Prioritization of livability indicators based on environmental components influencing citizens' residence (case study: Mashhad city)
Subject Areas :
محمدرضا کلانتر
1
,
تکتم حنایی
2
*
1 - گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
Keywords: Climate comfort, ecological sustainability, Livability, Urban neighborhoods,
Abstract :
Introduction: With the rapid growth of urbanization and the desire to live in cities, as well as the overcrowding of cities, spending leisure time and interacting with public open and green spaces has become more important, and since interaction with green spaces and the surrounding environment plays an important role in the livability of local communities. , this research intends to prioritize indicators in Emamieh and Ostad Yousefi neighborhoods of Mashhad with a comparative analysis of the impact of environmental components on livability.
Materials and Methods: The research method includes two documentary and survey parts, and the sample size of the questionnaire is 384 people calculated by Cochran's method and completed by random sampling method. The method of data analysis in both quantitative and qualitative ways, which was studied in the quantitative method of the structural equation method in SPSS and SMART-PLS software, and the qualitative analysis based on the completion and analysis of the control checklist filled by the trained observer and comparative density maps between the compared localities.
Results and Discussion: The results of this research indicate that there is no significant difference in the livability of the environmental components among the two studied samples, and in terms of prioritization, the ecological sustainability component has received the most points due to the presence of large-scale parks in and around the neighborhood (4.76 points) and after that components of health and cleanliness (3.32 points), weather pollution (3.02 points), climate comfort (2.77 points) and noise pollution (1.14 points) are the next priorities. dedicated. The innovation of the current research is that it focuses on the environmental dimension as one of the important dimensions of livability, and besides that, other dimensions of livability have also received the attention of researchers.
ام ویلر، استفان (۱۳۹۳)، برنامه‌ریزی برای پایداری ایجاد جامعه‌ای زیست پذیر، متعادل و اکولوژیک، ترجمه: محمود جمعه پور، شکوفه احمدی، انتشارت علوم اجتماعی، تهران.
ساسان پور، فرزانه، تولایی، سیمین، و جعفری اسدآبادی، حمزه. (1393). قابلیت زیست پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری (موردمطالعه: کلان‌شهر تهران). جغرافیا، 12(42)، 129-157.
ردایی، مهجبین، صالحی، اسماعیل، فریادی، شهرزاد، مثنوی، محمدرضا، و زبردست، لعبت. (1399). تدوین قواعد عقلانیت اکولوژیک در برنامه‌ریزی بازآفرینی زیست پذیری محله‌های شهرهای کویری (مطالعه موردی: شهر یزد). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 7(25)، 193-219.
References
Ahmed, N. O., El-Halafawy, A. M., & Amin, A. M. (2019). A Critical Review of Urban Livability. European Journal of Sustainable Development, 8(1), 165.
AIA. 2005. American institute of architects what makes a community livable, pp56.
Akbari, N., Moayedfar, R., Mirzaie Khondabi, F. (2018). Analyzing Livability in the Distressed Areas of Isfahan City with an Emphasis on City Development Strategy. Urban Economics and Management, 6(1(21)), 37-54. (In Persian)
Alijani, S., Pourahmad, A., Hatami Nejad, H., Ziari, Keramatollah., Sodoudi, Sahar., 2020. A new approach of urban livability in Tehran: Thermal comfort as a primitive indicator. Case study, district 22, Urban Climate 33, 6(2), 89-110. (In Persian)
Allan Jacobs & Donald Appleyard (1987) Toward an Urban Design Manifesto, Journal of the American Planning Association, 53:1, 112-120.
American Association of state highway and transportation officials (AASHTO), (2010) the road to livability: how state departments of transportation aveusing road investments to improve community livability, AASHTO.
Anguelovski, I., Connolly, J., García-Lamarca, M., Cole, H., & Pearsall, H. (2019). New scholarly pathways on green gentrification: What does the urban ‘green turn’ mean and where is it going? Progress in Human Geography, 43, 1064 - 1086.
ARUP, ‘‘Cities Alive: Towards a walking world Report” ARUP; 2016
Badland, H., Whitzman, C., Lowe, M., Davern, M., Aye, L., Butterworth, I., Hes, D., & Giles-Corti, B. (2014). Urban livability: emerging lessons from Australia for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social science & medicine (1982), 111, 64–73.
Balsas, C. (2004). Measuring the livability of an urban center: an exploratory study of key performance indicators. Planning Practice & Research, 19, 101-110.
Beatley, T., 2011. Biophilic Cities: Integrating Nature into Urban Design and Planning. Island Press.
Beatley, T., Newman, P. (2013). Biophilic Cities Are Sustainable, Resilient Cities. Sustainability, 5(8), 3328–3345.
Bosselmann, P., Macdonald, E., & Kronemeyer, T. (1999). Livable streets revisited. Journal of the American Planning Association, 65(2), 168–180.
Burton, E. (2000) The potential of the compact city for promoting social equity, in: K. Williams, E. Burton & M. Jenks (Eds) Achieving Sustainable Urban Form, London: E & FN Spon, pp. 19–29.
Center for Urban Research. (2018).
Cervero, R. B. (2013). Linking urban transport and land use in developing countries. Journal of Transport and Land Use, 6(1), 7–24.
Chazal, J.D. (2010). A systems approach to livability and sustainability: Defining terms and mapping relationships to link desires with ecological opportunities and constraints. Systems Research and Behavioral Science, 27, 585-597.
Churchman, A. (1999). Disentangling the Concept of Density. Journal of Planning Literature, 13, 389 - 411.
Congress for the New Urbanism (2000) Charter of the new urbanism, Michael L. & Kathleen M. (Ed). (New York: McGraw-Hill).
Crookston, M., Clarke, P., & Averley, J. (1996) The compact city and quality of life, in: M. Jenks & K. Williams (Eds) Compact City: A Sustainable Urban Form New York, NY: Spon.
D. Savageau, Places Rated Almanac: The Classic Guide for Finding Your Best Places to Live in America, Places Rated Books LLC, Washington, DC, USA, 2007.
Davis, E.E., Fine-Davis, M., (1991). Social indicators of living conditions in Ireland with European comparisons. Soc. Indic. Res. 25 (2–4), 103–365.
EIU (Economist Intelligence Unit), (2019), “The Global Livability Report”.
Ellis, P., Roberts, Mark, 2016. Leveraging Urbanization in South Asia: Managing Spatial Transformation for Prosperity and Livability. World Bank Group, Washington, DC
Ettema, D., Gärling, T., Eriksson, L., Friman, M., Olsson, L.E., Fujii, S., (2011). Satisfaction with travel and subjective well-being: Development and test of a measurement tool. Transportation Research Part F 14 (2011) 167–175.
Evans, P. B. (Ed.). (2002). Livable cities: Urban struggles for livelihood and sustainability. Univ of California Press.
Hagerty, M.R., Cummins, R.A., Ferriss, A.L., et al., 2001. Quality of life indexes for national policy: review and agenda for research. Soc. Indic. Res. 55 (1), 1–96.
Howley, P., Scott, M., Redmond, D., (2009). Sustainability versus livability: an investigation of neighborhood satisfaction. J. Environ. Plann. Manage. 52 (6), 847–864.
https://monocle.com/film/affairs/quality-of-life-survey-top-25-cities-2019/
https://www.mercer.com/newsroom/2019-quality-of-living-survey.html
Jabareen, Y. (2006). Sustainable Urban Forms. Journal of Planning Education and Research, 26, 38 - 52.
Jenks, M. & Burgess, R. (eds) (2000) Compact Cities: Sustainable Urban Forms for Developing Countries. (USA and Canada: Spon Press).
Jenks, M., & Dempsey, N. (Eds.). (2005). Future Forms and Design for Sustainable Cities (1st ed.). Routledge.
Kellert, S. R. (2005). Building for life designing and understanding the human-nature connection. Washington, DC: Island Press.
Kovacs-Gyori, A., Cabrera-Barona, P., Resch, B., Mehaffy, M., & Blaschke, T. (2019). Assessing and Representing Livability through the Analysis of Residential Preference. Sustainability, 11(18), 4934.
Lee, R.J., & Sener, I.N. (2016). Transportation Planning and Quality of Life: Where Do They Intersect? Transport policy, 48, 146-155.
Ley, D., (1990). Urban livability in context. Urban Geography. 11 (1), 31–35.
Li, Xuefeng & Yang, Han & Jia, Jin & Shen, Yun & Liu, Jiaqi. (2020). Index system of sustainable rural development based on the concept of ecological livability. Environmental Impact Assessment Review. 86. 106478. 10.1016/j.eiar.2020.106478.
Liang, Li & Deng, Xiangzheng & Wang, Pei & Wang, Zehao & Wang, Lishuang. (2020). Assessment of the impact of climate change on cities livability in China. Science of The Total Environment. 726. 138339. 10.1016/j.scitotenv.2020.138339.
Lund, H. (2003). Testing the Claims of New Urbanism: Local Access, Pedestrian Travel, and Neighboring Behaviors. Journal of the American Planning Association, 69(4), 414 - 429.
Lyndhurst, B. (2004). Livability & Sustainable Development: Bad Habits & Hard Choices. London: Final Report for the UK Office of the Deputy Prime Minister.
Macdonald, E. (2006). Street-facing Dwelling Units and Livability: The Impacts of Emerging Building Types in Vancouver's New High-density Residential Neighborhoods. UC Berkeley: Institute of Urban and Regional Development.
Mahmudi, M. et al (2015), livable streets: the effects if physical problems on the quality and livability of kualalampur streets, Cities, No 43, pp 104-114.
Merriam Webster. (2018, March 1). Retrieved April 23, 2018, from https://www.merriam-webster.com.
Michael Pacione (1990) URBAN LIVEABILITY: A REVIEW, Urban Geography, 11:1, 1-30,
Miller, H., Witlox, F., & Tribby, C.P. (2013). Developing context-sensitive livability indicators for transportation planning: a measurement framework. Journal of Transport Geography, 26, 51-64.
Mushtaha, E., Alsyouf, I., Labadi, L.A., Hamad, R., Khatib, N., & Mutawa, M.A. (2020). Application of AHP and a mathematical index to estimate livability in tourist districts: The case of Al Qasba in Sharjah. Collection of Frontiers of Architectural Research, 9, 872-889.
Newman, P. (1999). Sustainability and cities: extending the metabolism model. Landscape and Urban Planning, 44, 219-226.
Nieuwenhuijsen, M., Khreis, H., Triguero-Mas, M., Gascon, M., & Dadvand, P. (2017). Fifty Shades of Green: Pathway to Healthy Urban Living. Epidemiology, 28, 63–71.
OECD (Organization for Economic Co-operation and Development).
Okulicz-Kozaryn A (2013) City life: Rankings (livability) versus perceptions (satisfaction). Social Indicators Research 110(2): 433–451.
Ottawa country planning commission, (2004), Ottawa county urban smart growth, planning and grants department.
Oxford English Dictionary, 1998. edition 2nd, 8.
Pan, L., Yang, F., Lu, F., Qin, S., Yan, H., & Peng, R. (2020). Multi-Agent Simulation of Safe Livability and Sustainable Development in Cities. Sustainability, 12(5), 2070.
Pandey, R., Garg, Y., & Bharat, A. (2014). Quantitative Approach for Understanding Perspectives on Livability in Indian Context. International Journal on Emerging Technologies 5, no. 1(1), 1-7.
Paul, A., & Sen, J. (2018). Livability assessment within a metropolis based on the impact of integrated urban geographic factors (IUGFs) on clustering urban centers of Kolkata. Cities, 74, 142-150.
PPS, how to turn a place around, Project for Public Spaces (PPS); 2000.
Quastel N (2017) Urban quality of life/livability. In: Wiley Online Library Publisher(ed) The Wiley Blackwell Encyclopedia of Social Theory, pp.1–3. John Wiley & Sons. DOI: 10.1002/ 9781118430873.est0548.
Raman, S. (2010). Designing a liveable compact city: physical forms of city and social life in urban neighborhoods. Built Environment, 36, 63-80.
Rebecca L. H. (2008) Shanghai’s rapid urbanization: How sustainable, Built Environment, 34, pp. 532–546.
Rebecca L. H. Chiu (2012) Urban Sustainability and the Urban Forms of China's Leading Mega Cities: Beijing, Shanghai and Guangzhou, Urban Policy and Research, 30:4, 359-383,
Risom, J. (2016). Livabilitization: Numbing the Urban Experience.
Sasanpoor, F., Tavalayi, S., & Jafari Asadabadi, H. (2015). Measuring and assessing the livability of twenty-two metropolitan districts of Tehran. Quarterly Journal of Regional Planning, 5(18), 27-42. (In Persian).
Song, Y. (2011). A livable city study in China, using structural equation models. Journal of Research in urban studies. 1(38), 207-233.
Timmer, V., Seymoar, N. K., & International Centre for Sustainable Cities. (2005). The Livable City: World Urban Forum 2006, Vancouver Working Group Discussion Paper. Western Economic Diversification Canada.
Urban Land Institute (2013) 10 Principles for Livable High-Density Cities: Lessons from Singapore (Singapore: Urban Land Institute)
Valcárcel-Aguiar, B., Murias, P. (2018). Evaluation and Management of Urban Livability: A Goal Programming Based Composite Indicator. Soc Indic Res 142, 689–712
Victorian competition and efficiency commission (2008), A state of Livability: An in inquire in to enhancing Victoria’s Livability, final report
Wang, X., (2010.) The research on the evaluation index system of livable rural areas in China—by the case of rural areas in Henan Province. Agriculture and Agricultural Science Procedia 1, 456–461.
Wiktionary. (2017).
Williams, K. (2000) Does intensifying cities make them more sustainable, in: K. Williams, E. Burton & M. Jenks (Eds) Achieving Sustainable Urban Form London: E & FN Spon.
Wilson F. D. (1984). Urban ecology: urbanization and systems of cities. Annual review of sociology, 10, 283–307. Jacobs, J., 1961. The Death and Life of Great American Cities. Random House, Inc, New York.
فصلنامه علمی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی سال شانزدهم، شماره سوم، تابستان 1403: 139_116 |
مقاله پژوهشی
اولویت‌بندی شاخصهای زیست‌پذیری مبتنی بر مؤلفه‌های محیط زیستی تأثیرگذار در سکونت شهروندان (مطالعه موردی: شهر مشهد)
محمدرضا کلانتر
دانشجوی دکتری تخصصی شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
تکتم حنایی*
دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
تاریخ دریافت: 17/01/1401 تاریخ پذیرش: 10/12/1401
چکیده
واژگان کلیدی: آسایش اقلیمی، پایداری اکولوژیکی، زیست‌پذیری، محلات شهری.
*نویسنده مسئول: t.hanaee@mshdiau.ac.ir
مقدمه
در سالیان اخیر مطالعات بسیاری منتشرشده که بر اهمیت اصطلاح "زیست‌پذیری" به‌عنوان یک نگرانی بحث‌برانگیز و جدی شهری تأکیددارند و تلاش‌های پیشگامانه ای در جهت ایجاد جوامع زیست پذیر نموده‌اند (Ahmed et al., 2019) و همچنین بهبود وضعیت زیست‌پذیری شهری به هدف اصلی توسعه شهری تبدیل‌شده و ارزیابی معقول از وضعیت زیست پذیری شهری و تأثیرات آن امری بسیار مهم تلقی می‌شود (Pan et al, 2020). تا پیش‌ازاین تمرکز مطالعات زیست‌پذیری بر روی مؤلفه‌های اجتماعی‌و‌اقتصادی سیستم‌شهری متمرکز بوده است (Wang, 2010)؛ اما بدیهی است که ساکنان شهری در زمین و در داخل محیط طبیعی زندگی می‌کنند و ساکنان فقط درصورتی‌که طبيعت اطراف آن‌ها شاد و سالم باشد می‌توانند به زندگي شاد و رفاه دست يابند (Beatley and Newman, 2013). به همین دلیل عده زیادی از محققین بر نقش انکارناپذیر محیط‌زیست در زیست پذیری شهری اهمیت بیشتری قائل شده‌اند و بر این باورند كه ساكنان فقط درصورتی‌که وقت بيشتري را با طبيعت و فضاهاي سبز در داخل يا بيرون از خانه بگذرانند و با آن‌ها تعاملات بیشتری داشته باشند خوشحال و سالم‌اند. این ایده در تعریف شهرهای زیست دوست به‌تدریج متبلور شد (Wilson, 1984) که این مفهوم به نیاز مردم به طبیعت و تمام محتوای آن مانند مواد مغذی و هوای پاک اشاره می‌کند (Kellert, 2005)؛ بنابراین، یک شهر زیست دوست پر از طبیعت است و زیبایی‌ها و آرزوهای آن زندگی پاک و شاد را برای‌ساکنان فراهم می‌کند (Beatley, 2011 Timothy &) که برخی ممکن است آن را یک شهر زیست پذیر یا بهشت بنامند. پژوهش‌های زیادی بر مطالعات زیست پذیری تمرکز داشته‌اند ولی مؤلفه‌های زیست‌محیطی در این پژوهش‌ها کمتر موردتوجه بوده است و غالباً بر بعد کالبدی تأکید داشته است. بر همین اساس پژوهش حاضر به دنبال این سؤال است که با در نظر گرفتن بعد محیط زیستی به‌عنوان عاملی تأثیرگذار در زیست پذیری محلات شهری، از طریق مطالعات تطبیقی نسبت به تبیین و مشخص نمودن جایگاه و نقش مؤلفه‌ای که بیشترین تأثیر را بر زیست پذیری در محلات امامیه و استاد یوسفی شهر مشهد دارند اقدام نماید. همان طور که در مقدمه بیان گردید پژوهش‌های پیشین در حوزه زیست پذیری به مقوله زیست‌محیطی توجه بسیار کمی داشته‌اند، به‌طوری‌که در اغلب پژوهش‌های صورت پذیرفته محوریت بررسی شاخصه و معیارهای زیست پذیری بر اساس ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، حمل‌ونقل و دسترسی و زیرساختی بوده و به‌طور کاملاً اجمالی و گذرا زیست پذیری به لحاظ شاخصه‌های محیط زیستی را موردبررسی و ارزیابی پرداخته‌شده است اما در این پژوهش محوریت بر اساس شاخصه‌های محیط زیستی بوده و زیست پذیری در این محدوده بر اساس شاخصه‌های زیست پذیری محاسبه خواهد شد. در جهان امروز، شهرها مکان اصلی کار وزندگی انسان‌ها شده‌اند. اگر درگذشته‌ای نه‌چندان دور، شـهرها پدیده‌هایی استثنایی و کمیاب بودند، امروزه به مکان اصلی سکونت انسان و هنجار تبدیل‌شده‌اند. همه‌روزه بـر تعداد و جمعیت شهرها و بالطبع، مشکلات آن‌ها افزوده می‌شود، به‌طوری‌که بیشتر شهرهای بـزرگ بـا مشـکلاتی چـون جدایی گزینی قومی، تفکیک کاربری‌ها، جدایی محل کار از سکونت، فرسودگی و زوال محلات، افزایش ترافیک خیابان‌ها، محرومیت و نابرابری‌های اجتماعی- اقتصادی، سلامت، رفـاه، نـابرابری در دسترسـی بـه خـدمات بهداشـتی، آموزشـی، تفریحی و... مواجه‌اند. با توجه به این شرایط، امروزه رهیافت‌های گونـاگونی ازجمله پایـداری، کیفیـت زنـدگی، رشـد هوشمند، نوشهر گرایی و زیست پذیری برای مواجهه با این شرایط و حل این معضلات در شهرهای جهان مطرح و به کـار گرفته‌شده است. همچنین زیست پذیری که مفهوم تحت بحث و بررسی این پژوهش است، اساسا از اواخر قرن بیستم موردتوجه قرارگرفته است (Jacobs and Appleyard, 1987:112). زیرا فضاهای شهری دچار مسائلی چون کیفیت پـایین محـیط، آلـودگی صوتی و هوا و... شده بودند. انتقادات وارده از سوی محققان شهری و اجتماعات انسانی، جین جیکوبز و اپلیارد (1987) را بر آن داشت تا بر مفهوم زیست پذیری به‌عنوان یکی از رویکردهای دستیابی به محیط شهری قابـل زیسـت و باکیفیـت تأکید کنند. هدف اصلی آن‌ها بهبود کیفیت فضاهای شهری با مقیاس انسانی در شهرهای مدرن بود (Mahmudi, et al., 2015:105). از آن زمان تاکنون، مـوج گسـترده شهرنشـینی و مشـکلات آن همـواره به‌طور فزاینده‌ای بـر اهمیـت زیست پذیری افزوده و چشم‌پوشی از آن را دشوار و غیرممکن کرده است. چنانکه همایش‌های سالانه‌ای با محوریت این موضوع، از دهه 1970 تاکنون برگزارشده است و سازمان‌هایی نیز این مضمون را از طریق برنامه‌ریزی‌های محلـی و ایالتی خود ترویج داده‌اند. توسعه شهرهایی باقابلیت پیاده‌روی، توسعه کاربری‌های مخـتلط و چندگانـه و ایجـاد دامنـه‌متنوعی از تسهیلات عمومی شهری، برای زیست پذیر و لذت‌بخش‌تر کردن محیط‌های شهری، از موضوعات اصـلی ایـن جنبش بوده است. طرفداران زیست پذیری، در کار خود از نوشته‌های صاحب‌نظران شهری و انسان‌گرای قدیمی‌تر قـرن بیستم، مانند لوئی مامفورد، ویلیام اچ وایت و برنارد رودوفسکی الهام گرفته‌اند (ویلر، 1393: 25). باوجود تکرار شدن این واژه و استفاده مکرر آن در ادبیات دانشگاهی و حرفه‌ای، زیست پذیری عبارت مبهمی است که توسط گروه‌های مختلف در شرایط مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد. بااین‌حال، توجه روزافزون به این موضوع و تعداد روزافزون دانشگاهیان و متخصصان که درگیر مسائل زیست‌پذیری هستند، نیاز به درک روشنی از زیست‌پذیری به طور کلی و زیست‌پذیری شهری به‌طور خاص را آشکار کرده است. زیست پذیری به دیدگاه‌های مختلف ساخته‌شده در رابطه باکیفیت زندگی در هر محیط زندگی انسانی اشاره دارد. این مفهوم با بهینه‌سازی عملکرد و یکپارچگی زندگی انسان در ارتباط است (Ellis and Roberts, 2016; Hagerty et al., 2001). بر همین اساس شهرها به‌عنوان مکانی به‌منظور فعالیت‌های انسان‌ها و بستری برای تعامل آنان بیش‌ازپیش نیازمند مراقبت و توجه بوده تا به مکانی مناسب جهت زیستن شهروندان تبدیل‌شده و به عنوان مکانی قابل زیست تلقی شود.
ادبیات نظری
مفهوم زیست پذیری
واژه زیست پذیری از فعل آلمانی1 به معنای زندگی کردن2، زندگی داشتن و یا ایجاد زندگی برای کسی و یا زندگی کردن در یک مکان مقطعی3 است (1998, Oxford English Dictionary). مفهوم زیست پذیری شهری به‌عنوان کیفیت زندگی و رفاه ساکنان شهری تعریف می‌شود که مربوط به "شخصیت" مکان و سلامت جوامع ازجمله جنبه‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی است. این مفهوم در دهه 1950 مطرح شد (Ley, 1990) که عمدتاً در زمینه برنامه‌ریزی شهری بود (Alijani, Pourahmad, Hatami Nejad, Ziari; 2020) و همچنین زیست پذیری تبدیل به معیاری برای نشان دادن رفاه یک جامعه و شامل بسیاری از ویژگی‌ها که مکانی را به مکانی دیگر که مردم می‌خواهند اکنون و در آینده در آن زیستن را تجربه کنند (Victorian Competition and Efficiency Commission, 2008:31) شده است. اصطلاح "زیست پذیری" به‌عنوان یک اسم در لغت به معنای "خاصیت زیست پذیر بودن" است (Wiktionary, 2017). همچنین می‌توان آن را به‌عنوان "مناسب بودن برای زندگی انسان" تعریف کرد و به‌عنوان یک صفت "زیست پذیری" به معنی "مناسب یا درخور یا قابل‌قبول برای زندگی در یا با" است، می‌توان آن را توضیح داد و همچنین "می‌توان زندگی کرد" تعریف کرد (Merriam Webster, 2018). بااین‌حال، میزان مناسب بودن به ارزش‌های خاص جامعه و زمینه به‌عنوان زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محلی غالب بستگی دارد زیرا احساس شخصی یا تمایل ساکن یک مکان خاص همان چیزی است که بر درجه "زیست پذیری" این مکان حاکم است (Lyndhurst, 2004; Pandey, Garg, Bharat, 2014; Ghazal, 2010) و همچنین در بررسی اصطلاح "زیست پذیری" در ادبیات می‌توان دریافت که چندین اصطلاح به‌جای یکدیگر با واژه زیست پذیری4 از فعل آلمانی5 به معنای زندگی کردن6، زندگی داشتن و یا ایجاد زندگی برای کسی و یا زندگی کردن در یک مکان مقطعی7 است (1998, Oxford English Dictionary). مفهوم زیست پذیری شهری به‌عنوان کیفیت زندگی و رفاه ساکنان شهری تعریف می‌شود که مربوط به "شخصیت" مکان و سلامت جوامع ازجمله جنبه‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی است. این مفهوم در دهه 1950 مطرح شد (Ley, 1990) که عمدتاً در زمینه برنامه‌ریزی شهری بود (Alijani, Pourahmad, Hatami Nejad, Ziari; 2020) و همچنین زیست پذیری تبدیل به معیاری برای نشان دادن رفاه یک جامعه و شامل بسیاری از ویژگی‌ها که مکانی را به مکانی دیگر که مردم می‌خواهند اکنون و در آینده در آن زیستن را تجربه کنند (Victorian Competition and Efficiency Commission, 2008:31) شده است. اصطلاح "زیست پذیری" به‌عنوان یک اسم در لغت به معنای "خاصیت زیست پذیر بودن" است (Wiktionary, 2017). همچنین می‌توان آن را به‌عنوان "مناسب بودن برای زندگی انسان" تعریف کرد و به‌عنوان یک صفت "زیست پذیری" به معنی "مناسب یا درخور یا قابل‌قبول برای زندگی در یا با" است، می‌توان آن را توضیح داد و همچنین "می‌توان زندگی کرد" تعریف کرد (Merriam Webster, 2018). بااین‌حال، میزان مناسب بودن به ارزش‌های خاص جامعه و زمینه به‌عنوان زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محلی غالب بستگی دارد زیرا احساس شخصی یا تمایل ساکن یک مکان خاص همان چیزی است که بر درجه "زیست پذیری" این مکان حاکم است (Lyndhurst, 2004; Pandey, Garg, Bharat, 2014; Ghazal, 2010) و همچنین در بررسی اصطلاح "زیست پذیری" در ادبیات می‌توان دریافت که چندین اصطلاح به‌جای یکدیگر با این اصطلاحات به‌عنوان "پایداری"، "رفاه"، "رضایت"، "کیفیت زندگی" و "خوشبختی" در میان دیگران استفاده می‌شود. میزان استفاده از آن‌ها به‌عنوان مترادف، یک نوع عدم اطمینان در مورد معنای دقیق "زیست پذیری" را ایجاد کرده، این‌یک اصطلاح کاملاً عمومی است که اجازه میدهد آرایه‌ای از معانی مختلف را برای افراد مختلف ترکیب کند و زمینه‌های مختلفی را با این اصطلاح پوشش دهد. درواقع این اصطلاح دارای اصطلاحاتی مانند کیفیت زندگی، رفاه و رضایت از زندگی در بین همگان است. بااین‌حال، اصطلاح "زیست پذیری" هنوز بیش از بیان مکان و شرایط زندگی آن مشخص می‌شود. این تقلید از درک مردم در مورد این مکان و اینکه آیا برای زندگی مناسب است یا نه. درنتیجه، شناخت رابطه بین "زیست پذیری" و سایر اصطلاحات بسیار مهم‌تر از دستیابی به تعریف اجماعی برای آن‌ها بود، آن‌ها کشف مناطق تناقض و ادغام (Ahmed, El-Halafawy, Amin; 2019) و همچنین به عقیده تیمر و سیمور8 (2005) زیست پذیری در مفهوم اصلی آن دستیابی به امرارمعاش است و درواقع دستیابی به برنامه‌ریزی شهری باکیفیت خوب و موقعیت پایدار است. به‌طورکلی، تعاریف زیست پذیری و جامعه قابل زیست (زیست پذیر) مجموعه متنوعی از موضوعات است که در اصول هدایت‌کننده مانند دسترسی، برابری و مشارکت بیان می‌شود، مفاهیم زیستگاه بر اساس آن‌ها بناشده است. در بسیاری از متن‌ها، زیست پذیری و کیفیت زندگی به‌صورت مترادف بیان‌شده است. کیفیت زندگی شهروندان به دسترسی آن‌ها به زیرساخت‌ها (حمل‌ونقل، ارتباطات، آب و سرویس بهداشتی)، غذا، هوای پاک، مسکن ارزان‌قیمت، مشاغل راضی‌کننده، فضای سبز و پارک‌ها بستگی دارد. زیست پذیری یک سکونتگاه همچنین به میزان دسترسی ساکنان برای شرکت در فرایند تصمیم‌گیری برای تأمین نیازهایشان بستگی دارد.
ابعاد و اصول محیطی زیست پذیری
بسیاری از محققان بر اهمیت نقش محیط‌زیست در زیست پذیری شهری تأکیددارند. آن‌ها اصرار دارند كه ساكنان فقط درصورتی‌که وقت بيشتري را با طبيعت و فضاهاي سبز در داخل يا بيرون از خانه بگذرانند، خوشحال و سلامت می‌شوند. این ایده در تعریف شهرهای زیست دوست به‌تدریج متبلور شد (Wilson, 1984) و بر همین اساس بر طبق گفته ایوانز9 زیست پذیری به‌مثابه سکه‌ای دوروی است که یک روی آن ابزار معیشت و روی دیگر آن پایداری زیست‌محیطی است که ابزار معاش به این معنی است که مشاغل به‌اندازه کافی با مسکن ارزان‌قیمت مناسب برای اجاره و دسترسی به خدماتی که یک زیستگاه سالم را فراهم می‌کند نزدیک هستند و معیشت نیز باید پایدار باشد. بدیهی است اگر تقاضای شغل و مسکن با تخریب محیط شهر تأمین شود، مسئله معیشت حل نمی‌شود و همچنین ابزار امرارمعاش، از طریق تخریب محیط‌زیست، به دنبال دستیابی به کیفیت زندگی است. درواقع شهروندانی که مجبورند فضای سبز و هوای خود را با دستمزد خود مبادله کنند. یک شهر برای بقا باید دارای هر دو طرف سکه باشد، ضمن اینکه از کیفیت محیط محافظت کند و امرارمعاش شهروندان خود را تأمین کند (Akbari et al; 2018) و همچنین ساسان پور و همکاران10 (2015) معتقدند زیست پذیری به سه بعد وابسته‌ی اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیست تقسیم می‌شود که نقش اقتصاد فراهم آوردن شغل و درآمد و تأمین مایحتاج اولیه و نیازهای فیزیولوژیکی (سطح یک هرم مازلو) هر فرد هستند و برای تأمین نیازهای سطح بالاتر مانند آموزش، بهداشت و تفریح (سطح‌های بالاتر هرم مازلو) نیز مهم است. هم‌زمان با استفاده از اقتصاد منابع موجود در محیط باید به‌گونه‌ای باشد که اطمینان حاصل شود منابع کافی برای نسل‌های حال و آینده نیز وجود دارد. نقش محیط‌زیست به‌مثابه زیرساختی است که تأمین‌کننده منابع طبیعی، ظرفیت دفع زباله و رابطه بین انسان و محیط طبیعی است، اما رفاه اجتماعی به عدالت، توزیع اجتماعی و مکانی منابع اقتصادی و زیست‌محیطی به‌صورت عادلانه بستگی دارد و همچنین دستگاه‌های دولتی که موردتوجه همه شهروندان است. آزادی فردی و فرصت برابر از مؤلفه‌های مهم رفاه اجتماعی هستند. اگر عملکرد هر یک از این سه مورد خراب باشد، سکونتگاه‌های انسانی می‌توانند به‌سرعت از بین بروند، درنتیجه کاهش جمعیت، فقر، درگیری‌های اجتماعی و افزایش مشکلات بهداشتی و زیست‌محیطی پیامدهای آن خواهد بود و در سالیان اخیر تحقیقات نشان میدهد که ویژگی‌های محیط ساخته‌شده اطراف در مکان‌های زیست پذیر تر از قبیل مناطق سبز، می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر نتایج سلامتی تأثیر بگذارد (Nieuwenhuijsen et al, 2017). با توجه به کنکاش صورت گرفته در تعاریف، دیدگاه‌ها و نظریات این نظریه‌پردازان و صاحب‌نظران حوزه زیست پذیری در جدول شماره 1 آمده است.
جدول 1. مروری بر تعاریف اندیشمندان و صاحب‌نظران در رابطه با زیست پذیری
Table 1. A review of livability definitions from the perspective of experts and theorists
نظریه‌پرداز | سال | نظریه | مؤلفه‌های زیست پذیری |
|---|---|---|---|
دونالد اپلیارد | 1981 | خیابان‌های زیست پذیر | - یک مکان تاریخی - فضای سبز - مکان بازی و یادگیری - قلمرو همسایگی (حس تعلق) - یک همستان - یک محیط سالم و بهداشتی و حریم امن |
هنری لنارد | 1997 | اصولی برای شهر زیست پذیر | - همه یکدیگر را ببینند و بشنوند، گفتگو مهم است - نقش قلمرو عمومی - عدم غلبه ترس یا صفات شیطانی - مکانی برای یادگیری اجتماعی - برآورده شدن کارکردها اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی - ارزش و به رسمیت شناختن متقابل - اولویت زیبایی و معنی محیط کالبدی و استفاده از قوه عقلانی و دانش همه ساکنان |
سازمان شرکایی برای شهرهای زیست پذیر | 2000 | شهر زیست پذیر | - محلات امن و شبکه ایمن اقتصادی - مراقبت از کودکان - سکونت در مرکز شهر - شهر بدون مرز - احیای مرکز شهر - رهبری جدید همستان ها و مشارکت مالی |
پیتر ایوانز و همکاران | 2002 | شهرهای زیست پذیر | - همستان های محلی و سازمان‌های غیردولتی و شرکت‌ها و وجود جامعه مدنی. |
امیلی بوکوالد و همکاران | 2003 | به‌سوی شهر زیست پذیر | - توجه به حرکت پیاده - ورود طبیعت به شهر - تولید غذا در درون شهر - اختلاط مناسب کاربری‌ها - احیای سواحل جهت تفریحات - ایجاد زیرساخت‌های کارآمد شهری و مسکن‌سازی در مکان‌های مناسب و عمل به منشور نوشهرسازی. |
برنامه رشد هوشمند شهری اتاوا | 2004 | اجتماعات زیست پذیر | - دسترسی به گزینه‌های حمل‌ونقل متفاوت و مناسب. |
انجمن معماران آمریکایی | 2005 | چه چیزی باعث زیست پذیر شدن جوامع می‌شود | - طراحی در مقیاس انسانی - ارائه گزینه‌های متعدد (حق انتخاب) - ترغیب به توسعه اختلاط کاربری - حفظ مراکز شهری - ارائه گزینه‌های حمل‌ونقل متفاوت - ایجاد فضاهای عمومی پرجنب‌وجوش (سرزنده) - ایجاد هویت محله‌ای - حفاظت از منابع زیست‌محیطی - محافظت از مناظر و موضوعات طراحی. |
انجمن بازنشستگان آمریکا | 2005 | اجتماعات زیست پذیر | - مسکن مناسب - خدمات و حمایت‌های اجتماعی - گزینه‌های حمل‌ونقل کافی - آموزش، تنوع فردی - استقلال فردی - مشارکت مدنی و مشارکت اجتماعی. |
دونالد الیوت | 2008 | ده اصل برای خلق شهرهای زیست پذیر تر | - کاربری‌های منعطف‌تر - کاربری‌های مختلط - مسکن‌سازی باقیمت مناسب - استانداردهای کامل برای محیط - زندگی کردن با ناهمگونی‌ها - ضوابط توسعه ساخت‌وساز پویا - مذاکره برای ساخت‌وسازهای وسیع و غیرسیاسی کردن تصویب نهایی طرح و سازمان‌دهی بهتر شبکه دادهها. |
انجمن آمریکایی بزرگراه و مقامات حمل‌ونقل آمریکا | 2010 | جوامع زیست پذیر | - سرمایه‌گذاری در بخش‌های حمل‌ونقل برای بهبود استانداردهای زندگی، محیط‌زیست و کیفیت زندگی برای همه اجتماعات اعم از شهر، حومه و روستا. |
موسسه سیاست حمل‌ونقل ویکتوریا | 2011 | شهر زیست پذیر | - درک از امنیت عمومی - مناظر جذاب خیابان‌ها و امکانات عمومی دیگر - ویژگی‌های اجتماعی، ملاحظه و مساعدت (یاری) - انسجام اجتماعی - قابلیت پیاده‌روی (پیاده مداری) - سهولت دسترسی و انتخاب گزینه‌های حمل‌ونقل - آرامش، هوای تازه و تمیز - کیفیت تحرک مستقل برای کودکان، سالمندان و افراد با نیازهای خاص - فرصت‌هایی برای تفریح، ورزش و تعامل در جوامع غیررسمی - قابلیت در استطاعت بودن و عدالت، احترام، انصاف و در نظر گرفتن افرادی با نیازهای خاص. |
مرکز شهرهای زیست پذیر | 2013 | شهرهای زیست پذیر | - ایجاد خیابان‌های بسیار خوب - ایجاد محله‌های کامل - انتخاب دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی به‌عنوان بهترین گزینه حمل‌ونقل - فضاهای عمومی به‌خوبی طراحی‌شده و زیبا باشند و به‌خوبی نیز نگهداری شوند و جایی که مسکن قابل استطاعت فراوان باشد. |
یانگ | 2013 | اصول جامعه زیست پذیر | - فراهم بودن انتخاب گزینه‌های حمل‌ونقل - تشویق به مسکن اقتصادی و مقرون‌به‌صرفه (قابل استطاعت) - افزایش رقابت اقتصادی - حمایت از جوامع موجود - اهمیت به جوامع و محلات و هماهنگی و سازمان‌دهی سیاست و سرمایه‌گذاری منطقه‌ای. |
مرکز پژوهش‌های شهری | 2018 | ایجاد شهرهای زیست پذیر در استرالیا | - قابلیت پیاده‌روی (پیاده مداری) - حمل‌ونقل عمومی - فضای باز عمومی - استخدام (شغل) و دسترسی به الکل - دسترسی به غذا و مسکن قابل استطاعت. |
اکونومیست (EIU) | 2019 | شاخصهای جهانی زیست پذیری | - پایداری - مراقبت پزشکی - فرهنگ و محیط‌زیست - آموزش و زیرساخت. |
مرسر (Mercer) | 2019 | شاخصهای کیفیت زندگی | - محیط سیاسی و اجتماعی - محیط فرهنگی و اجتماعی - محیط اقتصادی - تفریح و سرگرمی - کالاهای مصرفی - مسکن - ملاحظات پزشکی - مدارس و آموزش - خدمات عمومی و حمل‌ونقل محیط طبیعی. |
مجله سبک زندگی مونوکل | 2019 | فهرست پایدارترین شهرها | - ایمنی و جرم جنایت - ارتباطات بین‌المللی - اقلیم و نور خورشید - کیفیت معماری- حمل‌ونقل عمومی - تاب‌آوری - مسائل زیست‌محیطی - دسترسی به طبیعت - طراحی شهری - شرایط تجاری - تحولات سیاسی فعال و مراقبت پزشکی. |
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی | 2020 | زندگی بهتر | - مسکن - درآمد - شغل - اجتماع - آموزش - محیط‌زیست - مشارکت مدنی - سلامتی- رضایت از زندگی - امنیت و تعادل زندگی کاری. |
(Source: Authors)
همچنین با توجه به تعاریف صورت گرفته توسط صاحب‌نظران و متخصصین این امر زیست پذیری در 8 بعد اجتماعی، اقتصادی، بهداشت و سلامت، حمل‌ونقل، زیست‌محیطی، فرهنگی و آموزشی و کالبدی – عملکردی در این پژوهش توسط محقق تقسیم‌بندی شده است که در نمودار شماره 1 آورده شده است.
شکل 1. نمودار شاخص و معیارهای زیست پذیری از دیدگاه نظریه‌پردازان و صاحب‌نظران
Figure 1. index plot and livability criteria from the viewpoint of theorists and experts
(Source: Authors)
همچنین به‌منظور مشخص شدن فرآیند انجام پژوهش، اقدام به مدل مفهومی زیست پذیری نموده که در نمودار شماره 2 مشخص‌شده است. لازم به ذکر است این نمودار از بررسی متون مقالات متعدد در رابطه با موضوع زیست پذیری و استخراج شاخص و مؤلفه‌های آنان و نیز از بررسی مؤسسات رتبه‌بندی زیست پذیری به‌دست‌آمده است.
شکل 2. نمودار مدل مفهومی زیست پذیری
Figure 2. Livability Conceptual Model
(Source: Authors)
در راستای موضوع پژوهش حاضر تاکنون مطالعاتی صورت پذیرفته است که در اینجا به مهم‌ترین آنان خواهیم پرداخت: لی و همکاران11 (2021) در مقاله‌ای با عنوان " نظام شاخص توسعه پایدار روستایی بر اساس مفهوم زیست پذیری محیط زیستی" با توجه به تعامل موجود میان زیست پذیری محیط زیستی و توسعه پایدار روستایی به دنبال ساختارشکنی مفهوم توسعه پایدار روستایی بوده که ازاین‌رو توسعه پایدار روستایی به دو بخش پایداری بوم‌شناختی روستایی و پایداری زیست پذیری تقسیم‌شده است و نشان‌دهنده آن است که توسعه پایدار روستایی در چین نامتعادل و ناکافی بوده و دارای ویژگی‌های تمایز فضایی می‌باشد، همچنین مشخص گردید توسعه زیست پذیری محیط زیستی به‌منظور دستیابی به توسعه پایدار روستایی از اهمیت بالایی برخورد دار می‌باشد.
لی و همکاران12 (2020) در مقاله‌ای با عنوان " ارزیابی تأثیر تغییر اقلیم بر زیست پذیری شهرها در چین" به دنبال بررسی رابطه رویدادهای آب و هوایی بر زیست پذیری شهری در 288 شهر چین در حدفاصل سال‌های 2006 تا 2016 می‌باشد که با توجه به فرایند تحلیل سلسله مراتبی و همچنین آمار موران به این نتیجه رسیده که امواج گرما و بارش‌های شدید باران بر زیست پذیری شهرهای جنوبی چین تأثیر بسزایی داشته و همچنین هوای برفی و یخبندان بر زیست پذیری شهرهای شمالی چین تأثیر زیادی داشته است. همچنین با استفاده از داده‌های تلفن همراه کاربران متوجه شدند که ترکیبی از شرایط مختلف آب و هوایی شدید تأثیر بیشتری بر زندگی شهری خواهد داشت و هم‌چین رابطه بین تغییر زیست پذیری و تغییرات آب‌وهوا می‌تواند ارائه مرجعی برای مدیران محیط‌زیست شهری باشد.
ساسان پور و همکاران (1393) در مقاله‌ای با عنوان "قابلیت زیست پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری (موردمطالعه: کلان‌شهر تهران)" به بررسی زیست پذیری کلان‌شهر تهران در راستای توسعه پایدار پرداخته‌اند که نتایج آنان نشان میدهد که در هر 3 بعد اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی در حد متوسط به پایین می‌باشد و با ادامه روند کنونی این کلان‌شهر به سمت توسعه پایدار نخواهد رفت. ردایی و همکاران (1399) در مقاله‌ای با عنوان " تدوین قواعد عقلانیت اکولوژیک در برنامه‌ریزی بازآفرینی زیست پذیری محله‌های شهرهای کویری (مطالعه موردی: شهر یزد)" به ارتباط بین رویکرد زیست پذیری و عقلانیت اکولوژیک در محلات شهر کهن کویری یزد و تدوین قواعد عقلانیت اکولوژیک در بازآفرینی زیست پذیری محلات شهرهای کویری پرداخته که نتایج این پژوهش نشان‌دهنده‌ی این موضوع است که ایده‌ها، قواعد و استراتژی‌های تحقق‌یافته در بافتهای کهن شهری در طی قرن‌ها از طریق مختلف پیوستگی فضایی را حفظ نموده و به لحاظ اکولوژیکی بهبود بخشیده و منجر به افزایش زیست پذیری بافتهای کهن شهر در مقابل بافتهای معاصر و نو می‌گردد.
معرفی نمونه‌های مطالعاتی
محله امامیه در ناحیه 2 شهرداری منطقه 10 مشهد واقع‌شده است (آمارنامه شهرداری مشهد، 1395) که از شمال به بزرگراه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، از جنوب به بولوار شاهد، از شرق به بولوار امامیه و از غرب به بولوار فلاحی (خیابان فلاحی 50) منتهی می‌شود و ازجمله‌ی کاربری‌های مهم در این محله می‌توان به اداره آب و فاضلاب منطقه چهار مشهد، پارک امامیه، سینما سیمرغ و ... اشاره نمود. محله استاد یوسفی در ناحیه 1 شهرداری منطقه 10 مشهد واقع‌شده است (آمارنامه شهرداری مشهد، 1395) که از شمال به بولوار شاهد، از جنوب به بولوار شریعتی، از شرق به بولوار اندیشه و از غرب به بولوار ادیب منتهی می‌شود و ازجمله کاربری‌های مهم در این محله می‌توان به دانشگاه آزاد اسلامی، اداره پست، شرکت گاز منطقه 3، امور برق ناحیه 7 و ... اشاره نمود.
شکل 3. نقشه معرفی محدوده‌های موردمطالعه
Figure 3. Map of the study areas
(Source: Authors)
تحلیل یافته‌ها
پایایی پرسشنامه توسط نرم‌افزار SPSS نسخه 25 از طریق ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده که برای 29 سال تخصصی عدد 0.91 به‌دست‌آمده است. از مجموع 384 پرسشنامه پرشده در نمونه‌های موردی، 192 پرسشنامه در محله امامیه و 192 عدد دیگر در محله استاد یوسفی پرشده‌اند که به آمار و اطلاعات توصیفی آن‌ها در ادامه اشاره خواهد شد. تقریباً می‌توان گفت سؤالات پاسخ‌داده‌شده از توزیع نرمال نسبی برخوردار بوده و تنها در مواردی نظیر شغل توزیع نرمال پاسخ‌دهندگان نبوده که این امر تأثیر بسزایی در فرایند پژوهش نداشته و جزء متغیرهای کنترل‌گر این پژوهش به‌حساب نمی‌آید. در ادامه به جمع‌بندی فراوانی متغیرها و ویژگی‌های فردی پاسخ‌دهندگان پرداخته‌شده است که به شرح ذیل می‌باشد:
از مجموع پرسشنامه‌های پرشده در جامعه‌ی هدف که به‌صورت تصادفی بوده، در حدود 7/49 توسط آقایان و 3/50 دیگر توسط بانوان، همچنین بیش از 5/55 درصد نیز توسط گروه سنی بین 20 تا 35 سال، همچنین بیش از 6/27 درصد توسط افراد دارای شغل آزاد و همچنین بیش از 5/30 درصد توسط افراد دارای مدرک کارشناسی پاسخ‌داده‌شده است.
آمار استنباطی متغیرهای زیست پذیری و زیست‌محیطی
در جدول ذیل برخی از مفاهیم آمار توصیفی متغیرها شامل میانگین، انحراف معیار، چولگی و کشیدگی ارائه‌شده است. در این میان، پارامترهای مرکزی، دسته‌ای از پارامترهای توصیفکنندهی یک توزیع آماری هستند که ویژگی دادهها را نسبت به مرکز توزیع بیان می‌کنند. میانگین به‌عنوان نقطه تعادل و مرکز ثقل یک توزیع آماری، یکی از شاخصهای مرکزی مناسب برای نشان دادن مرکزیت دادهها است.
جدول 2. آمار استنباطی پرسشنامه
Table 2. Inferential Statistics of the Questionnaire
پرسشنامه | مرکزی | پراکندگی | شکل توزیع | ||
میانگین | واریانس | انحراف معیار | چولگی | کشیدگی | |
مؤلفه زیست‌محیطی | 95/51 | 59/81 | 03/9 | 094/0- | 473/0- |
مؤلفه زیست پذیری | 52/48 | 64/67 | 22/8 | 343/0- | 217/0- |
(Source: Authors)
با توجه به این موضوع که انحراف معیار هرچقدر زیادتر باشد نشان‌دهنده این موضوع است که داده‌های تحقیق پراکندگی بیشتری داشته‌اند می‌توان این‌طور گفت با توجه به اعداد به‌دست‌آمده انحراف معیار پرسشنامه‌های این تحقیق از امتیاز قابل قبولی برخوردار بوده و مورد تأیید می‌باشند و همچنین با آگاهی به این موضوع که ضریب چولگی بیانگر عدم تقارن منحنی فراوانی است به‌طوری‌که اگر صفر باشد جامعه کاملاً متقارن بوده و یا اگر ضریب مثبت باشد چولگی به سمت راست و اگر منفی باشد چولگی به سمت چپ وجود دارد و با توجه به مقادیر به‌دست‌آمده از نرم‌افزار SPSS که اعداد به‌دست‌آمده 094/0- و 343/0- بسیار ناچیز می‌باشند می‌توان گفت جامعه کاملاً متقارن بوده و همچنین با توجه به اینکه کشیدگی اعداد ناچیز 473/0- و 217/0- به‌دست‌آمده می‌توان استنباط نمود توزیع متغیرها از کشیدگی نرمالی برخوردار بوده است. با استفاده از آزمون کلموگروف – اسمیرنوف، می‌توان توزیع نرمال، یکنواخت را تعیین نمود. جدول زیر مقدار K-S را مشخص می‌کند.
جدول 3: همبستگی داده‌های پرسشنامه
Table 3. Correlation of Questionnaire Datas
متغیر | K-S | سطح معناداری |
زیست‌محیطی | 064/0 | 001/0 |
زیست پذیری | 057/0 | 004/0 |
(Source: Authors)
با توجه به اینکه آزمون K-S در گروه نا پارامتریک قرار دارد مقدار سطح معناداری کمتر از 0.05 یعنی غیر نرمال و خروجی جدول فوق نشان میدهد که مقدارهای P در آزمون فوق‌الذکر از 0.05 کوچک‌تر است. فرضیه صفر در آزمون K-S، پیروی دادهها از توزیع موردنظر می‌باشد. با K-S نوع روش تجزیه‌وتحلیل و بررسی فرضیه مشخص می‌شود که در اینجا نوع آن نا پارامتریک تعیین می‌گردد. برای نشان دادن رابطه متغیرها به‌منظور پاسخ به سؤال پژوهش از طریق آزمون اسپیرمن استفاده‌شده (دلیل استفاده از آزمون اسپیرمن نا پارامتریک بودن متغیرها می‌باشد).
جدول 4: روابط متغیرهای پژوهش
Table 4. Relationships of Research Variables
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1- زیست‌محیطی | 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2- پایداری اکولوژیکی | 828/0 | 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3- آسایش اقلیمی | 783/0 | 621/0 | 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4- آلودگی صوتی | 748/0 | 493/0 | 524/0 | 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5- آلودگی آب‌وهوا | 777/0 | 547/0 | 491/0 | 467/0 | 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6- بهداشت و پاکیزگی | 747/0 | 505/0 | 443/0 | 549/0 | 554/0 | 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
7- زیست پذیری | 790/0 | 683/0 | 625/0 | 578/0 | 648/0 | 568/0 | 1 |
|
|
|
|
|
|
|
8- حمل‌ونقل | 649/0 | 550/0 | 531/0 | 460/0 | 510/0 | 470/0 | 726/0 | 1 |
|
|
|
|
|
|
9- اجتماعی | 581/0 | 522/0 | 458/0 | 462/0 | 479/0 | 383/0 | 734/0 | 522/0 | 1 |
|
|
|
|
|
10- بهداشت و سلامت | 665/0 | 572/0 | 490/0 | 493/0 | 532/0 | 545/0 | 772/0 | 541/0 | 493/0 | 1 |
|
|
|
|
11- اقتصادی | 558/0 | 495/0 | 458/0 | 442/0 | 417/0 | 391/0 | 739/0 | 450/0 | 549/0 | 437/0 | 1 |
|
|
|
12- کالبدی - عملکردی | 395/0 | 312/0 | 329/0 | 242/0 | 379/0 | 296/0 | 603/0 | 306/0 | 271/0 | 444/0 | 344/0 | 1 |
|
|
13- فرهنگی - آموزشی | 637/0 | 562/0 | 518/0 | 441/0 | 549/0 | 435/0 | 768/0 | 493/0 | 478/0 | 545/0 | 523/0 | 398/0 | 1 |
|
14- زیرساختی | 436/0 | 359/0 | 342/0 | 341/0 | 349/0 | 360/0 | 634/0 | 381/0 | 344/0 | 422/0 | 365/0 | 385/0 | 404/0 | 1 |
(Source: Authors)
با توجه به جدول 5 بین مؤلفه‌های زیست‌محیطی و زیست پذیری (790/0=R) رابطه وجود دارد. رابطه زیست‌محیطی با تمام مؤلفه‌های زیست پذیری مثبت می‌باشد و در یک راستا قرار دارند. برای نشان دان میزان تأثیر و رابطه بین این دو متغیر از تحلیل عاملی استفاده می‌شود. نمودار 3 و 4 تحلیل عاملی رابطه زیست‌محیطی و زیست پذیری و نتایج آزمون T را نشان میدهد.
شکل 4. نمودار تحلیل عاملی زیست‌محیطی بر زیست پذیری
Figure 4. The diagram of the biological factor analysis on livability
(Source: Authors)
شکل 5. نمودار نتایج آزمون T
Figure 5. The diagram of T test results
(Source: Authors)
با توجه به نمودارهای فوق و بررسی میزان هر عامل می‌توان به تأثیر زیست‌محیطی بر زیست پذیری پی برد. میزان عامل نهایی زیست‌محیطی بر زیست پذیری 788/0 می‌باشد.
جدول 5: برازش الگوی پیشنهادی و الگوهای اصلاح‌شده بر اساس شاخصهای برازندگی
Table 5. Fitting the Proposed Model and Modified Patterns Based on the Grace Indicators
رابطه | بار عامل | CR | AVE | T | R | R2 | تأثیر |
زیست‌محیطی / زیست پذیری | 788/0 | 00/1 | 00/1 | 978/36 | 790/0 | 624/0 | 62 درصد |
زیست‌محیطی / حمل‌ونقل | 743/0 | 757/0 | 609/0 | 971/27 | 649/0 | 421/0 | 42 درصد |
زیست‌محیطی/ بعد اجتماعی | 723/0 | 759/0 | 611/0 | 937/27 | 581/0 | 337/0 | 34 درصد |
زیست‌محیطی/ بهداشت و سلامت | 784/0 | 848/0 | 736/0 | 910/37 | 665/0 | 442/0 | 42 درصد |
زیست‌محیطی / اقتصادی | 747/0 | 768/0 | 623/0 | 192/29 | 558/0 | 311/0 | 31 درصد |
زیست‌محیطی/ کالبدی - عملکردی | 649/0 | 728/0 | 587/0 | 851/20 | 395/0 | 156/0 | 16 درصد |
زیست‌محیطی / فرهنگی - آموزشی | 769/0 | 811/0 | 683/0 | 082/38 | 637/0 | 405/0 | 41 درصد |
زیست‌محیطی / زیرساختی | 661/0 | 649/0 | 510/0 | 029/23 | 436/0 | 190/0 | 19 درصد |
(Source: Authors)
با توجه به نمودارهای 3 و 4 و همچنین جدول 5، بررسی میزان هر عامل می‌توان به تأثیر مؤلفه‌های زیست‌محیطی بر زیست پذیری پی برد. میزان عامل نهایی زیست‌محیطی بر زیست پذیری 788/0 می‌باشد و همچنین با توجه به جدول 7 دو مقدار AVE و CR محاسبه‌شده است باید مقدار AVE در رابطه از 0.5 بزرگ‌تر می‌باشد تا نشانگر روایی همگرا می‌باشد. مقدار CR باید بیشتر از 0.6 و بزرگ‌تر یا مساوی با میانگین واریانس استخراج‌شده AVE می‌باشد که شرط دوم همگرایی را داشته باشد. مقدار تأثیر زیست‌محیطی بر زیست پذیری حداقل 62 درصد می‌باشد. رابطه زیست‌محیطی و زیست پذیری مستقیم و زیست‌محیطی تحت تأثیر مثبت بر زیست پذیری قرار دارد.
تحلیل مؤلفه‌های زیست پذیری در دو محله موردمطالعه
به‌منظور مشاهده میدانی ناظر تعلیم‌یافته اقدام به تدوین پرسشنامه‌ای از سؤال‌های قابل‌نمایش و عینی که قابلیت پر شدن توسط پژوهشگر را داشته باشد نموده که 13 سؤال برگزیده‌شده و در فواصل مشخص در سطح محلات موردمطالعه پرشده و درنهایت نتایج در محیط نرم‌افزار ARC GIS نسخه 10.8 توسط تکنیک‌های نرم‌افزاری اقدام به تولید نقشه تراکمی نموده که درنهایت با مقایسه تحلیل‌های حاصل از پرسشنامه اقدام به نتیجه‌گیری خواهد شد.
جدول 6. مقایسه تطبیقی نمونه‌های موردی
Table 6. Comparative Comparison of Case Studies
مشخصات | محله امامیه | محله استاد یوسفی | |
|---|---|---|---|
معرفی محدوده |
|
| |
رضایت از کیفیت و تعداد فضای سبز و پارک‌های محدوده |
|
| |
رضایت از کیفیت درختان و سبزینگی خیابان‌ها و کوچه‌ها |
|
| |
رضایت از تعداد فضای بازی برای کودکان در محدوده |
|
| |
مناسب بودن فضاهای باز عمومی برای استفاده خانواده |
|
| |
کیفیت جمع‌آوری آب‌های سطحی | در این سنجه بیشترین امتیاز کسب‌شده در شرق و شمال شرقی محدوده است. |
| |
بهداشت و پاکیزگی معابر |
|
| |
امکان پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در محله |
|
| |
دسترسی به سیستم حمل‌ونقل عمومی دسترسی |
|
| |
احساس امنیت در محله |
|
| |
دسترسی به خدمات بهداشتی و سلامت عمومی |
|
| |
کیفیت سازه ساختمان‌ها | در این سنجه بیشترین امتیاز کسب‌شده در مرکزیت و شمال محله است. |
| |
دسترسی به خدمات فرهنگی و آموزشی | در این سنجه بیشترین امتیاز کسب‌شده در فاصله مرکزیت تا شرق محله است. |
| |
دسترسی به خدمات تفریحی و فراغتی |
|
| |
(Source: Authors)
به‌منظور پاسخگویی به سؤال تحقیق مبنی بر اینکه به نظر می‌رسد محله امامیه زیست پذیری بیشتری نسبت به محله استاد یوسفی داشته باشد از آزمون T مستقل برای پاسخ به این سؤال استفاده نموده‌ایم که در جدول ذیل نتیجه آزمون مشخص‌شده است.
جدول 7: آزمون T مستقل برای سنجش اختلاف دو محله
Table 7. Independent T test to Measuring the Difference Between the two Neighborhoods
گروه | تعداد | کمینه | بیشینه | میانگین | خطای استاندارد | درجه آزادی | T | F | سطح معناداری |
استاد یوسفی | 192 | 93/2- | 361/0 | 88/47 | 50/8 | 382 | 53/1- | 70/1 | 193/0 |
امامیه | 192 | 93/2- | 361/0 | 16/49 | 90/7 | 97/379 | 53/1- |
(Source: Authors)
با توجه به وضعیت موجود مؤلفه‌های زیست‌محیطی در محدوده که در جدول شماره 7 به نمایش درآمده و از همپوشانی این نقشه‌ها با جدول 8 دو گروه محله استاد یوسفی و محله امامیه باهم مقایسه شدند. آزمون T نشان داد که مقدار فیشر 70/1 در سطح معناداری 193/0 قرار گرفت. این مقدار از سطح معناداری 05/0 استاندارد بیشتر است و بدین معناست که بین دو گروه تفاوت معناداری وجود ندارد و این فرضیه تأیید نگردید پس بدین ترتیب فرضیه تحقیق که محله امامیه را به لحاظ زیست‌محیطی دارای زیست پذیری بیشتری نسبت به محله استاد یوسفی می‌دانست توسط نتایج آزمون T مستقل و همچنین مشاهدات میدانی و پیمایشی رد شد.
همچنین برای پاسخ به سؤال اصلی تحقیق مبنی بر اینکه کدام‌یک از مؤلفه‌ها بیشترین تأثیر را بر زیست پذیری محلات امامیه و استاد یوسفی به لحاظ بعد زیست‌محیطی دارد اقدام به اولویت‌بندی مؤلفه‌های زیست‌محیطی توسط آزمون فریدمن نموده که در جدول 8 نشان داده‌شده و همچنین پیمایش وضع موجود و نقشه‌های فوق و همچنین نمودارهای 3 و 4 اقدام به اولویت‌بندی مؤلفه‌های زیست‌محیطی نموده که پایداری اکولوژیکی به‌واسطه پارک‌های بزرگ‌مقیاسی که در محله و اطراف محله وجود داشته بیشترین امتیاز را از آن خودکرده و در رتبه 1 قرار دارد و بعد از بهداشت و پاکیزگی معابر، آلودگی آب‌وهوا، آسایش اقلیمی و آلودگی صوتی در رتبه‌های بعدی قرارگرفته‌اند که به ترتیب نشان‌دهنده اهمیت هرکدام از مؤلفه‌ها و زیر مؤلفه‌های آن در فرایند زیست پذیری می‌باشند.
جدول 8. اولویت‌بندی مؤلفه‌های زیست‌محیطی توسط آزمون فریدمن
Table 8. Prioritization of Environmental Components by Friedman Test
مؤلفه | مقدار رتبه | رتبه در مؤلفه |
پایداری اکولوژیکی | 76/4 | رتبه اول |
بهداشت و پاکیزگی | 32/3 | رتبه دوم |
آلودگی آب‌وهوا | 02/3 | رتبه سوم |
آسایش اقلیمی | 77/2 | رتبه چهارم |
آلودگی صوتی | 14/1 | رتبه پنجم |
(Source: Authors)
نتیجه‌گیری و دستاورد علمی و پژوهشی
امروزه زیست پذیری به مفهومی برای بیان میزان مطلوبیت میان محیط شهری، زندگی اجتماعی و ساکنین تبدیل‌شده است. این مفهوم می‌تواند نشان‌دهنده‌ی همه‌ی جوانب زندگی شهروندان در محیط و مکانی که در آن زندگی می‌کنند باشد. به همین دلیل سنجش میزان زیست پذیری هر مکان به برنامه ریزان و مدیران شهری به درک و شناخت بهتر آن مکان کمک شایانی نموده و درک درست از این مقوله می‌تواند منجر به اقداماتی جهت افزایش کیفیت زیستن در این مکان‌ها شود. با توجه به در نظر گرفتن این موضوع، پژوهش حاضر باهدف " ارزیابی کیفیت زیست پذیری محلات شهری با تأکید بر نقش مؤلفه‌های زیست‌محیطی" از اهمیت بالایی برخوردار است. ویلسون13 (1984) معتقد است تعامل با فضای سبز و طبیعت بیشترین اثر را در زیست پذیری دارد، یا جیکوبز و اپلیارد14 (1987)، حریم خصوصی و امنیت را مهم برشمرده‌اند و همچنین پاسیون15 (1990) معتقد است پاکیزگی، ایمنی و وجود گیاهان در محیط محلی منجر به زیست پذیری یک مکان می‌شود. همچنین عده‌ای16 بر نقش پررنگ فضاهای باز شهری، تعامل عابر پیاده با پیاده‌رو، پویایی و سرزندگی محیط، تعاملات اجتماعی قوی و ارتقاء امنیت عمومی و سلامت در زیست پذیری جوامع و محلات یک شهر تأکیددارند. از سوی دیگر نیومن17 (1999) آسایش اجتماعی، بهداشت و رفاه را عامل مهمی در زیست پذیر شدن یک مکان شهری می‌داند و همچنین ایوانز18 (2002) مباحث معیشتی (اشتغال و درآمد) و پایداری اکولوژیکی (زیست‌محیطی) را مطرح نمود و همچنین لیندهورست و سایرین19 به‌طور مشترک بر تأثیرگذاری مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بر زیست پذیری تأکید داشته‌اند. چیو20 (2012) عواملی همچون تراکم ساختمانی، حس جامعه، کاهش استفاده از خودرو، کنترل رشد شهر و اختلاط کاربری زمین را در امر زیست پذیری مهم دانسته و همچنین اوکولیچ - کوزارین21(2013) و کواستل22(2017) بر سبزینگی و پوشش گیاهی، حمل‌ونقل همگانی، خدمات بهداشتی و آموزشی تأکید داشته و همچنین بدلند و همکاران23(2014) به مؤلفه‌هایی همچون حمل‌ونقل عمومی، فضاهای باز عمومی، زیست‌محیطی، امنیت، خدمات بهداشتی و آموزشی و تفریحی و فراغتی، مسکن، اشتغال و درآمد، غذا، انسجام اجتماعی و مشارکت محلی اشاره می‌نمایند و همچنین تیمر24(2005) به مواردی از قبیل دسترسی به کلیه زیرساخت‌ها از قبیل (حمل‌ونقل و ...)، غذا، مسائل زیست‌محیطی، مسکن قابل استطاعت، اشتغال و درآمد و همچنین مشارکت مدنی اشاره می‌کند تا جامعه‌ای زیست پذیر تر شود و سایر نظریه‌پردازان همچون کاسلاتی25، وینهوون26، مؤسسات رتبه‌بندی واحد اطلاعات اکونومیست27، مونوکل28، مرسر29، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی30 و مرکز پژوهش‌های شهری استرالیا31 و ... مؤلفه‌هایی را در جهت زیست پذیر تر شدن جوامع و محلات ارائه می‌دهند که بابیان همین مفاهیم ولی در قالب ادبیات متفاوت به بیان این موضوع می‌پردازند؛ اما عدم توجه به مسائل زیست‌محیطی و کم‌رنگ جلوه دادن نقش ملاحظات زیست‌محیطی و اقلیمی در ادبیات نظری فوق و همچنین پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه تأثیرات مؤلفه زیست‌محیطی بر زیست پذیری شهری را می‌توان شاهد بود. به همین دلیل پژوهش حاضر با علم به فقدان پژوهش‌های مدون در این حوزه و در نظر گرفتن زوایای پنهان این امر اقدام به پژوهش در رابطه موضوع فوق نموده و با در نظر داشتن مواردی همچون پایداری اکولوژیکی و در نظر گرفتن سبزینگی و پوشش گیاهی در سطح کوچه و خیابان‌های محله، آسایش اقلیمی (مناسب بودن فضاهای فراغتی و تفریحی برای گذران اوقات فراغت خانواده‌ها و کودکان)، آلودگی صوتی (نبود آلودگی صوتی و استرس و اضطراب‌های ناشی از آلودگی صوتی)، آلودگی‌های آب‌وهوا و بهداشت پاکیزگی در سطح معابر و خیابان‌ها اقدام به سنجش نمونه‌های موردی پژوهش حاضر نموده که در پژوهش‌های پیشین و هیچ‌کدام از نظریات فوق به‌طور کامل و جامع به این موضوع پرداخته نشده است و اگر به این موضوع اشاره‌ای نیز شده است بسیار سطحی و فقط در رابطه با شناسایی و ارزیابی شاخصه‌های محیط زیستی مقوله زیست پذیری بوده و به دلیل پررنگ نبودن شاخصه‌های محیط زیستی در تحقیق‌های پیشین اقدام به انجام این پژوهش شده است و پژوهش حاضر با تمامی پژوهش‌های صورت پذیرفته پیشین به لحاظ محتوا و نتیجه‌گیری کاملاً متفاوت می‌باشد.
به‌منظور افزایش زیست پذیری محلات موردمطالعه و همچنین برطرف نمودن ضعف‌های موجود در این محله اقدام به ارائه راهکارهای پیشنهادی شده است و با توجه به خصیصه‌های مشترک این دو محله راهکارهای پیشنهادی به‌صورت کلی و برای هر دو محله ارائه‌شده است.
جدول 9. راهکارهای پیشنهادی
Table 9. Proposed Solutions
راهکارهای پیشنهادی | |
|---|---|
پایداری اکولوژیکی (سبزینگی در محله) | 1- افزایش فضای سبز و پارک‌های خطی در سطح محله 2- ایجاد الگوهای واحد کاشت درختان در جلوی درب منازل و معابر به‌منظور افزایش سبزینگی و تقویت پوشش گیاهی 3- استفاده از فضاهای خالی میان ساختمان‌ها در جهت سبزینگی هر چه بیشتر محله 4- استفاده از پوشش گیاهی در نمای ساختمان‌ها و پشت‌بام و تراس منازل مسکونی |
آسایش اقلیمی | 1- تبدیل فضاهای بی‌دفاع به فضاهای باز عمومی 2- استفاده از فضاهای خالی میان ساختمان‌ها در جهت احداث مکان‌های مکث برای انجام تعاملات اجتماعی بیشتر 3- ایجاد پیاده راه پیوسته در مراکز ارتباطی محله جهت مکانی برای تعامل هرچه بیشتر شهروندان با محل سکونت خود |
آلودگی آب‌وهوا | 1- اصلاح شیب معابر جهت جلوگیری از آب‌گرفتگی معابر و دفع هر چه‌بهتر آب‌های سطحی در هنگام بارندگی 2- جمع‌آوری روان آب‌های حاصل از بارش باران و هدایت آن‌ها به کانال‌های سرپوشیده مخصوص |
بهداشت و پاکیزگی | 1- ارائه برنامه‌های آگاهی بخشی به مردم در جهت رعایت هر چه‌بهتر بهداشت و پاکیزگی در سطح محله 2- ساماندهی سطل‌های جمع‌آوری زباله در محله |
حمل‌ونقل و دسترسی | 1- مناسب‌سازی معابر محله در جهت استفاده حداکثری گروه‌های کم‌توان 2- ایجاد معابر پیاده پیوسته جهت سهولت در پیاده‌روی 3- شناسایی مسیرهای مستعد احداث ویژه دوچرخه‌سواری در نقاط مختلف محله 4- افزایش سطح خدمات‌رسانی حمل‌ونقل عمومی به محله |
مشارکت مردمی و امنیت | 1- افزایش آگاهی و مشارکت مدنی ساکنین با استفاده از جلسات و مشاوره‌های عمومی 2- تقویت حس تعلق ساکنین به‌منظور پررنگ نمودن نقش آنان در امور محله خود 3- تأمین روشنایی موردنیاز معابر خلوت و تنگ و باریک 4- استفاده از نماهای نورپردازی شده جهت ایجاد حس امنیت بیشتر در سطح محله 5- حذف کنج‌ها و فضاهای مخفی در سطح محله |
بهداشت و سلامت | 1- افزایش کاربری‌های سبز و نشاط‌بخش به جهت افزایش حس آرامش روحی و روانی ساکنین محله 2- افزایش خدمات بهداشتی و درمانی در سطح محله و رفع کمبودهای موردنیاز |
کالبدی | 1- اعطای تسهیلات بلندمدت به ساکنین جهت مشارکت در ساماندهی و مقاوم‌سازی ابنیه فاقد استحکام در محله |
تفریحی و فراغتی | 1- افزایش خدمات تفریحی و فراغتی در سطح محله |
(Source: Authors)
منابع
ام ویلر، استفان (۱۳۹۳)، برنامه‌ریزی برای پایداری ایجاد جامعه‌ای زیست پذیر، متعادل و اکولوژیک، ترجمه: محمود جمعه پور، شکوفه احمدی، انتشارت علوم اجتماعی، تهران.
ساسان پور، فرزانه، تولایی، سیمین، و جعفری اسدآبادی، حمزه. (1393). قابلیت زیست پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری (موردمطالعه: کلان‌شهر تهران). جغرافیا، 12(42)، 129-157.
ردایی، مهجبین، صالحی، اسماعیل، فریادی، شهرزاد، مثنوی، محمدرضا، و زبردست، لعبت. (1399). تدوین قواعد عقلانیت اکولوژیک در برنامه‌ریزی بازآفرینی زیست پذیری محله‌های شهرهای کویری (مطالعه موردی: شهر یزد). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 7(25)، 193-219.
References
Ahmed, N. O., El-Halafawy, A. M., & Amin, A. M. (2019). A Critical Review of Urban Livability. European Journal of Sustainable Development, 8(1), 165.
AIA. 2005. American institute of architects what makes a community livable, pp56.
Akbari, N., Moayedfar, R., Mirzaie Khondabi, F. (2018). Analyzing Livability in the Distressed Areas of Isfahan City with an Emphasis on City Development Strategy. Urban Economics and Management, 6(1(21)), 37-54. (In Persian)
Alijani, S., Pourahmad, A., Hatami Nejad, H., Ziari, Keramatollah., Sodoudi, Sahar., 2020. A new approach of urban livability in Tehran: Thermal comfort as a primitive indicator. Case study, district 22, Urban Climate 33, 6(2), 89-110. (In Persian)
Allan Jacobs & Donald Appleyard (1987) Toward an Urban Design Manifesto, Journal of the American Planning Association, 53:1, 112-120.
American Association of state highway and transportation officials (AASHTO), (2010) the road to livability: how state departments of transportation aveusing road investments to improve community livability, AASHTO.
Anguelovski, I., Connolly, J., García-Lamarca, M., Cole, H., & Pearsall, H. (2019). New scholarly pathways on green gentrification: What does the urban ‘green turn’ mean and where is it going? Progress in Human Geography, 43, 1064 - 1086.
ARUP, ‘‘Cities Alive: Towards a walking world Report” ARUP; 2016
Badland, H., Whitzman, C., Lowe, M., Davern, M., Aye, L., Butterworth, I., Hes, D., & Giles-Corti, B. (2014). Urban livability: emerging lessons from Australia for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social science & medicine (1982), 111, 64–73.
Balsas, C. (2004). Measuring the livability of an urban center: an exploratory study of key performance indicators. Planning Practice & Research, 19, 101-110.
Beatley, T., 2011. Biophilic Cities: Integrating Nature into Urban Design and Planning. Island Press.
Beatley, T., Newman, P. (2013). Biophilic Cities Are Sustainable, Resilient Cities. Sustainability, 5(8), 3328–3345.
Bosselmann, P., Macdonald, E., & Kronemeyer, T. (1999). Livable streets revisited. Journal of the American Planning Association, 65(2), 168–180.
Burton, E. (2000) The potential of the compact city for promoting social equity, in: K. Williams, E. Burton & M. Jenks (Eds) Achieving Sustainable Urban Form, London: E & FN Spon, pp. 19–29.
Center for Urban Research. (2018).
Cervero, R. B. (2013). Linking urban transport and land use in developing countries. Journal of Transport and Land Use, 6(1), 7–24.
Chazal, J.D. (2010). A systems approach to livability and sustainability: Defining terms and mapping relationships to link desires with ecological opportunities and constraints. Systems Research and Behavioral Science, 27, 585-597.
Churchman, A. (1999). Disentangling the Concept of Density. Journal of Planning Literature, 13, 389 - 411.
Congress for the New Urbanism (2000) Charter of the new urbanism, Michael L. & Kathleen M. (Ed). (New York: McGraw-Hill).
Crookston, M., Clarke, P., & Averley, J. (1996) The compact city and quality of life, in: M. Jenks & K. Williams (Eds) Compact City: A Sustainable Urban Form New York, NY: Spon.
D. Savageau, Places Rated Almanac: The Classic Guide for Finding Your Best Places to Live in America, Places Rated Books LLC, Washington, DC, USA, 2007.
Davis, E.E., Fine-Davis, M., (1991). Social indicators of living conditions in Ireland with European comparisons. Soc. Indic. Res. 25 (2–4), 103–365.
EIU (Economist Intelligence Unit), (2019), “The Global Livability Report”.
Ellis, P., Roberts, Mark, 2016. Leveraging Urbanization in South Asia: Managing Spatial Transformation for Prosperity and Livability. World Bank Group, Washington, DC
Ettema, D., Gärling, T., Eriksson, L., Friman, M., Olsson, L.E., Fujii, S., (2011). Satisfaction with travel and subjective well-being: Development and test of a measurement tool. Transportation Research Part F 14 (2011) 167–175.
Evans, P. B. (Ed.). (2002). Livable cities: Urban struggles for livelihood and sustainability. Univ of California Press.
Hagerty, M.R., Cummins, R.A., Ferriss, A.L., et al., 2001. Quality of life indexes for national policy: review and agenda for research. Soc. Indic. Res. 55 (1), 1–96.
Howley, P., Scott, M., Redmond, D., (2009). Sustainability versus livability: an investigation of neighborhood satisfaction. J. Environ. Plann. Manage. 52 (6), 847–864.
https://monocle.com/film/affairs/quality-of-life-survey-top-25-cities-2019/
https://www.mercer.com/newsroom/2019-quality-of-living-survey.html
Jabareen, Y. (2006). Sustainable Urban Forms. Journal of Planning Education and Research, 26, 38 - 52.
Jenks, M. & Burgess, R. (eds) (2000) Compact Cities: Sustainable Urban Forms for Developing Countries. (USA and Canada: Spon Press).
Jenks, M., & Dempsey, N. (Eds.). (2005). Future Forms and Design for Sustainable Cities (1st ed.). Routledge.
Kellert, S. R. (2005). Building for life designing and understanding the human-nature connection. Washington, DC: Island Press.
Kovacs-Gyori, A., Cabrera-Barona, P., Resch, B., Mehaffy, M., & Blaschke, T. (2019). Assessing and Representing Livability through the Analysis of Residential Preference. Sustainability, 11(18), 4934.
Lee, R.J., & Sener, I.N. (2016). Transportation Planning and Quality of Life: Where Do They Intersect? Transport policy, 48, 146-155.
Ley, D., (1990). Urban livability in context. Urban Geography. 11 (1), 31–35.
Li, Xuefeng & Yang, Han & Jia, Jin & Shen, Yun & Liu, Jiaqi. (2020). Index system of sustainable rural development based on the concept of ecological livability. Environmental Impact Assessment Review. 86. 106478. 10.1016/j.eiar.2020.106478.
Liang, Li & Deng, Xiangzheng & Wang, Pei & Wang, Zehao & Wang, Lishuang. (2020). Assessment of the impact of climate change on cities livability in China. Science of The Total Environment. 726. 138339. 10.1016/j.scitotenv.2020.138339.
Lund, H. (2003). Testing the Claims of New Urbanism: Local Access, Pedestrian Travel, and Neighboring Behaviors. Journal of the American Planning Association, 69(4), 414 - 429.
Lyndhurst, B. (2004). Livability & Sustainable Development: Bad Habits & Hard Choices. London: Final Report for the UK Office of the Deputy Prime Minister.
Macdonald, E. (2006). Street-facing Dwelling Units and Livability: The Impacts of Emerging Building Types in Vancouver's New High-density Residential Neighborhoods. UC Berkeley: Institute of Urban and Regional Development.
Mahmudi, M. et al (2015), livable streets: the effects if physical problems on the quality and livability of kualalampur streets, Cities, No 43, pp 104-114.
Merriam Webster. (2018, March 1). Retrieved April 23, 2018, from https://www.merriam-webster.com.
Michael Pacione (1990) URBAN LIVEABILITY: A REVIEW, Urban Geography, 11:1, 1-30,
Miller, H., Witlox, F., & Tribby, C.P. (2013). Developing context-sensitive livability indicators for transportation planning: a measurement framework. Journal of Transport Geography, 26, 51-64.
Mushtaha, E., Alsyouf, I., Labadi, L.A., Hamad, R., Khatib, N., & Mutawa, M.A. (2020). Application of AHP and a mathematical index to estimate livability in tourist districts: The case of Al Qasba in Sharjah. Collection of Frontiers of Architectural Research, 9, 872-889.
Newman, P. (1999). Sustainability and cities: extending the metabolism model. Landscape and Urban Planning, 44, 219-226.
Nieuwenhuijsen, M., Khreis, H., Triguero-Mas, M., Gascon, M., & Dadvand, P. (2017). Fifty Shades of Green: Pathway to Healthy Urban Living. Epidemiology, 28, 63–71.
OECD (Organization for Economic Co-operation and Development).
Okulicz-Kozaryn A (2013) City life: Rankings (livability) versus perceptions (satisfaction). Social Indicators Research 110(2): 433–451.
Ottawa country planning commission, (2004), Ottawa county urban smart growth, planning and grants department.
Oxford English Dictionary, 1998. edition 2nd, 8.
Pan, L., Yang, F., Lu, F., Qin, S., Yan, H., & Peng, R. (2020). Multi-Agent Simulation of Safe Livability and Sustainable Development in Cities. Sustainability, 12(5), 2070.
Pandey, R., Garg, Y., & Bharat, A. (2014). Quantitative Approach for Understanding Perspectives on Livability in Indian Context. International Journal on Emerging Technologies 5, no. 1(1), 1-7.
Paul, A., & Sen, J. (2018). Livability assessment within a metropolis based on the impact of integrated urban geographic factors (IUGFs) on clustering urban centers of Kolkata. Cities, 74, 142-150.
PPS, how to turn a place around, Project for Public Spaces (PPS); 2000.
Quastel N (2017) Urban quality of life/livability. In: Wiley Online Library Publisher(ed) The Wiley Blackwell Encyclopedia of Social Theory, pp.1–3. John Wiley & Sons. DOI: 10.1002/ 9781118430873.est0548.
Raman, S. (2010). Designing a liveable compact city: physical forms of city and social life in urban neighborhoods. Built Environment, 36, 63-80.
Rebecca L. H. (2008) Shanghai’s rapid urbanization: How sustainable, Built Environment, 34, pp. 532–546.
Rebecca L. H. Chiu (2012) Urban Sustainability and the Urban Forms of China's Leading Mega Cities: Beijing, Shanghai and Guangzhou, Urban Policy and Research, 30:4, 359-383,
Risom, J. (2016). Livabilitization: Numbing the Urban Experience.
Sasanpoor, F., Tavalayi, S., & Jafari Asadabadi, H. (2015). Measuring and assessing the livability of twenty-two metropolitan districts of Tehran. Quarterly Journal of Regional Planning, 5(18), 27-42. (In Persian).
Song, Y. (2011). A livable city study in China, using structural equation models. Journal of Research in urban studies. 1(38), 207-233.
Timmer, V., Seymoar, N. K., & International Centre for Sustainable Cities. (2005). The Livable City: World Urban Forum 2006, Vancouver Working Group Discussion Paper. Western Economic Diversification Canada.
Urban Land Institute (2013) 10 Principles for Livable High-Density Cities: Lessons from Singapore (Singapore: Urban Land Institute)
Valcárcel-Aguiar, B., Murias, P. (2018). Evaluation and Management of Urban Livability: A Goal Programming Based Composite Indicator. Soc Indic Res 142, 689–712
Victorian competition and efficiency commission (2008), A state of Livability: An in inquire in to enhancing Victoria’s Livability, final report
Wang, X., (2010.) The research on the evaluation index system of livable rural areas in China—by the case of rural areas in Henan Province. Agriculture and Agricultural Science Procedia 1, 456–461.
Wiktionary. (2017).
Williams, K. (2000) Does intensifying cities make them more sustainable, in: K. Williams, E. Burton & M. Jenks (Eds) Achieving Sustainable Urban Form London: E & FN Spon.
Wilson F. D. (1984). Urban ecology: urbanization and systems of cities. Annual review of sociology, 10, 283–307. Jacobs, J., 1961. The Death and Life of Great American Cities. Random House, Inc, New York.
[1] . Leben
[2] . To Live
[3] . To be alive
[4] . Livability
[5] . Leben
[6] . To Live
[7] . To be alive
[8] . Timmer and Seymoar
[9] . Evans
[10] . Sasanpoor et al
[11] . Xuefeng Li et al ...
[12] . Li Liang et al ...
[13] . Wilson
[14] . Jacobs and Appleyard
[15] . Pacione
[16] . Crookston et al, Churchman, Congress for new urbanism, Jenks and Burgess, Williams, Burton, Jenks and Dempsey, Jabareen, Chiu, Cervero, Urban land institute
[17] . Newman
[18] . Evans
[19] . Lyndhurst, Ghazal, Pandey et al …., Valcaercel-Aguiar and Murias, Ahmed et al …., Sasanpoor et al.,
[20] . Chiu
[21] . Okulicz-Kozaryn
[22] . Quastel
[23] . Badland et al …
[24] . Timmer
[25] . Caselati
[26] . Veenhoven
[27] . EIU (Economist Intelligence Unit)
[28] . Monocle
[29] . Mercer
[30] . OECD
[31] . Centre For Urban Research