Understanding Employers Attitudes Towards the Employability of Accounting Graduates: A Qualitative Study on the Factors Affecting Recruitment in Iran

Subject Areas : Financial and Behavioral Researches in Accounting

Reza Asgharpour Hassankiyadeh ^{1 *} , Abdossamad Khalatbari Limaki ²

1 - Department of Auditing, Ram.C., Islamic Azad University, Ramsar, Iran
2 - Department of Auditing, Ram.C., Islamic Azad University, Ramsar, Iran

Received: 2025-05-24 Accepted : 2025-07-25 Published : 2025-09-07

Keywords: Employability, Skill Gap, Accounting Education, Professional Development, Emerging Technologies.,

Abstract :

This study aimed to identify Iranian employers’ expectations regarding the knowledge and skills of young accountants and to analyze the gap between academic accounting education and labor market requirements. Employing a qualitative approach based on grounded theory and thematic analysis, data were collected through semi-structured interviews with 15 financial managers, employers, and human resource specialists in 2025. During the coding process open, axial, and selective 20 key themes were identified and categorized into four conceptual clusters and five major dimensions of the educational gap. The findings revealed that discrepancies between accounting education and market needs fall into five overarching categories: (1) Skill and knowledge deficiencies, including poor command of accounting software, lack of data analysis ability, weak professional report writing, and unfamiliarity with tax and insurance regulations; (2) Weakness in practical and applied training, such as the absence of project-based learning, lack of skill-oriented workshops, and abstract instruction detached from real economic contexts; (3) Insufficient professional and personal development, including a lack of learning mindset, professional identity, self-reliance, ethical awareness, and teamwork capability; (4) Weak university-industry linkage, such as the lack of effective internships, inadequate performance assessment, and the dominance of credentialism over skill-building; and (5) Technological backwardness, due to limited exposure to modern accounting technologies. Additionally, the study found that in hiring decisions, the type of university, non-technical skills, and prior work experience outweigh GPA and academic degree. Ultimately, the study highlights the urgent need for curriculum reform, skill-based training, and enhanced university-industry collaboration to improve graduates’ employability.

References:

باغومیان، رافیک و رحیمی‌باغی، علی. (1390). موانع پیشرفت آموزش حسابداری در ایران. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 9(35)، 69-91.
بادآور‌نهندی، یونس و تقی‌زاده‌خانقاه، وحید. (1398). عوامل موثر بر انتخاب رشته دانشجویان حسابداری در دانشگاه‌های ایران. پژوهش‌های تجربی حسابداری، 9(1)، 93-118.
بیک‌بشرویه، اعظم؛ عباس‌زاده، محمدرضا؛ لاری‌دشت‌بیاض، محمود و کرمی، مرتضی. (1402). شکاف آموزش حسابداری و نیازهای حرفه: بررسی سرفصل‌های آموزشی با استفاده از روش تئوری داده بنیاد. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 30(3)، 398-431.
بختیاری، مهری و بیگلر، کیومرث. (1398). بررسی عوامل موثر در استخدام تازه فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در واحدهای حسابرسی داخلی شرکت‌های ایرانی. پژوهش‌های تجربی حسابداری، 9(2)، 93-120.
پیری‌سقرلو، مهدی و تحریری، آرش. (1402). مولفه‌های کلان تاثیرگذار بر توسعه آموزش رشته حسابداری در دانشگاه‌های ایران. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 15(58)، 67-118.
جامعی، رضا. (1397). بررسی تناسب محتوا و شیوه‌های آموزش حسابداری (کارشناسی ارشد) با مهارت‌های مورد نیاز بازار کار: از دیدگاه دانشجویان، اساتید دانشگاه و اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران. تدریس پژوهشی، 6(3)، 218-233.
خادمی‌کله‌لو، محمد؛ خدایی، سیدمحمد و رحیمی، بهروز. (1401). شناسایی و رتبه‌بندی موانع اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاهی در بازار کار ایران. مسائل اجتماعی ایران، 13(2)، 85-122.
رحیمی، فرج‌اله؛ درزیان‌عزیزی، عبدالهادی؛ مهرعلی‌زاده، یداله و مالکی، عالیه. (1401). طراحی مدل اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان دانشگاه. رویکردهای نوین آموزشی، 17(2)، 87-114.
رسولی، فاطمه؛ نخعی، حبیب‌اله؛ طالب‌نیا، قدرت‌اله و غنی‌فر، محمدحسن. (1399). بررسی عوامل و مولفه‌های مورد نیاز مدل پارادایمی آموزش-مهارت رشته حسابداری به روش گرند تئوری. جامعه شناسی سیاسی ایران، 3(4)، 3224-3245.
صالحی، مهدی؛ نصیرزاده، فرزانه و رستمی، وهاب. (1393). چالش‌های آموزش حسابداری در ایران از دید شاغلین حرفه و مراجع دانشگاه. دانش حسابرسی، 14(54)، 67-86.
فخاری، حسین و دادگر، شهرام. (1396). بررسی «شکاف انتظار-عمل» آموزش مهارت‌های حرفه‌ای در دانش‌آموختگان رشته حسابداری (با تاکید بر دورۀ کارشناسی). مطالعات برنامه‌ریزی آموزشی، 6(12)، 168-188.
مشایخی، بیتا و شفیع‌پور، سیدمجتبی. (1391). بررسی کارایی نظام آموزشی رشته حسابداری در سطح دانشگاه‌های ایران با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده‌ها. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 19(67)، 119-142.
مجتهدزاده، ویدا؛ علوی‌طبری، سیدحسین و مرادی، فاطمه. (1389). دانش و مهارت‌های مورد نیاز برای دانش‌آموختگان مقطع کارشناسی حسابداری دیدگاه استادان دانشگاه، شاغلان در حرفه و دانشجویان حسابداری (بررسی موردی: استان آذربایجان غربی). دانش حسابداری، 1(1)، 73-87.
ملکیان، اسفندیار؛ کامیابی، یحیی و ابراهیمی‌مجد، هادی. (1401). ارائه مدلی برای ارتقای کیفیت حسابرس از دیدگاه حرفه وکارفرما. پژوهش‌های تجربی حسابداری، 12(3)، 361-384.
مهدوی، غلامحسین و سرمدی‌نیا، عبدالمجید. (1402). دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های دولتی در خصوص عوامل موثر بر اثربخشی تدریس حسابداری. دانش حسابداری، 14(1)، 93-118.
منتی، وحید و محمدی، حسین. (1401). عوامل موثر بر انتخاب رشته دانشجویان جدید‌الورود رشته حسابداری. دانش حسابداری مالی، 9(4)، 152-168.
نوذری، حمزه؛ کریمی، علیرضا و دانش‌نیا، عفت. (1400). بررسی مسئله شغل‌یابی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و عوامل مرتبط با آن (مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان دانشگاه خوارزمی). مسائل اجتماعی ایران، 12(2)، 259-279.
ناصری، حسین؛ کرمی، غلامرضا و حجازی، رضوان. (1402). ارائه الگوی ارتقای آموزش رشته حسابداری در آموزش عالی کشور. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 30(2)، 380-397.
Badavar Nahandi, Y., & Taghizadeh Khangah, V. (2019). Accounting major choice in iranian universities. Journal of Empirical Research in Accounting, 9(1), 93-117. (In Persian).
Beik Boshrouyeh, A., Abbaszadeh, M., Lari Dashtbayaz, M., & Karimi, M. (2023). The accounting education gap and professional needs: examining educational components using grounded theory. Accounting and Auditing Review, 30(3), 398-431. (In Persian).
Bakhtiari, M., & Biglar, K. (2019). Employment of recent university graduates in iranian firms' internal audit department. Journal of Empirical Research in Accounting, 9(2), 93-120. (In Persian).
Becker, G. S. (1964). Human capital: A theoretical and empirical analysis, with special reference to education. University of Chicago Press.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
Baghoomian, R., & Rahimi Baghi, A. (2012). The barriers of accounting education development in iran. Empirical Studies in Financial Accounting, 9(35), 69-91. (In Persian).
Candy, P. C. (1991). Self-direction for lifelong learning: A comprehensive guide to theory and practice. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
Crawford, V., Brimble, M., & Freudenberg, B. (2024). Can work integrated learning deliver employability? International post-graduate accounting students. Accounting & Finance, 64(1), 1061-1082.
Daff, L. (2021). Employers’ perspectives of accounting graduates and their world of work: software use and ICT competencies. Accounting Education, 30(5), 495-524.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The "what" and "why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268.
Eimer, A., & Bohndick, C. (2023). Employability models for higher education: A systematic literature review and analysis. Social Sciences & Humanities Open, 8(1), 100588.
Edmonds, D. M., Zayts-Spence, O., Fortune, Z., & Fung, J. S. Y. (2023). Graduates’ perceptions and employers’ expectations: Essential skills in Hong Kong workplaces during the COVID-19 pandemic and beyond. Industry and Higher Education, 38(4), 385-395.
Finch, D. J., Hamilton, L. K., Baldwin, R., & Zehner, M. (2013). An exploratory study of factors affecting undergraduate employability. Education + Training, 55(7), 681-704.
Fakhari, H., & Dadgar, S. (2018). Examining the expectation-practice gap of professional skills training in accounting graduates with an emphasis on undergraduate studies. Journal of Educational Planning Studies, 6(12), 168-188. (In Persian).
Gyekye, K. A., & Amo, O. (2024). Quality of accounting graduates and employers’ expectationsin Ghana. Journal of International Education in Business, 17(3), 395-415.
Hassall, T., Joyce, J., Montano, J. L. A., & Anes, J. A. D. (2005). Priorities for the development of vocational skills in management accountants: A European perspective. Accounting Forum, 29(4), 379-394.
Jackson, D. (2016). Re-conceptualising graduate employability: The importance of pre-professional identity. Studies in Higher Education, 41(8), 1236-1258.
Jackling, B., & De Lange, P. (2009). Do accounting graduates’ skills meet the expectations of employers? A matter of convergence or divergence. Accounting Education: An International Journal, 18(4–5), 369-385.
Jamei, R. (2018). Investigating the appropriateness of the content and methods of accounting education (MA) with the labor market required skills: from the perspective of accounting PhD students, university professors and members of the iranian society of CPAs. Journal of Research in Teaching, 6(3), 218-233. (In Persian).
Kavanagh, M. H., & Drennan, L. (2008). What skills and attributes does an accounting graduate need? Evidence from student perceptions and employer expectations. Accounting & Finance, 48(2), 279-300.
Khademi Kelelu, M., Khodayi S. M., & Rahimi, B. (2023). Identifying and ranking barriers to employment of university graduates in the Iranian labor market. Social Problems of Iran. 13(2), 85-122. (In Persian).
Klibi, M. F., & Oussii, A. A. (2013). Skills and Attributes Needed for Success in Accounting Career: Do Employers’ Expectations Fit with Students’ Perceptions? Evidence from Tunisia. International Journal of Business and Management, 8(8), 118-118.
Kolb, D. A. (1984). Experiential learning: Experience as the source of learning and development. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Kwarteng, J. T., & Mensah, E. K., (2022). Employability of accounting graduates: analysis of skills sets. Heliyon,
Larios, O., Ibarra, V. M., Cuaresma, J. R. M., & Sibina, R. U. (2025). Transforming accounting education: integrating technological, soft and research skills in education. Cogent Education, 12(1), 1-25.
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Newbury Park, CA: Sage Publications.
Mashayekhi, B., & Shafipoor, S. M. (2012). Investigation of accounting education system efficiency in iranian universities. Accounting and Auditing Review, 19(67), 119-142. (In Persian).
Mojtahedzadeh, V., Alavi Tabari, S. H., & Moradipar, F. (2010). Required Knowledge and Skills for Accounting Graduates (Case Study: West Azerbaijan). Journal of Accounting Knowledge, 1(1), 73-87. (In Persian).
Malekian, E., Kamyabi, Y., & Ebrahimi Majd, H. (2022). Presenting the model to development skills and quality of work of an Auditor from the profession and employer’s point of view. Journal of Empirical Research in Accounting, 12(3), 361-384. (In Persian).
Mahdavi, G., & Sarmadinia, A. (2023). The Perspective of Faculty Members of Iranian State Universities about the Influential Factors on Effectiveness of Accounting Teaching. Journal of Accounting Knowledge, 14(1), 93-118. (In Persian).
Mennati, V., & Mohammadi, H. (2023). Factors affecting first-year students’ choice of accounting major. Financial Accounting Knowledge, 9(4), 151-186. (In Persian).
Nozari, H., Karimi, A., & Daneshniya, E. (2022). The issue of job Search for university graduates and related factors (Case study: Kharazmi University graduates). Social Problems of Iran, 12(2), 259-279. (In Persian).
Naseri, H., Karami, G., & Hejazi, R. (2023). Providing a Model for the Enhancement of Accounting Education in Higher Education in Iran. Accounting and Auditing Review, 30(2), 380-397. (In Persian).
Nie, Y., & Mastor, N. H. (2024). Accounting employability: a systematic review of skills, challenges, and initiatives. Cogent Business & Management, 11(1), 1-14.
Piri Sagharloo, M., & Tahriri, A. (2023). Major components affecting the development of accounting education in iranian universities. The Financial Accounting and Auditing Researches, 15(58), 67-118. (In Persian).
Puriboribon, P. (2025). Employers’ Expectations for Accounting Graduates in an Era of Disruptive Innovation. Human Behavior Development and Society, 26(1), 103-116.
Roy, S. (2023). Graduate readiness for a professional career in accounting – an investigation of employers’ perspectives in Fiji. Pacific Accounting Review, 35(2), 314-335.
Rahimi, F., Darzian Azizi, A., Mehralizadeh, Y., & Maleki, A. (2023). Designing the employability model of university graduates. New Educational Approaches, 17(2), 87-114. (In Persian).
Rasoli, F., Nakhaei, H., Talebniya, G., & Ghanifar, M. H. (2021). Examining the factors and components needed for the paradigm model of education - skills in the field of accounting by the grand theory method. Political Sociology, 3(4), 3224-3245. (In Persian).
Robson, J. (2023). Graduate employability and employment. Assessing the Contributions of Higher Education. 177-196.
Spencer, L. M., & Spencer, S. M. (1993). Competence at Work: Models for Superior Performance. John Wiley & Sons, New York.
Salehi, M., Nasirzadeh, F., & Rostami, V. (2014). Accounting education challenge from of the accounting professions and academics perception, case of iranian accounting society. Auditing Knowledge Journal, 14(54), 67-86. (In Persian).
Shana, C. P., Omri, E. T., Charles, M. C., & Shivaram, R. (2024). Bridging the gap between academia and practice in accounting. Accounting Horizons, 35.
Vaughan, K. (2008). Workplace learning: A literature review.
Webb, J., & Chaffer, C. (2016). The expectation performance gap in accounting education: a review of generic skills development in UK accounting degrees. Accounting Education, 25(4), 1-20.
Wan, S. Y. (2025). Information Literacy for Lifelong Learning. Encyclopedia of Libraries, Librarianship, and Information Science, 349-354.
Yorke, M., & Knight, P. T. (2006). Embedding employability into the curriculum: learning & employability series 1. The Higher Education Academy, York.

Full-Text:



Financial and Behavioral Researches in Accounting

Vol. 5, No. 2, Ser No. (17), Summer 2025, pp.17521-20147

 

Understanding Employers Attitudes Towards towards the Employability of Accounting Graduates: A Qualitative Study on the Factors Affecting Recruitment in Iran

 

Reza Asgharpour Hassankiyadeh¹ , Abdossamad Khalatbari Limaki²

 

Received: 2025/05/24 Accepted: 2025/07/25

 

Abstract This study aimed to identify Iranian employers’ expectations regarding the knowledge and skills of young accountants and to analyze the gap between academic accounting education and labor market requirements. Employing a qualitative approach based on grounded theory and thematic analysis, data were collected through semi-structured interviews with 15 financial managers, employers, and human resource specialists in 2025. During the coding process open, axial, and selective 20 key themes were identified and categorized into four conceptual clusters and five major dimensions of the educational gap. The findings revealed that discrepancies between accounting education and market needs fall into five overarching categories: (1) Skill and knowledge deficiencies, including poor command of accounting software, lack of data analysis ability, weak professional report writing, and unfamiliarity with tax and insurance regulations; (2) Weakness in practical and applied training, such as the absence of project-based learning, lack of skill-oriented workshops, and abstract instruction detached from real economic contexts; (3) Insufficient professional and personal development, including a lack of learning mindset, professional identity, self-reliance, ethical awareness, and teamwork capability; (4) Weak university-industry linkage, such as the lack of effective internships, inadequate performance assessment, and the dominance of credentialism over skill-building; and (5) Technological backwardness, due to limited exposure to modern accounting technologies. Additionally, the study found that in hiring decisions, the type of university, non-technical skills, and prior work experience outweigh GPA and academic degree. Ultimately, the study highlights the urgent need for curriculum reform, skill-based training, and enhanced university-industry collaboration to improve graduates’ employability. Keywords: Employability, Skill Gap, Accounting Education, Professional Development, Emerging Technologies. JEL Classification: I23, J24, J44, M41, M51, M53.

 

 

Background and Purpose: The increasing misalignment between higher education outputs and labor market needs has become a significant concern across various academic disciplines, especially in professional and applied fields like accounting. Despite the expansion of academic accounting programs in Iran, graduate unemployment or underemployment remains high. Employers frequently report dissatisfaction with the practical readiness, behavioral maturity, and technological adaptability of accounting graduates, suggesting a gap between academic preparation and professional expectations. This study aims to explore the perceptions and expectations of Iranian employers regarding the essential competencies of entry-level accountants and to analyze the nature and dimensions of the skill gap between university-level accounting education and the actual demands of the job market. The study also seeks to identify the structural, pedagogical, and cultural barriers that prevent effective alignment and to offer evidence-based insights to reform accounting curricula.

Methodology: A qualitative research design was adopted, grounded in constructivist grounded theory with an applied thematic analysis approach. Data were collected through semi-structured interviews with 15 professionals, including financial managers, HR specialists, senior accountants, and partners of audit firms with direct experience in recruiting and evaluating young accounting graduates. The participants were purposefully selected from a range of industries, firm sizes, and institutional backgrounds to maximize diversity and representativeness. The data collection continued until theoretical saturation was achieved. The interviews were transcribed verbatim and analyzed using three levels of coding: (1) open coding to generate initial concepts; (2) axial coding to organize related codes into subthemes; and (3) selective coding to develop overarching themes. A total of 20 main themes were identified and grouped into four conceptual clusters and five overarching dimensions of the educational-practical gap.

Findings: The findings revealed a multi-dimensional and systemic mismatch between academic training in accounting and the expectations of the labor market. Employers identified five major dimensions of this gap:

1.       Deficiencies in Knowledge and Technical Skills: Employers emphasized critical weaknesses in graduates’ mastery of accounting software (e.g., Excel, ERP), data analysis, financial reporting, taxation regulations, and decision-making skills. They reported that theoretical knowledge was often not accompanied by the ability to apply it in real-world scenarios.

2.       Lack of Practical and Experiential Learning: Participants pointed to the dominance of passive, lecture-based instruction and the absence of project-based learning, internships, and case-based exercises. This detachment from the realities of business practice leads to poor job readiness.

3.       Inadequate Professional and Personal Development: Employers observed a lack of professional mindset, learning agility, adaptability, work ethic, and self-confidence among many graduates. Dependency on instructors, lack of initiative, and poor team collaboration were also cited as critical drawbacks.

4.       Weak University-Industry Linkages: Respondents criticized universities for their limited engagement with the private sector, ineffective assessment methods, neglect of industry trends, and credentialism an overemphasis on grades and degrees over actual competence.

5.       Technological Backwardness: Participants underlined the urgent need for training in emerging digital tools and technologies, including data analytics, cloud-based accounting, and automation systems, which are now integral to modern accounting work but remain largely absent from university curricula.

In addition, the findings indicated that non-academic factors, such as the reputation of the university, hands-on experience, and interpersonal skills, play a more decisive role in hiring decisions than GPA or academic honors. Employers showed a preference for graduates with practical exposure, technological adaptability, and strong communication skills.

Discussion: The findings underscore that the disconnect between accounting education and job market requirements in Iran is not merely technical or pedagogical but deeply institutional, cultural, and systemic. The current academic model, with its emphasis on rote learning, outdated syllabi, and insufficient collaboration with industry stakeholders, fails to equip students with the competencies required in the contemporary financial ecosystem.

This study reinforces the argument made by previous research (Roy, 2023; Crawford et al., 2024; Warton & Mensah, 2022) that the overemphasis on theoretical instruction, in isolation from workplace realities, reduces the employability of graduates. The gap is especially pronounced in soft skills, technological literacy, and the ability to work under real-world constraints. The study also highlights the unequal perception of academic credentials, where type of university (e.g., public vs. private vs. distance education) becomes a surrogate for candidate quality, often to the detriment of talented students from lesser-known institutions. This suggests a need for standardized professional benchmarks that transcend institutional branding. Based on these insights, the research suggests several reform strategies:

·       Curriculum Revamp: Embedding practice-oriented modules, industry certifications, and software training within the core curriculum.

·       Pedagogical Shift: Moving from instructor-centered to learner-centered approaches such as flipped classrooms, simulation games, and experiential learning.

·       University-Industry Partnerships: Establishing formal collaborations with firms to provide internships, guest lectures, live projects, and co-designed courses.

·       Faculty Development: Recruiting instructors with industry experience and supporting academic staff to stay updated on emerging technologies.

·       Career Readiness Programs: Offering career guidance, resume workshops, and mock interviews to enhance students' transition to work.

In conclusion, this study acts as a wake-up call for policymakers, university administrators, and accounting educators. Without systematic structural reform, the mismatch between academic preparation and professional requirements will persist, leading to both individual frustration and broader inefficiencies in the labor market. Accounting education must evolve to produce not just knowledgeable graduates, but competent, adaptable, and employable professionals.

 

 

Authors retain the copyright and full publishing rights. Published by Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch. This article is an open access article licensed under the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0)

 

 

---

[1] 1. Department of Auditing, Ram.C., Islamic Azad University, Ramsar, Iran (Corresponding Author)

(Email: [e-mail])

[2] . Department of Auditing, Ram.C., Islamic Azad University, Ramsar, Iran (Email: [e-mail])

 

DOI: 10.30486/FBRA.2025.140403021207790

 

                                                                                                           

 

پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری

دورۀ پنجم، شمارۀ دوم، پیاپی 17، تابستان 1404، صفحۀ 20147-17521

 

درک و انتظارات کارفرمایان از دانش و مهارت‌های حسابداران جوان در ایران: شکاف بین آموزش آکادمیک و واقعیت بازار کار

 

رضا اصغرپورحسن‌کیاده¹ ، عبدالصمد خلعتبری‌لیماکی²

 

تاریخ دریافت: 03/03/1404 تاریخ پذیرش: 03/05/1404

 

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی انتظارات کارفرمایان ایرانی از دانش و مهارت‌های حسابداران جوان و تحلیل شکاف میان آموزش دانشگاهی و الزامات بازار کار انجام شد. این پژوهش کیفی با راهبرد نظریه‌پردازی زمینه‌محور و استفاده از تحلیل مضمون انجام شد. داده‌ها از طریق مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته با 15 نفر از مدیران مالی، کارفرمایان و متخصصان منابع انسانی در سال 1404 گردآوری شد. در فرایند کُدگذاری باز، محوری و انتخابی، ۲۰ مضمون اصلی در قالب چهار خوشۀ مفهومی و پنج بُعد کلان شکاف آموزشی استخراج شد. یافته‌ها نشان دادند که شکاف‌های موجود میان آموزش حسابداری و نیاز بازار کار را می‌توان در پنج بُعد طبقه‌بندی کرد: 1. کاستی‌های مهارتی و دانشی مانند ضعف در نرم‌افزارهای مالی، تحلیل داده‌ها، گزارش‌نویسی حرفه‌ای و قوانین مالیاتی؛ 2. ضعف در آموزش کاربردی و عملی شامل نبود آموزش پروژه‌محور، فقدان کارگاه‌های مهارتی و آموزش‌های انتزاعی بدون ارتباط با واقعیت اقتصادی؛ 3. کمبود تربیت حرفه‌ای و شخصیتی مانند نداشتن روحیۀ یادگیری، ذهنیت حرفه‌ای، خوداتکایی، اخلاق‌مداری و توانمندی کار تیمی؛ 4. ضعف در ارتباط دانشگاه با صنعت شامل نبود کارآموزی مؤثر، ارزیابی‌های نادرست و غلبۀ مدرک‌گرایی و 5. عقب‌ماندگی فناورانه به‌سبب ناآشنایی با فناوری‌های نوین حسابداری. نتایج همچنین نشان داد نوع دانشگاه، مهارت‌های غیرفنی و تجربۀ کاری، نقش بیشتری از معدل و مدرک در تصمیم‌گیری‌های استخدامی دارند. در نهایت، بازنگری در برنامه‌های درسی، آموزش مهارتی و تعامل دانشگاه با صنعت برای افزایش اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان، ضروری است.

کلید‌واژه‌ها: اشتغال‌پذیری، شکاف مهارتی، آموزش حسابداری، تربیت حرفه‌ای، فناوری‌های نوین.

طبقه‌بندی موضوعی: M53, M51, M41, J44, J24, I23.

 

 

 

مقدمه

در دو دهۀ گذشته، آموزش عالی ایران با رشد کمّی شتابنده‌ای در رشتۀ حسابداری مواجه بوده است. افزایش بی‌سابقۀ ظرفیت پذیرش در دانشگاه‌های دولتی، آزاد، پیام‌نور و غیرانتفاعی باعث شده سالانه هزاران دانش‌آموخته وارد بازار کار شوند. اما آنچه بیش از هر چیز نگران‌کننده است، نه افزایش ورودی دانشگاه‌ها، بلکه خروجی‌های نامتناسب با نیازهای بازار کار است. آمارها و مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که درصد زیادی از این فارغ‌التحصیلان، پس از پایان تحصیل، یا موفق به یافتن شغل مرتبط نمی‌شوند یا در محیط کار، ناتوان از انجام وظایف حرفه‌ای هستند (مجتهدزاده و همکاران، 1389؛ رحیمی و همکاران، 1401). این پدیده که می‌توان آن را "بحران قابلیت اشتغال‌پذیری حسابداران جوان" نامید، نشان‌دهندۀ شکاف عمیق، ساختاری و نگران‌کننده‌ای میان نظام آموزش رسمی و انتظارات دنیای واقعی کسب‌وکار است.

این شکاف، تنها حاصل یک یا دو عامل نیست، بلکه ترکیبی از سیاست‌گذاری‌های نادرست، تمرکز بیش‌ازحد بر آموزش نظری، عدم به‌روزرسانی برنامه‌های درسی، ضعف در ارائۀ مهارت‌های کاربردی و فناورانه و فقدان کارورزی واقعی در محیط حرفه‌ای را دربرمی‌گیرد (بیک‌بشرویه و همکاران، 1402). دانشگاه‌ها در حالی مدعی تربیت نیروی متخصص هستند که دانش‌آموختگانشان حتی از کار با نرم‌افزارهای متداول حسابداری، تحلیل صورت‌های مالی، تهیۀ گزارش‌های مالیاتی یا تعامل مؤثر با ذی‌نفعان سازمان بی‌بهره‌اند. این امر باعث شده کارفرمایان، به‌ویژه در بخش خصوصی، به جای تکیه بر نیروی تحصیل‌کرده، به جذب افراد باتجربه یا نیروهای آموزش‌دیدۀ خارج از نظام رسمی تمایل نشان دهند (نی و ماستور، 2024).

یکی از جنبه‌های مغفول‌مانده در تحلیل این شکاف، تغییر ماهیت انتظارات کارفرمایان در دهۀ اخیر است. با گسترش فناوری‌های مالی، رقابت بازار و پیچیده‌تر شدن محیط کسب‌وکار، کارفرمایان دیگر تنها به دانستن اصول حسابداری یا استانداردها قانع نیستند. آنان به دنبال افرادی هستند که علاوه بر مهارت‌های فنی، از قابلیت حل مسئله، تفکر انتقادی، کار تیمی، مهارت‌های ارتباطی، تسلط به ابزارهای نرم‌افزاری و اخلاق حرفه‌ای برخوردار باشند (جکلینگ و دی‌لانگ، 2009؛ کاوانا و درنن، 2008). اما شواهد حاکی از آن است که دانشگاه‌ها در آموزش این مهارت‌ها ضعیف عمل کرده‌اند و خروجی آن، فارغ‌التحصیلانی با «دانش خام و مهارت‌های ناپخته» است (رسولی و همکاران، 1399).

افزون بر این، ساختار سنتی و محافظه‌کارانۀ نظام آموزش حسابداری در ایران، در برابر تغییر مقاومت نشان داده و از ایجاد تعامل مؤثر با نهادهای حرفه‌ای، مؤسسه‌های مالی، شرکت‌های نرم‌افزاری و حتی حسابداران رسمی عاجز مانده است. این در حالی است که در بسیاری از کشورها، دانشگاه‌ها با مشارکت صنعت، دوره‌های مهارتی، کارورزی مشترک، پروژه‌های واقعی و آموزش مسئله‌محور را در برنامۀ درسی خود گنجانده‌اند. این تضاد، موجب شده فاصله میان دانش تئوریک آموخته‌شده و مهارت واقعی مورد انتظار در بازار، به شکافی عمیق و نهادینه تبدیل شود (هسال و همکاران، 2005).

در کنار این مسائل، تبعیض آموزشی ناشی از نوع دانشگاه نیز بر دامنۀ چالش افزوده است. کارفرمایان در تصمیم‌گیری برای جذب نیرو، علاوه بر مهارت، به برند دانشگاه توجه می‌کنند. در بیشتر موارد، فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی به‌دلیل ساختار پذیرش سخت‌گیرانه‌تر، محیط علمی جدی‌تر و ارتباط بهتر با نهادهای حرفه‌ای، امتیاز بیشتری در نظر کارفرمایان دارند (جامعی، 1397). در مقابل، فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های آزاد، غیرانتفاعی یا پیام‌نور، با پیش‌داوری‌های منفی در خصوص کیفیت آموزشی و مهارتمندی مواجه‌اند، حتی اگر توانمندی لازم را داشته باشند.

پرسش اساسی اینجاست که چرا نظام آموزش حسابداری، با وجود دریافت هشدارهای مکرر، همچنان در اصلاح خود ناکام مانده است؟ آیا سیاست‌گذاران آموزشی از خواسته‌های کارفرمایان و واقعیات بازار کار بی‌اطلاع‌اند یا فاصله بین دانشگاه و صنعت، عامدانه و تاریخی بازتولید می‌شود؟ به نظر می‌رسد پاسخ به این پرسش‌ها، مستلزم پژوهش‌هایی میدانی، مسئله‌محور و واقع‌نگر است که بتواند از منظر ذی‌نفعان اصلی یعنی کارفرمایان، تصویری واقعی از نیازها، انتظارات و شکاف‌های موجود ارائه دهد.

از این‌رو، پژوهش حاضر با هدف واکاوی دقیق درک و انتظارات کارفرمایان از حسابداران جوان و تحلیل میزان تطابق آن‌ها با دستاوردهای نظام آموزش دانشگاهی انجام می‌شود. این پژوهش از حیث رویکرد، ساختار و ابزارهای گردآوری داده، نوآورانه است؛ چراکه به‌جای اتکا به ادراکات دانشگاهیان، به صدای کارفرمایان توجه دارد، از روش ترکیبی (پیمایش و مصاحبه) بهره می‌گیرد و انتظارات را در پنج بُعد کلیدی دانش نظری، مهارت عملی، مهارت نرم، اخلاق حرفه‌ای و تسلط نرم‌افزاری بررسی می‌کند.

اهمیت و ضرورت پژوهش در این است که با توجه به افزایش چشم‌گیر تعداد دانش‌آموختگان رشتۀ حسابداری و هم‌زمان، افت محسوس میزان اشتغال‌پذیری در این حوزه، بررسی شکاف میان انتظارات بازار کار و محتوای آموزش دانشگاهی، به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای اصلاح سیاست‌های آموزشی و ارتقای کیفیت تربیت نیروی انسانی تبدیل شده است. این پژوهش از این منظر اهمیت دارد که دیدگاه کارفرمایان، به‌عنوان اصلی‌ترین بازیگران عرصۀ اشتغال را واکاوی و به سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان آموزشی درک روشنی از ناکارآمدی‌های موجود ارائه می‌کند.

خلأ پژوهشی در این است که علی‌رغم وجود برخی مطالعات پراکنده دربارۀ کیفیت آموزش حسابداری یا اشتغال فارغ‌التحصیلان، پژوهشی جامع که به‌صورت نظام‌مند و مبتنی بر داده‌های میدانی، دیدگاه‌های کارفرمایان را نسبت به مهارت‌ها و شایستگی‌های مورد انتظار از حسابداران جوان بررسی کند، در فضای پژوهشی ایران بسیار محدود یا نایاب است. همچنین، تفاوت میان انتظارات برحسب نوع دانشگاه، معدل یا تجربۀ کارآموزی به‌طور جزئی تحلیل نشده است.

وجه تمایز و نوآوری پژوهش در این است که این مطالعه نه‌تنها به بررسی شکاف آموزش و بازار کار می‌پردازد، بلکه برای نخستین‌بار در ایران، از رویکردی تطبیقی برای تحلیل انتظارات کارفرمایان نسبت به دانش‌آموختگان دانشگاه‌های مختلف (دولتی، آزاد، پیام‌نور) بهره می‌گیرد و ابعاد مختلف شایستگی از دانش نظری، مهارت عملی، مهارت نرم، اخلاق حرفه‌ای و تسلط نرم‌افزاری را به‌صورت هم‌زمان می‌سنجد. همچنین با به‌کارگیری ابزارهای ترکیبی (پیمایش و مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته) تصویری چندلایه از انتظارات واقعی کارفرمایان ترسیم می‌شود.

دانش‌افزایی پژوهش در این است که یافته‌های این پژوهش می‌تواند به‌عنوان پایه‌ای برای بازنگری در برنامۀ درسی رشتۀ حسابداری، طراحی دوره‌های آموزشی مکمل و ایجاد پیوند مؤثر بین دانشگاه و صنعت به کار گرفته شود. همچنین، نتایج پژوهش می‌تواند دانش موجود در حوزۀ اشتغال‌پذیری و توسعۀ حرفه‌ای فارغ‌التحصیلان را از منظر کارفرمایان بومی غنی سازد و مبنایی برای پژوهش‌های تطبیقی در کشورهای در حال توسعه فراهم آورد.

 

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

تحولات پرشتاب اقتصادی، اجتماعی و فناورانه در دهه‌های اخیر موجب دگرگونی اساسی در ساختار بازار کار جهانی شده است. در این فضا، دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی بیش از هر زمان دیگری با انتظارات فزاینده‌ای از سوی جامعه و بازار مواجه شده‌اند تا فارغ‌التحصیلانی تربیت کنند که علاوه بر دانش نظری، از مهارت‌ها و توانمندی‌های عملی و تطبیقی لازم برای ورود به محیط‌های کاری پویا و پیچیده برخوردار باشند (یورک و نایت، 2006). رشتۀ حسابداری به‌عنوان یکی از حرفه‌های کلیدی در نظام اقتصادی، مستقیماً در معرض این فشارها قرار دارد. پیشرفت‌های فناورانه در حوزۀ فین‌تک، الزامات گزارشگری مالی بین‌المللی، پیچیدگی قوانین مالیاتی و نظارتی و نیز توسعۀ تجارت الکترونیک، همگی نقش حسابداران را متحول ساخته‌اند (شانا و همکاران، 2024).

براساس نظریۀ سرمایۀ انسانی بِکِر (1964)، آموزش و یادگیری نقش حیاتی در افزایش بهره‌وری فردی و ملی دارند. اما اگر محتوای آموزش‌های دانشگاهی با نیازهای بازار کار انطباق نداشته باشد، سرمایه‌گذاری در آموزش منجربه ناکارآمدی خواهد شد. پژوهش‌های تجربی نیز نشان داده‌اند که شکاف قابل‌توجهی میان آموزش‌های نظری و مهارت‌های موردنیاز حرفه‌ای در حسابداری وجود دارد (وب و چافر، 2011). این شکاف به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند توانمندی در استفاده از نرم‌افزارهای مالی، مهارت گزارش‌نویسی، تحلیل داده‌ها و همچنین مهارت‌های نرم مانند تفکر انتقادی، مسئولیت‌پذیری و تعاملات بین‌فردی نمود بیشتری دارد (جکسون، 2016). 

نظریۀ شایستگی³ که توسط اسپنسر و اسپنسر (1993)، مطرح شده، بر لزوم طراحی آموزش مبتنی بر شایستگی‌هایی تأکید دارد که در محیط واقعی کسب‌وکار کاربرد دارند. بر این اساس، نظام‌های آموزشی باید نه‌تنها بر انتقال دانش نظری، بلکه بر توسعۀ رفتارها، نگرش‌ها و مهارت‌هایی تمرکز کنند که منجربه عملکرد موفق در شغل می‌شوند. در این راستا، مفهوم اشتغال‌پذیری نیز به‌عنوان چارچوبی برای تحلیل آمادگی فارغ‌التحصیلان برای ورود به بازار کار توسعه یافته است. اشتغال‌پذیری به مجموعه‌ای از قابلیت‌ها از جمله دانش، مهارت، تجربه، ویژگی‌های شخصیتی و نگرش‌های شغلی اطلاق می‌شود که فرد را برای ورود موفق به بازار کار آماده می‌سازد (یورک و نایت، 2006).

افزون بر این، مطالعات جدیدتر نشان داده‌اند که کارفرمایان، به‌ویژه در محیط‌های رقابتی، دیگر به صرف داشتن مدرک دانشگاهی بسنده نمی‌کنند؛ بلکه به دنبال شواهدی عینی از توانمندی‌های عملی، مانند سابقۀ کارآموزی، مشارکت در پروژه‌های واقعی، توان تحلیل مالی، مهارت حل مسئله و قابلیت سازگاری با فناوری‌های نو هستند (ایمر و بوندیک، 2023). این امر ضرورت توجه به یادگیری تجربی در نظام آموزش حسابداری را برجسته می‌سازد. یادگیری تجربی بر این اصل استوار است که یادگیری زمانی عمیق‌تر و پایدارتر است که در بستر فعالیت‌های واقعی و مسئله‌محور رخ دهد (کُلب، 1984).

از سوی دیگر، در بعد روان‌شناختی، نظریۀ خودتعیین‌گری⁴ دسی و رایان (2000)، تأکید دارد که انگیزش درونی دانشجویان عامل مهمی در یادگیری عمیق و کسب شایستگی‌های حرفه‌ای است. افرادی که دارای انگیزه‌های درونی برای رشد و یادگیری هستند، به احتمال بیشتری خود را با نیازهای شغلی وفق داده و در مسیر یادگیری مادام‌العمر حرکت می‌کنند. این با نظریۀ یادگیری مادام‌العمر⁵ نیز هم‌راستاست که بیان می‌دارد در جهانی که مهارت‌ها به‌سرعت کهنه می‌شوند، تنها افرادی در بازار کار باقی خواهند ماند که قادر به نوسازی مداوم دانش و مهارت خود باشند (واگان، 2008؛ کندی، 1991).

از منظر جامعه‌شناختی، برداشت‌ها و داوری‌های کارفرمایان نسبت به فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های مختلف نیز بر فرایند جذب و استخدام اثرگذار است. پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که دانشگاه محل تحصیل، به‌عنوان شاخصی از «کیفیت ادراک‌شده»، بر ارزیابی شایستگی دانش‌آموختگان تأثیر می‌گذارد. در نتیجه، فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی یا برنددار، در استخدام شانس بیشتری دارند؛ حتی اگر مهارت‌ها و سوابق مشابهی با دیگران داشته باشند(لاریوس و همکاران، 2025؛ پوریبوربون، 2025). این تبعیض نهادی، نه‌تنها موجب سرخوردگی فارغ‌التحصیلان دیگر دانشگاه‌ها می‌شود، بلکه کارایی استخدامی در کل نظام را زیر سؤال می‌برد. ادبیات داخلی نیز نشان از همین چالش دارد. پژوهش ملکیان و همکاران (1400)، مهارت‌های نرم، از جمله توانایی ارائه، کار تیمی و سازگاری با محیط کاری را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کارفرمایان ایرانی گزارش می‌کند. ناصری و همکاران (1402)، با تحلیل محتوای برنامه درسی حسابداری، به ناکافی بودن آموزش‌های عملی و مهارت‌محور اشاره کرده‌اند. نوذری و همکاران (1400) نیز بیان می‌دارند که کارفرمایان نسبت به دقت، تعهد و قابلیت تعامل حسابداران جوان، انتقاداتی جدی دارند.

با توجه به مجموعه این دیدگاه‌های نظری و تجربی، می‌توان نتیجه گرفت که طراحی نظام آموزش حسابداری کارآمد، نیازمند بازتعریف بنیادین از مفاهیم صلاحیت حرفه‌ای، طراحی دروس مبتنی بر نیاز بازار، آموزش مهارت‌محور، و تقویت پیوند دانشگاه و صنعت است. مدل‌های نوین یادگیری ترکیبی⁶، تقویت آموزش پروژه‌محور و برگزاری دوره‌های مشترک با نهادهای حرفه‌ای می‌توانند بخشی از این خلأ را پر کنند.

در ادامه به برخی از پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه اشاره خواهد شد:

پوریبوربون (2025)، در پژوهشی به بررسی "انتظارات کارفرمایان از فارغ‌التحصیلان حسابداری در دوران نوآوری‌های مخرب" پرداخت و دریافت که فارغ‌التحصیلان حسابداری در دوسوم مهارت‌های مورد انتظار کارفرمایان توانمند هستند، اما در مهارت‌های فناوری اطلاعات و نرم‌افزارهای تخصصی ضعف دارند.

کراوفورد و همکاران (2024)، در پژوهشی به بررسی "اثربخشی یادگیری مبتنی بر کار در ارتقای اشتغال‌پذیری دانشجویان بین‌المللی کارشناسی ارشد حسابداری" پرداختند و دریافتند که یادگیری مبتنی بر کار می‌تواند مهارت‌های نرم و فنی دانشجویان بین‌المللی حسابداری را بهبود بخشد، اما مشارکت اندک در این برنامه‌ها چالشی جدی است.

نی و ماستور (2024)، در پژوهشی به بررسی "وضعیت فعلی پژوهش‌های مرتبط با اشتغال‌پذیری در حسابداری" می‌پردازند و بر مهارت‌های مورد نیاز، چالش‌ها و ابتکارات برای بهبود آمادگی فارغ‌التحصیلان تمرکز دارند. یافته‌های پژوهش اهمیت فزایندۀ مهارت‌های متنوع از جمله مهارت‌های حرفه‌ای، نرم، دیجیتال و راهبردی را برجسته می‌کنند.

گیکی و آمو (2024)، در مطالعه‌ای "شکاف بین مهارت‌های مورد انتظار کارفرمایان و مهارت‌های نشان‌داده‌شده توسط فارغ‌التحصیلان حسابداری در غنا" را بررسی کردند و نشان دادند که مهارت‌های عمومی مانند اخلاق حرفه‌ای، حل مسئله و ارتباطات نوشتاری بیش از مهارت‌های فنی مورد توجه هستند.

اِدموندز و همکاران (2023)، در مطالعه‌ای به بررسی "تفاوت بین ادراکات فارغ‌التحصیلان و انتظارات کارفرمایان در هُنگ‌کُنگ" پرداختند و تأکید کردند که مهارت‌های نرم مانند ارتباطات و تفکر انتقادی برای موفقیت در بازار کار پس از همه‌گیری ویروس کرونا ضروری هستند.

روی (2023)، در پژوهشی به بررسی "آمادگی فارغ‌التحصیلان حسابداری برای ورود به حرفه و بازار کار از دیدگاه کارفرمایان در کشور فیجی" پرداخت و دریافت که فارغ‌التحصیلان حسابداری در کشور فیجی از نظر فنی آمادگی لازم را دارند، اما در زمینۀ اعتماد به نفس و کاربرد عملی دانش تئوریک، نیاز به بهبود دارند.

رابسون (2023)، در پژوهشی به بررسی "نقش آموزش عالی در ارتقای اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان" پرداخت و دریافت که برای افزایش اشتغال‌پذیری، لازم است آموزش حسابداری در دانشگاه‌ها با مشورت و همکاری کارفرمایان طراحی شود و مهارت‌های موقعیت‌یابی شغلی و کارآموزی به‌صورت یکپارچه در برنامۀ آموزشی گنجانده شود.

داف (2021)، در پژوهشی به بررسی "دیدگاه کارفرمایان دربارۀ مهارت‌های فارغ‌التحصیلان حسابداری، به‌ویژه در زمینۀ استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری و مهارت‌های فناوری اطلاعات" پرداخت و دریافت که کارفرمایان انتظار دارند فارغ‌التحصیلان حسابداری، مهارت‌های قوی در نرم‌افزارهای حسابداری و فناوری اطلاعات داشته باشند، اما بسیاری از فارغ‌التحصیلان در این زمینه‌ها ضعف دارند.

کلبی و اوسی (2013)، در پژوهشی به بررسی "تطابق یا عدم تطابق انتظارات کارفرمایان با برداشت دانشجویان دربارۀ مهارت‌ها و ویژگی‌های لازم برای موفقیت در حرفۀ حسابداری" پرداختند و با مقایسۀ استانداردهای آموزشی و نیازهای بازار کار، بیان کردند که یکی از دلایل اصلی نارضایتی کارفرمایان، تأکید بیش‌ازحد آموزش دانشگاهی بر تئوری و بی‌توجهی به آموزش عملی و تجربه‌های شغلی واقعی است. این موضوع به شکاف روزافزون بین دانشگاه و صنعت در تربیت نیروی کار حرفه‌ای دامن زده است.

فینچ و همکاران (2013)، در پژوهشی به بررسی "عوامل مؤثر بر اشتغال‌پذیری دانش‌آموختگان کارشناسی" پرداختند و دریافتند که کارفرمایان نه‌تنها به دانش تخصصی بلکه به ویژگی‌هایی چون مسئولیت‌پذیری، سازگاری و انگیزه نیز اهمیت زیادی می‌دهند.

معتمدی (1404)، در پژوهشی به "مطالعۀ تطبیقی حمایت دولت از آموزش عالی و ارتباط آن با بازار کار در چهار کشور آمریکا، ژاپن، آلمان و ایران" پرداخت. نتایج نشان می‌دهد که در کشورهایی مانند آمریکا و آلمان، هماهنگی و همکاری قوی بین دانشگاه و صنعت وجود دارد و همین موضوع باعث می‌شود فارغ‌التحصیلان راحت‌تر جذب بازار کار شوند، اما در ایران، با اینکه تعداد دانشگاه‌ها و دانشجویان زیاد شده، بین آموزش‌های دانشگاهی و نیازهای واقعی بازار کار هماهنگی وجود ندارد. این مسئله باعث شده مهارت‌های مورد نیاز بازار آموزش داده نشود و درنتیجه، فارغ‌التحصیلان با مشکل بیکاری یا اشتغال نامتناسب با تخصص روبه‌رو شوند. این پژوهش پیشنهاد می‌کند که دولت‌ها، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، علاوه بر افزایش کمّی آموزش، باید بر ارتباط نزدیک‌تر دانشگاه با صنعت و بهبود کیفیت آموزش تمرکز کنند تا این شکاف بین تحصیل و اشتغال کاهش یابد.

ناصری و همکاران (1402)، در پژوهشی به "ارائۀ الگوی ارتقای آموزش رشتۀ حسابداری در آموزش عالی کشور" پرداختند. در ابتدا تعداد زیادی موضوع شناسایی شد، اما با نظر استادان، این موضوعات به ۶۵ مورد اصلی خلاصه شد. این موارد شامل موضوعاتی مثل استفاده از روش‌های نوین آموزش، ارتباط با صنعت، به‌روزرسانی محتوا، نیازسنجی بازار و آموزش مهارت‌هاست. نتیجه‌گیری این بود که برای بهتر شدن وضعیت آموزش حسابداری، باید محتوای درسی، روش تدریس و برنامه‌ریزی آموزشی به‌روز و همگام با استانداردهای جهانی باشد.

پیری‌سقرلو و تحریری (1402)، در پژوهشی به بررسی "مؤلفه‌های کلان تاثیرگذار بر توسعۀ آموزش رشتۀ حسابداری در دانشگاه‌های ایران" پرداختند.۱۰ عامل شناسایی‌شده شامل عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، نقش دولت و شایستگی دانشگاه‌ها بودند. پژوهش نشان داد که مسائل اقتصادی و سیاست‌های دولتی بیشترین تأثیر منفی را دارند و یکی از موانع اصلی توسعۀ آموزش حسابداری، ساختار دولتی آموزش عالی است.

مهدوی و سرمدی‌نیا (1402)، در پژوهشی به بررسی "دیدگاه اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های دولتی در خصوص عوامل مؤثر بر اثربخشی تدریس حسابداری" پرداختند. در مجموع ۵۷۹ عامل شناسایی شد. عوامل مثبت مثل کیفیت محتوا، ابزارهای مناسب و ویژگی‌های خوب استاد (مثل مهارت و رفتار حرفه‌ای) اهمیت زیادی دارند. در مقابل، عواملی مثل ضعف ساختار آموزشی، کم بودن انگیزۀ دانشجو و ناآمادگی استاد، باعث کاهش اثربخشی تدریس می‌شوند.

بیک‌بشرویه و همکاران (1402)، در پژوهشی به بررسی "شکاف آموزش حسابداری و نیازهای حرفه: بررسی سرفصل‌های آموزشی" پرداختند. دلایلی مثل قدیمی بودن منابع درسی، تغییرات سریع فناوری و نبود دانش عملی در دانشجویان به‌عنوان علت‌های این شکاف شناخته شدند. راهکارهایی مثل بازنگری سرفصل‌ها، آموزش عملی بیشتر، استفاده از فناوری و برگزاری دوره‌های آموزشی پیشنهاد شد.

ملکیان و همکاران (1401)، در پژوهشی به "ارائۀ مدلی برای ارتقای کیفیت و مهارت‌ حسابرس از دیدگاه حرفه و کارفرما" پرداختند. از نظر حرفه‌ای‌ها، مهارت‌های تخصصی و نرم‌افزاری، رعایت اصول، مدیریت و پیروی از برنامه‌ها مهم است. کارفرمایان هم علاوه بر این‌ها، روی مهارت‌های ارتباطی، رهبری و تحلیلگری تأکید دارند.

خادمی‌کله‌لو و همکاران (1401)، در پژوهشی به بررسی "موانع اشتغال فارغ‌التحصیلان در ایران" پرداختند و نتیجه گرفتند که به‌جز نیروی انسانی، بقیه عوامل (به‌ویژه اقتصادی) مانع اصلی هستند. عوامل فرهنگی کمترین تأثیر را داشته‌اند.

منتی و محمدی (1401)، در پژوهشی به بررسی "عوامل مؤثر بر انتخاب رشتۀ دانشجویان جدیدالورود رشتۀ حسابداری" پرداختند. ویژگی‌های خود رشته (مثل اعتبار و آیندۀ شغلی)، ویژگی‌های فردی (مثل آرمان‌گرایی) و توصیه اطرافیان نقش مهمی دارند. مواردی مثل امکان ادامه تحصیل، موقعیت اجتماعی و فرصت‌های شغلی از عوامل برتر انتخاب این رشته‌اند.

رحیمی و همکاران (1401)، در پژوهشی به "طراحی مدل اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان دانشگاه" پرداختند. این مدل شامل شرایط اولیه مثل توانایی دانشجو، برنامۀ درسی، سیاست‌های دولتی، عوامل فرهنگی، راهبردهای ارتقای کیفیت و پیامدهایی مثل اشتغال موفق در سطح فردی و اجتماعی است. تمرکز اصلی مدل روی مهارت‌ها و برنامۀ درسی بود.

نوذری و همکاران (1400)، در پژوهشی به "بررسی مسئلۀ شغل‌یابی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و عوامل مرتبط با آن" پرداختند و نشان دادند که داشتن روابط اجتماعی قوی نقش بسیار مؤثری در یافتن شغل دارد. همچنین مهارت‌های نرم (مثل ارتباط مؤثر، کار گروهی و حل مسئله) نسبت به مهارت‌های تخصصی و آکادمیک، اهمیت بیشتری در استخدام دارند.

رسولی و همکاران (1399)، در پژوهشی به بررسی "عوامل و مؤلفه‌های مورد نیاز آموزش – مهارت رشتۀ حسابداری" پرداختند و سعی کردند مدل آموزشی طراحی کنند که مهارت عملی فارغ‌التحصیلان حسابداری را افزایش دهد و فاصلۀ دیدگاه استادان و حسابرسان حرفه‌ای را کمتر کند. نتیجه این بود که با همکاری بین دانشگاه‌ها و محیط‌های حرفه‌ای، می‌توان حسابداران ماهرتری تربیت کرد.

بختیاری و بیگلر (1398)، در پژوهشی به بررسی "عوامل مؤثر در استخدام تازه‌ فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در واحدهای حسابرسی داخلی شرکت‌های ایرانی" پرداختند و نشان دادند که واحدهای حسابرسی بزرگ، علاقۀ بیشتری به استخدام فارغ‌التحصیلان تازه دارند. اما برخی شرکت‌ها این افراد را استخدام نمی‌کنند. دلایل اصلی آن‌ها شامل نداشتن تجربۀ کاری، فاصلۀ بین آموزش‌های دانشگاهی و نیازهای شغلی و ناآگاهی فارغ‌التحصیلان از مسائل قانونی و حرفه‌ای بود. همچنین از دید مشارکت‌کنندگان، ۳۹ عامل مختلف بر استخدام اثر می‌گذارند؛ ازجمله ویژگی‌های فردی، تحصیلات دانشگاهی، سوابق کاری، گواهی‌نامه‌های حرفه‌ای و دوره‌های آموزشی خارج از دانشگاه.

بادآور‌نهندی و تقی‌زاده‌خانقاه (1398)، در پژوهشی به بررسی "عوامل مؤثر بر انتخاب رشتۀ دانشجویان حسابداری در دانشگاه‌های ایران" پرداختند. یافته‌های آن‌ها نشان داد که «تأثیر راهنمایی دیگران» و «انتظارات از شغل آینده» بیش‌ازحد متوسط بر انتخاب رشته مؤثر بوده‌اند. در مقابل، «درک فرد از رشتۀ حسابداری» و «ویژگی‌های شخصی» تأثیر کمتری داشته‌اند. درمجموع، مهم‌ترین عامل در انتخاب این رشته «انتظارات شغلی» و سپس «راهنمایی دیگران» بوده و عوامل «ویژگی‌های شخصی» و «درک از رشته» در رتبه‌های بعدی قرار داشتند.

جامعی (1397)، در پژوهشی به بررسی "تناسب محتوا و شیوه‌های آموزش حسابداری با مهارت‌های مورد نیاز بازار کار از دیدگاه دانشجویان و استادان دانشگاه‌ها" پرداختند. نتیجه نشان داد که درس‌ها برای آماده‌کردن دانشجوها برای کارهای ساده حسابداری مناسب‌اند، ولی برای کارهای تخصصی‌تر مثل حسابرسی، طراحی سیستم یا تصمیم‌گیری، کافی نیستند.

فخاری و دادگر (1396)، در پژوهشی به "بررسی «شکاف انتظار – عمل» آموزش مهارت‌های حرفه‌ای در دانش‌آموختگان رشتۀ حسابداری" پرداختند. آن‌ها دریافتند که استانداردهای بین‌المللی آموزش حسابداری برای ایران هم مهم هستند. هرچند اختلاف زیادی بین انتظارها و آموزش‌ها نیست، اما مشکلاتی در اجرا و محدودیت‌هایی در آموزش این مهارت‌ها وجود دارد. در کل، این پژوهش بر اهمیت هماهنگی آموزش دانشگاهی با نیازهای واقعی حرفه تأکید داشت.

صالحی و همکاران (1393)، در پژوهشی به بررسی "چالش‌های آموزش حسابداری در ایران از دید شاغلان حرفه و مراجع دانشگاهی" پرداختند. نتیجه نشان داد که سیستم آموزش فعلی در بیشتر زمینه‌ها نتوانسته دانشجویان را برای ورود به بازار کار آماده کند. مهم‌ترین مشکلات، آشنا نبودن دانشجویان با فناوری‌های جدید، آموزش ناکافی دربارۀ مسائل قانونی مورد نیاز شغل و نداشتن مهارت‌های عملی است. البته مشکلاتی مثل نبود آموزش‌های اخلاقی یا فاصلۀ مطالب درسی با استانداردهای حسابداری کمتر مورد انتقاد قرار گرفتند.

مشایخی و شفیع‌پور (1391)، در پژوهشی به بررسی "کارایی نظام آموزش رشتۀ حسابداری در سطح دانشگاه‌های ایران" پرداختند. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که آموزش حسابداری در سطح کارشناسی معمولاً خوب انجام شده است، اما بعضی دانشگاه‌ها در استفاده از منابع خود مثل بودجه، کارآمد عمل نمی‌کنند. بهترین عملکرد در دانشکده‌های حسابداری و مدیریت دیده شد و کمترین کارایی در دانشکده‌های علوم انسانی مشاهده شد.

باغومیان و رحیمی‌باغی (1390)، در پژوهشی به بررسی "موانع پیشرفت آموزش حسابداری در ایران" پرداختند. نتایج نشان داد که تسلط اندک استادان و دانشجویان حسابداری به زبان انگلیسی و فناوری اطلاعات، مهم‌ترین مانع برای پیشرفت آموزش این رشته است.

مجتهدزاده و همکاران (1389)، در پژوهشی به بررسی "دانش و مهارت‌های مورد نیاز برای دانش‌آموختگان مقطع کارشناسی حسابداری: دیدگاه استادان دانشگاه، شاغلان در حرفه و دانشجویان حسابداری" پرداختند. نتیجه این بود که بین دیدگاه این سه گروه تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین مشخص شد که آموزش مهارت‌های مدیریتی و تجاری در برنامۀ درسی نسبت به سایر مهارت‌ها اهمیت بیشتری دارد.

 

سؤال‌های پژوهش

سؤالات این پژوهش با بهره‌گیری از چارچوب‌های مفهومی پیشین، مرور نظام‌مند ادبیات تحقیق داخلی و خارجی، و تحلیل شکاف‌های موجود میان آموزش حسابداری و نیازهای بازار کار طراحی شده‌اند. مطالعات متعددی در دهۀ اخیر، به ویژه در بستر کشورهای در حال توسعه، به این نکته اشاره کرده‌اند که ناتوانی در پاسخ‌گویی آموزش عالی به نیازهای واقعی بازار کار موجب کاهش اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان شده است (هسال و همکاران، 2005؛ جکلینگ و دی‌لانگ، 2009). به‌طور خاص، یافته‌های پژوهش‌هایی مانند معتمدی (1404)، دربارۀ نبود هماهنگی بین سیاست‌های آموزش عالی و نیازهای شغلی و نیز مطالعات بیک‌بشرویه و همکاران (1402) و نوذری و همکاران (1400)، دربارۀ ضعف مهارت‌های نرم، نبود تجربۀ کاری و نگرش منفی کارفرمایان نسبت به آموزش‌های دانشگاهی، مبنای نظری برای تدوین این سؤالات فراهم آورده‌اند. افزون بر این، پژوهش حاضر به‌صورت کیفی و اکتشافی انجام شده و به دنبال کشف و فهم عمیق تجربیات و انتظارات واقعی کارفرمایان بوده است. لذا سؤالات اصلی با هدف پوشش جامع سه محور کلیدی تنظیم شده‌اند:

·       تعیین انتظارات و نیازهای واقعی کارفرمایان؛

·       شناسایی شکاف‌های موجود بین دانشگاه و بازار کار؛

·       استخراج راهکارهای پیشنهادی برای اصلاح آموزش حسابداری.

بر این اساس، سؤالات پنج‌گانه زیر طراحی و در مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته به کار گرفته شده‌اند.

1. کارفرمایان در ایران چه دانش و مهارت‌هایی را برای حسابداران جوان ضروری و کاربردی می‌دانند؟ این سؤال به شناسایی مؤلفه‌های کلیدی اشتغال‌پذیری از دید کارفرمایان می‌پردازد.

2. چه شکاف‌هایی میان آموزش دانشگاهی حسابداری و نیازهای واقعی بازار کار از دیدگاه کارفرمایان وجود دارد؟ هدف از این سؤال تحلیل تطبیقی انتظارات کارفرمایان و آموزش‌های ارائه‌شده در دانشگاه‌ها است.

3. نگرش کارفرمایان نسبت به نوع دانشگاه محل تحصیل فارغ‌التحصیلان (دولتی، آزاد، پیام‌نور و ...) چگونه است و این نگرش چگونه بر تصمیم‌های استخدامی آن‌ها اثر می‌گذارد؟ این سؤال به بررسی نقش برند دانشگاه در جذب و ارزیابی فارغ‌التحصیلان می‌پردازد.

4. کارفرمایان چه انتظاراتی برای بهبود کیفیت آموزش حسابداری و کاهش شکاف مهارتی دارند؟ این سؤال معطوف به پیشنهادهای عملی کارفرمایان جهت اصلاح برنامه‌های درسی و روش‌های آموزشی است.

5. تجربۀ کاری، مهارت‌های نرم و شایستگی‌های غیرفنی تا چه اندازه در ارزیابی کارفرمایان برای جذب حسابداران جوان نقش دارد؟ این سؤال نقش عوامل غیرآکادمیک در اشتغال‌پذیری را برجسته می‌سازد.

با توجه به هدف اصلی پژوهش حاضر که شناسایی درک و انتظارات کارفرمایان از دانش و مهارت‌های حسابداران جوان در ایران و تحلیل شکاف میان آموزش آکادمیک و واقعیت بازار کار است، تدوین یک مدل مفهومی جامع جهت تبیین عوامل مؤثر و روابط میان متغیرهای کلیدی ضروری به نظر می‌رسد. این مدل مفهومی براساس تلفیقی از مبانی نظری موجود و مرور نظام‌مند مطالعات پیشین طراحی شده است. با توجه به ادبیات نظری موجود، شکاف میان آموزش دانشگاهی و نیاز بازار کار در رشتۀ حسابداری، از عوامل متعددی تأثیر می‌پذیرد. پیشینۀ پژوهش‌ها نشان می‌دهد که نوع دانشگاه، ساختار برنامه درسی، میزان آموزش عملی و تجربۀ کاری پیشین از جمله متغیرهایی هستند که ادارک و انتظارات کارفرمایان را نسبت به فارغ‌التحصیلان شکل می‌دهند (وب و چافر، 2011؛ واگان، 2008؛ لاریوس و همکاران، 2025). همچنین، نظریه‌های سرمایۀ انسانی بِکِر (1964) و شایستگی اسپنسر و اسپنسر⁷ (1993)، بر ضرورت انطباق آموزش با نیاز واقعی بازار تأکید دارند. در پژوهش حاضر، مدل مفهومی پیشنهادی با هدف نمایش روابط میان متغیرهای تأثیرگذار، ادارک کارفرمایان و شکاف موجود طراحی شده است. این مدل با استناد به سؤالات اصلی پژوهش، یافته‌های پیشین و تحلیل مبانی نظری استخراج شده و به‌عنوان چارچوب تحلیلی مطالعه به کار گرفته می‌شود که مطابق شکل(1) ترسیم شده است.

 

روش‌شناسی پژوهش

این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و شیوۀ اجرا، کیفی و اکتشافی است. با توجه به نو بودن موضوع، پیچیدگی زمینه‌های مورد بررسی و ضرورت فهم عمیق و زمینه‌مند از تجربیات و نگرش‌های کارفرمایان، از رویکرد تحلیل مضمون⁸ استفاده شد. تحلیل مضمون، روشی منعطف و نظریه‌پایه برای شناسایی، تحلیل و تفسیر الگوهای معنادار در داده‌های متنی است.

جامعۀ پژوهش شامل کارفرمایان فعال در حوزۀ حسابداری است که در موقعیت‌هایی چون مدیر مالی، شریک مؤسسه حسابرسی، مدیر حسابرسی داخلی یا سرپرست واحد مالی مشغول به کار در سال 1404 بوده‌اند. انتخاب مشارکت‌کنندگان به شیوۀ هدفمند⁹ و با رویکرد تنوع حداکثری¹⁰ انجام گرفت تا دیدگاه‌های متفاوتی از بخش‌های مختلف صنعت و حرفۀ حسابداری ایران در پژوهش منعکس شود.

فرایند انتخاب تا رسیدن به اشباع نظری¹¹ ادامه یافت که در نهایت با ۱۵ نفر از کارفرمایان مصاحبۀ نیمه‌ساخت‌یافته انجام شد. مشخصات نمونه به شرح زیر است:

·       شامل ۸ مرد و ۷ زن؛

·       دامنۀ سنی: ۳۵ تا ۶۰ سال؛

·       سابقۀ کاری: حداقل ۱۰ سال تا بیش از ۲۵ سال در حوزۀ مالی یا حسابرسی؛

·       محل اشتغال: مؤسسه‌های حسابرسی خصوصی، شرکت‌های بورسی و سازمان‌های دولتی؛

·       تحصیلات: عمدتاً کارشناسی ارشد یا دکتری در رشته‌های حسابداری، مدیریت مالی یا MBA.

ابزار اصلی گردآوری داده‌ها، مصاحبۀ نیمه‌ساخت‌یافته¹² بود که براساس مرور پیشینه و سؤالات پژوهش طراحی شد. راهنمای مصاحبه شامل محورهایی مانند برداشت کارفرمایان از کیفیت آموزش دانشگاهی حسابداری، انتظارات آن‌ها از فارغ‌التحصیلان، شکاف‌های موجود و مهارت‌های موردنیاز بازار کار بود.

برای اعتبار محتوایی راهنمای مصاحبه، از نظر چند تن از استادان حوزۀ آموزش حسابداری و نیز متخصصان شاغل در صنعت استفاده شد و نسخۀ نهایی پس از بازبینی، اجرا شد.

پس از ضبط و پیاده‌سازی متن مصاحبه‌ها، داده‌ها براساس روش شش‌مرحله‌ای براون و کلارک (2006)، تحلیل شدند:

1. آشنایی اولیه با داده‌ها؛

2. تولید کدهای اولیه؛

3. جست‌وجوی مضامین اولیه؛

4. بازبینی و اصلاح مضامین؛

5. تعریف و نام‌گذاری نهایی مضامین و

6. نگارش گزارش تحلیل.

کدگذاری اولیه توسط دو پژوهشگر به صورت مستقل انجام شد و در موارد اختلاف، از طریق اجماع و بازنگری مجدد، توافق نهایی حاصل شد. نرم‌افزار MAXQDA برای سازمان‌دهی کدها و دسته‌بندی مضامین مورد استفاده قرار گرفت.

برای تضمین اعتبار و قابلیت اعتماد یافته‌ها، از چهار معیار لینکلن و گوبا (1985)، شامل اعتبارپذیری¹³، قابلیت تأیید¹⁴، وابستگی¹⁵ و انتقال‌پذیری¹⁶ استفاده شد. اقدامات انجام‌شده به شرح زیر است:

·       بازبینی مشارکت‌کنندگان¹⁷: خلاصه تحلیل برای تأیید به مصاحبه‌شوندگان ارائه شد.

·       بازبینی همتایان¹⁸: یافته‌ها و مضامین با سه متخصص دیگر در میان گذاشته شد.

·       مستندسازی فرایند پژوهش¹⁹: کلیۀ مراحل پژوهش به دقت ثبت و ذخیره شد.

·       تنوع مشارکت‌کنندگان: انتخاب از زمینه‌ها و سوابق متنوع جهت افزایش قابلیت تعمیم‌پذیری نظری نتایج.

 

یافته‌های پژوهش

در این پژوهش، به‌منظور تحلیل داده‌های کیفی حاصل از مصاحبه‌های نیمه‌ساخت‌یافته با کارفرمایان حوزۀ حسابداری، از روش تحلیل مضمون با الگوی شش‌مرحله‌ای براون و کلارک (2006) استفاده شده است. این روش به پژوهشگر اجازه می‌دهد تا از دل داده‌های متنی، مضامین معنادار و مرتبط با سؤال‌های پژوهش را به‌صورت نظام‌مند استخراج و تحلیل کند. مراحل تحلیل مضمون به شرح زیر انجام شد:

1. آشنایی اولیه با داده‌ها از طریق مطالعۀ مکرر متن مصاحبه‌ها و ثبت یادداشت‌های مقدماتی؛

2. تولید کدهای اولیه با کدگذاری معانی آشکار و پنهان از متن؛

3. جست‌وجوی مضامین اولیه با گروه‌بندی کدهای مشابه و شکل‌گیری خوشه‌های مفهومی؛

4. بازبینی و اصلاح مضامین برای سنجش انسجام درونی و تمایز مفهومی هر مضمون؛

5. تعریف و نام‌گذاری مضامین نهایی با تدوین دقیق عنوان و دامنۀ معنایی آن‌ها؛

6. نگارش گزارش تحلیل با ارائۀ توصیف تحلیلی مضامین همراه با نمونه‌هایی از گفتار مشارکت‌کنندگان.

در جدول(1)، خلاصه‌ای از اقدامات انجام‌شده در هر یک از این مراحل، همراه با خروجی نهایی آن‌ها، ارائه شده است تا فرایند تحلیل مضمون پژوهش به‌صورت شفاف و قابل‌پیگیری نمایش داده شود.

 

جدول(1). مراحل تحلیل مضمون براساس روش براون و کلارک (2006)
مرحله	شرح مرحله	اقدامات انجام شده در پژوهش	خروجی مرحله
۱. آشنایی اولیه با داده‌ها	مطالعۀ مکرر مصاحبه‌ها، یادداشت‌برداری اولیه، درک کلی از داده‌ها	انجام مصاحبه با کارفرمایان حسابداری، پیاده‌سازی کامل متن مصاحبه‌ها، مرور چندبارۀ متن‌ها توسط پژوهشگر	شناسایی اولیۀ مضامین ضمنی، درک اولیه از مسائل و چالش‌های مطرح‌شده
۲. تولید کدهای اولیه	کدگذاری داده‌ها به‌صورت خط‌به‌خط، شناسایی مفاهیم تکرارشونده و معنادار	استخراج و تدوین بیش از ۲۳۰ کد مفهومی از متن مصاحبه‌ها، دسته‌بندی اولیۀ کدها براساس موضوعات مشابه	ایجاد بانک اولیۀ مفاهیم کلیدی و آماده‌سازی برای تجمیع آن‌ها در قالب مضامین
۳. جستجوی مضامین اولیه	تجمیع کدهای مشابه در قالب خوشه‌های مفهومی و تشکیل مضامین موقت	خوشه‌بندی کدهای مشابه و مرتبط، بررسی اشتراکات مفهومی، شکل‌گیری پیش‌نویس مضامین	شناسایی اولیۀ بیش از ۲۰ مضمون پیشنهادی با رویکرد باز
۴. بازبینی و اصلاح مضامین	ارزیابی انسجام درونی مضامین و تمایز آن‌ها نسبت به یکدیگر، حذف یا ادغام مضامین مشابه	بررسی مجدد مضمون‌های اولیه، اصلاح و ادغام موارد مشابه، حذف مضامین نامرتبط یا ضعیف	تثبیت ۲۰ مضمون نهایی با تمایز مفهومی و انسجام معنایی مناسب
۵. تعریف و نام‌گذاری نهایی مضامین	تعریف دقیق هر مضمون، انتخاب عنوان علمی، تبیین دامنۀ معنایی هر مضمون	انتخاب عناوین مفهومی، دقیق و روان برای هر مضمون، همراه با توضیح تحلیلی و پشتیبانی با نقل‌قول	تدوین نهایی ۲۰ مضمون کلیدی پژوهش با ساختار مفهومی روشن و کاربردی
۶. نگارش گزارش تحلیل	تدوین متن علمی یافته‌ها، همراه با تفسیر پژوهشگر، ارجاع به داده‌های خام و نقل‌قول‌ها	ارائۀ تفصیلی هر مضمون در قالب پاراگراف‌هایی شامل تحلیل موضوع، نقل‌قول، نظر پژوهشگر	نگارش حرفه‌ای بخش «یافته‌های پژوهش» به سبک تحلیل مضمون کیفی با تمرکز بر نیازهای بازار کار حسابداری

 

در این پژوهش کیفی، داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۱۵ کارفرمای فعال در حوزۀ حسابداری جمع‌آوری و با استفاده از روش تحلیل مضمون براون و کلارک (2006) تحلیل شدند. در نتیجه این تحلیل، ۲۰ مضمون اصلی شناسایی شد که نگرش‌ها، انتظارات و نگرانی‌های کارفرمایان دربارۀ دانش و مهارت‌های حسابداران جوان در ایران و شکاف میان آموزش دانشگاهی و نیاز بازار کار را منعکس می‌کند. این مضامین به چهار حوزۀ کلی شامل شکاف آموزشی، مهارت‌های نرم و حرفه‌ای، ضعف‌های عملی و فنی و ارتباط دانشگاه با بازار کار تقسیم می‌شوند. در ادامه این مضامین با خلاصه‌ای از محتوای هر یک ارائه می‌شود. جدول(2)، مضامین اصلی و خلاصه یافته‌ها را نشان می‌دهد.

 

جدول(2). مضامین اصلی پیرامون نگرش‌ها، انتظارات و نگرانی‌های کارفرمایان دربارۀ دانش و مهارت‌های حسابداران جوان در ایران و شکاف میان آموزش دانشگاهی و نیاز بازار کار
شماره	مضمون اصلی	خلاصۀ یافته‌ها
1	شکاف بین آموزش دانشگاهی و نیاز بازار کار	آموزش نظری بر آموزش عملی غالب است؛ فارغ‌التحصیلان نیازمند آموزش‌های مجدد در محیط کارند.
2	ضعف در مهارت‌های نرم و اجتماعی	ضعف در ارتباطات، کار تیمی، مدیریت زمان و تفکر انتقادی، مانع موفقیت حرفه‌ای است.
3	تأثیر نوع دانشگاه و نگرش کارفرما	اعتبار دانشگاه در ارزیابی اولیۀ کارفرمایان تأثیرگذار است و برخی نگرش‌های ذهنی وجود دارد.
4	بی‌اعتمادی به معدل و مدارک ظاهری	معدل و مدارک رسمی بازتاب‌دهندۀ مهارت‌های واقعی و معیار قابل اعتمادی نیستند.
5	بی‌توجهی به تجربۀ عملی و رزومۀ کاری	فقدان تجربۀ عملی و رزومۀ حرفه‌ای ضعیف، مانع ورود موفق به بازار کار است.
6	انتظارات اندک از فارغ‌التحصیلان جدید	به دلیل ضعف مهارت، کارفرمایان انتظارات اندکی دارند و آموزش‌های پایه‌ای را خود انجام می‌دهند.
7	غفلت از آموزش مهارت‌های فناوری و نرم‌افزار	آموزش نرم‌افزارهای حسابداری ناکافی است و بار آموزش بر دوش کارفرمایان است.
8	غیبت کارگاه‌های مهارتی و پروژه‌محور	نبود آموزش عملی و پروژه‌محور باعث کمبود آمادگی حرفه‌ای دانشجویان می‌شود.
9	فقدان ذهنیت حرفه‌ای و اخلاق کاری	نگرش و تعهد حرفه‌ای فارغ‌التحصیلان ضعیف است.
10	فاصله گرفتن دانشگاه از واقعیت‌های اقتصادی	محتوای آموزشی به‌روز نیست و با نیازهای واقعی بازار سازگار نیست.
11	کم‌توجهی به توانایی تحلیل و تصمیم‌گیری	ضعف در تحلیل اطلاعات و تصمیم‌گیری حرفه‌ای دیده می‌شود.
12	نداشتن روحیۀ یادگیری و انعطاف‌پذیری	انگیزۀ اندک برای یادگیری مستمر و تطبیق با تغییرات محیط کاری وجود دارد.
13	ضعف در نگارش و گزارش‌دهی حرفه‌ای	مهارت‌های نوشتاری ضعیف است و تمرین کافی نشده است.
14	وابستگی بیش‌ازحد به استاد و منابع آموزشی	استقلال فکری و خودآموزی ضعیف است.
15	ناکافی بودن تعامل دانشگاه با صنعت و بازار	ارتباط دانشگاه با بازار کار ضعیف است و شکاف آموزش و عمل پابرجاست.
16	نبود تجربۀ کار تیمی و تعامل بین‌فردی	مهارت‌های تعامل و کار تیمی در دانشجویان کم‌رنگ است.
17	ناآشنایی با استانداردهای اخلاق حرفه‌ای	آموزش ناکافی در اخلاق حرفه‌ای و حفظ محرمانگی وجود دارد.
18	ضعف در آشنایی با قوانین و مقررات مالیاتی	کمبود دانش کاربردی قوانین مالیاتی و بیمه‌ای مشکل‌ساز است.
19	وابستگی بیش‌ازحد به مدرک‌گرایی	مدرک‌گرایی مانع رشد مهارت‌های عملی شده است.
20	فاصلۀ زیاد با نیازهای فناورانه حسابداری	آموزش فناوری‌های نوین حسابداری ناکافی است و دانشجویان از آن بیگانه‌اند.

 

با پایان فرایند تحلیل مضمون و تثبیت ۲۰ مضمون نهایی، در این بخش به تبیین و تحلیل تفصیلی هر یک از مضامین استخراج‌شده پرداخته می‌شود. این مضامین دربردارندۀ درک و انتظارات کارفرمایان حسابداری از دانش، مهارت‌ها و شایستگی‌های مورد انتظار از فارغ‌التحصیلان رشتۀ حسابداری هستند که از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساخت‌یافته گردآوری شده‌اند. هر مضمون، نمایانگر بخشی از نگرش‌ها، چالش‌ها و خلأهایی است که از سوی مشارکت‌کنندگان مطرح گردیده و با داده‌های برگرفته از مصاحبه‌ها (نقل‌قول مستقیم یا تلخیص‌شده) پشتیبانی شده است. پس از ارائۀ دیدگاه مشارکت‌کنندگان، تحلیل پژوهشگر نیز برای تبیین ابعاد پنهان‌تر یا ربط آن با ادبیات پژوهش، ارائه خواهد شد. در ادامه، به‌تفصیل مضامین اصلی پژوهش همراه با نمونه‌هایی از اظهارات مصاحبه‌شوندگان و تحلیل پژوهشگر ارائه می‌شود.

مضمون 1. شکاف بین آموزش دانشگاهی و نیاز بازار کار: یافته‌های حاصل از مصاحبه‌ها نشان می‌دهد که یکی از نگرانی‌های اصلی و پرتکرار کارفرمایان، شکاف آشکار میان آنچه در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود و مهارت‌های موردنیاز بازار کار در حوزۀ حسابداری است. اکثر مشارکت‌کنندگان معتقد بودند که آموزش‌های دانشگاهی عمدتاً نظری و غیرکاربردی‌اند و فارغ‌التحصیلان در مواجهه با مسائل واقعی مانند ثبت اسناد مالی، تهیۀ گزارش‌ها و استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی دچار سردرگمی می‌شوند. تأکید بر حفظیات، آموزش‌های منسوخ و غفلت از مهارت‌های روز، موجب شده دانشگاه‌ها در ایفای نقش مؤثر خود در آمادگی حرفه‌ای دانشجویان ناکام باشند. از دیدگاه این گروه، ضعف در انطباق محتوای درسی با نیازهای واقعی، موجب وابستگی مجدد کارفرمایان به دوره‌های آموزشی داخلی پس از جذب نیرو شده است. این مسئله جایگاه دانشگاه را از یک نهاد توانمندساز به یک ساختار صرفاً مدرک‌محور تنزل داده و لزوم بازنگری اساسی در برنامه‌های درسی و شیوه‌های آموزشی را نشان می‌دهد.

مضمون 2. ضعف در مهارت‌های نرم و اجتماعی: نتایج تحلیل مصاحبه‌ها نشان می‌دهد که یکی از چالش‌های مهم در جذب و به‌کارگیری فارغ‌التحصیلان حسابداری، فقدان مهارت‌های نرم و اجتماعی است. کارفرمایان تأکید داشتند که بسیاری از دانش‌آموختگان، علی‌رغم برخورداری از دانش فنی، در مهارت‌هایی نظیر ارتباط مؤثر، کار تیمی، مدیریت زمان، تفکر انتقادی، مذاکره و تعامل بین‌فردی ضعیف عمل می‌کنند. این کاستی‌ها مانع از عملکرد مؤثر آنان در محیط‌های حرفه‌ای شده و اعتماد کارفرمایان برای واگذاری مسئولیت‌های حساس را کاهش می‌دهد. به‌ویژه عدم آمادگی برای تعامل با مشتریان، شرکت در جلسات و درک فرهنگ سازمانی، به‌عنوان موانع جدی برای موفقیت شغلی آنان ذکر شده است. یافته‌ها حاکی از آن است که نبود آموزش ساختارمند برای تقویت مهارت‌های رفتاری و ارتباطی در نظام آموزش عالی، موجب شکافی عمیق بین آمادگی روانی-اجتماعی فارغ‌التحصیلان و الزامات محیط واقعی کار شده است.

مضمون 3. تأثیر نوع دانشگاه و نگرش کارفرما: یکی از مضامین کلیدی استخراج‌شده از مصاحبه‌ها، نقش تعیین‌کنندۀ نوع دانشگاه محل تحصیل در قضاوت اولیۀ کارفرمایان نسبت به فارغ‌التحصیلان است. اغلب کارفرمایان اذعان داشتند که «برند دانشگاه» نقش غیرقابل انکاری در شکل‌گیری اعتماد اولیه به متقاضی دارد. دانشگاه‌های دولتی و معتبر، به‌ویژه آن‌هایی که از لحاظ تاریخی و اجتماعی شهرت علمی بیشتری دارند، نزد کارفرمایان از جایگاه بالاتری برخوردارند. حتی در مواردی که کارفرمایان تلاش داشتند عملکرد واقعی و مهارت عملی داوطلبان را مبنا قرار دهند، نوعی رتبه‌بندی ذهنی بین دانشگاه‌ها مشاهده شد. از سوی دیگر، دانشگاه‌های غیردولتی و برخی مراکز علمی-کاربردی، به‌دلیل تمرکز بر مدرک‌گرایی و ضعف در آموزش عملی، با تردید بیشتری از سوی حرفه مواجه هستند. این یافته حاکی از آن است که نگرش کارفرمایان نسبت به دانشگاه، چه به‌صورت آشکار و چه ضمنی، در تصمیم‌های جذب نیرو تأثیرگذار بوده و ممکن است به بازتولید نابرابری فرصت‌ها در بازار کار منجر شود.

مضمون 4. بی‌اعتمادی به معدل و مدارک ظاهری: یافته‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از کارفرمایان نگرشی انتقادی نسبت به شاخص‌های ظاهری مانند معدل تحصیلی و مدارک رسمی آموزشی دارند. به اعتقاد آنان، معدل بالا لزوماً نشان‌دهندۀ توانایی عملی یا شایستگی حرفه‌ای نیست و در برخی موارد، با ضعف عملکرد واقعی فرد در محیط کار همراه بوده است. تجربه‌های متعدد استخدامی نشان داده است که برخی فارغ‌التحصیلان با معدل بالا فاقد مهارت‌های اجرایی لازم بوده‌اند، در حالی که افرادی با معدل پایین‌تر عملکرد بهتری از خود نشان داده‌اند. علاوه بر این، کارفرمایان به روند نمره‌دهی سهل‌گیرانه در برخی دانشگاه‌ها اشاره کردند که اعتماد به معدل را بیش از پیش تضعیف کرده است. مدارک آموزشی و گواهی‌نامه‌های رسمی نیز تنها در صورتی از نظر آنان معتبر تلقی می‌شود که با تجربۀ عملی قابل ارزیابی همراه باشد. این یافته تأکید دارد که در فرایند جذب نیروی انسانی، شاخص‌های واقعی شایستگی مانند توانایی تحلیل، تصمیم‌گیری و مهارت‌های عملی، بیش از معیارهای صوری و آکادمیک مورد توجه کارفرمایان قرار دارد.

مضمون 5. بی‌توجهی به تجربۀ عملی و رزومۀ کاری: یکی از مضامین پرتکرار در مصاحبه با کارفرمایان، کم‌توجهی به تجربۀ عملی و ضعف جدی در ساخت یک رزومۀ حرفه‌ای و قابل استناد در میان فارغ‌التحصیلان حسابداری بود. اغلب کارفرمایان بر این باور بودند که دانش‌آموختگان بدون آمادگی اجرایی وارد بازار کار می‌شوند و فاقد پیشینه‌ای هستند که بتوان براساس آن شایستگی‌های آن‌ها را ارزیابی کرد. به‌ویژه فقدان سابقۀ کارآموزی مؤثر و مشارکت در پروژه‌های عملی، از دید آنان یک خلأ جدی در فرایند آموزش دانشگاهی است. همچنین بر ناکارآمدی کارآموزی‌های صوری و غیرهدفمند تأکید شد؛ برنامه‌هایی که به جای تجربه‌ورزی واقعی، صرفاً جنبه تشریفاتی دارند. از نگاه کارفرمایان، ارائۀ مدارک بدون پشتوانۀ تجربی، کارایی چندانی در فرایند جذب ندارد. آنان خواستار آن بودند که دانشگاه‌ها نقش فعال‌تری در ترغیب و الزام دانشجویان به حضور مؤثر در محیط‌های واقعی کار ایفا کنند، به‌گونه‌ای که هر دانشجو پیش از فارغ‌التحصیلی، بتواند رزومه‌ای مستند از فعالیت‌های حرفه‌ای قابل سنجش ارائه دهد.

مضمون 6. انتظارات کم از فارغ‌التحصیلان جدید: یافته‌ها نشان داد که بسیاری از کارفرمایان هنگام جذب فارغ‌التحصیلان جدید حسابداری، انتظارات خود را به سطحی حداقلی تقلیل می‌دهند. این رویکرد ناشی از تجربیات مکرر آنان در مواجهه با دانش‌آموختگانی است که فاقد آمادگی لازم برای انجام حتی وظایف پایه‌ای شغلی هستند. به باور کارفرمایان، بیشتر فارغ‌التحصیلان تنها دارای مدرک نظری بوده و شناخت اندکی از نرم‌افزارهای حسابداری، فرایندهای واقعی مالی و الزامات عملی حرفه دارند. این وضعیت منجربه اتلاف منابع سازمانی برای آموزش ابتدایی افراد تازه‌وارد و در نتیجه، کاهش تمایل به واگذاری مسئولیت‌های مؤثر به آنان شده است. به‌طور کلی، این یافته بازتاب‌دهندۀ نگرانی کارفرمایان از کیفیت و کارایی نظام آموزش دانشگاهی است که به جای پرورش نیروی آماده‌به‌کار، تنها بر صدور مدرک تمرکز کرده است. این بی‌اعتمادی به خروجی‌های آموزشی، به‌عنوان مانعی برای سرمایه‌گذاری حرفه‌ای بر نیروی انسانی جوان تلقی می‌شود.

مضمون 7. غفلت از آموزش مهارت‌های فناوری و نرم‌افزار: کارفرمایان به‌طور گسترده از کمبود مهارت‌های عملی در زمینۀ نرم‌افزارهای حسابداری و فناوری اطلاعات انتقاد کردند. آن‌ها بر این باورند که دانش‌آموختگان حسابداری، علی‌رغم آشنایی نظری، در استفاده کاربردی از نرم‌افزارهای رایج مانند هلو، سپیدار، همکاران سیستم و Excel پیشرفته ناتوان هستند. این ضعف ناشی از تمرکز بیش‌ازحد برنامه‌های دانشگاهی بر مباحث تئوریک و کم‌توجهی به آموزش عملی و مهارتی است. به همین دلیل، بار آموزش نرم‌افزارها بر دوش کارفرمایان افتاده که با محدودیت منابع و زمان مواجه‌اند. از این رو، پیشنهاد شد که آموزش‌های عملی و کارگاه‌های تخصصی نرم‌افزاری به‌صورت جدی در برنامه‌های درسی حسابداری گنجانده شود تا دانشجویان برای ورود موفق به بازار کار مهیا گردند.

مضمون 8. غیبت کارگاه‌های مهارتی و پروژه‌محور در دانشگاه‌ها: کارفرمایان به‌طور گسترده از نبود آموزش‌های عملی، پروژه‌محور و کارگاه‌های واقعی در دانشگاه‌ها گلایه داشتند. آن‌ها معتقدند که دانشجویان در طول تحصیل کمتر با مسائل واقعی مالی، پرونده‌های عملی و نرم‌افزارهای تخصصی مواجه می‌شوند و این موضوع موجب ناتوانی در تطابق با فضای کاری و تصمیم‌گیری حرفه‌ای می‌گردد. این فقدان آموزش عملی، شکاف میان دانش نظری دانشگاه و نیازهای بازار کار را تشدید کرده و منجربه کاهش اعتماد کارفرمایان به توانمندی فارغ‌التحصیلان شده است. براساس دیدگاه آن‌ها، ورود آموزش پروژه‌محور و کارگاه‌های مهارتی در همکاری با صنعت و نهادهای مالی، می‌تواند نقش مؤثری در ارتقای کیفیت تربیت حسابداران جوان و کاهش این شکاف ایفا کند.

مضمون 9. فقدان ذهنیت حرفه‌ای و اخلاق کاری: کارفرمایان در این پژوهش بارها بر کمبود نگرش حرفه‌ای، تعهد کاری و مسئولیت‌پذیری در میان فارغ‌التحصیلان جدید حسابداری تأکید کردند. مواردی مانند عدم حضور منظم، کم‌دقتی و نداشتن احترام به زمان و قوانین محیط کار، ازجمله مشکلات گزارش شده بود. این یافته‌ها نشان می‌دهد که آموزش‌های نظری به تنهایی نمی‌تواند ذهنیت حرفه‌ای لازم را ایجاد کند و برای پرورش اخلاق کاری و روحیۀ مسئولیت‌پذیری، نیازمند ترکیبی از آموزش‌های عملی، فرهنگ‌سازی و الگوهای رفتاری در محیط دانشگاهی هستیم. غفلت از این جنبه‌ها، باعث کاهش اعتماد کارفرمایان به نیروی کار جوان می‌شود.

مضمون 10. فاصله گرفتن دانشگاه از واقعیت‌های اقتصادی جامعه: کارفرمایان معتقد بودند که محتوای آموزشی دانشگاه‌ها عمدتاً در فضای جدا از شرایط اقتصادی و مالی واقعی کشور طراحی شده است. به‌روزرسانی نشدن سرفصل‌ها براساس نیازهای بومی بازار و قوانین جاری، باعث می‌شود دانشجویان با چالش‌های عملی روزمره مانند محاسبه مالیات حقوق یا آشنایی با قانون کار به خوبی آشنا نباشند. این موضوع ضرورت بازنگری و تطبیق محتواهای آموزشی با واقعیت‌های اقتصادی کشور را برجسته می‌کند.

مضمون 11. کم‌توجهی به توانایی تحلیل و تصمیم‌گیری: کارفرمایان به ضعف فارغ‌التحصیلان در تحلیل اطلاعات مالی و اتخاذ تصمیم‌های حرفه‌ای اشاره کردند. آنان بیان داشتند که دانش‌آموختگان بیشتر قادر به انجام امور مکانیکی و حفظی هستند، اما در مواجهه با مسائل پیچیده و نیازمند قضاوت حرفه‌ای دچار مشکل می‌شوند. این یافته‌ها نشان‌دهندۀ ضرورت تمرکز آموزش‌ها بر توسعۀ تفکر انتقادی، تحلیل مالی و مهارت‌های تصمیم‌گیری است.

مضمون 12. نداشتن روحیۀ یادگیری و انعطاف‌پذیری: کارفرمایان بیان کردند که بسیاری از فارغ‌التحصیلان جدید روحیۀ یادگیری مستمر و تطبیق با تغییرات محیط کار را ندارند. این کمبود به‌ویژه هنگام مواجهه با فناوری‌ها و نرم‌افزارهای جدید، مشکلاتی ایجاد می‌کند. آن‌ها انتظار دارند نیروی جوان بتواند سریع آموزش ببیند و با شرایط جدید سازگار شود، اما برخلاف این انتظار، برخی با تغییرات مقاومت می‌کنند. بنابراین، دانشگاه‌ها باید علاوه بر آموزش تخصصی، مهارت‌های یادگیری مادام‌العمر و انعطاف‌پذیری را در دانشجویان تقویت کنند.

مضمون 13. ضعف در نگارش و گزارش‌دهی حرفه‌ای: کارفرمایان ضعف قابل توجه فارغ‌التحصیلان در نگارش گزارش‌های مالی، نامه‌های اداری و تحلیل‌های حرفه‌ای را مطرح کردند. گزارش‌ها اغلب از نظر ساختار و شفافیت ضعیف بوده و برخی دانش‌آموختگان حتی به کپی‌برداری روی می‌آورند. این مسئله نشان‌دهندۀ نیاز به آموزش مهارت‌های نوشتاری و گزارش‌نویسی حرفه‌ای در برنامۀ درسی حسابداری است که نقش مهمی در ارتباطات حرفه‌ای ایفا می‌کند.

مضمون 14. وابستگی بیش‌ازحد به استاد و منابع آموزشی خاص: کارفرمایان معتقدند که بسیاری از دانشجویان حسابداری به جزوه‌ها و روش‌های آموزشی خاص وابسته‌اند و در محیط‌های کاری که نیازمند انعطاف و ابتکار است، دچار مشکل می‌شوند. این افراد استقلال فکری و توانایی حل مسئله مستقل را ندارند و به‌طور مکرر به دنبال راهنمایی مستقیم هستند. بنابراین، تقویت مهارت‌های خودآموزی، تفکر انتقادی و پژوهش مستقل در دانشجویان ضروری است.

مضمون 15. ناکافی بودن تعامل دانشگاه با صنعت و بازار کار: کارفرمایان تأکید کردند که دانشگاه‌ها ارتباط مؤثر و ساختاریافته‌ای با بازار کار و صنعت ندارند. این جداافتادگی موجب ایجاد شکاف بزرگ بین آموزش نظری و نیازهای واقعی حرفه‌ای می‌شود. آن‌ها معتقدند فراهم کردن فرصت‌های بازدید، کارآموزی و همکاری مستقیم دانشجویان با شرکت‌ها می‌تواند به کاهش این شکاف کمک کند و دانشجویان را بهتر برای ورود به بازار کار آماده سازد.

مضمون 16. نبود تجربۀ کار تیمی و تعامل بین‌فردی: کارفرمایان به ضعف چشمگیر فارغ‌التحصیلان حسابداری در مهارت‌های تعامل سازنده، همکاری تیمی و ارتباط حرفه‌ای اشاره کردند. این کمبود، به ویژه در محیط‌های کاری که هماهنگی و همکاری ضروری است، مشکل‌ساز می‌شود و نشان‌دهندۀ ضعف آموزش ساختاریافته در این حوزه در برنامۀ درسی دانشگاه‌ها است.

مضمون 17. ناآشنایی با استانداردهای اخلاق حرفه‌ای و محرمانگی: کارفرمایان نگرانی خود را نسبت به نبود آموزش کافی در زمینۀ اخلاق حرفه‌ای، محرمانگی اطلاعات و مسئولیت‌پذیری اخلاقی ابراز کردند. برخی فارغ‌التحصیلان نگرش ساده‌انگارانه به مسائل اخلاقی دارند که می‌تواند تبعات جدی در محیط کاری داشته باشد. این یافته ضرورت گنجاندن آموزش اخلاق حرفه‌ای مبتنی بر موارد عملی و واقعی را در برنامه‌های دانشگاهی تأکید می‌کند.

مضمون 18. ضعف در آشنایی با قوانین و مقررات مالیاتی و بیمه‌ای: کارفرمایان معتقدند بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانش کافی و کاربردی دربارۀ قوانین مالیاتی، بیمه‌ای و مقررات مرتبط با حسابداری ندارند. این ضعف در محیط واقعی کار مشکلات جدی ایجاد می‌کند و نشان‌دهندۀ نیاز به، به‌روزرسانی و تقویت آموزش قوانین کاربردی در برنامۀ درسی دانشگاه‌ها است.

مضمون 19. وابستگی بیش‌ازحد به مدرک‌گرایی و بی‌علاقگی به مهارت‌اندوزی: کارفرمایان به فرهنگ نادرست مدرک‌گرایی در میان دانشجویان و فارغ‌التحصیلان اشاره کردند که باعث شده بسیاری تنها به گرفتن مدرک اهمیت دهند و از کسب مهارت‌های عملی و کاربردی غافل شوند. این یافته ضرورت تغییر نگرش آموزشی و اجتماعی به سمت مهارت‌محوری و توانمندسازی واقعی را تأکید می‌کند.

مضمون 20. فاصلۀ زیاد با نیازهای فناورانه حسابداری مدرن: کارفرمایان به شکاف قابل توجه میان دانشجویان حسابداری و فناوری‌های نوین بازار اشاره کردند. در حالی که بازار کار به سرعت به سمت استفاده از سیستم‌های ERP، هوش تجاری و ابزارهای اتوماسیون مالی پیش می‌رود، دانشجویان بیشتر با نرم‌افزارهای پایه مانند اکسل آشنا هستند و از فناوری‌های پیشرفته بی‌اطلاع‌اند. این موضوع ضرورت بازنگری و به‌روزرسانی آموزش فناوری‌های روز در دانشگاه‌ها را آشکار می‌سازد تا فارغ‌التحصیلان بتوانند در محیط رقابتی بازار کار موفق عمل کنند.

در جمع‌بندی تحلیل داده‌های کیفی، مجموعۀ ۲۰ مضمون اصلی شناسایی‌شده در این پژوهش را می‌توان در قالب یک الگوی جامع و یکپارچه تبیین کرد. این الگو، ابعاد گوناگون شکاف میان آموزش دانشگاهی حسابداری و نیازهای واقعی بازار کار را در پنج بعد کلان طبقه‌بندی می‌کند. چنین دسته‌بندی‌ای امکان تحلیل عمیق‌تر چرایی و چگونگی بروز این شکاف را فراهم می‌آورد. این الگوی جامع نشان می‌دهد که ضعف آمادگی حرفه‌ای دانش‌آموختگان تنها نتیجۀ ضعف علمی نیست، بلکه حاصل ترکیبی از ناکارآمدی محتوای آموزشی، نبود پیوند با صنعت، بی‌توجهی به مهارت‌های نرم و عقب‌ماندگی فناورانه است. برای کاهش این شکاف، بازنگری ساختاری در آموزش حسابداری، تغییر رویکرد از «مدرک‌محوری» به «مهارت‌محوری» و تقویت تعامل دانشگاه با صنعت ضروری به نظر می‌رسد.

 

بحث و نتیجه‌گیری

پژوهش حاضر با هدف شناسایی دیدگاه و انتظارات کارفرمایان ایرانی از دانش و مهارت‌های فارغ‌التحصیلان جوان حسابداری و بررسی شکاف میان آموزش دانشگاهی و الزامات واقعی بازار کار انجام شد. تحلیل یافته‌ها بر پایۀ ۲۰ مضمون اصلی و طبقه‌بندی آن‌ها در قالب پنج بعد کلان، تصویری جامع از چالش‌های اشتغال‌پذیری حسابداران جوان در ایران ترسیم می‌کند. در ادامه، این ابعاد به تفکیک مورد بحث قرار می‌گیرند.

کاستی‌های مهارتی و دانشی: یکی از برجسته‌ترین یافته‌های این پژوهش، شکاف دانشی میان آموزش‌های دانشگاهی و نیازهای حرفه‌ای بازار کار بود. کارفرمایان به‌صراحت بیان داشتند که دانش‌آموختگان علی‌رغم برخورداری از اطلاعات نظری، از مهارت‌های پایه مانند تحلیل صورت‌های مالی، درک فرایندهای مالیاتی یا شناخت رویه‌های حسابرسی برخوردار نیستند. این یافته با پژوهش روی (2023) و کراوفورد و همکاران (2024) همسو است که تأکید داشتند آموزش دانشگاهی در کشورهای در حال توسعه اغلب بر مفاهیم نظری تمرکز دارد و در انتقال مهارت‌های عملی ناکارآمد است. علاوه بر این، ضعف در زبان تخصصی حسابداری، تحلیل داده‌های مالی و تسلط ناکافی بر استانداردهای بین‌المللی، از موارد پرتکراری بود که توسط کارفرمایان مطرح شد. این شکاف مهارتی، خطر افزایش میزان بیکاری فارغ‌التحصیلان را به همراه دارد و کیفیت تصمیم‌گیری‌های مالی در سازمان‌ها را نیز تهدید می‌کند.

ضعف در آموزش کاربردی و عملی: مضامینی مانند «نبود آموزش پروژه‌محور»، «فاصله با دنیای واقعی»، و «عدم آشنایی با فرایندهای مالی در محیط واقعی»، به روشنی نشان دادند که نظام آموزش عالی ایران، به‌ویژه در رشتۀ حسابداری، فاقد رویکرد «یادگیری مبتنی بر تجربه» است. اکثر کارفرمایان بر این باور بودند که دانشگاه‌ها به جای فراهم‌سازی فرصت‌های کارآموزی، پروژه‌های میدانی و حل مسئله‌های واقعی، دانشجویان را با محفوظات و آزمون‌های نظری مشغول نگه می‌دارند. این یافته با پژوهش مهدوی و سرمدی‌نیا (1402) هم‌راستا است. آنان نیز تأکید کردند که فقدان تجربۀ عملی در دوران تحصیل، آمادگی روانی و عملکرد حرفه‌ای دانش‌آموختگان را به‌شدت تضعیف می‌کند. در واقع، عدم حضور دانشجویان در سناریوهای واقعی مالی و حسابرسی، موجب ایجاد «شکاف آمادگی» شده است که کارفرمایان در عمل با آن مواجه‌اند.

کمبود تربیت حرفه‌ای و شخصیتی: بعد سوم به چالش‌های شخصیتی، روان‌شناختی و نگرشی دانش‌آموختگان می‌پردازد. یافته‌ها نشان داد که ضعف در مهارت‌های نرم مانند ارتباط مؤثر، کار تیمی، حل تعارض و خودانگیزشی، یکی از موانع جدی در جذب و نگهداشت حسابداران جوان است. کارفرمایان معتقد بودند که دانشگاه‌ها صرفاً بر دانش فنی تأکید دارند و فرصت کافی برای رشد «هوش هیجانی»، «اخلاق حرفه‌ای» و «انعطاف‌پذیری ذهنی» فراهم نمی‌کنند. این موضوع با یافته‌های داف (2021) و وارتن و منسا (2022) هم‌خوانی دارد؛ آنان نیز خاطرنشان کردند که حسابداران در قرن ۲۱ علاوه بر شایستگی فنی، به مهارت‌های رفتاری و بین‌فردی برای تعامل با ذی‌نفعان متعدد نیاز دارند. پژوهش بادآور‌نهندی و تقی‌زاده‌خانقاه (1398) نیز در سطح داخلی، نشان داد که انتخاب رشته و شکل‌گیری نگرش حرفه‌ای در ایران، بیشتر تحت‌تأثیر توقعات بیرونی است تا شناخت درونی از ویژگی‌ها و علایق فردی.

ضعف نظام دانشگاهی در ارتباط با صنعت: بعد چهارم به فاصله نهادی میان دانشگاه و صنعت می‌پردازد. کارفرمایان از نبود تعامل ساختاریافته میان دانشگاه‌های حسابداری و نهادهای مالی، حسابرسی و اقتصادی کشور انتقاد داشتند. ضعف در کارآموزی، نبود برنامه‌های مشترک با صنعت و بی‌توجهی به نیازهای واقعی بازار، باعث شده است فارغ‌التحصیلان بدون آمادگی لازم وارد محیط کار شوند. این فاصله نهادی، با مضمون‌هایی چون «بی‌اعتمادی به مدارک دانشگاهی»، «تأثیر برند دانشگاه در استخدام»، و «انتظارات اندک از فارغ‌التحصیلان جدید» پیوند خورده و نشان می‌دهد که در نبود تعامل اثربخش، شاخص‌هایی چون معدل یا دانشگاه محل تحصیل، جایگزین ارزیابی دقیق شایستگی حرفه‌ای شده‌اند. این نتایج با پژوهش بختیاری و بیگلر (1398) و همچنین پیری‌سقرلو و تحریری (1402) هم‌راستا است که نشان دادند نابرابری در فرصت‌های شغلی بر اساس برند دانشگاهی و معدل، به نوعی تبعیض ساختاری دامن می‌زند و موجب افزایش بی‌انگیزگی و احساس بی‌عدالتی در میان دانش‌آموختگان می‌شود.

عقب‌ماندگی فناورانه: آخرین بعد تحلیلی، ناظر بر ضعف در آمادگی فناورانه دانش‌آموختگان حسابداری است. در حالی که جهان به‌سوی بهره‌گیری گسترده از ابزارهایی چون هوش مصنوعی، داده‌کاوی مالی، بلاک‌چین و فین‌تک در حسابداری حرکت می‌کند، کارفرمایان ایرانی از نبود آموزش فناوری‌های نوین و تسلط ضعیف فارغ‌التحصیلان بر نرم‌افزارهای تخصصی انتقاد داشتند. این یافته با پژوهش‌های جدید ازجمله کراوفورد و همکاران (2024) هم‌خوان است؛ پژوهشگرانی که تأکید داشتند دانشگاه‌ها باید با تحول دیجیتال همگام شوند و آموزش فناوری‌محور را در هستۀ دروس خود قرار دهند. عقب‌ماندگی فناورانه نه‌تنها کاهش اشتغال‌پذیری را در پی دارد، بلکه اعتبار حرفه‌ای حسابداران کشور را در سطح بین‌المللی خدشه‌دار می‌کند.

پژوهش حاضر در پی پاسخ‌گویی به پنج سؤال اصلی طراحی شده بود که یافته‌های آن، تصویر جامع و معناداری از انتظارات و نگرش‌های کارفرمایان ایرانی نسبت به دانش و مهارت‌های فارغ‌التحصیلان حسابداری ارائه می‌دهد.

در پاسخ به سؤال اول که به شناسایی دانش و مهارت‌های ضروری و کاربردی برای حسابداران جوان می‌پردازد، نتایج به‌وضوح نشان داد که کارفرمایان فراتر از دانش نظری بر اهمیت مهارت‌های عملی و فناورانه تأکید دارند. توانمندی در استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی، مهارت‌های فناوری اطلاعات و تسلط بر ابزارهای نوین حسابداری از یک سو و مهارت‌های نرم مانند ارتباط مؤثر، کار تیمی، حل مسئله و مدیریت زمان از سوی دیگر، از مؤلفه‌های کلیدی برای موفقیت حرفه‌ای شناخته شده‌اند. این یافته با مطالعاتی چون پژوهش نی و ماستور (2024) و داف (2021) همسو است که بر اهمیت مهارت‌های چندبعدی و فراگیری جامع فنی و رفتاری تأکید دارند.

در پاسخ به سؤال دوم که به بررسی شکاف‌های میان آموزش دانشگاهی و نیازهای بازار کار اختصاص داشت، تحلیل داده‌ها بیانگر وجود شکافی عمیق است. آموزش‌های دانشگاهی غالباً مبتنی بر مباحث نظری و فاقد تأکید کافی بر آموزش عملی، کار پروژه‌محور و تجربۀ میدانی است. این موضوع در تضاد با انتظارات کارفرمایان بوده و موجب کاهش آمادگی فارغ‌التحصیلان برای مواجهه با چالش‌های واقعی بازار کار شده است. نتایج این بخش، با یافته‌های پژوهش جامعی (1397) و کراوفورد و همکاران (2024) هم‌راستا است که بر ناکافی بودن تلفیق آموزش تئوری و عمل در نظام آموزشی کشور تأکید کرده‌اند.

در پاسخ به سؤال سوم دربارۀ نگرش کارفرمایان نسبت به دانشگاه محل تحصیل، مشخص شد که ترجیح و اعتماد بیشتر به فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی وجود دارد و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های آزاد یا پیام‌نور کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. این نگرش موجب شکل‌گیری نوعی تبعیض نهادی و کاهش فرصت‌های عادلانه در جذب نیروی کار می‌شود. این موضوع، مشابه یافته‌های بختیاری و بیگلر (1398) است که به نقش مؤثر برند دانشگاه در تصمیم‌های استخدامی اشاره کرده‌اند، هرچند در مقیاس جهانی این موضوع کمتر برجسته است و ناشی از ساختار متمرکز نظام آموزش عالی ایران است.

در پاسخ به سؤال چهارم که مرتبط با انتظارات کارفرمایان برای بهبود کیفیت آموزش و کاهش شکاف مهارتی است، پیشنهادهای مشخصی از سوی شرکت‌کنندگان ارائه شد. افزایش آموزش‌های کاربردی و پروژه‌محور، بهره‌گیری از استادان دارای تجربۀ عملی، به‌روزرسانی محتواهای درسی با توجه به فناوری‌های نوین و گسترش همکاری‌های دانشگاه با صنعت از جمله راهکارهای اصلی به شمار می‌روند. این یافته‌ها همسو با پژوهش رابسون (2023) و بیک‌بشرویه و همکاران (1402) است که ضرورت پیوند نزدیک‌تر دانشگاه و بازار کار را یادآور شده‌اند.

درنهایت، در پاسخ به سؤال پنجم دربارۀ نقش تجربۀ کاری، مهارت‌های نرم و شایستگی‌های غیرفنی، یافته‌ها مؤید اهمیت بسیار فراوان این عوامل در ارزیابی و جذب حسابداران جوان است. کارفرمایان به مهارت‌هایی همچون انعطاف‌پذیری، خودانگیزشی، توانایی کار تیمی و مهارت‌های ارتباطی به مراتب بیشتر از دانش صرف نظری توجه دارند. این موضوع با مطالعات نوذری و همکاران (1400) و فینچ و همکاران (2013) نیز هم‌خوانی دارد که مهارت‌های نرم و رفتاری را به‌عنوان شاخص‌های مهم اشتغال‌پذیری مطرح کرده‌اند.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که شکاف میان دانشگاه و بازار کار، نه صرفاً یک مشکل مهارتی، بلکه یک مسئلۀ نهادی، روان‌شناختی و فناورانه است که از کاستی‌های نظام آموزش عالی و ناکارآمدی فرایند استخدام ناشی می‌شود. یافته‌ها حاکی از آن است که نظام دانشگاهی باید از وضعیت «منفعل و ایزوله» خارج شده و با اصلاحات ساختاری، محتوایی و اجرایی به‌صورت فعال با صنعت در تعامل باشد. ازجمله اقدامات مؤثر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

·       بازنگری در محتوای دروس حسابداری با محوریت کاربرد و فناوری؛

·       گسترش برنامه‌های کارآموزی و پروژه‌محور؛

·       استفاده از استادان با تجربۀ حرفه‌ای در تدریس؛

·       ایجاد مراکز مشترک مهارتی میان دانشگاه و نهادهای مالی و

·       طراحی چارچوب ارزیابی شایستگی مبتنی بر عملکرد، نه معدل یا دانشگاه.

در غیر این صورت، روند روبه‌رشد «بحران اشتغال‌ناپذیری تحصیل‌کردگان» در رشتۀ حسابداری، می‌تواند به ناامیدی نیروهای متخصص، مهاجرت ذهنی و حتی ترک حرفه منجر شود. این یافته‌ها را باید زنگ بیدارباشی جدی برای سیاست‌گذاران آموزشی، مدیران منابع انسانی و مسئولان دانشگاه‌ها تلقی کرد که بی‌توجهی به واقعیت‌های بازار کار، نه‌تنها آیندۀ حرفه‌ای حسابداران، بلکه کیفیت نظام مالی و اقتصادی کشور را نیز در معرض تهدید قرار می‌دهد.

براساس یافته‌های این پژوهش، پیشنهادهای متعددی برای بهبود پیوند میان آموزش دانشگاهی و نیازهای بازار کار در رشتۀ حسابداری مطرح می‌شود. نخست، لازم است بازنگری اساسی در محتوای برنامۀ درسی دانشگاهی صورت گیرد؛ تمرکز صرف بر دروس نظری بدون تلفیق با آموزش‌های مهارتی و پروژه‌محور، موجب ناتوانی فارغ‌التحصیلان در مواجهه با شرایط واقعی بازار کار می‌شود. از این رو، پیشنهاد می‌شود دروس عملی، کارگاهی و نرم‌افزاری به‌طور جدی در برنامۀ درسی گنجانده شود. همچنین، تقویت تعامل نظام‌مند میان دانشگاه و صنعت از طریق انعقاد تفاهم‌نامه با نهادهای حرفه‌ای مانند سازمان حسابرسی، انجمن‌های حسابداری، شرکت‌های بورسی و مؤسسه‌های حسابرسی می‌تواند زمینه‌ساز فرصت‌های کارآموزی واقعی، پروژه‌های مشترک، بازدیدهای میدانی و تبادل تجربیات حرفه‌ای گردد. در همین راستا، طراحی و اجرای دوره‌های کوتاه‌مدت تخصصی توسط انجمن‌های صنفی و سازمان‌های حرفه‌ای در زمینه‌هایی چون نرم‌افزارهای مالی، حسابداری مالیاتی، تحلیل داده‌های مالی و هوش تجاری، می‌تواند بخشی از خلأ مهارتی موجود را جبران نماید. از سوی دیگر، بازنگری در فرایندهای جذب نیروی انسانی در سازمان‌ها نیز ضروری است. کارفرمایان باید در ارزیابی متقاضیان شغلی صرفاً به مدارک دانشگاهی و معدل تکیه نکنند، بلکه معیارهایی نظیر سوابق مهارتی، تسلط بر نرم‌افزارهای کاربردی، توانمندی‌های رفتاری، تجربۀ پروژه‌ای و مهارت‌های ارتباطی را نیز مدنظر قرار دهند. همچنین، دانشگاه‌ها می‌توانند از طریق گنجاندن کارگاه‌های مهارت‌افزایی، دروس اختیاری یا برنامه‌های توسعۀ فردی، مهارت‌های نرم مانند تفکر انتقادی، مدیریت زمان، کار تیمی، مهارت حل مسئله و فن بیان را در دانشجویان تقویت کنند. ایجاد و توسعۀ مراکز مشاورۀ شغلی فعال در دانشگاه‌ها نیز از دیگر راهکارهای مؤثر است؛ این مراکز می‌توانند با ارائۀ خدماتی چون تحلیل فرصت‌های بازار کار، آموزش رزومه‌نویسی و آمادگی مصاحبه، نقش مؤثری در آماده‌سازی فارغ‌التحصیلان برای ورود مؤثر به بازار ایفا کنند.

علاوه بر پیشنهادهای اجرایی، این پژوهش افق‌های جدیدی را نیز برای مطالعات آتی می‌گشاید. برای مثال، می‌توان با بهره‌گیری از رویکرد کیفی، به تحلیل دیدگاه‌های دانشجویان و استادان دانشگاه دربارۀ وضعیت پیوند آموزش و بازار کار پرداخت و شکاف ادراکی میان سه ضلع دانشگاه، دانشجو و کارفرما را بررسی کرد. همچنین، انجام پژوهش‌های تطبیقی میان ایران و کشورهای دیگر (خصوصاً کشورهای در حال توسعه) می‌تواند به شناسایی الگوهای موفق در همسویی آموزش دانشگاهی با بازار کار کمک کند. سنجش اثربخشی دوره‌های مهارتی و حرفه‌ای در بهبود اشتغال‌پذیری دانش‌آموختگان نیز از دیگر موضوعات قابل بررسی است که می‌تواند با استفاده از روش‌های شبه‌آزمایشی صورت گیرد. علاوه بر این، مطالعه عوامل روان‌شناختی و انگیزشی مؤثر بر تصمیم‌گیری کارفرمایان در جذب نیرو، با بهره‌گیری از رویکرد روان‌شناسی صنعتی و سازمانی، می‌تواند ابعاد جدیدی از فرایند استخدام را آشکار سازد. درنهایت، تحلیل سیاست‌های کلان آموزش عالی کشور از منظر اثرگذاری بر کیفیت آموزش و اشتغال‌پذیری در رشتۀ حسابداری، موضوعی مهم و راهبردی است که می‌تواند مبنای اصلاحات ساختاری در نظام آموزش عالی قرار گیرد.

علی‌رغم تلاش پژوهش حاضر در ارائۀ تصویری واقعی، دقیق و عمیق از دیدگاه‌های کارفرمایان نسبت به آمادگی شغلی فارغ‌التحصیلان حسابداری، این مطالعه با محدودیت‌هایی همراه بوده است که باید در تفسیر یافته‌ها و تعمیم نتایج مدنظر قرار گیرد. نخست، از حیث جغرافیایی و شیوۀ نمونه‌گیری، این پژوهش تنها در برخی استان‌های کشور و با بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری هدفمند انجام شده است؛ ازاین‌رو، دیدگاه‌های استخراج‌شده الزاماً قابل تعمیم به کلیۀ کارفرمایان در سطح ملی یا تمام صنایع فعال در حوزۀ حسابداری نیست. دوم، ماهیت کیفی پژوهش و تکیه بر مصاحبه‌های عمیق، اگرچه امکان فهم ژرف‌تری از تجربیات و ادراکات را فراهم می‌سازد، اما با محدودیت‌هایی همچون سوگیری‌های ناخودآگاه مصاحبه‌شوندگان، وابستگی به مهارت تحلیل پژوهشگر و محدودیت در تعمیم‌پذیری نتایج همراه است. سوم، تمرکز پژوهش صرفاً بر دیدگاه کارفرمایان باعث شده است که سایر دیدگاه‌های مکمل مانند دانشجویان، استادان دانشگاه و سیاست‌گذاران آموزشی نادیده گرفته شود؛ این مسئله ممکن است در تبیین شکاف‌های موجود میان دانشگاه و بازار کار، به نوعی عدم جامعیت منجر شده باشد. چهارم، برخی مصاحبه‌شوندگان به دلیل مشغله‌های شغلی، ملاحظات زمانی یا دغدغه‌های مرتبط با حریم خصوصی سازمانی، از ارائۀ پاسخ‌های تفصیلی و مثال‌های کاربردی خودداری کردند که این امر می‌تواند بر عمق و غنای داده‌های کیفی اثرگذار باشد. پنجم، اتخاذ رویکرد صرفاً کیفی در پژوهش حاضر، امکان سنجش کمی شدت شکاف‌ها، آزمون فرضیه‌ها یا اولویت‌بندی دقیق انتظارات کارفرمایان را محدود کرده است؛ در حالی‌که استفاده از رویکردهای ترکیبی (کمی–کیفی) می‌توانست تحلیلی جامع‌تر و چندبعدی‌تر از مسئله ارائه دهد. نهایتاً، با توجه به پویایی و تغییرات مستمر در بازار کار حسابداری در ایران که متأثر از تحولات اقتصادی، مقرراتی و فناوری‌های نوین است، یافته‌های این پژوهش ممکن است در بافت‌های زمانی دیگر یا در آینده‌ای نزدیک نیازمند بازنگری و به‌روزرسانی باشند. از این‌رو، پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آتی، این محدودیت‌ها را در طراحی و اجرای مطالعات بعدی مدنظر قرار دهند.

 

References

Badavar Nahandi, Y., & Taghizadeh Khangah, V. (2019). Accounting major choice in iranian universities. Empirical Research in Accounting, 9(1), 93-118. (In Persian).

Beik Boshrouyeh, A., Abbaszadeh, M. R., Lari Dashtbayaz, M., & Karimi, M. (2023). The accounting education gap and professional needs: examining educational components using grounded theory. Accounting and Auditing Review, 30(3), 398-431. (In Persian).

Bakhtiari, M., & Biglar, K. (2019). Employment of recent university graduates in iranian firms' internal audit department. Empirical Research in Accounting, 9(2), 93-120. (In Persian).

Becker, G. S. (1918). Human capital: a theoretical and empirical analysis, with special reference to education. Chicago: University of Chicago Press. 

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.

Baghoomian, R., & Rahimi Baghi, A. (2010). The barriers of accounting education development in iran. Empirical Studies in Financial Accounting, 8(32), 49-72. (In Persian).

Candy, P. C. (1991). Self-Direction for Lifelong Learning. A Comprehensive Guide to Theory and Practice. Jossey-Bass, 350 Sansome Street, San Francisco, CA 94104-1310.

Crawford, V., Brimble, M., & Freudenberg, B. (2024). Can work integrated learning deliver employability? International post-graduate accounting students. Accounting & Finance, 64(1), 1061-1082.  

Clor Proell, S., Even Tov, O., Lee, C. M., & Rajgopal, S. (2025). Bridging the gap between academia and practice in accounting. Accounting Horizons, 39(1), 1-14. 

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The "what" and "why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268. 

Daff, L. (2021). Employers’ perspectives of accounting graduates and their world of work: software use and ICT competencies. Accounting Education, 30(5), 495-524. 

Eimer, A., & Bohndick, C. (2023). Employability models for higher education: A systematic literature review and analysis. Social Sciences & Humanities Open, 8(1), 100588. 

 Edmonds, D. M., Zayts-Spence, O., Fortune, Z., & Fung, J. S. Y. (2024). Graduates’ perceptions and employers’ expectations: Essential skills in Hong Kong workplaces during the COVID-19 pandemic and beyond. Industry and Higher Education, 38(4), 385-395. 

Finch, D. J., Hamilton, L. K., Baldwin, R., & Zehner, M. (2013). An exploratory study of factors affecting undergraduate employability. Education + Training, 55(7), 681-704. 

Fakhari, H., & Dadgar, S. (2018). Examining the expectation-practice gap of professional skills training in accounting graduates with an emphasis on undergraduate studies. Journal of Educational Planning Studies, 6(12), 168-188. (In Persian).

Gyekye, K. A., & Amo, O. (2024). Quality of accounting graduates and employers’ expectations in Ghana. Journal of International Education in Business, 17(3), 395-415.  

 Hassall, T., Joyce, J., Montaño, J. L. A., & Anes, J. A. D. (2005, December). Priorities for the development of vocational skills in management accountants: A European perspective. In Accounting forum (Vol. 29, No. 4, pp. 379-394). No longer published by Elsevier.

Jackson, D. (2016). Re-conceptualising graduate employability: The importance of pre-professional identity. Higher Education Research & Development, 35(5), 925-939. 

 Jackling, B., & De Lange, P. (2009). Do accounting graduates’ skills meet the expectations of employers? A matter of convergence or divergence. Accounting Education: an international journal, 18(4-5), 369-385.

 Jamei, R. (2018). Investigating the appropriateness of the content and methods of accounting education (MA) with the labor market required skills: from the perspective of accounting PhD students, university professors and members of the Iranian society of CPAs. Research in Teaching, 6(3), 218-233. (In Persian).

KKavanagh, M. H., & Drennan, L. (2008). What skills and attributes does an accounting graduate need? Evidence from student perceptions and employer expectations. Accounting & Finance, 48(2), 279-300.

 Khademi, K. M., Khodayi, S. M., & Rahimi, B. (2022). Identifying and ranking barriers to employment of university graduates in the Iranian labor market. (In Persian).

Klibi, M. F., & Oussii, A. A. (2013). Skills and attributes needed for success in accounting career: Do employers' expectations fit with students' perceptions? Evidence from Tunisia. International Journal of Business and management, 8(8), 118. 

Kolb, D. A. (2014). Experiential learning: Experience as the source of learning and development. FT press.

 Kwarteng, J. T., & Mensah, E. K. (2022). Employability of accounting graduates: analysis of skills sets. Heliyon, 8(7).

Larios Soldevilla, O. A., Mendoza Ibarra, V., Moscoso Cuaresma, J. R., Urdanegui Sibina, R., Stone, D., Huamani Cerron, A., & Pretell Pintado, E.A. (2025). Transforming accounting education: integrating technological, soft and research skills in education. Cogent Education, 12(1), 2478304.

Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Newbury Park.  

Mashayekhi, B., & Shafi Poor, S. M. (2012). Investigation of accounting education system efficiency in iranian universities. Accounting and Auditing Review, 19(67), 119-142. (In Persian).

Mojtahedzadeh, V., Alavi Tabari, S. H., & Moradipar, F. (2010). Required Knowledge and Skills for Accounting Graduates (Case Study: West Azerbaijan). Journal of Accounting Knowledge, 1(1), 73-87. (In Persian).

Malekian, E., Kamyabi, Y., & Ebrahimi Majd, H. (2022). Presenting the model to development skills and quality of work of an Auditor from the profession and employer’s point of view. Empirical Research in Accounting, 12(3), 361-384. (In Persian).

Mahdavi, G., & Sarmadinia, A. (2023). The Perspective of Faculty Members of Iranian State Universities about the Influential Factors on Effectiveness of Accounting Teaching. Journal of Accounting Knowledge, 14(1), 93-118. (In Persian).

Mennati, V., & Mohammadi, H. (2022). Factors affecting first-year students’ choice of accounting major. Financial Accounting Knowledge, 9(4), 151-186. (In Persian).

Nozari, H., Karimi, A., & Daneshniya, E. (2022). The issue of job Search for university graduates and related factors (Case study: Kharazmi University graduates). (In Persian).

Naseri, H., Karami, G., & Hejazi, R. (2023). Providing a Model for the Enhancement of Accounting Education in Higher Education in Iran. Accounting and Auditing Review, 30(2), 380-397. (In Persian).

Nie, Y., & Mastor, N. H. (2024). Accounting employability: a systematic review of skills, challenges, and initiatives. Cogent Business & Management, 11(1), 2433161.

Piri Sagharloo, M., & Tahriri, A. (2023). Major components affecting the development of accounting education in iranian universities. (In Persian).

Puriboriboon, P. (2025). Employers’ Expectations for Accounting Graduates in an Era of Disruptive Innovation. Human Behavior Development and Society, 26(1). 

Roy, S. (2023). Graduate readiness for a professional career in accounting – an investigation of employers’ perspectives in Fiji. Pacific Accounting Review, 35(2), 314-335. 

Rahimi, F., Darzian Azizi, A., Mehrali Zadeh, Y., & Maleki, A. (2023). Designing the employability model of university graduates. New Educational Approaches, 17(2), 87-114. (In Persian).

Rasoli, F., Nakhaei, H., Taleb Niya, G., & Ghanifar, M. H. (2021). Examining the factors and components needed for the paradigm model of education - skills in the field of accounting by the grand theory method. Political Sociology, 3(4), 3224-3245. (In Persian).

Robson, J. (2023). Graduate employability and employment. In Assessing the Contributions of Higher Education (pp. 177-196). Edward Elgar Publishing. 

Spencer, L. M., & Spencer, S. M. (1993). Competence at Work Models for Superior Performance. John Wiley & Sons.  

Salehi, M., Nasirzadeh, F., & Rostami, V. (2014). Accounting education challenge from of the accounting professions and academics perception, case of iranian accounting society. Auditing Knowledge Journal, 14(54), 67-86. (In Persian).

Vaughan, K. (2008). Workplace learning: A literature review.

Webb, J., & Chaffer, C. (2016). The expectation performance gap in accounting education: a review of generic skills development in UK accounting degrees. Accounting Education, 25(4), 349-367.

Wan, S. Y. (2025). Information Literacy for Lifelong Learning.  

Yorke, M. (2006). Embedding employability into the curriculum. Higher Education Academy.

 

---

[1] 1. گروه حسابرسی، واحد رامسر، دانشگاه آزاد اسلامی، رامسر، ایران (نویسندۀ مسئول)   (Email: [e-mail])

[2] 2. گروه حسابرسی، واحد رامسر، دانشگاه آزاد اسلامی، رامسر، ایران (Email: [e-mail])  

 

DOI: 10.30486/FBRA.2025.140403021207790

 

[3] . Competency Theory

[4] . Self-Determination Theory

[5] . Lifelong Learning

[6] . Blended Learning

[7] . Spencer & Spencer

[8] . Thematic Analysis

[9] . Purposeful Sampling

[10] . Maximum Variation Sampling

[11] . Theoretical Saturation

[12] . Semi-Structured Interview

[13]  Credibility

[14]  Confirmability

[15]  Dependability

[16]  Transferability

[17]  Member Checking

[18]  Peer Debriefing

[19]  Audit Trail

---