ايمني و خوني در ورزشکاران با سابقه ابتلا به كرونا با ورزشکاران سالم بود. روش پژوهش: بدين منظور تعداد 40 ورزشکار به دو گروه، مبتلا به كرونا و ورزشکاران سالم تقسيم شدند. آزمودنيها در گروه ورزشکار مبتلا به كوويد19، داراي علايم بيماري و نتيجه آزمايش مثبت ابتلا به كوويد 19 بوده و آزمودني هاي گروه ورزشکار سالم از طريق فراخواني باشگاههاي سطح شهر انتخاب شدند. پس از انجام مصاحبهها و رضايت افراد، اندازهگيري فاكتورهاي ايمني و خوني شامل تعداد گلبولهاي سفيد، تعداد گلبولهاي قرمز، نسبت نوتروفيل ها به لنفوسيت، تعداد مونوسيت و تعداد نوتروفيل، تعداد لنفوسيت به ميزان چهار ميليليتر خون از وريد بازويي گرفته شد. تعداد سلولهاي سفيد و زيرردههاي آن با استفاده از دستگاه اتوآنالايزر) بر اساس اصل مقاومت الکتريکي و پلاكتها( و شمارش سلولهاي قرمز خون به روش H1-CBC كه روشي دقيقتر از روش معمولي است، اندازه گيري شد. براي اطمينان از معنادر نبودن تفاوت بين گروهها از آزمون تحليل واريانس يک راهه و براي تعيين تفاوت بين گروهها آزمون تعقيبي بونفروني در سطح معنيداري 05/0 P≤ با استفاده از نرم افزار SPSS نجام شد. یافتهها: نتايج شان داد كه ميزان تغييرات در فاكتور هاي تعداد گلبول هاي سفيد، تعداد گلبول هاي قرمز، نوتروفيل، لنفوسيت، نسبت نوتروفيل به لنفوسيت، مونوسيت در گروههاي ورزشکار نسبت به گروه كنترل افزايش معناداري داشته است(05/0 P≤). همچنين ميزان آنها در گروه ورزشکاران مبتلا به كوويد نسبت به گروه ورزشکاران سالم افزايش نشان داد (05/0 P≤). نتیجهگیری: ميزان فاكتورهاي ايمني و خوني در ورزشکاران مبتلا به كرونا و ورزشکاران سالم نسبت به افراد سالم غير فعال افزايش بيشتري داشته كه نشان دهنده داشتن اثر زندگي پويا و فعال در افراد مي باشد.
|
ناشر: واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی. © نویسندگان.
|
بدن انسان توانايي مقابله با تقريباً تمام انواع ارگانيسم ها يا سمومي را كه بافت ها و اعضا آسيب مي رسانند، دارد كه به آن ايمني گفته ميشود. سيستم ايمني شبکه اي از سلولها، بافت ها و اندام هايي است كه براي دفاع از بدن در برابر حملات مهاجمان خارجي كار مي كنند. اين مهاجمان در وهله اول ميکروب ها ارگانيزمهاي كوچک مسبب عفونت مانند باكتريها، ويروس ها، انگل ها، و قارچ ها هستند. چون بدن انسان محيط ايده آلي را براي بسياري از ميکروب ها فراهم مي كند، آنها تلاش مي كنند تا وارد آن شوند. وظيفه سيستم ايمني بيرون نگه داشتن آنها، يا در صورت شکست در اين مساله، دنبال كردن و نابود كردن آنهاست. طي قرن اخير جمعيت كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه فعاليت جسماني كمتري داشته است كه يا به واسطه تغيير در نوع كار است و يا اتخاذ عادات جديدي كه تا حدي به تغييرات نيازهاي كاري و بي تحركي بيشتر نسبت داده ميشود. اين تغيير منجر به افزايش چشمگير وقوع بيماريهاي مزمن مانند بيماريهاي قلبي عروقي و ديابت نوع 2، اختلالات اسکلتي عضلاني، چاقي، بيماريهاي ريوي، انواع مختلفي از سرطان و اختلالات عصبي شده است .همه گيري كوويد 19 و ارتباط بيماري كرونا با دستگاه ايمني و تنفسي سؤالهاي زيادي را در اين خصوص ايجاد كرده است كه چگونه فعاليت ورزشي با افزايش ايمني بدن و تقويت دستگاه قلبي تنفسي، ما را در برابر آلودگي ويروسي، عفونتها و مرگ حمايت ميکند (تیان و منگ1، 2019).
اين مسئله وقتي بيشتر صادق است كه دسترسي بسياري از ما به فضاهاي ورزشي محدود ميشود و تحرك جسماني به حداقل ميرسد. فاصلة اجتماعي، خانه نشيني و بستري شدن بر دستگاه ايمني تأثير منفي ميگذارد و آن را تضعيف ميکند. مشخص شده است كه كم تحركي خطر بيماريهاي قلبي عروقي، ديابت نوع 2، سرطان، و افسردگي را افزايش ميدهد. كم تحركي به افزايش چربي شکم و چاقي منجر ميشود كه خود عامل فعال شدن عوامل التهابي است. التهاب مزمن نيز به نوبة خود به ايجاد بيماريهاي مختلف مرتبط با كم تحركي مي انجامد (پتل و همکاران2، 2012). اخيرا، ايمونولوژي به ويژه در حوزه فعاليت ورزشي شديدا مورد توجه محققان علوم ورزشي و پزشکي قرار گرفته (فرزانگی و همکاران، 1387). اين امر منجر به توسعه حوزهي ايمونولوژي ورزش شده كه در آن به مطالعه پاسخ دستگاه ايمني متعاقب فعاليت ورزشي پرداخته ميشود (مهدیوند و همکاران، 1389). لاوودر و همکاران 3در مطالعات حيواني خود دريافتند كه فعاليت استقامتي با شدت متوسط ميتواند موشها را از مرگ ناشي از آنفولانزا محافظت كند (لاودر و همکاران، 2005). در مقابل فالسوم و همکاران4(2001) نشان دادند كه ورزش باعث سركوب قابل توجه پاسخ ايمني به ويروس با كاهش تکثير لنفوسيتي و توليد اينترفرون گاما ميشود و بطور كلي سركوب ايمني ناشي از ورزش شديد به ويروس آنفلوانزا مي- تواند با افزايش حساسيت به بيماري همراه باشد (فالسوم و همکاران، 2001). به گزارش دانشکده طب ورزشي آمريکا، فعاليت هاي هوازي از 40 تا 59 درصد VO2max، 55 تا 69 درصد ضربان قلب بيشينه و 12 تا 13 در مقياس تلاش ادراك شده بورگ فعاليت هاي با شدت متوسط محسوب ميشود، در حاليکه فعاليت هاي هوازي از 60 تا 84 درصد VO2max، 70 تا 89 درصد ضربان قلب بيشينه و 14 تا 16 در مقياس تلاش ادراك شده بورگ فعاليت هاي پرشدت محسوب مي گردد (وودز و همکاران5، 2020). پاسخي كه توسط فعاليت ورزشي كوتاه مدت يا بلند مدت ايجاد ميشود بر مولفه هاي مختلفي از سيستم ايمني اثر مي گذارد. فعاليت ورزشي با شدت متوسط مي تواند پارامترهاي مربوط به ايمني سلولي را تحريک كند و بنابراين ريسک عفونت را كاهش دهد، در عين حال فعاليت شديد مي تواند كاهش همين پارامترها را در پي داشته و موجب افزايش ريسک بيماريهاي عفوني شود (لیو و همکاران6، 2013). از آنجا كه فعاليت هاي ورزشي چالشي جدي براي سيستم ايمني هستند، لذا مطالعه پاسخ هاي ايمني به فعاليت ورزشي براي جلوگيري و بهبود برخي عفونت هاي ايجاد شده توسط ويروس ها از جمله كوويد 19 مي تواند موضوع جديد و چالش برانگيزي باشد.
حال از يکسو با توجه به رابطه بين بيماري كوييد 19 و سيستم ايمني و از سوي ديگر تاثير مهم فعاليت بدني بر سيستم ايمني و عدم وجود مطالعه اي كه به بررسي رابطه بين فعاليت بدني و اثر آن بر برخي فاكتورهاي ايمني و التهابي خون در ورزشکاران با سابقه ابتلا به بيماري كوييد 19 پرداخته باشد، مطالعه حاضر با مقايسه برخي فاكتورهاي ايمني و خوني در ورزشکاران با سابقه ابتلا به كرونا با ورزشکاران سالم طراحي شد. از سوی دیگر، شواهد بيولوژيکي و سايکولوژيکي نشان ميدهد كه فعاليت ورزشي به طور بالقوه مي تواند براي پيش گيري، درمان و بازتواني عفونت هاي تنفسي از جمله كوويد 19 مفيد باشد. نشان داده شده است كه افزايش ظرفيت هوازي در طي تمرين ورزشي باعث بهبود در عملکرد سيستم ايمني و تنفسي در برابر عفونت ها به خصوص كوويد 19 ميشود. فعاليت هاي هوازي به دلايلي از جمله افزايش ايمني كل بدن از طريق افزايش عملکرد سلول T، نوتروفيل ها، ماكروفاژها و مونوسيت ها، سطوح ايمونوگلوبين هاي A و G مي تواند باعث بهبود ايمني و جلوگيري و كاهش پيشرفت كوويد 19 شود (رودریگز-لاراد و همکاران7، 2021). فعاليت ورزشي با شدت متوسط در تقويت سيستم ايمني مؤثر است. افزون بر اين، فعاليت ورزشي به صورت اثبات شده مي تواند در كاهش ابتلا به بيماريهاي مزمن مانند ديابت، چاقي، فشارخون مؤثر باشد. براساس بررسي ها، تاكنون مطالعاتي درخصوص بررسي اثرهاي فعاليتهاي ورزشي منظم قبل از ابتلا به بيماري كروناويروس بر ميزان ابتلا يا فرايند بهبود بيماران كرونا انجام نشده است، اما با توجه به مطالعات، سيستم ايمني تقويت شده با بيماري كرونا ويروس بهتر مبارزه ميکند و فعاليتهاي ورزشي متوسط و طولاني مدت سيستم ايمني را تقويت ميکنند. ضمن اينکه براساس گزارش هاي منتشرشده، بيشتر قربانيان بيماري كروناويروس افراد با بيماريهاي مزمن مرتبط با سبک زندگي هستند كه فعاليت بدني منظم ميتواند در پيشگيري از وقوع اين بيماريها مؤثر باشد (فوربرگ8، 2020). لذا اين ضرورت احساس ميشود كه تحقيقي با عنوان مقايسه برخي فاكتورهاي ايمني و خوني در ورزشکاران با سابقه ابتلا به كرونا با ورزشکاران سالم انجام گردد.
روششناسی پژوهش
روش پژوهش حاضر به لحاظ هدف كاربردي و به لحاظ ماهيت پژوهشي تجربي با طرح پس آزمون بود كه در دو گروه تجربي ورزشکاران با سابقه ابتلا به كرونا (تعداد 20 نفر( و ورزشکاران سالم (بدون ابتلا به كرونا( (تعداد 20نفر( و گروه غير ورزشکار سالم)كنترل( (تعداد 10 نفر( انجام شد. در اين تحقيق داشتن حداقل سه جلسه تمرينات و فعاليت هاي ورزشي در هفته به عنوان معيار ورود به مطالعه محسوب شد (به عنوان يک معيار پذيرفته شده در مطالعات علوم ورزشي(. البته در كنار اين امر تلاش شد سابقه ورزشي افراد نيز مورد بررسي قرار گيرد و كساني كه داراي پيشينه ورزشي( از قبيل عضويت در تيم هاي ورزشي يا داشتن مدال ورزشي( بودند، متناسب تر شناخته مي شدند. بدين وسيله پس از انجام مصاحبه ها و رضايت افراد، 50 نفر از طريق روش نمونه گيري نظري و هدفمند به عنوان آزمودني هاي تحقيق انتخاب شدند (پاتون9، 1990؛ نوروزی سیدحسینی، 1400). لازم به ذكر است كه آزمودني هاي گروه ورزشکار مبتلا به كوويد19، داراي علايم بيماري (تب، لرز، درد بدن، سرفه و تنگي نفس( و نتيجه آزمايش مثبت ابتلا به كوويد 19 بودند (20 نفر( و آزمودني هاي گروه ورزشکار سالم از طريق فراخواني باشگاه هاي سطح شهر انتخاب شدند (20 نفر(.
معيارهاي ورود آزمودني ها عبارت بود از:
1- آزمودني ها همگي مرد بودند .
2- سن آزمودني ها بين - 30 تا 40 سال بود.
3- آزمودني هاي گروه ورزشکار مبتلا به كوويد - 19، داراي علايم بودند و نتيجه تست ابتلا به كوويد 19 مثبت بود.
ابزار اندازه گیری متغیرها در تحقیق حاضر عبارتند از: فرم رضايتنامه براي شركت در پژوهش، سرنگ، لوله آزمايشگاهي ضد انعقاد، كيت اندازه گيري و دستگاه اتوآنالايزر بود.
نحوه نمونه گیری خوني و روش های آزمایشگاهي
براي اندازه گيري فاكتور هاي ايمني و خوني متغير هاي زير انتخاب شدند:
تعداد گلبول هاي سفيد ( WBC-mg/dL)، تعداد گلبول هاي قرمز (RBC-mg/dL)، نسبت نوتروفيل ها به لنفوسيت (NLR)، تعداد مونوسيت (mg/dL) و تعداد نوتروفيل ( mg/dL)، تعد اد لنفوسيت ( mg/dL). براي اندازهگيري فاكتورهاي مورد نظر در زمان ناشتايي و ساعت 8 صبح از فرد در حالت نشسته چهار ميلي ليتر خون از وريد بازويي گرفته شد و خون در دو لوله به ترتيب حاوي ماده ضد انعقاد EDTA (Ethylene Diamine Tetra-acetic Acid) و ضد انعقاد هپارين ريخته شد (در هر لوله 2 ميلي ليتر خون و 3 ميلي ليتر ماده ضد انعقاد ). نمونههاي خوني حداكثر يک ساعت پس از خونگيري با سرعت 3000 دور بر دقيقه به مدت 10 الي 15 دقيقه جداسازي و سانتريفوژ شد. سرم حاصل در فريزر و در دماي 20 درجه سانتي گراد نگهداري شد. تعداد سلولهاي سفيد و زير ردههاي آن با استفاده از دستگاه اتوآنالايزر cobase411 (ساخت كشور آلمان) بر اساس اصل مقاومت الکتريکي و پلاكتها) و شمارش سلولهاي قرمز خون به روش H1-CBC كه روشي دقيقتر از روش معمولي است، اندازه گيري شد.
براي توصيف دادهها در آمار توصيفي از ميانگين، انحراف استاندارد استفاده شد. همچنين براي مشخص شدن توزيع طبيعي دادهها از آزمون شاپيرو ويلک و براي همگني واريانس ها از آزمون لوين استفاده شد . براي مطمئن شدن از معنادر نبودن تفاوت بين گروهها از آزمون تحليل واريانس يک راهه و براي تعيين تفاوت بين گروهها آزمون تعقيبي بونفروني در سطح معنيداري 05/0≥ P با استفاده از نرم افزار 3SPSS ويرايش 28 انجام شد.
یافتههای پژوهش
متغيرهاي خوني آزمودني هاي تحقيق شامل تعداد گلبول هاي سفيد( WBC)، تعداد گلبول هاي قرمز(RBC)، تعداد نوتروفيل ( Neutrophil)، تعداد لنفوسيت ( Lymphocyte)، نسبت نوتروفيل ها به لنفوسيت / Neutrophil)ratio Lymphocyte، تعداد مونوسيت میباشند كه نتايج توصيفي اين متغيرها به تفکيک گروههاي آزمودني در جدول (1) نمايش داده شده است.
جدول (1). میانگین و انحراف استاندارد متغییر های پژوهش در گروه های آزمودني
سنجش طبیعی بودن متغیرهای تحقیق
به منظور سنجش طبيعي بودن متغيرهاي تحقيق از آزمون شاپيرو ويلک در سطح اطمينان 95 درصد و با مقدار خطاي 5 درصد استفاده شد. نتايج حاصل از توصيف طبيعي بودن متغيرهاي تحقيق حاضر بر اساس آزمون شاپيرو ويلک در گروههاي آزمودني در جدول (2) آمده است.
جدول (2). نتایج طبیعي بودن متغیرهای تحقیق بر اساس آزمون شاپیرو ویلک
چنانکه مشاهده ميشود ارزش P در آزمون شاپيروويلک در گروهها بيشتر از 05/0 بوده كه نشان دهنده توزيع نرمال دادهها مي باشد، لذا براي تحليل استنباطي دادهها از آمار پارامتريک استفاده شد. در اين پژوهش به منظور يکسان بودن آزمون فرضيات كليه متغيرها را نرمال فرض كرده و از آزمون هاي تحليل واريانس يک راهه جهت مقايسه بين گروهها و براي تعيين تفاوت بين گروهها از آزمون تعقيبي بونفروني استفاده شد.
1- مقايسه تعداد كل گلبول هاي سفيد در ورزشکاران با سابقه ابتلا به كرونا با ورزشکاران سالم
جدول (3). نتایج آزمون تحليل واريانس يک راهه و آزمون تعقيبي بنفروني در متغير WBC
با توجه به نتايج نشان داده شده در جدول (3) فرض صفر رد ميشود و فرضيه پژوهشي مبني بر وجود تفاوت معنيدار پذيرفته ميشود.
نمودار1- میانگین تغییرات گروهها در WBC
آزمون تعقيبي نشان داد كه بين تمامي گروهها تفاوت وجود دارد (001/0 P=) با توجه به نمودار (1) میتوان چنین استنباط نمود که ميزان متغير WBCدر گروه ورزشکار مبتلا به كوويد نسبت به گروههاي ديگر افزايش معنيداري يافته است. همچنين بين گروه ورزشکار سالم و گروه كنترل نيز تفاوت معنيداري يافت شد (001/0 P=). بدين معنا كه مقدار متغير WBC در گروه ورزشکار سالم نسبت به گروه كنترل افزايش معنيداري دارد.
2- مقايسه تعداد مونوسيت در ورزشکاران با سابقه ابتلا به كرونا با ورزشکاران سالم
جدول (4). نتايج آزمون تحليل واريانس يک راهه و آزمون تعقيبي بنفروني در متغير RBC
با توجه به نتايج نشان داده شده در جدول شماره (4) فرض صفر رد ميشود و فرضيه پژوهشي مبني بر وجود تفاوت معنيدار پذيرفته ميشود.
نمودار (2)- میزان تغییرات میانگین گروهها در RBC
آزمون تعقيبي نشان داد كه بين تمامي گروهها تفاوت وجود دارد (001/0 P=) با توجه به نمودار (2) میتوان چنین استنباط نمود که مقدار متغير RBCدر گروه ورزشکار مبتلا به كوويد نسبت به گروههاي ديگر افزايش معنيداري يافته است. همچنين بين گروه ورزشکار سالم و گروه كنترل نيز تفاوت معنيداري يافت شد (001/0 P=). بدين معنا كه مقدار RBC در گروه ورزشکار سالم نسبت به گروه كنترل افزايش معنيداري دارد.
3- مقايسه تعداد نوتروفيل در ورزشکاران با سابقه ابتلا به كرونا با ورزشکاران سالم
جدول5. نتايج آزمون تحليل واريانس يک راهه و آزمون تعقيبي بنفروني در متغير نوتروفيل
با توجه به نتايج نشان داده شده در جدول شماره (5) فرض صفر رد ميشود و فرضيه پژوهشي مبني بر وجود تفاوت معنيدار پذيرفته ميشود.
نمودار (3). ميانگين تغييرات ميزان نوتروفيل در گروهها
آزمون تعقيبي نشان داد كه بين تمامي گروهها تفاوت وجود دارد (001/0 P=) با توجه به نمودار (3) میتوان چنین استنباط نمود که مقدار نوتروفيل در گروه ورزشکار مبتلا به كوويد نسبت به گروههاي ديگر افزايش معنيداري يافته است. همچنين بين گروه ورزشکار سالم و گروه كنترل نيز تفاوت معنيداري يافت شد (001/0 P=). بدين معنا كه مقدار نوتروفيل در گروه ورزشکار سالم نسبت به گروه كنترل افزايش معنيداري دارد.
4- مقايسه تعداد لنفوسيت در ورزشکاران با سابقه ابتلا به كرونا با ورزشکاران سالم
جدول (6). نتايج آزمون تحليل واريانس يک راهه و آزمون تعقيبي بنفروني در متغير لنفوسيت
با توجه به نتايج نشان داده شده در جدول شماره (6) فرض صفر رد ميشود و فرضيه پژوهشي مبني بر وجود تفاوت معنيدار پذيرفته ميشود.
نمودار (4). ميانگين تغييرات ميزان لنفوسيت در گروهها
آزمون تعقيبي نشان داد كه بين تمامي گروهها تفاوت وجود دارد (001/0 P=) با توجه به نمودار (4) میتوان چنین استنباط نمود که مقدار متغير لنفوسيت در گروه ورزشکار مبتلا به كوويد نسبت به گروههاي ديگر افزايش معنيداري يافته است. همچنين بين گروه ورزشکار سالم و گروه كنترل نيز تفاوت معنيداري يافت شد (001/0 P=). بدين معنا كه مقدار لنفوسيت در گروه ورزشکار سالم نسبت به گروه كنترل افزايش معنيداري دارد.
5- مقايسه نسبت نوتروفيل ها به لنفوسيت در ورزشکاران با سابقه ابتلا به كرونا با ورزشکاران سالم
جدول (7). نتايج آزمون تحليل واريانس يک راهه و آزمون تعقيبي بنفروني در متغير نسبت نوتروفيل به لنفوسيت
با توجه به نتايج نشان داده شده در جدول شماره (7) فرض صفر رد ميشود و فرضيه پژوهشي مبني بر وجود تفاوت معنيدار پذيرفته ميشود.
نمودار (5). ميانگين تغييرات نسبت نوتروفيل به لنفوسيت در گروهها
آزمون تعقيبي نشان داد كه بين تمامي گروهها تفاوت وجود دارد (001/0 P=) با توجه به نمودار (5) میتوان چنین استنباط نمود که نسبت نوتروفيل به لنفوسيت در گروه ورزشکار مبتلا به كوويد نسبت به گروههاي ديگر افزايش معنيداري يافته است. همچنين بين گروه ورزشکار سالم و گروه كنترل نيز تفاوت معنيداري يافت شد (001/0 P=). بدين معنا كه نسبت نوتروفيل به لنفوسيت در گروه ورزشکار سالم نسبت به گروه كنترل افزايش معنيداري دارد.
6- مقايسه تعداد گلبول هاي قرمز در ورزشکاران با سابقه ابتلا به كرونا با ورزشکاران سالم
جدول (8). نتايج آزمون تحليل واريانس يک راهه و آزمون تعقيبي بنفروني در متغير مونوسيت
با توجه به نتايج نشان داده شده در جدول شماره (8) فرض صفر رد ميشود و فرضيه پژوهشي مبني بر وجود تفاوت معنيدار پذيرفته ميشود.
نمودار (6). ميانگين تغييرات مونوسيت در گروهها.
آزمون تعقيبي نشان داد كه بين تمامي گروهها تفاوت وجود دارد (001/0 P=) با توجه به نمودار (6) میتوان چنین استنباط نمود که مقدار متغير مونوسيت در گروه ورزشکار مبتلا به كوويد نسبت به گروههاي ديگر افزايش معنيداري يافته است. همچنين بين گروه ورزشکار سالم و گروه كنترل نيز تفاوت معنيداري يافت شد (001/0 P=). بدين معنا كه مقدار متغير ن مونوسيت در گروه ورزشکار سالم نسبت به گروه كنترل افزايش معنيداري دارد
بحث و نتیجهگیری
كرونا ويروس عامل بيماري پنوموني عفوني كوويد 19 است كه سازمان بهداشت جهاني در آن را به عنوان يک همه گيري جهاني اعلام كرد. از ژانويه 2020، موج همه گيري ويروس كرونا سندروم حاد تنفسي تقريبا همه كشورها را تحت تاثير قرار داد. در بيماري كوييد 19 تکثير ويروس باعث ايجاد واكنش هاي التهابي حاد به دليل فعال شدن سيستم ايمني ذاتي و القاء بيان بسياري از فاكتور هاي ايمني و التهابي ميشود (گاربر و همکاران10، 2011؛ ابراهیمی و همکاران، 1396)
اجزاي اصلي سيستم ايمني عبارتند از پروتئينهاي پلاسما (براي مثال، سيتوكينها، كموكينها( و گلبولهاي سفيد خون(براي مثال، سلولهاي ايمني) .زماني كه بدن در مواجهه با يک عامل عفوني قرار ميگيرد گلبولهاي سفيد و شروع به شناسايي و حذف عامل ميکنند. چندين نوع گلبول سفيد وجود دارد و داراي عملکردهاي مختلف زيست شناختي هستند از جمله مهم ترين آنها مي توان به مونوسيت ها (10 تا 15 %(، لنفوسيت ها( 20 تا 25 %( و نوتروفيل ها( 20 تا 30 %( اشاره كرد (استوری و همکاران11، 2018). اين مولکولها انواع واكنش هاي ايمني را توليد مي كنند. اثرات مفيد و موثر فعاليت ورزشي بر سيستمها و اندامهاي مختلف بدن به ويژه سيستم قلب و عروق، سيستم عصبي، سيستم متابوليکي و سيستم ايمني در تحقيقات مختلف نشان داده شده است و فعاليت هاي ورزشي مختلف با شدت و مدت زمان مناسب در بهبود عملکرد سيستم ايمني در افراد بيمار و سالم موثر مي باشد. بنابراين، فعاليت ورزشي در حال تبديل شدن به درمان براي جلوگيري از بسياري بيماري هاي التهابي و عفوني است كه مبتني بر بسياري از حالت هاي بيماري است (دسپرس12، 2021). ايمنولوژيست هاي ورزشي متوجه شده اند كه حتي يک جلسه فعاليت ورزشي هم مي تواند به ارتقا عملکرد ايمني كمک كند اما فعاليت هاي ورزشي منظم و طولاني مدت قطعاً فوايد بيشتري براي سيستم ايمني بدن دارد. در واقع مشخص شده رخدادهاي سلولي و مولکولي از ثانيه ها و دقايق نخست شروع يک وهله فعاليت ورزشي يا يک دوره فعاليت جسماني شروع ميشود. يک تفکر تاريخي وجود دارد كه ورزش يک پاسخ استرسي جنگ و گريز در بدن ايجاد ميکند تا سلولهاي ايمني براي چالش هاي احتمالي عفوني و غيرعفوني همراه با فعاليت جسماني فراخوانده شوند. از نظر تکاملي فعاليت جسماني مي تواند منجر به جراحت شود مانند آسيبهاي ريز بافتي در عضلات اسکلتي كه پاسخ هاي التهابي بدنبال خواهد داشت (شیروانی و رستم خانی، 1399).
نتايج تحقيق حاضر نشان داد كه ميزان تغييرات در فاكتور هاي RBC، WBC، نوتروفيل، لنفوسيت، نسبت نوتروفيل به لنفوسيت، مونوسيت در گروههاي ورزشکار نسبت به گروه كنترل افزايش معناداري داشته. همچنين ميزان آنها در گروه ورزشکاران مبتلا به كوويد نسبت به گروه ورزشکاران سالم افزايش داشت. نتايج بهدست آمده از اغلب پژوهش- هاي انجام شده پيرامون تغييرات فاكتورهاي ايمني و خوني در فعاليتهاي گوناگون جسماني مشخص ميكند كه در افرادي كه سطح زندگي فعال تري داشته يا به فعاليت هاي ورزشي مي پردازد ميزان افزايش گلبولهاي سفيد و پايدارتري دارد. هم راستا با نتايج تحقيق حاضر احمدی حکمتیكار و ملانوری شمسي (1399) اثرات فعاليت ورزشي بر شاخص هاي ايمونولوژيک را در شيوع كوويد19 بررسي كرده اند و پيشنهاد ميدهند فعاليت هاي ورزشي با شدت متوسط باعث تقويت كننده سيستم ايمني در برابر ويروس كوويد ميشود (احمدی حکمتیكار و ملانوری شمسي، 1399). احمدیزاد و باسامي (1399) نقش ورزش در بهبود دستگاه ايمني و آمادگي جسماني در دوران پاندمي كرونا را مورد بررسي قرار دادند كه در نهايت پيشنهاد كردند كه فعاليت ورزشي منظم در سنين و گروههاي مختلف براساس دستوالعمل هاي خاص مورد استفاده قرار گيرد(احمدیزاد و باسامی، 1399). ساليز و همکاران ( 2020) معتقدند كه ورزشکاران سطح بالايي از سطوح ايمني را نسبت به غير ورزشکاران دارند و در اين ميان هنگام ابتلا به بيماري هاي عفوني ورزشکاران سطوح بالاتري از عوامل ايمني را بروز ميدهد (به نقل از (شیروانی و رستم خانی، 1399). دسپرز و همکاران (1400) علت افزايش فاكتور هاي ايمني در افراد ورزشکار نسبت به غير ورزشکار را در آمادگي بدني بالا و مواجهه طولاني مدت بدن در شرايط استرس زاي مداومي و كه توسط هر وهله تمرين با آن مواجهه ميشود مي دانند دسپرز و همکاران، 1400). كائور و همکاران13 (1399) سطح بالاي سطوح ايمني در ورزشکاران به علت افزايش ميزان هورمون هاي كاتکولاميني و كاهش هورمون هاي استرسي مانند كورتيزول بوده كه در طي مدت هاي مديد ورزشي در افراد افزايش يافته و دستخوش پايداري در بدن قرار مي گيرد. همچنين هنگامي كه ورزشکاران مبتلا به انواع بيماري هاي ويروسي و التهابي ميشوند اين ميزان افزايش بيشتري نشان ميدهد (كائور و همکاران، 1399).
محمد ياري و همکاران) 2021( نيز در بررسي سيستماتيک اثر ورزش و فعهاليت بدني بروي فاكتورهاي ايمني در طي همه گيري كرونا اعلام مي كنند كه انجام فعاليتهاي ورزشي يکي از روشهاي تقويت كننده سيستم ايمني نه تنها در شرايط ويروس كرونا ميباشد، بلکه بايد به عنوان يک روش موثر در پيشگيري در برابر ساير بيماريهاي واگير و غير واگير مورد استفاده قرار گيرد (یاری و صابری، 1400).
نشان داده شده است كه فعاليت ورزشي فارغ از نوع آن، علايم را كاهش داده و موجب بهبودي ريکاوري پستانداران از ويروس آنفولانزا ميشود. اين امر نشان ميدهد كساني كه از لحاظ جسمي سالم هستند و زندگي پويا و فعال را انتخاب مي كنند سطح پاييني از التهاب را نشان ميدهند و نسبت به عفونت و آلودگي واكنش بهتري نشان ميدهند. اگرچه تمرينات بدني مي تواند ايمني سلولي را تحريک كند و تمايل به بيماري هاي عفوني را كاهش دهد. اما بايد در نظر گرفت كه سازگاري عملکرد سيستم ايمني بدن به نوع، شدت و مدت فعاليت ورزشي بستگي دارد و در برخي موارد تمرينات با شدت هاي بالا و گاها بي هوازي سركوب كننده ايمني مي باشد اما در نهايت به كل وضعيت سلامتي فرد كمک مي كند. برخي مکانيسم هاي موجود در پشت اين تقويت شامل گردش تحريک شده سيستم ايمني ذاتي دربردارنده ايمونوگلوبولين ها، سيتوكين ها، نوتروفيل ها، سلولهاي ذاتي كشنده، ايمني ناشي از سلول توسط لنفوسيت هاي T و B بين بافت هاي لنفاوي و گردش خون، كه منجر به بازرسي بهتر از عوامل بيماري زا، سلولهاي سرطاني و واسطه هاي التهابي ميشوند. بسياري تحقيقات فعاليت ورزشي منظم و پاسخ ايمني بهتر به عوامل بيماري زاي تنفسي مانند آنفلوانزاي فصلي يا كرونا را مهم عنوان مي كنند. به نظر مي رسد فعاليت ورزشي به عنوان مداخله كمکي براي بهبود پاسخ سيستم ايمني به صورت موثر به ويژه در افراد كم تحرك پيشنهاد ميشود. در مورد عفونت ها، به ويژه در بيماري هاي مزمن، فعاليت ورزشي كاهش دهنده ضد التهاب بيشتر نتيجه افزايش ميزان گلبول هاي سفيد خون، سيتوكين ها و گرانولوسيت است (یاری و صابری، 1400).
اكثريت تحقيقات عنوان مي دارند كه فعاليت بدني باعث كاهش التهاب و بهبود پاسخ ايمني به عفونت هاي ويروسي تنفسي ميشود. چندين مطالعه اپيدميولوژيک نشان داد كه فعاليت بدني منظم با كاهش مرگ و مير و ميزان بروز آنفولانزا و سينه پهلو همراه است. همچنين در مطالعات حيواني ارتباط مثبت بين ورزش مزمن و بهبود پاسخ ميزبان به آنفولانزا و پنوموني نشان داده شد. در افراد سالمند هم ديده شده كه سبک زندگي توام با فعاليت جسماني و ورزش باعث ايجاد پاسخ هاي آنتي بادي قويتر و ماندگارتر پس از واكسيناسيون آنفولانزاي فصلي شده است (اندرسون و همکاران14، 2022).
به طور كل مي توان نتيجه گرفت كه فعاليت بدني قادر به كاهش ابتلا به سرماخوردگي، آنفولانزا يا ساير بيماري ها مي باشد. فعاليت بدني باعث تغيير در آنتي بادي ها و گلبول هاي سفيد خون (WBC) ميشود. فعاليت بدني گردش آنتي بادي ها يا گلبول هاي سفيد خون با سرعت بيشتري پردازش مي كند بنابراين در يک بدن آماده سيستم ايمني مي تواند بيماري ها را زودتر از قبل تشخيص دهند. چندين عامل در توجيه اثر مثبت فعاليت بدني بر سيستم ايمني در واجهه با بيماري هاي ويروسي وجود دارند از جمله :
1) با شروع فعاليت بدني افزايش مختصر دماي بدن در حين ورزش و بلافاصله پس از آن ممکن است از رشد باكتري ها جلوگيري كند. اين افزايش دما ممکن است به بدن كمک كند با عفونت بهتر مبارزه كند .
2)ورزش باعث كاهش ترشح هورمون هاي استرسي نظير كورتيزول ميشود. برخي استرس ها احتمال ابتلا به بيماري را افزايش ميدهد. هورمون هاي استرس كمتر، ممکن است فرد را در برابر بيماري محافظت كنند.
3) تمرين بدني ممکن است به طور مستقيم باعث افزايش گردش خون شود كه اين خود به سلولها و اجزاي سيستم ايمني بدن اجازه ميدهد تا آزادانه حركت كرده و كار خود را به نحو احسن انجام دهند.
4) به دنبال فعاليت بدني افزايش تعداد سلولهاي نوتروفيل و لنفوسيت هاي دستگاه ايمني بدن افزايش مي يابد و غلظت ايمنوگلوبين A بزاق كه در ايمني مخاطي و پيشگيري از عفونت هاي مجاري فوقاني تنفسي نقش بسزايي دارد، افزايش مي يابد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله از همکاری تمامی افراد شرکتکننده در این پژوهش تشکر و قدردانی مینمایند. همچنین از داوران محترم، جهت ارائه نظرهای ساختاری و علمی سپاسگزاری میگردد.
منابع
Ahmadi Hekmatikar AH, Molanouri Shamsi M. Effect of exercise on immunological indicators during the covid-19 pandemic. Journal of Arak University of Medical Sciences. 2020; 23(5):584-603. [In Persian]##
Ahmadizad S, Basami M. The role of exercise in improving the immune system and coronary heart disease (COVID-19) and providing related exercise guidelines. Physiology of Exercise and Physical Activity. 2020; 13(1). [In Persian] ##
Andersson K, Jansson A, Karlén S, Radmann J. Spatial transitions, levels of activity, and motivations to exercise during COVID-19: a literature review. Sport in Society. 2022; 25(7):1231-51. ##
Després J-P. Severe COVID-19 outcomes—the role of physical activity. Nature Reviews Endocrinology. 2021; 17(8):451-2. ##
EBRAHIMI S, SHOOSHI NP, MOEINFARD M. A study and comparison of time management and job burnout between active and inactive staffs of Hakim Sabzevari University. 2017. [In Persian] ##
Farzanegi P, Azarbayjani MA, Farahmand M, Hosseini M, Shafiepour V, Ebrahimpour Z, et al. The effects of single and repeated bouts of gymnastic training on salivary IgA and cortisol. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2008; 18(67):26-34. [In Persian] ##
Folsom R, Littlefield‐Chabaud M, French D, Pourciau S, Mistric L, Horohov D. Exercise alters the immune response to equine influenza virus and increases susceptibility to infection. Equine Veterinary Journal. 2001; 33(7):664-9. ##
Fröberg A. How children and young people can stay physically active during the novel coronavirus pandemic while take into account safety measures and precautions. Health Promotion Perspectives. 2020;10(4):295. ##
Garber CE, Blissmer B, Deschenes MR, Franklin BA, Lamonte MJ, Lee I-M, et al. Quantity and quality of exercise for developing and maintaining cardiorespiratory, musculoskeletal, and neuromotor fitness in apparently healthy adults: guidance for prescribing exercise. 2011. ##
Kaur H, Singh T, Arya YK, Mittal S. Physical fitness and exercise during the COVID-19 pandemic: a qualitative enquiry. Frontiers in psychology. 2020; 11:2943. ##
Liu K, Zhou R, Wang B, Chen K, Shi L-Y, Zhu J-D, et al. Effect of green tea on glucose control and insulin sensitivity: a meta-analysis of 17 randomized controlled trials. The American journal of clinical nutrition. 2013; 98(2):340-8. ##
Lowder T, Padgett DA, Woods JA. Moderate exercise protects mice from death due to influenza virus. Brain, behavior, and immunity. 2005; 19(5):377-80. ##
Mehdivand A, Sari Sarraf V, Barzegari A, Asgari B. Changes of mucosal immune responses in soccer players in different positions in a single bout of soccer. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2010; 20(75):46-53. [In Persian] ##
Norouzi Seyed Hosseini R. Understanding the Lived Experiences of Athlete Elderly in COVID-19 Pandemic in Tehran (A Phenomenological Approach). Iranian Journal of Ageing. 2021; 16(1):46-61. [In Persian] ##
Patel R, Baker SS, Liu W, Desai S, Alkhouri R, Kozielski R, et al. Effect of dietary advanced glycation end products on mouse liver. PLoS One. 2012; 7(4):e35143. ##
Patton MQ. Qualitative evaluation and research methods: SAGE Publications, Inc.; 1990. ##
Rodríguez-Larrad A, Mañas A, Labayen I, González-Gross M, Espin A, Aznar S, et al. Impact of COVID-19 confinement on physical activity and sedentary behaviour in Spanish university students: Role of gender. International journal of environmental research and public health. 2021; 18(2):369. ##
Shirvani H, Rostamkhani F. Exercise considerations during coronavirus disease 2019 (COVID-19) Outbreak: A narrative review. Journal of Military Medicine. 2020; 22(2):161-8. [In Persian] ##
Storey CM, Gyton MR, Andrew RE, Chaplin AB. Terminal alkyne coupling reactions through a ring: mechanistic insights and regiochemical switching. Angewandte Chemise. 2018; 130(37):12179-82. ##
Tian D, Meng J. Exercise for prevention and relief of cardiovascular disease: prognoses, mechanisms, and approaches. Oxidative Medicine and Cellular Longevity. 2019; 2019. ##
Woods JA, Hutchinson NT, Powers SK, Roberts WO, Gomez-Cabrera MC, Radak Z, et al. The COVID-19 pandemic and physical activity. Sports Medicine and Health Science. 2020; 2(2):55-64. ##
Yari, M., Saberi, H. Investigating the physiological effects (immune system) of sports activity in the COVID-19 epidemic; by presenting a training protocol (systematic review). Applied Health Studies in Exercise Physiology. 2021; 8 (1): 88 – 101. [In Persian] ##
[1] Tian D, Meng J
[2] Patel R, Baker SS, Liu W, Desai S, Alkhouri R, Kozielski R, et al
[3] Lowder T, Padgett DA, Woods JA.
[4] Folsom R, Littlefield‐Chabaud M, French D, Pourciau S, Mistric L, Horohov D.
[5] Woods JA, Hutchinson NT, Powers SK, Roberts WO, Gomez-Cabrera MC, Radak Z, et al.
[6] Liu K, Zhou R, Wang B, Chen K, Shi L-Y, Zhu J-D, et al.
[7] Rodríguez-Larrad A, Mañas A, Labayen I, González-Gross M, Espin A, Aznar S, et al.
[8] Fröberg A
[9] Patton MQ
[10] Garber CE, Blissmer B, Deschenes MR, Franklin BA, Lamonte MJ, Lee I-M, et al.
[11] Storey CM, Gyton MR, Andrew RE, Chaplin AB.
[12] Després J-P.
[13] Kaur H, Singh T, Arya YK, Mittal S.
[14] Andersson K, Jansson A, Karlén S, Radmann J.