Analyzing the role of auditors' moral intelligence in the tendency to blow the whistle

Alidadi, Hosin; asayesh, farzad

doi:10.30486/FBRA.1403.1126191

Manuscript ID : 140304201126191 Visit : 230 Page: 26 - 40

10.30486/FBRA.1403.1126191

Article Type: Original Research

Analyzing the role of auditors' moral intelligence in the tendency to blow the whistle

Subject Areas : Financial and Behavioral Researches in Accounting

Hosin Alidadi ^{1
*} , farzad asayesh ²

1 - Accounting PhD student, Department of Accounting, Shahrood Branch, Islamic Azad University, Shahrood, Iran
2 - Department of Business Management, Humanities, Islamic Azad University, Shahre-e Qods Branch, Tehran, Iran.

Received: 2024-07-13 Accepted : 2024-10-28 Published : 2024-11-02

Keywords: Keywords: moral intelligence, disclosure, whistle-blowing, certified public accountants.,

Abstract :

Abstract: This research was conducted with the aim of investigating the role of moral intelligence in the tendency to disclose (whistleblowing) in the public accountant community of Iran. The research method is a descriptive correlational type of research, and by using Morgan's Krejci table, 297 people from chartered accountants working in 1402 were selected as the sample size using a purposive sampling method and the moral intelligence questionnaire of Lenik and Keel (2005) and the questionnaire of tendency to Afshagari Alineqian et al. (2015) answered. Data analysis was done using Kolmogorov Smirnov test, Pearson correlation test and stepwise regression analysis and statistical software. The findings showed that there is a significant and positive relationship between the moral intelligence of auditors and the willingness to disclose, and moral intelligence can predict the willingness to disclose in certified accountants. In the above explanation, it can be said that according to logical approaches in moral decision-making, moral intelligence directly leads to moral judgment in people, and the core of this relationship is logical reasoning. This ability can act as a guide for the auditor's behavior and actions and provide his inner ability to recognize in critical decision-making situations.

References:

الف) فارسی سپهوند، رضا؛ حکاک، محمد؛ فتحی چگنی، فریبرز؛ سپهوند، مسعود. (1399). اثر مقبولیت مدیران سازمان بر قصد افشاگری با نقش میانجی شجاعت اخلاقی (مورد مطالعه: دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره) نوشهر)، فصلنامه علمی آموزش علوم دریایی، 7 (2)، 76-61.
صفری شاد، فرانک؛ رحیمی، ابراهیم و عباسی رستمی، نجیبه. (1397). تحلیل تاثیر اخلاق اسلامی کار بر تمایل به سوت زنی و افشاگری، فصلنامه علمی- تخصصی اسلام و مدیریت، 7 (14)، 152-135.
عباسعلي زاده، منصوره (1386). هوش معنوي و تهيه ابزاري براي سنجش آن، رساله كارشناسي ارشد تهران، دانشگاه علامه طباطبايي، دانشكده روان شناسي و علوم تربيتي.
عموزاد مهدیرجی، یاسر. (1397). بررسی رابطه بین هوش سازمانی و هوش اخلاقی با عملکرد شغلی کارکنان شهرداری بهشهر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهشهر.
فتاحی، لیلا. (1395). رابطه هوش اخلاقی و هوش فرهنگی با تعهد شغلی معلمان زن مقطع ابتدایی شهر کرمانشاه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان کرمانشاه، مرکز پیام نور کرمانشاه.
فرهادی‌نژاد، محسن و جعفری، سکینه. (1398). شناسایی علل افشاگری سازمانی و دلایل عدم تمایل به افشاگری در سازمان‌های دولتی، مدیریت سازمان‌های دولتی، 7 (4)، ص 78-65.
محمدی، محسن. (1398). ارزیابی تاثیر تعهد سازمانی و ارزش‌های اخلاقی بر میزان افشاگری حسابداران (مورد مطالعه: سازمان تامین اجتماعی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی علامه نایینی، گروه حسابداری.
منافزاده زارع، روزیتا. (1398). تاثیر جو اخلاقی بر سکوت سازمانی و افشاگری (سوت زنی)حسابرس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی بصیر - آبیک، گروه علوم انسانی.
نژاد تولمی، بابک؛ رهنمای رودپشتی، فریدون؛ نیکو مرام، هاشم؛ و وکیلی فرد، حمیدرضا. (1398). بررسی تمایل به افشاگری تقلب حسابداری در بین حسابداران بخش خصوصی و عمومی مبتنی بر عدالت رویه‌ای، تعاملی و توزیعی، فصلنامه علمی پژوهشی دانش حسابداری مالی، دوره 6، شماره 4، ص 47-75.
هاشمی، مصطفی؛ سلوکی، علی و پیرعلیلو، هادی. (1398). بررسی رابطه بین استدلال اخلاقی حسابرسان و انگیزه افشاگری با توجه به سن آنها، چهارمین کنفرانس ملی اقتصاد، مدیریت و حسابداری، اهواز.
ب) انگلیسی Al-Masri, A. R., Maabreh, S. M., & Hatamleh, H. M. (2020). Moral Intelligence and Its Relationship to Social Responsibility and Achievement Motivation Among Jadara University Students. Technium Social Sciences Journal, 10, 394-408. Bani-Khalid, T., & Al-Adamat, A. M. (2020). Does moral intelligence affect corporate social responsibility disclosures? a field study of the financial statements preparers in the Jordanian industrial sector. International Journal of Scientific & Technology Research, 8(11), 561-568. Ceva, E., & Bocchiola, M. (2020). Theories of whistleblowing. Philosophy Compass, 15(1), e12642. Fu, S., & Trigilia, G. (2018). Voluntary disclosure, moral hazard and default risk. Moral Hazard and Default Risk (February 23, 2018). Miller, S. (2017). The ethics of whistleblowing, leaking and disclosure. In The Palgrave Handbook of Security, Risk and Intelligence (pp. 479-494). Palgrave Macmillan, London. Mullins, M., Murphy, F., & Gaines, S. (2019). Artificial driving intelligence and moral agency: Examining the decision ontology of unavoidable road traffic accidents through the prism of the trolley dilemma. Applied Artificial Intelligence, 33(3), 267-293.

Full-Text:

Financial and Behavioral Researches in Accounting

Vol. 4, No. 2, Ser No. (13), Summer 2024, pp.26-3840

Analyzing the Role of Auditors' Moral Intelligence in the Tendency to Blow the Whistle

Hossein Alidadi ¹*, Farzad Asayesh²

Received: 2024/07/13

Accepted: 2024/09/15

Extended Abstract

Background and Purpuse: This research was conducted with the aim of investigating the role of moral intelligence in the tendency to disclose (whistleblowing) in the public accountant community of Iran. Disclosure plays an important and effective role in dealing with illegal behavior in organizations. Disclosure is an important tool for detecting and reporting errors. Willingness to disclose means an activity that involves the discovery of information by one of the employees and in which the person believes with specific reasons that these events have occurred: 1. Violation of the law, regulations or order; 2. Gross mismanagement, 3. Destroying the budget, 4. Abuse of power, 5. Damage to health and social security. Disclosure is an important method to prevent and identify corruption and waste of resources and fraud and can be a mechanism to detect and control wrongdoing in the organization. The desire for disclosure is an important element in internal control and auditing, which is used as one of the mechanisms to prevent unethical, illegal and illegitimate practices in any organization and plays an important and effective role in eradicating them and preventing illegal behaviors in It has organizations. In all organizations, there are people who consider themselves responsible for intentional and unintentional mistakes and mistakes of managers and social responsibilities and moral considerations, and they cannot easily avoid a matter that they know is harmful to people employees and the organization will be, pass and therefore try to They have disclosed it. It is worth mentioning that the activity that is disclosed always includes information that is never revealed in the normal process of the organization. Disclosure has also been effective in resolving issues related to financial corruption. Disclosure is a form of organizational voice that tries to change the activities, policies or outputs of the organization by relying on the power of others. In the theory of the voice of the organization, the whistleblower must express the violation in the organization in a loud voice to draw the attention of the minds to the error that occurred. Leaving the organization without expressing opposition is not disclosure.

Methodology: The research method of the research according to its purpose is applied research and in terms of cross-sectional data collection and their analysis is descriptive and correlational. The statistical population of those official accountants working in 1402 is about 1100 people according to the list of the audit organization, and 297 people were classified by random sampling method and selected as the sample size by using the Kargesi Morgan table. The data were collected by the field method and the data collection tool is the moral intelligence questionnaire of Lenik and Keel (2005) and the questionnaire of willingness to disclose of Alineqian et al.'s (2016). Finally, data analysis was done using Kolmogorov Smirnov test, Pearson correlation test and regression analysis.

Findings: In This part, we first described the studied variables using descriptive statistics indicators, and then in the inferential statistics section, we analyzed the data by using the data normality test, Kolmogorov Smirnov test, Pearson correlation test and step-by-step table regression. As seen, the significance level of the test for all variables was more than the error level of 0.05. Therefore, it can be concluded that the data distribution of the variables is normal and parametric methods (Pearson) can be used. And according to the results, the significance level of the test regarding the relationship between moral intelligence and willingness to disclose is smaller than the error value of 0.01, so there is a relationship between moral intelligence and willingness to disclose. Also, since the value of the correlation coefficient of the relationship between moral intelligence and willingness to disclose is positive, it can be concluded that there is a meaningful and positive relationship between moral intelligence and willingness to disclose. Also, according to the amount of variance analysis obtained, the paths of predicting the willingness to disclose in certified accountants by moral intelligence are significant at the level of 0.01. Based on what is presented in the table, moral intelligence predicts 0.814 units of the variable willingness to disclose, which means predicting 81.4% of changes in the variable willingness to disclose. And according to the significance level of the variable of moral intelligence, it has been calculated with the value of t-statistic 32.125 equal to 0.000 and less than the error level of 0.05. Therefore, it is considered that, statistically, moral intelligence has an effect on the willingness to disclose with a standard beta of 0.278. In fact, with an increase of one unit in the moral intelligence score, the standard deviation will increase by 0.903 units. The findings showed that there is a significant and positive relationship between the moral intelligence of auditors and the willingness to disclose, and moral intelligence can predict the willingness to disclose in certified accountants.

Discussion: In the above explanation, it can be said that according to logical approaches in moral decision-making, moral intelligence directly leads to moral judgment in people, and the core of this relationship is logical reasoning. This ability can act as a guide for the auditor's behavior and actions and provide his inner ability to recognize in critical decision-making situations And in order to gain the confidence of the society regarding self-discipline in the auditing profession, the practitioners of this profession should be sensitive to the discovery of any errors and violations related to the financial field, and if they know about it, they should disclose it before it leads to public damage. Take it to the relevant authorities inside and outside the organization. Despite the existence of various mechanisms to prevent and detect all types of fraud and abuse in organizations, the most common method of detecting violations is disclosure.

Keywords: Moral Intelligence, Disclosure, Whistle-Blowing, Auditors.

JEL Classification: M42; M04

[1] 1. Assistant Professor, Department of Accounting, Shahr-e-~~Quds~~ Qods Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (Corresponding author) (Email: H.Alidadi177@gmail.com).

[2] . Assistant Professor, Department of Business Management, Humanities, Shahr-Quds Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (Email: Farzad. asaysh@ gmail.com).

DOI: 10.30486/FBRA.1403.1126191

پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری

دورۀ چهارم، شمارۀ دوم، پیاپی 13، تابستان 1403، صفحۀ 3840-26

واکاوی نقش هوش اخلاقی حسابرسان در تمایل به سوت‌زنی( افشاگری)

حسین علیدادی*¹، فرزاد آسایش²

تاریخ دریافت: 23/04/1403

تاریخ پذیرش: 25/06/1403

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی نقش هوش اخلاقی در تمایل به افشاگری (سوت‌زنی) در جامعۀ‌ حسابداران رسمی ایران انجام شد. روش تحقیق پژوهش با توجه به هدف آن از نوع تحقیقات کاربردی و از لحاظ شیوۀ گردآوری داده‌ها به صورت مقطعی و تحلیل آن‌ها به روش توصیفی و از نوع همبستگی می‌باشد. جامعۀ‌ آماری آن حسابداران رسمی شاغل در سال 1402 است که طبق لیست سازمان حسابرسی حدود 1100 نفر بوده که با استفاده از جدول کرجسی مورگان، 297 نفر با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی و به‌عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. داده‌ها به روش میدانی جمع‌آوری و ابزار جمع‌آوری داده پرسش‌نا‌مۀ هوش اخلاقی لنیک و کیل (2005) و پرسش‌نا‌مۀ تمایل به افشاگری علینقیان و همکاران (1395) می‌باشد و درنهایت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون كلموگروف اسمیرنوف، آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون انجام شد. یافته‌ها نشان داد که بین هوش اخلاقی حسابرسان با تمایل به افشاگری رابطۀ معنادار و مثبت وجود دارد و هوش اخلاقی می‌تواند تمایل به افشاگری را در حسابداران رسمی پیش‌بینی کند. در تبیین نتایج فوق می‌توان گفت که بر طبق رویکردهای منطقی در تصمیم‌گیری اخلاقی، هوش اخلاقی مستقیماً منجربه قضاوت اخلاقی در افراد می‌شود و هستۀ اصلی این رابطه، استدلال و تعقل منطقی است. این قابلیت می‌تواند به‌عنوان یک راهنما برای رفتار و اعمال فرد حسابرس عمل نموده و توانایی درونی وی را برای تشخیص در بزنگاه‌های حساس تصمیم‌گیری، مهیا سازد و به‌منظور جلب اطمینان جامعه نسبت به خودانتظامی در حرفۀ‌ حسابرسی، شاغلان این حرفه ‌باید نسبت به کشف هرگونه خطاکاری و تخلف مرتبط با حوزۀ مالی حساس بوده و در صورت اطلاع از آن، پیش از آنکه منجربه زیان عمومی شود، نسبت به افشاگری آن به مراجع ذی‌ربط درون و برون‌سازمانی مبادرت نمایند. به‌رغم وجود سازوکارهای گوناگون برای پیشگیری و کشف انواع تقلب و سوء‌استفاده در سازمان‌ها، باز هم متداول‌ترین روش کشف تخلف، از راه افشاگری بوده است.

کلمات کلیدی: هوش اخلاقی، افشاگری، سوت‌زنی، حسابرسان.

طبقه‌بندی موضوعی: M42; M04

مقدمه

افشاگران ابزاری حیاتی برای حفاظت از جامعه هستند؛ زیرا اطلاعاتی در مورد تخلفات جدی ارائه می‌دهند و با این حال، افرادی که افشاکننده هستند ممکن است رنج ببرند. بحث‌های مربوط به افشاگری بر روی اجبار کارمندان برای حضور در میدان تمرکز می‌کند و اغلب خطرات موجود را نادیده می‌گیرد. واژۀ افشاگری نشئت‌گرفته از افسران پلیس انگلستان است. این افسران هنگامی که از وقوع جرم و عمل خلافی در سطح شهر آگاه می‌شدند، بلافاصله شروع به سوت زدن می‌کردند و عموم مردم و سایر افسران پلیس را از انجام جرم باخبر می‌کردند. سوت زدن یکی از رایج‌ترین اشکال اطلاع‌رسانی در مورد رخ دادن تخلف و عملی خلاف می‌باشد و هدف فردی که اقدام به افشاگری می‌کند، توقف و جلوگیری از آسیب‌رسانی و زیان و ضرر به افراد سازمان و جامعه می‌باشد. درحقیقت، در رفتار افشاگری یکی از اعضای قدیم یا شاغل در سازمان مبادرت به آشکارسازی تخلفات صورت‌گرفته در سازمان می‌کند. تخلفات سازمانی مسئله‌ای فراگیر در تمام سازمان‌های موجود در دنیا می‌باشد که درنهایت باعث زیان و لطمه به کل جامعه می‌شود. همۀ سازمان‌ها در تلاشند تا با رعایت استانداردهای اخلاقی و فعالیت‌های درست و صادقانه از ارتکاب تخلفات و خلافکاری‌های احتمالی و صدمه به شهرت و حیات خود دوری کنند؛ اما در برخی شرایط اقداماتی مانند زیر پاگذاشتن قوانین و تخطی از استانداردهای اخلاقی و قانونی صورت می‌گیرد. امروزه، اقدامات و فعالیت‌های غیراخلاقی و غیرقانونی سازمان‌ها یکی از مباحث بحث‌برانگیز در اکثر جوامع می‌باشد که برخی از این مسائل توسط سهام‌داران و کارکنان سازمان‌ها آشکار می‌شود. به‌عبارت دیگر، در همۀ سازمان‌ها افراد مسئولیت‌پذیر و باوجدانی وجود دارند که نمی‌توانند در برابر مشاهدۀ خطاها و تخلفات کارکنان و مدیران سازمان مربوط سکوت کنند؛ چرا که این افراد خود را در برابر سایر افراد و همچنین جامعه مسئول دانسته و سعی در توقف و جلوگیری از تخلفاتی که باعث ضرر رساندن به سایر افراد سازمان، کارکنان و درنهایت افراد جامعه می‌شود. این افراد با گزارش و افشای تخلفات مشاهده‌شده به افرادی مانند دولت، رسانه‌ها، پرسنل سازمان و جامعه در جهت حمایت از منافع عموم گام بر می‌دارند. در ادبیات مدیریت به این افراد افشاگر می‌گویند. درواقع افشاگر به کسی اطلاق می‌شود که درون یک سازمان کار می‌کند و تخلفات و خلافکاری‌ها آن را افشا می‌کند. این خلافکاری‌ها و تخلفات می‌توانند شامل تقلب، احتکار، تثبیت قیمت، رشوه، تولید محصول غیرایمن و نقض قوانین و مقررات باشد. افشاگری به‌عنوان شکلی از رفتار اجتماعی و سازوکاری اجتماعی و کنترلی می‌تواند از وقوع تخلفات احتمالی سازمانی و درنهایت تخریب شهرت سازمان، خدشه‌دار شدن تصویر ذهنی سازمان، تضعیف روحیۀ کارکنان و درنهایت نابودی سازمان جلوگیری کند. اغلب موارد مدیران یا سرپرستان زمانی متوجه ‌اشتباه‌ها یا تخلفات رخ داده در فرایندهای مالی و عملیاتی خود می‌شوند که شخصی این موارد را افشا نموده باشد. هشداردهی تخلفات مالی توسط حسابرسان به مثابۀ یک تصمیم اخلاقی برای آنان تلقی گردیده و عوامل مختلفی در ظهور و بروز آن دخیل هستند. فرایند تصمیم‌گیری در خصوص افشای یک تخلف مالی، با وقوع یک مسئله یا تنگنای اخلاقی با این موضوع که آیا فرد، باید تخلفی را که از آن مطلع شده است، افشا نمایند یا خیر شروع می‌شود.

از طرفی هوش انسانی یكی از ویژگی‌های مهم و بارز انسان‌ها است که توانایی‌های ذهنی و شناختی را شامل می‌شود. این نوع هوش، توانایی‌هایی همچون استدلال منطقی، حل مسائل پیچیده، خلاقیت، حافظه و یادگیری فعالیت‌های هوشمندانه را شامل می‌شود. درواقع، هوش انسانی به اندازۀ بسیار زیادی از برتری انسان نسبت به بقیۀ موجودات در جهت توانایی‌های شناختی آشكار است و در این راستا، هوش اخلاقی فرایندی تعریف می‌شود که طی آن فرد در خصوص اخلاقی یا غیراخلاقی بودن یک اقدام یا تصمیم، قضاوت می‌کند. هوش اخلاقی عامل محرک تمام تصمیم‌گیری‌های اخلاقی بوده و به معنای تشخیص فرد از یک مفهوم اخلاقی است.

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

افشاگري نقش مهم و مؤثري در مقابله با رفتارهاي غيرقانوني در سازمان‌ها دارد. افشاگري را ابزار مهمي براي كشف و گزارش خطا معرفي مي‌كنند. تمایل به افشاگری يعني فعاليتي كه دربرگيرندة كشف اطلاعات توسط يكي از كاركنان است و در آن شخص با دلايل مشخص اعتقاد دارد اين وقايع رخ داده است: 1. نقض قانون، مقررات يا دستور؛ 2. سوء مديريت فاحش؛ 3. از بين بردن بودجه؛ 4. سوءاستفاده از قدرت؛ 5. زیان به سلامتی و امنیت اجتماعی (سِوا و بوکیولا،2020). افشاگري روش مهمي براي جلوگيري و شناسايي فساد و هدر رفتن منابع و تقلب است و مي‌تواند سازوكاري براي كشف و كنترل اعمال خلاف در سازمان باشد. تمایل ‌به ‌افشاگری، ‌عنصری ‌مهم‌ در‌ کنترل ‌داخلی‌ و‌ حسابرسی‌ است ‌که ‌برای ‌جلوگیری ‌از‌ شیوه‌های‌ غیراخلاقی،‌ غیرقانونی ‌و‌ نامشروع‌ در‌ هر‌ سازمان ‌به‌عنوان‌ یکی ‌از‌ سازوکارها ‌به کار ‌گرفته ‌می‌شود و ‌نقشی ‌مهم ‌و ‌مؤثر، ‌در‌ ریشه‌کن کردن‌ و ‌جلوگیری ‌از‌ رفتارهای ‌غیرقانونی ‌در ‌سازمان‌ها ‌را‌ دارد. در‌ همۀ‌ سازمان‌ها ‌افرادی ‌هستند‌ که ‌خود ‌را‌ در قبال‌ خطاهای ‌عمدی ‌و‌ غیرعمدی‌ و ‌‌اشتباه‌های ‌مدیران ‌و ‌مسئولیت‌های ‌اجتماعی ‌و ‌ملاحظات‌ اخلاقی، ‌مسئول‌ می‌دانند ‌و ‌نمی‌توانند ‌به‌راحتی ‌از ‌موضوعی ‌که ‌می‌دانند ‌به‌ ضرر ‌افراد،‌ کارکنان ‌و ‌سازمان‌ خواهد ‌بود، ‌بگذرند ‌و ‌لذا‌ سعی ‌در ‌افشای ‌آن‌ دارند. شايان ذكر است، فعاليتي كه افشا مي‌شود، هميشه شامل اطلاعاتي است كه در فرايند عادي سازمان هرگز آشكار نمي‌شود. افشاگري در رفع موضوعات مربوط به فساد مالي نيز مؤثر بوده است. افشاگري شكلي از صداي سازمان است كه تلاش مي‌كند فعاليت‌ها، سياست‌ها يا خروجي‌هاي سازمان را با تكيه بر قدرت ديگران تغيير دهد. در نظرية صداي سازمان، افشاگر بايد تخلف را در سازمان با صداي بلند بيان كند تا توجه اذهان را به خطاي رخ‌داده معطوف كند. ترك سازمان بدون اداي مخالفت، افشاگري نيست (فرهادی‌نژاد و جعفری، 2019). همچنین یکی از عوامل تأثیرگذار بر تمایل به افشارگری در سازمان‌های پیشرفته و در سازمان‌هایی که منابع انسانی آن سازمان به فکر موفقیت سازمان هستند، هوش اخلاقی کارکنان می‌باشد. بیشتر سازمان‌ها راستی و درستی را خط‌مشی محوري خود قرار داده‌اند. قضاوت افراد در مورد اخلاقی بودن و یا غیراخلاقی بودن کارها بر کمیت و کیفیت کار آنان و در نتیجه موفقیت سازمانی تأثیر قابل‌توجهی دارد. بی‌توجهی به اخلاق در مدیریت می‌تواند معضلات بزرگی براي سازمان‌ها به وجود آورد. هوش اخلاقی توانایی درك درست از نادرست و داشتن اعتقادات اخلاقی قوي و عمل به آن‌هاست و مدیران و کارکنانی که هوش اخلاقی داشته باشند کارها را با اصول اخلاقی پیوند می‌زنند (کانین و همکاران، 2019). هوش اخلاقی، هوشی است که قواعد پایدار و پویا را ساختاردهی و فعالیت فرد را در محیط شناسایی می‌کند. هوش اخلاقی نشان‌دهندة ظرفیت ذهنی انسان براي تعیین اینکه چگونه اصول جهان شمول انسانی را به ارزش‌ها، اهداف و اقدامات خود مرتبط نماید می‌باشد. بنابراین، مدیران باید بالاترین استاندارهاي اخلاقی را در سازمان خود موردتوجه قرار دهند. همچنین، این نوع هوش نشان‌دهندة اشتیاق و توانایی فرد براي قرار دادن معیارهایی برتر و فراتر از منافع خود و حتی موضوعاتی نظیر اثربخشی در کانون واکنش‌هاي فردي است. هوش اخلاقی، نه تنها چارچوبی قوي و قابل‌دفاع براي فعالیت انسان‌ها فراهم می‌کند، بلکه کاربردهاي فراوانی در دنیاي حقیقی دارد. درواقع، این هوش تمام انواع دیگر هوش انسان را در جهت انجام کارهاي ارزشمند هدایت می‌کند. اهمیت و طرح موضوع اخلاق به‌ویژه هوش اخلاقی، از جهات مختلف در عصر جدید احساس می‌شود. یکی از این ضرورت‌ها در عرصۀ انسان‌شناسی، توجه به بعد اخلاقی انسان از دیدگاه دانشمندان به‌ویژه کارشناسان سازمان جهانی بهداشت است که اخیراً انسان را موجودي زیستی روانی، اجتماعی و معنوي اخلاقی تعریف می‌کند. ضرورت دیگر طرح این موضوع ظهور دوبار‌ۀ کشش معنوي و نیز جستجوي درك روشن‌تر از ایمان و کاربرد آن در زندگی روزانه همچنین گسترده معنویت، اخلاق و مذهب در همۀ زوایاي زندگی و نیز لزوم ارزیابی مجدد نقش اخلاق در سازمان‌ها است. بی‌توجهی به سازندگی اخلاقی نه تنها جوامع شرق و غرب، بلکه حتی در میان جوامع اسلامی نیز این گرفتاري‌ها مشهود است؛ زیرا اخلاق عالیۀ اسلامی آن چنان که باید در بین مسلمانان قدر و اهمیت خود را بازنیافته است (المَسری، مابره، و هاتامله، 2020).

حال با توجه به آنچه دربار‌ۀ وضع موجود بحث شد، می‌توان به اهمیت و ضرورت و فوریت گسترش اخلاق و هوش اخلاقی در میان قشرهاي مختلف از جمله حسابداران رسمی پی برد. علاوه بر این، با توجه به جایگاهی که سازمان حسابرسی در منافع عمومی و ظرفیت‌های موجود در ایران دارد، موضوع چالش برانگیز افشاگری در حوزۀ اخلاقیات اسلامی، شناسایی به‌موقع تخلفات و جلوگیری از وقوع آن‌ها در سازمان و بنگاه‌های اقتصادی، ارتقای سلامت اداری را برای جامعه به وجود می‌آورد؛ لذا از آنجا که کشف و اصلاح این خطاها برای یک سازمان، امری بسیار مفید خواهد بود و حسابرسان یکی از منابع مهم و بحرانی در کشف ‌اشتباه‌ها و تخلفات سازمانی به شمار می‌روند، اهمیت موضوع مطرح‌شده ایجاب می‌کند که مطالعه‌ای با هدف افزایش آگاهی و ارائۀ راهکارهایی به منظور بهبود و ارتقای سازمان‌ها، به بررسی این مهم در سازمان حسابرسی که از نقش با اهمیتی در جامعه برخوردار است، بپردازد. با توجه به آنچه گفته شد این پژوهش در نظر دارد به بررسی این موضوع بپردازد که آیا بین هوش اخلاقی حسابرسان و افشاگری در جامعۀ‌ حسابداران رسمی رابطه وجود دارد یا خیر؟ در ادامه به برخی پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه اشاره می‌شود.

رحیمی و همکاران(2024)، به بررسی رابطۀ بین هوش انسانی و ویژگی‌های شخصیتی حسابرسی، طی سال 1401پرداختند. جامعۀ‌ آماری این تحقیق شامل کلیۀ حسابداران رسمی مشغول به کار در مؤسسه‌های حسابرسی است. با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی ساده 243 پرسش‌نا‌مۀ تکمیل‌شده جمع‌آوری شد و در اختیار محقق قرار گرفت. برای سنجش متغیرهای تحقیق، از پرسش‌نا‌مۀ استاندارد استفاده شد. برای سنجش روایی پرسش‌نا‌مه، از نظر استادان و خبرگان در این حوزه استفاده گردید. علاوه بر این، برای آزمون اعتبار پرسش‌نا‌مه از آلفای کرونباخ استفاده شد و عدد 787/0 به‌دست آمد. در این تحقیق، برای بررسی روابط بین اجزا، از مدل‌سازی معادلات ساختاری با استفاده از روش حداقل مربعات جزئی استفاده شد. با توجه به تحلیل داده‌ها، نتایج نشان داد که بین هوش انسانی و ویژگی‌های شخصیتی حسابرسی رابطۀ معناداری وجود دارد.

کنی و همکاران(2023)، هزینه‌ها و کار افشاگری: آسیب‌پذیری بدنی و بقای پس از افشای اطلاعات را بررسی نمودند. برای پرداختن به این موضوع، یافته‌هایی را از یک مطالعۀ تجربی جدید در مورد افشاگران طی سال 2022 ارائه دادند. آن‌ها نشان دادند که چگونه افشاگرانی که نقش خود را در نتیجۀ صحبت کردن ترک می‌کنند، می‌توانند هم منابع مالی و هم منابع زمانی لازم برای توسعۀ مجدد معیشت خود را پس از افشا از دست بدهند. آن‌ها همچنین نشان دادند که چگونه هزینه‌های مرتبط با هزینه‌های حقوقی و بهداشتی قابل‌توجه می‌تواند افزایش یابد. براساس این بینش‌ها، مشارکت آن‌ها ارائۀ یک چارچوب مفهومی جدید از تجربیات پس از افشای اطلاعات است، با تکیه بر نظریۀ فمینیستی که بر آسیب‌پذیری بدنی افشاگران و خانواده‌های آن‌ها تأکید می‌کند، دنهایت مطالعۀ آنان نشان داد که چگونه بقای افشاگران پس از افشای اطلاعات و ظرفیت آن‌ها برای صحبت به حمایت‌های نهادی یا در غیاب آن‌ها به شبکه‌های شخصی بستگی دارد.

راجی و همکاران (2023)، به رابطۀ مهارت‌های روابط انسانی با سوت‌زنی سازمانی با میانجیگری هوش اخلاقی کارکنان ورزش و جوانان طی سال 1399پرداخت. جامعۀ‌ آماری شامل کلیۀ کارکنان ستادی وزارت ورزش و جوانان به تعداد 450 نفر بوده و تعداد 200 نفر انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‏‌ها از پرسش‌نا‌مۀ روابط انسانی ریس و برندت، پرسش‌نا‌مۀ هوش اخلاقی لنینک و کیل و پرسش‌نا‌مه سوت‌‌زنی سازمانی زکریا و همکاران استفاده شد. جهت تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی (فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد)، آمار استنباطی (همبستگی پیرسون، کولموگروف اسمیرنوف و معادلات ساختاری) و نرمافزار لیزرل استفاده شد. یافته‌ها نشان داد مهارتهای روابط انسانی بر سوتزنی سازمانی با بتای (48/0=β) بر هوش اخلاقی با بتای(59/0=β) اثر مثبت و مستقیم دارد، همچنین اثر مثبت و مستقیم هوش اخلاقی بر رفتار سوت‌زنی سازمانی با بتای (36/0=β) معنی‌دار است و ضریب اثر غیرمستقیم روابط انسانی بر سوت‌زنی سازمانی با بتای (21/0=β) نشان می‌دهد، نقش واسطۀ هوش اخلاقی در رابطۀ بین روابط انسانی و سوت‌زنی سازمانی معنی‌دار است.

ریاض و همکاران (2022)، به رابطۀ بین رهبری اخلاقی و افشاگری: آثار تعدیل‌کنندۀ امنیت شغلی و تعهد عاطفی طی سال 2020 پرداختند. نتایج نشان داد که رهبری اخلاقی و افشاگری رابطۀ مثبتی دارند. علاوه بر این، امنیت شغلی رابطۀ مثبت بین رهبری اخلاقی و افشاگری را تعدیل کرد، به‌طوری که این رابطه برای کارکنان با امنیت شغلی زیاد، قوی‌تر و برای کارکنان با امنیت شغلی کم ضعیف‌تر است. تعهد عاطفی همچنین رابطه را مستقیماً تعدیل می‌کند به این معنی که رابطه، زمانی قوی‌تر است که تعهد عاطفی قوی باشد و زمانی که ضعیف باشد ضعیف‌تر است.

عزیزیان و همکاران(2022)، تأثیر جهت‌گیری اخلاقی، هویت حرفه‌ای و اعتماد سرپرست بر قصد افشاگری حسابرس با توجه به نقش تعدیلگر ترس از تلافی، را طی سال 1401بررسی نمودند. ابزارگردآوری داده‌ها پرسش‌نا‌مه است که روایی و پایایی آن نیز تأیید گردیده است. جامعۀ‌ آماری کلیۀ کمک‌حسابرسان، حسابرسان، حسابرسان‌ارشد، سرپرستان‌ارشد، سرپرستان و مدیران شاغل در مؤسسه‌های حسابرسی عضو جامعۀ‌ حسابداران رسمی در ایران است و با استفاده فرمول کوکران و روش نمونه‌گیری حجم نمونه 357 نفر در نظر گرفته شد. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در این پژوهش، از آزمون‌های کلموگروف- اسمیرنوف، جهت تست نرمالیته و از معادلات ساختاری جهت تأیید فرضیه‌ها استفاده شد. نتایج حاکی از این بود که جهت‌گیری اخلاقی، هویت حرفه‌ای و اعتماد سرپرست بر قصد افشاگری حسابرس تأثیر مثبت و معنادار دارد. همچنین نتایج نشان داد که ترس از تلافی می‌تواند تأثیر این سه متغیر را بر قصد افشاگری حسابرس تعدیل نماید.

محمدخانی غیاثوند و همکاران(2022)، به بررسی عوامل مؤثر بر سوت‌زنی کارکنان در بیمارستان طی سال 1400پرداخته و تعداد 229 نفر از کارکنان پرستاری و پاراکلینیک یک بیمارستان در شهر تهران به‌صورت نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. پرسش‌نا‌مه‌ای استاندارد با 69 گویه از پرسش‌نا‌مه‌های معتبر عوامل منتخب شامل تعهد سازمانی، منبع کنترل، قضاوت اخلاقی، نوع‌دوستی، نگرش فرد به سوت‌زنی و قصد سوت‌زنی گردآوری و روایی و پایایی آن تأیید گردید. روش تحلیل داده‌ها تحلیل عاملی تأییدی و نرم‌افزارهای مورداستفاده اس‌پی‌اس‌اس و آموس بود.

نتایج این مطالعه نشان داد متغیرهای تعهد سازمانی، نوع‌دوستی و نگرش فرد به سوت‌زنی بر قصد سوت‌زنی تأثیر دارند و قضاوت اخلاقی و منبع کنترل بر قصد سوت‌زنی تأثیری ندارند. همچنین متغیرهای فردی مانند سن، جنسیت و سابقۀ کار تأثیر معناداری بر قصد سوت‌زنی نداشتند.

آذربراهمان و همکاران(2022)، به بررسی نقش هوش معنوی و شجاعت اخلاقی در بروز رفتارهای اخلاقی ذی‌حسابان دستگاه‌های دولتی در سال 1399 که با استفاده از جدول مورگان تعداد 278 نفر به صورت آسان انتخاب شدند، پرداختند. برای سنجش متغیرها از پرسش‌نا‌مه‌های استاندارد استفاده گردید و به‌منظور آزمون فرضیه‌ها از روش‌های تحلیل عاملی، جدول همبستگی توافقی و آزمون کای دو به کمک نرم افزارهای اس‌پی‌اس‌اس و لیزرل بهره گرفته شده است. نتایج نشان داد سطح بالایی از هوش معنوی در بروز رفتارهای اخلاقی با الگوی رفتاری مجاز اخلاقی رابطۀ معنادار دارد. بررسی یافته‌های پژوهش بیانگر این است که سطح پایینی از هوش معنوی در بروز رفتارهای اخلاقی با الگوی رفتارهای سازگاری اخلاقی رابطه دارد. همچنین تعیین گردید سطح بالایی از شجاعت اخلاقی در بروز رفتارهای اخلاقی با الگوی رفتار مجاز اخلاقی مرتبط است. درنهایت مشخص شد سطح پایینی از شجاعت اخلاقی مؤثر در بروز رفتارهای اخلاقی با الگوی رفتاری سازگاری اخلاقی می‌باشد.

سپهوند و همکاران(2020)، به بررسی اثر مقبولیت مدیران سازمان بر قصد افشاگری با نقش میانجی شجاعت اخلاقی (مورد مطالعه: دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره) نوشهر)، طی سال 1398 پرداختند. جامعۀ‌ آماری پژوهش 588 نفر از کارکنان دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره) بوده که براساس جدول مورگان از میان آن‌ها نمونه‌ای به حجم 233 نفر به روش تصادفی طبقه‌ای انتخاب گردید. نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که مقبولیت مدیران بر قصد افشاگری و شجاعت اخلاقی تأثیر مثبتی دارد، همچنین مشخص شد که شجاعت اخلاقی تأثیر مثبتی بر قصد افشاگر دارد. نتایج تحقیق همچنین حاکی از این بود که مقبولیت مدیران هم به صورت مستقیم و هم از طریق شجاعت اخلاقی موجب افزایش افشاگری در سازمان می‌شود.

نژاد تولمی و همکاران (2020)، در پژوهشی به بررسی تمایل به افشاگری تقلب حسابداری در بین حسابداران بخش خصوصی و عمومی مبتنی بر عدالت رویه‌ای، تعاملی و توزیعی، طی سال 1397پرداختند. جامعۀ‌ آماری شاغلان حسابداری در بخش‌های خصوصی و عمومی و حجم نمونه596 نفر می‌باشد. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسش‌نا‌مه و سناریوهای‌های افشاگری و عدالت سازمانی اختصاصی تقلب حسابداری می‌باشد که با روش معادلات ساختاری به تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه‌ها پرداخته شده است. نتایج حاکی از آن بود که در سطح اطمینان 95 درصد، عدالت رویه‌ای، تعاملی و توزیعی، بر تمایل به افشاگری اثر مثبت دارد و البته بین حسابداران شاغل در بخش‌های خصوصی و عمومی در تمایل به افشاگری، تفاوت معناداری وجود ندارد.

فرضیه‌های پژوهش

فرضیۀ اول: بین هوش اخلاقی حسابرسان و تمایل به افشاگری رابطه وجود دارد.

فرضیۀ دوم: هوش اخلاقی می‌توانند تمایل به افشاگری را در حسابرسان پیش‌بینی کند.

روش‌شناسی پژوهش

این پژوهش با توجه به هدف آن از نوع تحقیقات کاربردی و از لحاظ شیوۀ گردآوری داده‌ها به صورت مقطعی و تحلیل آن‌ها به روش توصیفی و از نوع همبستگی می‌باشد. جامعۀ‌ آماری آن حسابداران رسمی شاغل در سال 1402 است که طبق لیست سازمان حسابرسی حدود 1100 نفر بوده که با استفاده از جدول کرجسی مورگان، 297 نفر با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی و به‌عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. داده‌ها به روش میدانی جمع‌آوری شدند و ابزار جمع‌آوری داده پرسش‌نا‌مۀ هوش اخلاقی لنیک و کیل (2005) و پرسش‌نا‌مۀ تمایل به افشاگری علینقیان و همکاران (1395) می‌باشد و درنهایت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون كلموگروف اسمیرنوف، آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون انجام شد.

پرسش‌نا‌مۀ هوش اخلاقی لنیک و کیل(2005)، یک پرسش‌نا‌مۀ 40 سؤالی است که به‌منظور بررسی میزان هوش اخلاقی طراحی و اجرا شده است. این پرسش‌نا‌مه 40 سؤال و 10 مؤلفه دارد که عبارتند از: "عمل کردن مبتنی بر اصول، ارزش‌ها و باورها، راستگویی، استقامت و پافشاري براي حق، وفاي به عهد، مسئولیت‌پذیری برای تصمیم‌های شخصی، اقرار به ‌اشتباه‌ها و شکست‌ها، قبول مسئولیت براي خدمت به دیگران، اهمیت دادن خودجوش به دیگران، توانایی در بخشش ‌اشتباه‌های دیگران، توانایی در بخشش ‌اشتباه‌های خود". سؤالات 1، 11، 21 و31 مؤلفۀ عمل کردن مبتنی بر اصول، ارزش‌ها و باورها را می‌سنجد. سؤالات 2، 12، 22 و32 مؤلفۀ راستگویی و سؤالات 3، 13، 23 و33 مؤلفۀ استقامت و پافشاري براي حق را می‌سنجد. سؤالات 4، 14، 24 و34 مؤلفۀ وفاي به عهد و سؤالات 5، 15، 25 و35 مؤلفۀ مسئولیت‌پذیری برای تصمیم‌های شخصی و سؤالات 6، 16، 26و36 مؤلفۀ اقرار به ‌اشتباه‌ها و شکست‌ها را می‌سنجد. سؤالات 7، 17، 27و37 مؤلفۀ قبول مسئولیت براي خدمت به دیگران و سؤالات 8، 18، 28و38 مؤلفۀ اهمیت دادن خودجوش به دیگران را می‌سنجد. سؤالات9، 19، 29 و39 مؤلفۀ توانایی در بخشش ‌اشتباه‌ها دیگران و همچنین سؤالات 10، 20، 30 و 40 مؤلفه توانایی در بخشش ‌اشتباه‌های خود را می‌سنجد. شيوۀ نمره‌گذاري این پرسش‌نا‌مه به‌صورت مقياس پنج‌درجه‌اي ليكرت³: همیشه (5)، در بیشتر مواقع (4)، بعضی اوقات (3)، به ندرت (2)، هرگز (1) صورت می‌گیرد.

پرسش‌نا‌مۀ تمایل به افشاگری علینقیان و همکاران(1395)، یک پرسش‌نا‌مۀ 9 سؤالی است که به‌منظور بررسی میزان تمایل به افشاگری طراحی و اجرا شده است. این پرسش‌نا‌مه 9 سؤال و 3 مؤلفه دارد که عبارتند از: "افشاگری بی‌نام، افشاگری داخلی و افشاگری غیررسمی" که سؤالات 1،2،3 مولفۀ افشاگری بی‌نام را می‌سنجد. سؤالات 4،5،6 مولفۀ افشاگری داخلی و سؤالات 7،8،9 مولفۀ افشاگری غیررسمی را می‌سنجد. شيوۀ نمره‌گذاري این پرسش‌نا‌مه به‌صورت مقياس پنج‌درجه‌اي ليكرت: کاملاً مخالفم (1)، مخالفم (2)، نظری ندارم (3)، موافقم (4)، کاملاً موافقم (5) صورت می‌گیرد. لازم به ذکر است که سؤالات 7،8،9 به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند.

یافته‌های پژوهش

در اين قسمت ابتدا با استفاده از شاخص‌هاي آمار توصيفي(جدول1)، به توصيف متغيرهاي موردمطالعه پرداخته و سپس در بخش آمار استنباطی با استفاده از آزمون نرمالیتی داده‌ها، (جدول(2)، آزمون کلموگروف اسمیرنف)، آزمون همبستگی پیرسون جدول(3) و رگرسیون گام‌به‌گام جدول(4) و (5)، به تجزیه‌وتحلیل داده‌ها پرداخته شده است.

جدول(1). شاخص‌های توصیفی متغیرها

متغیرهای پژوهش	حداقل نمره	حداکثر نمره	میانگین	انحراف معیار
عمل کردن مبتنی بر اصول، ارزش‌ها و باورها	5	18	621/11	187/3
راستگویی	5	17	141/12	751/2
وفاي به عهد	5	18	501/11	441/3
استقامت و پافشاری برای حق	4	17	371/11	803/2
مسئولیت‌پذیری برای تصمیم‌های شخصی	4	18	151/11	288/3
اقرار به اشتباه‌ها و شکست‌ها	4	19	740/11	735/2
قبول مسئولیت براي خدمت به دیگران	5	19	801/11	674/2
اهمیت دادن خودجوش به دیگران	5	19	111/12	732/2
توانایی در بخشش ‌اشتباه‌های دیگران	7	19	130/12	638/2
توانایی در بخشش ‌اشتباه‌های خود	5	19	101/12	698/2
افشاگری بی‌نام	3	15	301/9	488/2
افشاگری داخلی	3	15	870/8	089/2
افشاگری غیررسمی	4	15	781/8	123/2

همان‌طور كه در جدول(2) مشاهده مي‌شود، سطح معناداري آزمون براي همه متغيرها بيشتر از سطح خطاي 05/0 به‌دست آمده است. لذا مي‌توان اينگونه استنباط نمود كه توزيع داده‌هاي متغيرها نرمال بوده و مي‌توان از روش‌هاي پارامتريك (پيرسون)، استفاده كرد.

جدول(2). نتایج نرمال بودن متغیرهای موجود در پژوهش

کلموگروف اسمیرنف		متغیرها
سطح معناداری	آماره
054/0	348/1	عمل کردن مبتنی بر اصول، ارزش‌ها و باورها
072/0	508/1	راستگویی
094/0	239/1	استقامت و پافشاری برای حق
083/0	438/1	وفاي به عهد
087/0	256/1	مسئولیت‌پذیری برای تصمیم‌های شخصی
093/0	853/1	اقرار به ‌اشتباه‌ها و شکست‌ها
072/0	612/1	قبول مسئولیت براي خدمت به دیگران
083/0	505/1	اهمیت دادن خودجوش به دیگران
087/0	465/1	توانایی در بخشش ‌اشتباه‌های دیگران
064/0	586/1	توانایی در بخشش ‌اشتباه‌های خود
201/0	074/1	هوش اخلاقی
283/0	988/0	تمایل به افشاگری

با توجه به نتایج مربوط به جدول(3)، مقدار سطح معناداری آزمون در مورد رابطه بین هوش اخلاقی و تمایل به افشاگری از مقدار خطای 01/0 کوچک‌تر می‌باشد، بنابراین بین هوش اخلاقی و تمایل به افشاگری رابطه وجود دارد. همچنین از آنجایی که مقدار ضریب همبستگیِ رابطه بین هوش اخلاقی و تمایل به افشاگری مثبت می‌باشد، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که رابطۀ معنادار و مثبت بین هوش اخلاقی و تمایل به افشاگری وجود دارد.

جدول(3). ماتریس ضرایب همبستگی پیرسون بین هوش اخلاقی و تمایل به افشاگری

تمایل به افشاگری	هوش اخلاقی	توانایی در بخشش خود	توانایی در بخشش دیگران	اهمیت دادن به دیگران	قبول مسئولیت	اقرار به ‌اشتباه‌ها	مسئولیت‌پذیری	وفاي به عهد	استقامت و پافشاری	راستگویی	عمل کردن مبتنی بر اصول	متغيرها
742/0**	792/0**	223/0**	030/0	214/0**	421/0**	398/0**	560/0	305/0**	777/0**	345/0**	1.000	مقدار همبستگي	عمل کردن مبتنی بر اصول
000/0	000/0	000/0	631/0	001/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0		سطح معناداري	عمل کردن مبتنی بر اصول
475/0**	568/0**	313/0**	166/0*	169/0*	273/0**	266/0**	426/0**	478/0**	404/0**	000/1	343/0**	مقدار همبستگي	راستگویی
000/0	000/0	000/0	009/0	008/0	008/0	000/0	000/0	000/0	000/0		000/0	سطح معناداري	راستگویی
765/0**	806/0**	191/0**	802/0	174/**	390/0**	370/0**	756/0**	363/0**	000/1	404/0**	787/0**	مقدار همبستگي	استقامت و پافشاری
000/0	000/0	003/0	207/0	006/0	000/0	000/0	000/0	000/0		000/0	000/0	سطح معناداري	استقامت و پافشاری
472/0**	569/0	156/0*	129/0*	112/0	252/0**	440/0**	398/0**	000/1	363/0**	478/0**	306/0**	مقدار همبستگي	وفاي به عهد
000/0	000/0	018/0	049/0	082/0	000/0	000/0	000/0		000/0	000/0	000/0	سطح معناداري	وفاي به عهد
732/0**	808/0**	281/0**	005/0	193/0**	661/0**	358/0**	000/1	398/0**	756/0**	426/0**	561/0**	مقدار همبستگي	مسئولیت پذیری
000/0	000/0	000/0	944/0	004/0	000/0	000/0		000/0	000/0	000/0	000/0	سطح معناداري	مسئولیت پذیری
504/0**	592/0**	238/0**	137/0*	283/0**	255/0**	000/1	358/0**	442/0**	372/0**	266/0**	398/0**	مقدار همبستگي	اقرار به ‌اشتباه‌ها
000/0	000/0	000/0	035/0	000/0	000/0		000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	سطح معناداري	اقرار به ‌اشتباه‌ها
592/0**	656/0**	227/0**	192/0**	206/0**	000/1	253/0**	661/0**	252/0**	390/0**	273/0*	421/0**	مقدار همبستگي	قبول مسئولیت
000/0	000/0	000/0	002/0	001/0		000/0	000/0	000/0	000/0	008/0	000/0	سطح معناداري	قبول مسئولیت
355/0**	414/0**	058/0	192/0**	000/1	206/0**	283/0	193/0**	112/0	174/0**	169/0*	214/0**	مقدار همبستگي	اهمیت دادن به دیگران
000/0	000/0	366/0	002/0		001/	000/0	002/0	0802/	008/0	008/0	001/0	سطح معناداري	اهمیت دادن به دیگران
351/0*	092/0	058/0	000/1	190/0**	190/0**	135/0*	003/0	127/0*	081/0	166/0*	032/0	مقدار همبستگي	توانایی در بخشش دیگران
000/0	153/0	359/0		002/0	002/0	035/0	944/0	047/0	207/0	010/0	631/0	سطح معناداري	توانایی در بخشش دیگران
236/0**	368/0**	000/1	058/0	058/0	228/0**	238/0**	279/0**	154/0*	191/0**	313/0**	222/0**	مقدار همبستگي	توانایی در بخشش خود
000/0	000/0		367/0	367/0	000/0	000/0	000/0	016/0	002/0	000/0	000/0	سطح معناداري	توانایی در بخشش خود
904/0**	000/1	368/0**	094/0	414/0**	656/0**	594/0**	808/0**	569/0	808/0**	568/0**	792/0**	مقدار همبستگي	هوش اخلاقی
000/0		000/0	155/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	سطح معناداري	هوش اخلاقی
000/1	909/0**	238/0**	355/0**	355/0**	595/0**	545/0**	733/0**	477/0**	777/0**	477/0**	744/0**	مقدار همبستگي	تمایل به افشاگری
	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	سطح معناداري	تمایل به افشاگری

همچنین با توجه به نتایج مندرج در جدول(4) با توجه به مقدار تحلیل واریانس به‌دست‌آمده مسیرهای پیش‌بینی تمایل به افشاگری در حسابداران رسمی توسط هوش اخلاقی در سطح 01/0 معنی‌دار می‌باشد. بر پایۀ آنچه که در جدول ارائه شده، هوش اخلاقی 814/0 واحد متغیر تمایل به افشاگری را پیش‌بینی می‌کند که به معنی پیش‌بینی 4/81 درصد از تغییرات متغیر تمایل به افشاگری است.

جدول(4). تحلیل رگرسیون گام‌به‌گام متغیر هوش اخلاقی (پیش‌بین) در پیش‌بینی تمایل به افشاگری (متغیر ملاک)

متغیر پیش‌بین	منبع	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F	ضریب همبستگی چندگانه	مجذور ضریب همبستگی چندگانه	مجذور ضریب همبستگی چندگانه تعدیل‌شده	سطح معناداری	دوربین واتسون
هوش اخلاقی	رگرسیون	215/5371	1	216/5371	105/1032	903/0	814/0	814/0	000/0	838/1
	باقیمانده	188/1228	296	202/5
	کل	386/6599	297

و با توجه به جدول(5)، سطح معناداری متغیر هوش اخلاقی با مقدار آمارۀ تی 125/32 برابر با 000/0 و کمتر از سطح خطای 05/0 محاسبه شده است. لذا این‌گونه برداشت می‌شود که به لحاظ آماری هوش اخلاقی بر تمایل به افشاگری با بتای استاندارد 278/0 تأثیر دارد. در واقع با افزایش به ازاي يک واحد در نمره هوش اخلاقی به اندازۀ 903/0 واحد انحراف استاندارد افزایش خواهد یافت.

جدول(5): نتايج ضرايب رگرسيوني، معناداري تأثيرات و آماره‌هاي هم‌خطي مربوط به رگرسیون

گام	متغیر پیش‌بین	ضریب B	خطای استاندارد برآورد	ضریب بتای استاندارد	آمارۀ t	سطح معناداری
1	مقدار ثابت	402/5-	017/1		308/5-	000/0
1	هوش اخلاقی	277/0	009/0	903/0	125/32	000/0

بحث و نتیجه گیری

با توجه به نتایج به‌دست آمده برای فرضیۀ اول، بین هوش اخلاقی حسابرسان و تمایل به افشاگری رابطه وجود دارد و فرضیۀ اول پژوهش موردتأیید واقع گردید. این نتایج با یافته‌های راجی و همکاران (2023)، که نشان داند مهارتهای روابط انسانی بر سوتزنی سازمانی بر هوش اخلاقی اثر مثبت و مستقیم دارد و سپهوند و همکاران (2020) که نتایج تحقیق ایشان حاکی از این بود که مقبولیت مدیران هم به صورت مستقیم و هم از طریق شجاعت اخلاقی موجب افزایش افشاگری در سازمان می‌شود، همسو می‌باشد. در تبیین یافتۀ فوق می‌توان گفت که حسابرسان همواره در پی دستیابی به عملکردی عاری از خطا و اشتباه‌اند و در این راستا کوشش دارند تدابیر لازم را در هنگام انحرافات و انواع خطاکاری‌ها اتخاذ نمایند. فرایندها و رویه‌های اتخاذشده توسط سازمان‌ حسابرسی جهت گزارش خطاها، انحرافات و تخلفات، در حال حاضر به‌عنوان جزء مهمی از حکمرانی خوب تلقی شده و نقش مهمی در شفافیت، ایفای مسئولیت پاسخ‌گویی و مسئولیت اجتماعی مؤسسه‌های حسابرسی ایفا می‌کند. به لحاظ نقش غیرقابل اجتناب حرفۀ‌ حسابرسی در بروز یا جلوگیری از پدیده‌های تخلف و سوءاستفاده‌های مالی، رسوایی‌های فاجعه آمیز رخ داده اعتماد آحاد جامعه را به این حرفه نیز خدشه‌دار نموده است. بروز موارد فوق، لزوم شناسایی زیرساخت‌های لازم برای اجرای اخلاقی حسابرسی و توجه ویژه به بحران اعتماد در این حرفه را یادآور می‌شود. در شرایط کنونی نظارت فراگیر و اثربخش بر منابع عمومی به‌عنوان مطالبۀ همگانی مطرح بوده و استفاده از هر ابزاری که بتواند انحرافات و خطاکاری‌های رخ داده در عملکرد شرکت را در سریع‌ترین زمان ممکن کشف نماید، ضروری است. به منظور جلب اطمینان جامعه نسبت به خودانتظامی در حرفۀ‌ حسابرسی، شاغلان این حرفه باید نسبت به کشف هرگونه خطاکاری و تخلف مرتبط با حوزۀ مالی حساس بوده و در صورت اطلاع از آن، پیش از آنکه منجربه زیان عمومی شود، نسبت به افشاگری آن به مراجع ذی‌ربط درون و برون‌سازمانی مبادرت نمایند. به‌رغم وجود سازوکارهای گوناگون برای پیشگیری و کشف انواع تقلب و سوءاستفاده در سازمان‌ها، باز هم متداول‌ترین روش کشف تخلف، از راه افشاگری بوده است. به‌عبارت بهتر در اغلب موارد مدیران یا سرپرستان زمانی متوجه ‌اشتباه‌ها یا تخلفات رخ داده در فرایندهای مالی و عملیاتی خود می‌شوند که شخصی این موارد را افشا نموده باشد. هشداردهی تخلفات مالی توسط حسابداران رسمی به مثابۀ یک تصمیم اخلاقی برای آنان تلقی گردیده و عوامل مختلفی در ظهور و بروز آن دخیل هستند. فرایند تصمیم‌گیری در خصوص افشای یک تخلف مالی، با وقوع یک مسئله یا تنگنای اخلاقی با این موضوع که آیا فرد، باید تخلفی را که از آن مطلع شده است، افشا نمایند یا خیر شروع می‌شود. افشای خطاکاری‌های رخ‌داده در حوزۀ مالی توسط حسابداران رسمی به‌عنوان یک تصمیم اخلاقی برای آنان تلقی می‌شود و عوامل مختلفی در آن دخیل است. هوش اخلاقی عامل محرک تمام تصمیم‌گیری‌های اخلاقی بوده و به معنای تشخیص فرد از یک مفهوم اخلاقی است. هوش اخلاقی فرایندی تعریف می‌شود که طی آن فرد در خصوص اخلاقی یا غیراخلاقی بودن یک اقدام یا تصمیم، قضاوت می‌کند. بنابراین ادراک اخلاقی، سازمان‌دهنده و محرک تمام تصمیم‌گیری‌های اخلاقی است. درواقع ادراک اخلاقی، نقطه‌ای از زمان تعریف می‌شود که فرد در می‌یابد که با شرایطی مواجه است که در آن باید طبق موازین اخلاقی اقدامی را انجام دهد (یا ندهد) که بر اثر آن منافع یا انتظارات خود و دیگران تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت.

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده فرضیۀ دوم، هوش اخلاقی می‌توانند تمایل به افشاگری را در حسابداران رسمی ایران را پیش‌بینی کند و فرضیۀ دوم پژوهش موردتأیید واقع گردید. این نتایج با یافته‌ها‌ی راجی و همکاران (2023) که نشان داند مهارتهای روابط انسانی بر سوت‌زنی سازمانی بر هوش اخلاقی اثر مثبت و مستقیم دارد، همچنین اثر مثبت و مستقیم هوش اخلاقی بر رفتار سوت‌زنی سازمانی معنیدار است و ضریب اثر غیرمستقیم روابط انسانی بر سوت‌زنی سازمانی نشان می‌دهد، نقش واسطۀ هوش اخلاقی در رابطۀ بین روابط انسانی و سوت‌زنی سازمانی معنی‏ دار است همسو است. در تبیین یافته فوق می‌توان گفت که بر طبق رویکردهای منطقی در تصمیم‌گیری اخلاقی، هوش اخلاقی مستقیماً منجربه قضاوت اخلاقی در افراد می‌شود و هستۀ اصلی این رابطه، استدلال و تعقل منطقی است. این قابلیت می‌تواند به‌عنوان یک راهنما برای رفتار و اعمال فرد حسابدار عمل نموده و توانایی درونی وی را برای تشخیص در بزنگاه‌های حساس تصمیم‌گیری، مهیا سازد. قابلیت ادراک و تشخیص درست و نادرست در افراد در اثر تعاملات اجتماعی و در برخورد با موقعیت‌های مختلف در زندگی به صورت مستقیم و غیرمستقیم حاصل شده و تقویت می‌شود. با این حال موقعیت‌هایی که افراد در آن به قضاوت می‌پردازند، می‌تواند در پرورش هوش اخلاقی مؤثر واقع شوند. می‌توان گفت هوش اخلاقی به شدت با مفهوم ظرفیت اخلاقی معرفی‌شده از سوی شوارتز در مدل جامع قضاوت و تصمیم‌گیری اخلاقی گره خورده است. به گفته وی ظرفیت هوش اخلاقی بیانگر وضعیت شخصیت اخلاقی و یکپارچگی اخلاقی فرد است. شخصیت اخلاقی فرد، سطح بلوغ و رشد اخلاقی او براساس سیستم ارزش‌های اخلاقی و درجۀ توسعۀ اخلاقی اوست که منجربه احساس هویت اخلاقی در وی می‌شود و یکپارچگی اخلاقی نیز به معنای تعهد یا انگیزۀ لازم برای پافشاری و استمرار تصمیم‌گیری براساس اصول و ارزش‌های اخلاقی در ورطۀ عمل و در هنگام مواجهه با تنگناهای اخلاقی است. به سازمان حسابرسی پیشنهاد می‌گردد برای جلوگیری از برخوردهای تلافی‌جویانه و قهری از جمله: لغو قرارداد در دوره‌های آتی برای حسابرسان، اخراج از سازمان یا تنزل ردۀ شغلی و سایر مخاطرات، و خدشه به امنیت افشاگران، خط‌مشی‌های خاصی برای حفاظت از افشاگران، تعیین گردد و درنهایت به سازمان بورس اوراق بهادار و دیوان محاسبات کشور، پیشنهاد می‌شود برای افزایش تمایل به افشاگری در شرکت‌ها و سازمان‌ها، آیین‌نامه‌های تشویقی طراحی و اعمال گردد (مثلاً به‌صورت پاداش درصدی از مبالغ تأییدشدۀ تخلفات افشاشده).