Manuscript ID : EETJ-2401-1069 (R2) Visit : 287 Page: 118 - 141

Article Type: Original Research

Subject Areas :

پریسا جلالی ^{1
*} , مهتاب سلیمی ² , پریسا ایران نژاد ³ , مژگان نینوایی ⁴

1 - دانشجو دکترای گروه علوم تربیتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
2 - علوم تربیتی،کرج،دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
3 - گروه علوم تربیتی دانشکده روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج. کرج. ایران
4 - استادیار، گروه مامایی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

Received: 2024-01-22 Accepted : 2024-02-14 Published : 2023-11-22

Keywords:

Abstract :

References:

اسدامرجی، الهام؛ محمدیان، ایوب؛ رجب زاده قطری، علی؛ شعار، مریم(1398). ارائه مدل بلوغ قابلیت تحول دیجیتال با استفاده از روش فراترکیب: موردمطالعه شرکت های دارویی. مدیریت اطلاعات، 5(2 (پیاپی 9) )، 48-69.

آراسته، حمیدرضا؛ نوه ابراهیم، عبدالرحیم؛ عباسیان، حسین؛ خباره، کبری(1400). ارائه الگوی سیاست‌گذاری‌ دانشگاه دیجیتالی (رویکرد کیفی). مدیریت و برنامه ریزی در نظام های آموزشی (2)14،47-72.

حجت، محسن؛ بادیه نشین جهرمی، زهرا(1398). نقش دانشجویان پزشکی در زمان شیوع ویروس کرونا: فرصت یا تهدید. مجله ایرانی آموزش پزشکی. 8 (20): 501-500.

حسینی نسب، سید مهدی؛ شامی زنجانی، مهدی؛ قلی پور، آرین(1400). ارائه چارچوب وظایف مدیر ارشد دیجیتال به‌عنوان حکمران تحول دیجیتال در سازمان. مطالعات منابع انسانی(1)25،1-11.

خنیفر، حسین؛ غفرانی، عاطفه(1399). تحول دیجیتال در فرآیند یاددهی-یادگیری: سنجش صلاحیت دیجیتال دانشجو معلمان. مطالعات آموزشی و آموزشگاهی،9 (3):23-47.

رحمتی کرهرودی، سارا؛ شمس، غلامرضا؛ شامی زنجانی، مهدی، ابوالقاسمی، محمود(1399). فرا تحلیل کیفی پژوهش‌های بین‌المللی در زمینه مفهوم‌سازی نقش رهبران دیجیتال. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. ۳۶ (۱):1-32.

سالارنژاد، علی اصغر؛ عبدی، بهنام(1400). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل حیاتی موفقیت بلوغ تحول دیجیتال صنایع دفاعی در افق 1420 شمسی. آینده‌پژوهی دفاعی، 20 (6):83-114.

شریفیان، داوود؛ باب الحوائجی، فهیمه؛ اباذری، زهرا(1400). ارائه مدل هویت دیجیتال در دولت هوشمند در دستگاه‌های دولتی ایران با نقش میانجی رهبری تحول دیجیتال. دانش‌شناسی، 14 (4):13-24.

شیرازی، مهرزاد؛ یزدانی، حمیدرضا؛ زارعی متین، حسن(1400). ارائه نقشه راه جاری‌ سازی فرهنگ سازمانی مورد نیاز برای تحول دیجیتال با رویکرد فرا ترکیب. مطالعات رفتار سازمانی، 3 (10):1-22.

عاقلی، میثم؛ نیک‌منش، شمس‌الدین؛ رشیدی، حسن؛ جلالی، پریسا(1402). آموزش تدوین پایان نامه و نگارش مقالات علمی. چاپ اول، تهران: موسسه کتاب دیباگران.

نوری، مژگان؛ شاه حسینی، محمدعلی؛ شامی زنجانی، مهدی؛ عابدین، بابک(1398). طراحی چارچوب مفهومی رهبری تحول دیجیتال در سازمان های ایرانی. مدیریت و برنامه ریزی در نظام‌های آموزشی، 12 (2):242-211.

Abad-Segura, E., González-Zamar, M. D., Infante-Moro, J. C., & Ruipérez García, G. Sustainable management of digital transformation in higher education: Global research trends. Sustainability,2020;12(5), 2107.

Agheli, M., NikMenesh, Sh., Rashidi, H., & Jalali, P. (2023). Training on thesis writing and scientific article writing. first edition, Tehran: Dibagaran Book Institute.

Antonopoulou, H., Halkiopoulos, C., Barlou, O., & Beligiannis, G. N.Leadership types and digital leadership in higher education: Behavioural data analysis from University of Patras in Greece. International Journal of Learning, Teaching and Educational Research,2020; 19(4), 110-129.

Bartsch S, Weber E, Büttgen M, Huber A. Leadership matters in crisis-induced digital transformation: how to lead service employees effectively during the COVID-19 pandemic. Journal of Service Management. 2020 ;12;32(1):71-85.

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology, 3(2), 77-101.

Busulwa, R., Pickering, M., & Mao, I. (2022). Digital transformation and hospitality management competencies: Toward an integrative framework. International Journal of Hospitality Management, 102, 103132.

Gilli K, Nippa M, Knappstein M. Leadership Competencies for Digital Transformation-Skills and Traits Sought by Practitioners. InAcademy of Management Proceedings 2020 (Vol. 2020, No. 1, p. 16597). Briarcliff Manor, NY 10510: Academy of Management.

Imran F, Shahzad K, Butt A, Kantola J. Leadership competencies for digital transformation: evidence from multiple cases. InAdvances in Human Factors, Business Management and Leadership: Proceedings of the AHFE 2020 Virtual Conferences on Human Factors, Business Management and Society, and Human Factors in Management and Leadership, July 16-20, 2020, USA 2020 (pp. 81-87). Springer International Publishing.

Jackson NC, Dunn-Jensen LM. Leadership succession planning for today’s digital transformation economy: Key factors to build for competency and innovation. Business Horizons. 2021; 1;64(2):273-84.

Johnston B, MacNeill S, Smyth K. Conceptualising the digital university: The intersection of policy, pedagogy and practice. Springer; 2019 Jan 16.

Klein, M. Leadership characteristics in the era of digital transformation. Business & Management Studies: An International Journal,2020; 8(1), 883-902.

Laufer, M., Leiser, A., Deacon, B., Perrin de Brichambaut, P., Fecher, B., Kobsda, C., & Hesse, F. Digital higher education: a divider or bridge builder? Leadership perspectives on edtech in a COVID-19 reality. International Journal of Educational Technology in Higher Education,2021; 18(1), 1-17.

Maruthuvellu SG, Salamzadeh Y, Richardson C. Digital Leadership Competencies in the Malaysian Context: A Study in Manager Levels. InHandbook of Research on Developing Circular, Digital, and Green Economies in Asia 2022 (pp. 13-41). IGI Global.

Mohamed Hashim MA, Tlemsani I, Matthews R. Higher education strategy in digital transformation. Education and Information Technologies. 2021; 14:1-25.

Porfírio JA, Carrilho T, Felício JA, Jardim J. Leadership characteristics and digital transformation. Journal of Business Research. 2021 ; 1;124:610-9.

Sander, P. (2020). Digital Leadership-Leadership competencies required in times of a multigenerational workforce in the digital age (Doctoral dissertation, Hochschulbibliothek HWR Berlin).

Shah, S. (2020). Digital health leadership: carving a new pathway. Future Healthcare Journal, 7(3), 199.

Walker, R. Voce, J. Swift, E. Ahmed, J. Jenkins, M. & Vincent, P. (2016). 2016 Survey of Technology Enhanced Learning for Higher Education in the UK. Oxford: UCISA.

Whitehurst, J. (2015). Driving digital transformation: New skills for leaders, new role for the CIO. Harvard Business Review Analytical Report, 1-16.

Zakersalehi, Gholamreza . Prospective study of the effects of the Covid-19 crisis on higher education. Quarterly Journal of Interdisciplinary Studies in Humanities,2019; 2 (12): 181-211.

Zozie P, Chawinga WD. Mapping an open digital university in Malawi: Implications for Africa. Research in Comparative and International Education. 2018;13(1):211-26

Full-Text:

شناسایی عوامل رهبری تحول دیجیتال در آموزش‌ دانشگاه علوم پزشکی و ارائه الگوی آن با رویکرد تحلیل مضمون

پریسا جلالی¹، مهتاب سلیمی*²، مژگان نینوایی³ ، پریسا ایران نژاد⁴

فصلنامه تعالی تعلیم و تربیت و آموزش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، دوره2، شماره1،پاییز 1402

چکیده

در عصر حاضر، تحول دیجیتال به سرعت به تمامی جوانب زندگی و حوزه‌های مختلف تاثیر می‌گذارد و آموزش نیز از این قاعده مستثنی نیست. دانشگاه علوم پزشکی به عنوان یکی از مهمترین مراکز آموزشی و تحقیقاتی در حوزه بهداشت و درمان، نیازمند رهبرانی است که توانایی هدایت این تحول را داشته باشند. اما برای رهبری تحول دیجیتال در آموزش دانشگاه علوم پزشکی، نه تنها تخصص فنی و دانش فناوری اطلاعات بلکه همچنین اخلاق و ارزش‌های انسانی نیز باید در نظر گرفته شوند. از این ‌رو هدف پژوهش شناسایی عوامل رهبری تحول دیجیتال در آموزش‌ دانشگاه علوم پزشکی و ارائه الگوی است. در این راستا پژوهش حاضر با رویکردی کیفی و از نظر هدف جزء پژوهش های کاربردی و با استفاده از روش تحلیل مضمون براون و کلارک انجام شده ‌است. دراین پژوهش، با انجام مصاحبه نیمه ساختاریافته با 15 نفر از خبرگان شامل اساتید، مدیران ارشد از طریق نمونه گیری هدفمند برای جمع‌آوری اطلاعات اقدام شد. سپس با استفاده از روش تحلیل مضمون، اطلاعات استخراج شده از متون و مصاحبه‌ها دسته‌بندی و تجزیه و تحلیل شدند. پایایی با استفاده از روش دو کدگذار و پایایی باز آزمون مورد بررسی و تایید قرار گرفت. به ‌منظور محاسبه میزان توافق از ضریب کاپا در نرم ‌افزار SPSS استفاده شد که مقدار آن 75/0 به‌ دست آمد که نشان دهنده پایایی قابل قبولی است. همچنین برای اطمینان از روایی پژوهش، علاوه بر به‌کارگیری استراتژی حساسیت پژوهشگر در فرآیند پژوهش، یافته‌ها در اختیار 3 تن از خبرگان دانشگاهی قرار گرفته و به تایید رسیدند. نتایج نشان داد که عوامل رهبری تحول دیجیتال در آموزش‌ دانشگاه علوم پزشکی باید دارای ویژگی‌هایی از قبیل خلق ارزش دیجیتال، یادگیری دیجیتال، حکمرانی دیجیتال چالشهای دیجیتالی و استراتژی دیجیتالی باشد. در نهایت، این نتایج به 16 مضمون سازمان‌یافته، 6 دسته مضمون فراگیر و یک مضمون اصلی طبقه‌بندی شدند. همچنین رهبری تحول دیجیتال در آموزش دانشگاه علوم پزشکی نیازمند توجه به ابعاد اخلاقی است. رهبران باید ارزش‌های اخلاقی مرتبط با تحول دیجیتال را رعایت کنند و فضای آموزشی دیجیتال اخلاقی را ترویج دهند. تعامل موفق بین تخصص فنی و ارزش‌های اخلاقی می‌تواند به ایجاد فضایی اخلاقی و امن در آموزش دانشگاه علوم پزشکی کمک کند.

کلمات کلیدی: رهبری ، تحول دیجیتال، دانشگاه علوم پزشکی، تحلیل مضمون.

مقدمه

اخیرا انقلاب صنعتی چهارم و تحول دیجیتال، منجر به تغییر چشم انداز رقابتی برای سازمانهای امروزی شده است (جکسون⁵،2021). به گونه‌ای که تحول دیجیتال به مسیر آینده برای همه سازمانها تبدیل می‌شود. سازمان‌ها به پیشرفت فناوری در صورت تغییرات سریع محیطی در همه جنبه‌ها نیاز دارند (جانسون⁶ و همکاران، 2019). یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که امروزه سازمان ها با آن روبرو هستند، استفاده از فرصت‌های ارائه شده توسط فناوری‌های پیشرفته دیجیتال است. دیجیتالی شدن نحوه ارتباط سازمان ها، مرزبندی‌ها و سازماندهی را تغییر داده است. همچنین استفاده از فناوری‌های مدرن در سازمان ها بر انتظارات بین فردی، شایستگی‌ها و خود آگاهی نیروی کار تاثیر می‌گذارد (ماروتوولو⁷،2022). از این‌ رو تحول دیجیتال، سازمانها را ملزم می‌کند که برای تغییر فرهنگ، ساختار، استراتژی، فرآیندهای کسب‌وکار، و مدل‌های کسب‌وکار، نیز اقدام کنند (عمران⁸ و همکاران، 2020). نه تنها ماشین‌ها و روش‌ها باید با تغییرات ناشی از دیجیتالی‌سازی سازگار شوند، بلکه روش‌های رهبری در سازمان نیز تحت تاثیر این تحول قرار گرفته و نیازمند سازگاری با شرایط جدید است (بارتش⁹ و همکاران، 2020). برای تحقق موفقیت‌ آمیز این تحول دیجیتال، سازمان ها به رهبرانی نیاز دارند که بتوانند مدل‌های تجاری جدید را پیش‌بینی، برنامه‌ریزی، اجرا و مدیریت کنند (گیلی ¹⁰و همکاران، 2020). چنین رهبرانی به طور فعال تشخیص می‌دهند که چه زمانی نیاز به تغییر است، الزامات تحول دیجیتال را درک می‌کنند و محیطی را ایجاد می‌کنند که از تغییر حمایت می‌کند. علاوه بر این، رهبران چشم اندازی را برای تغییر از وضعیت موجود به وضعیت بهبود یافته جدید ارائه می‌دهند و افراد را برای سازگاری مشتاقانه برای رقابت آماده می‌کنند(پورفیریو ¹¹و همکاران، 2021). در دهه‌های اخیر، دانشگاه‌ها نیز مجموعه‌ای از تغییرات مهم را تجربه کرده‌اند که ناشی از روندهای تکنولوژیکی و اجتماعی به سمت دیجیتالی شدن است. پیشرفت در فناوری اطلاعات و ارتباطات همراه با نیازهای دانشجویان و نیاز به روش‌های آموزشی انعطاف‌پذیر، بر آموزش عالی در سطح جهانی تااثیر بسزایی داشته است(زوزی ¹²و همکاران، 2018). تغییرات قدرتمند در سیستم اجتماعی-اقتصادی-آموزشی ناشی از دیجیتالی شدن منجر به ایجاد تغییراتی در آموزش عالی از قبیل استاندارد آموزش، کیفیت، تمرکززدایی و یادگیری مجازی شده است (محمد هاشم¹³ و همکاران، 2021). امروزه و در عصر دیجیتال، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی می‌بایست خود را همسو با این تحولات نموده تا بتواند از ظرفیت‌های فناورانه عصر جدید در راستای تحقق اهداف آموزش عالی بهره جویند و دانشگاه‌هایی که خود را برای انطباق با این عصر دیجیتال جدید آماده نمی‌کنند، کنار گذاشته خواهند شد. همچنین در عصر تحول دیجیتال، صنعت آموزش تحت تأثیر قرار گرفته و سرمایه‌گذاری در یادگیری دیجیتال به رشد جهانی میلیاردها دلاری منجر شده است. این تغییرات سریع در آموزش و یادگیری دیجیتالی را افزایش می‌دهد و دانشگاه‌ها نیاز دارند که با تغییرات اساسی در سازمان‌دهی و ارتباط با فناوری‌های نوین، به سازمان های دیجیتالی تبدیل شوند. در این سیاق، استفاده موثر از فناوری در آموزش بهبود‌های قابل توجهی را در فرآیند یادگیری و دسترسی به منابع آموزشی فراهم کرده و آینده آموزش را تغییر داده است.(آراسته ، نوه ابراهیم ، عباسیان و خباره ، 1400). همچنین در عصر دیجیتال، دانشگاه‌ها باید با تحولات فناورانه همگام شوند تا از فرصت‌های آموزش عالی در دنیای دیجیتال بهره‌برداری کنند(شاه¹⁴، 2020). علی‌رغم اهمیت این تحول، مدل‌های رهبری تحول دیجیتال در بخش آموزش عالی همچنان به‌صورت جامع مورد مطالعه و تحلیل قرار نگرفته و نیازمند توجه بیشتری است. همچنین، بحران کووید-19 نشان داد که دانشگاه‌ها نیاز به سازماندهی و فراهم کردن بسترهای دیجیتالی برای آموزش و کار از راه دور دارند، و این تحول در زمینه آموزش و مدیریت دانشگاه‌ها به سرعت اجرا شد(خنیفر و غفرانی، 1399). به همین دلیل تحول دیجیتال در دانشگاه علوم پزشکی همانند سایر دانشگاه ها نیاز به بازنگری فرآیندها و خدمات سازمانی با استفاده از فناوری‌های دیجیتال دارد. این تحول، برای بهره‌وری و بهینه ‌سازی ذی‌نفعان ضروری است. عدم همگامی با تحولات جهانی و عدم بهره‌گیری از پتانسیل آموزش و تحقیقات پزشکی کشور از جمله چالش‌هایی است که دانشگاه‌ها در تحول دیجیتالی خود مواجهند(حجت و بادیه نشین، 1398). تحقیقات در زمینه آموزش مجازی در دانشگاه‌های علوم پزشکی نشان می‌دهد که چالش‌های مدیریتی و نقص در سیستم‌های مدیریتی آموزش مجازی وجود دارد. ناهمگونی مدیریتی و عدم وجود یک الگوی رهبری تحول دیجیتال از جمله مسائلی است که نیاز به توجه دارد. همچنین، ابزارهای آموزش مجازی مانند اسکای روم و غیره با مشکلاتی در تدریس مواجه هستند و مدیران دانشگاه‌ها هنوز به طور کامل اهمیت آموزش دیجیتال را درک نکرده‌اند و حمایت کافی ارائه نمی‌دهند. با این حال علی‌رغم تلاش‌های موجود الگویی جامع از رهبری تحول دیجیتال در بخش آموزش عالی مورد بررسی قرار نگرفته است و پژوهش‌های موجود اغلب در سایر بخش‌ها صورت گرفته‌اند و یا با روش‌های مرور و کیفی به شناسایی مولفه‌های رهبری تحول دیجیتال پرداخته‌اند (شریفیان و باب الحوائجی، 1400). همه‌گیری کوید نیز علاوه بر نگرانی‌های بهداشتی، باعث ایجاد بحران اجتماعی و اقتصادی بی‌سابقه‌ای شد که به ‌ویژه آموزش عالی را تحت تاثیر قرار داد (ذاکر صالحی ¹⁵، 2019). دانشگاه علوم پزشکی نیز از این بحران در امان نبوده است. در بحران کرونا، علاوه بر حوزه آموزشی، لازم بود امور دانشگاه علوم پزشکی در سایر حوزه‌ها شامل پژوهشی و مدیریت سازمان در زمینه‌های اداری، مالی و رفاهی نیز مطابق روال گذشته انجام شود. به این معنی که بسیاری از کارکنان مجبورند از راه دور کار کنند. این در حالی بود که دورکاری اعضای دانشگاه علوم پزشکی در راستای مدیریت همه گیری کرونا لزوم فراهم‌آوردن بستر و ابزارهای لازم را به همراه داشت (حجت و همکاران، 1398). در حال حاضر نبود الگوی رهبری تحول دیجیتال در آموزش دانشگاه علوم پزشکی، سبب شده این تحول نتواند فرآیندهای دانشگاه شامل آموزش، پژوهش و مدیریت سازمان (مالی، اداری، رفاهی و …) و همچنین اعضای هیات علمی و دانشجویان، به‌عنوان ذی‌نفعان اصلی دانشگاه و جامعه و صنعت، را تحت‌تاثیر قرار دهد . به طوری‌که می‌توان گفت عدم استقرار رهبری تحول دیجیتال در دانشگاه‌های علوم پزشکی ریشه بسیاری از مشکلات گذر از آموزش سنتی به دیجیتال است . این چالش می‌تواند عملکرد کل نظام علوم پزشکی را تحت تاثیر قرار دهد، زیرا سلامت (بهداشت و درمان) کاملا متاثر از آموزش است(کلین ¹⁶،2020). بنابراین لازم است به این کم رنگ بودن رهبری در حوزه تحول دیجیتال توجه نشان داده شود تا رهبری با تغییر نگرش و جاری شدن اصول تحول دیجیتال در آموزش دانشگاه علوم پزشکی، بکارگیری فناورهای دیجیتال در نظام سلامت را توسعه دهد. لذا تحقق اهداف کلان دانشگاه علوم پزشکی البرز در حوزه تحول دیجیتال، نیازمند یک الگوی مناسب رهبری در حوزه تحول دیجیتالی است.از این رو با توجه به مساله تحقیق و کمبود شواهد تحقیقاتی در این خصوص تحقیق حاضر با هدف پاسخگویی به این سوال شکل می‌گیرد: مولفه های الگوی رهبری تحول دیجیتال در دانشگاه علوم پزشکی چگونه است؟

پیشینه‌ تحقیق

حسینی نسب و همکاران (1400) به ارائه چارچوبی برای وظایف مدیر ارشد دیجیتال پرداختند، به این منظور تحقیق از استراتژی دو مرحله‌ای برای تبیین چارچوب وظایف بهره جسته‌است. در گام اول با استفاده از روش فراترکیب، 198 مقاله در این حوزه استخراج شد و پس از ایجاد چارچوب وظایف اولیه از 18 مقاله نهایی، با هدف اصلاح و تکمیل چارچوب، طی مصاحبه با 8 خبره حوزه تحول دیجیتال از صنایع مختلف، چارچوب نهایی تدوین شد. پس از اتمام مراحل فراترکیب و مصاحبه با خبرگان، چارچوبی متشکل از 12 وظیفه کلان و 73 وظیفه خرد برای مدیر ارشد دیجیتال در سه حوزه کلان «طرح‌ریزی و هدایت تحول دیجیتال»، «هماهنگی و هم‌نواسازی اقدام‌های تحول دیجیتال» و «پایش محیطی و شبکه‌سازی اکوسیستم تحول دیجیتال» ارائه شده‌است.

شریفیان و همکاران (1400) به ارائه مدل هویت دیجیتال و دولت هوشمند با نقش میانجی رهبری تحول دیجیتال در دستگاه‌های دولتی ایران با رویکرد آمیخته انجام شد. جامعه آماری این مطالعه شامل دو بخش است: در بخش اول که از طریق رویکرد کیفی و با به‌کارگیری روش نظریه داده ‌بنیاد انجام گرفته است با 20 نفر از خبرگان در بخش دولت الکترونیک و هویت دیجیتال، مصاحبه به عمل آمد. در بخش دوم پژوهش پرسشنامه در بین 384 نفر از کارکنان دولت در بخش‌های مختلف توزیع گردید. یافته‌ها نشان داد مولفه‌های هویت دیجیتال شامل سودمندی، همه‌جانبه، ایمن، ارائه حق انتخاب، متناسب با هدف؛ و عوامل مربوط به دولت هوشمند: خدمات ‌هوشمند، محیط هوشمند، امنیت هوشمند، منابع هوشمند، تعامل هوشمند، سازمان‌دهی دیجیتال، حکمرانی دیجیتال، نقشه راه دیجیتال؛ عوامل مربوط به رهبری تحول دیجیتال: سازمان‌دهی‌ دیجیتال، حکمرانی دیجیتال، نقشه راه دیجیتال است.

شیرازی، یزدانی ، زارعی (1400) به ارائه نقشه راه جاری‌سازی فرهنگ سازمانی موردنیاز برای تحول دیجیتال با استفاده از روش کیفی فراترکیب پرداختند. ابزار گردآوری داده‌ها و اطلاعات در پژوهش حاضر، اسناد و مدارک گذشته در این زمینه است که به‌طور کلی شامل 21 مقاله شد. شیوه تحلیل داده‌ها براساس کدگذاری باز است. نتایج بیانگر این است که نقشه راه پیاده‌سازی فرهنگ سازمانی برای تحول دیجیتال شامل سه لایه زیرساخت، فرایندهای فرهنگی و اهداف می‌باشد. لایه زیرساخت دربرگیرنده: توسعه منابع زیرساختی، توسعه منابع اطلاعاتی، توسعه منابع انسانی و مدیریتی و ساختار سازمانی؛ لایه فرآیندها در برگیرنده سه مقوله اصلی: ایجاد فضای دیجیتال، همراه‌سازی سازمانی و توسعه و ارزش‌گذاری و لایه اهداف در برگیرنده: تفکر دیجیتال، فناورمحوری، ذینفع‌محوری، ریسک‌پذیری و نوآوری باز، چابکی دیجیتال، شفافیت و پاسخگویی می‌باشد.

سالارنژاد و عبدی (1400) به شناسایی و اولویت‌بندی عوامل حیاتی موفقیت بلوغ تحول دیجیتال در یک صنعت دفاعی در سه مرحله پرداختند. در مرحله نخست با بررسی نظام‌مند ادبیات این حوزه و بهره‌گیری از روش تحلیل تم، عوامل حیاتی موفقیت موثر بر بلوغ تحول دیجیتال شناسایی شد. در مرحله دوم در یک مطالعه دلفی فازی، به بسط و پالایش عوامل اکتشاف شده با نگاهی آینده‌پژوهانه پرداخته شده و در گام نهایی، مولفه‌های تایید شده از دیدگاه خبرگان با کمک روش بهترین و بدترین فازی اولویت‌بندی شده‌است. یافته‌ها نشان می‌دهند زیرساخت‌های مدیریتی با 30.8 درصد و زیرساخت‌های فرهنگی با 27.3 درصد بیشترین نقش را در بلوغ تحول دیجیتال صنعت مورد مطالعه بر عهده دارند. همچنین مولفه‌های فرآیندها و راهبرد دیجیتال در زیر ساخت مدیریتی، مولفه‌های فرهنگ دیجیتال و تعاون در زیر ساخت فرهنگی، مولفه‌های فناوری و اکوسیستم دیجیتال در زیر ساخت فناوری و مؤلفه‌های مهارت دیجیتال و بینش مشتری در زیر ساخت انسانی حائز بیشترین اهمیت می‌باشند.

آراسته و همکاران (1400) به ارائه الگوی دانشگاه دیجیتالی پرداختند. روش پژوهش کیفی و از نوع فراترکیب بوده است. جامعه پژوهش شامل کلیه مقالات، کتب، گزارش‌های کاری و انتشارات دانشگاه ها به تعداد 2600 بوده که از این میان 84 سند انتخاب شد. به ‌منظور تحلیل داده‌ها از کدگذاری باز و محوری انتخاب شد. نتایج سبب شناسایی چهار بعد برای دانشگاهی دیجیتالی شد. بعد پداگوژیک دانشگاه دیجیتالی شامل مؤلفه‌های اکوسیستم یادگیری، کلاس درس، برنامه درسی، آموزش و کتابخانه دیجیتالی بوده است. بعد سازمانی دانشگاه دیجیتالی شامل سیاست‌ها و قوانین، فرهنگ و تعاملات و ارتباطات دیجیتالی بوده است. بعد مدیریتی دانشگاه دیجیتالی شامل مدیریت مالی، مدیریت دانش، نظام ارزیابی، کنترل و نظارت و تضمین کیفیت دیجیتالی بوده است. نهایتا بعد فن آورانه شامل بستر فناوری، مدیریت محتوا و پشتیبانی دیجیتالی بوده است.

رحمتی کرهرودی و همکاران (1399) به بررسی وضعیت پژوهش‌های حوزه «نقش رهبر دیجیتال» از حیث ساختاری و محتوایی با استفاده از فرا تحلیل کیفی پرداختند و 46 مطالعه علمی انتخاب، ارزیابی و بررسی شدند. درنهایت، به‌منظور ارزیابی نتایج تحلیل ساختاری و محتوایی، از روش بازبینی به‌وسیله همکاران پژوهشی استفاده شد. در بررسی محتوایی مطالعات نیز بر اساس روش تحلیل مضمون، پنج زمینه تحقیقاتی اصلی شامل «پیشرآن های تعریف نقش، اهداف نقش، وظایف، ساختار ایفای نقش و شایستگی‌های ایفای نقش» شناسایی و درنهایت شبکه مضامین در ارتباط با مفاهیم و موضوعات در حوزه نقش رهبر دیجیتال ترسیم شد.

نوری و همکاران (1398) به ارائه الگوی رهبری تحول دیجیتال در سازمان های ایرانی پرداختند. این تحقیق از رویکرد آمیخته و با بهره‌گیری از روش‌های مرور نظام‌مند ادبیات و دلفی در قالب طرحی اکتشافی، استفاده کرده است. در مرور نظام‌مند ادبیات به یافته‌های 33 منبع علمی در حوزه رهبری تحول دیجیتال استناد شد. پس از حصول اتفاق‌نظر میان 14 نفر از اعضای پنل دلفی، چارچوب رهبری تحول دیجیتال تدوین و تبیین گردید چارچوب مذکور مشتمل بر 278 عنصر مفهومی است که در قالب 4 مقوله یا بعد، 13 نوع یا دسته و 261 جزء یا کد، ساماندهی شده‌اند. مقوله‌های شناسایی‌شده عبارت از نقشه راه دیجیتال (شامل چشم‌انداز دیجیتال، استراتژی دیجیتال، طرح‌گذار دیجیتال)، حکمرانی دیجیتال (شامل برنامه‌ریزی و هماهنگی و نظارت و کنترل)، سازماندهی دیجیتال (شامل رهبران دیجیتال، ساختار سازمانی، شرکا دیجیتال، فرهنگ دیجیتال و محیط کار دیجیتال) و منابع دیجیتال (شامل زیرساخت دیجیتال، استعداد دیجیتال و سرمایه‌گذاری دیجیتال) می‌باشند. هم‌چنین مهم‌ترین بعد «سازماندهی دیجیتال» تعیین شد به همین ترتیب منابع دیجیتال، حکمرانی دیجیتال و نقشه راه در جایگاه بعدی قرار دارند.

اسد امرجی و همکاران (1398) به ارائه مدل بلوغ قابلیت تحول دیجیتال و تعیین مراحل آن پرداختند. در این مقاله از روش فراترکیب جهت بررسی مدل‌ها و مراحل مختلف بلوغ تحول دیجیتال در پایگاه‌های علمی مختلف در اینترنت و ارائه یک جمع‌بندی جامع از ابعاد و مراحل بلوغ استفاده شده‌است. درنهایت 28 مقاله انتخاب گردید. با تحلیل و تفسیر مقالات، مدل بلوغ ارائه ‌شده در این مقاله شامل پنج مرحله و 10 بعد است. این ابعاد عبارت‌اند از رهبری، فناوری اطلاعات، کارمندان، عملیات و فرآیندها، فرهنگ، ساختار سازمانی، نوآوری و تغییرات، استراتژی، محصولات و خدمات هوشمند و مشتری. در انتها با استفاده از مدل بلوغ ارائه ‌شده، میزان بلوغ 20 شرکت دارویی موردسنجش قرار گرفت و یافته‌ها نشان داد بیشتر شرکت‌های دارویی در سطح دو و سه از مدل بلوغ قرار دارند.

لافر ¹⁷ و همکاران (2021) به بررسی تجربه رهبران از تحول دیجیتال در آموزش‌عالی در دوران کوید-19 پرداختند. از طریق یک رویکرد ترکیبی متوالی، بررسی شد که چگونه 85 رهبر آموزش‌عالی در 24 کشور این تحول دیجیتال سریع را تجربه کردند. از طریق تجربیات آن ها، عوامل متعدد و هم پوشانی شناسایی شد که به توانایی یک مؤسسه برای تحقق بخشیدن به پتانسیل آموزش دیجیتال، از نظر دسترسی، یادگیری و همکاری کمک کرد ، با تکیه ‌بر این تجربیات، توصیه‌هایی برای بستن شکاف‌های دیجیتال و مسیرهای رو به جلو ارائه شد. بنابر نتایج نابرابری‌های عمیقا ریشه‌دار در سطح فردی، سازمانی و سیستمی وجود دارد. رهبران آموزش‌عالی به‌طور منحصر به فردی در موقعیتی قرار دارند که فراتر از پذیرش اضطراری یادگیری آنلاین به‌سمت دیدگاه‌های فراگیر و بلندمدت برای آموزش دیجیتال حرکت کنند، که بر همکاری بیش از سود فردی تاکید دارد.

پورفیریو ¹⁸ و همکاران (2021) به بررسی ویژگی‌های شرکت‌ها و ویژگی‌های مدیریت در تحول دیجیتال را در شرکت‌های پرتغالی ارتقا می‌دهند. این مدل رابطه بین استراتژی دیجیتال و استراتژی شرکتی و تجاری را با توجه به ویژگی‌های شرکت و مدیریت در نظر می‌گیرد. از fsQCA برای داده‌های به‌دست‌آمده از 47 شرکت پرتغالی استفاده شد. نتایج نشان‌دهنده یک گام مهم به جلو در شناخت شرایط برای ارتقای مراحل بالاتر تحول دیجیتال، به‌ویژه در مورد رهبری و مدیریت مرتبط با ویژگی‌های شرکت‌های خاص است. نتیجه‌گیری‌ها از نقش حیاتی رهبری و به‌ویژه اهمیت انسجام مدیران نسبت به مأموریت شرکت‌ها برای ارتقای مراحل پیشرفته‌تر تحول دیجیتال حمایت می‌کنند.

بوسلوا ¹⁹ و همکاران (2022) به بررسی شایستگی‌های رهبری کارآفرینی تحول دیجیتال پرداختند. این مقاله، از طریق بررسی ادبیات انتقادی با تمرکز بر سه جریان تحقیقاتی، یعنی رهبری خردمندانه، تحول‌آفرین و دیجیتالی، به سوال تحقیقاتی زیر پرداخت: چه شایستگی‌هایی مشخصه یک رهبر تحول‌آفرین دیجیتالی است که کارآفرینی تحول دیجیتال را ترویج و تشویق کرد ؟ ابتدا تحلیل اکتشافی ادبیات برای بررسی نقش و ارتباط رهبری در ایجاد تحول دیجیتال شرکت‌ها انجام‌شده است. دوم، با تمرکز بر سه دیدگاه رهبری، خردمندانه، تحول آفرین و دیجیتالی، ویژگی‌های مهمی که هر دیدگاه را متمایز کرد ، شناسایی‌شده است. مجموعه‌ای از فرضیه‌ها برای ایجاد چارچوبی برای معرفی یک رهبر تحول‌گر دیجیتال فرموله شده‌است. در مرحله سوم، چارچوب قطب نمای رهبری تحول آفرین دیجیتالی توسعه یافته‌است. بنا بر یافته‌ها شش شایستگی خاص در سراسر قطب نمای رهبری تحول آفرین ترکیب و پیشنهاد شد.

بارتش ²⁰ و همکاران (2020) به بررسی اثربخشی رهبری در مورد عملکرد کاری کارکنان در تحول دیجیتال ناشی از همه‌گیری کوید-19 پرداختند. علاوه بر این، این مطالعه اثرات تعدیل کننده بلوغ دیجیتالی در بخش خدمات را بررسی کرد . برای آزمایش مدل داده‌های نظرسنجی از 206 کارمند خدمات جمع‌آوری شد که به‌دلیل همه‌گیری کوید-19، به‌طور غیرمنتظره مجبور شدند در محیط مجازی کار کنند. نویسندگان داده‌ها را با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی تجزیه و تحلیل کردند. یافته‌ها نتایج نشان داد که برای حفظ عملکرد کاری کارکنان خدمات در یک محیط مجازی در شرایط بحرانی، رفتار رهبری وظیفه‌محور و رابطه مدار لازم است. علاوه بر این، نتایج حاکی از تاثیرات میانجی استقلال شغلی فردی کارکنان خدمات و انسجام تیمی بود. به‌طور شگفت ‌انگیزی، تنش‌های مرتبط با کار بر عملکرد کاری کارکنان تاثیری نداشت.

گیلی ²¹ و همکاران (2020) به شناسایی شایستگی‌های ضروری رهبری دیجیتال پرداختند. به این منظور الزامات شغلی مشخص شده در 274 آگهی شغلی که به صراحت کارشناسان تحول دیجیتال را هدف قرار می‌دهند، بررسی شد و مهارت‌های رهبری دیجیتال، شناسایی و طبقه بندی شدند. نتایج نشان دهنده اهمیت بالاتری از مهارت‌های مدیریتی و رهبری در مقایسه با مهارت‌های فنی است.

عبدسگورا ²² و همکاران (2020) به بررسی مدیریت پایدار تحول دیجیتال در آموزش‌عالی پرداختند. روندها در تحقیقات جهانی در مورد این موضوع در طول دوره 1986-2019 مورد تجزیه و تحلیل و مطالعه قرار گرفته است. برای دستیابی به این هدف، از مطالعه کتابسنجی 1590 مقاله از پایگاه داده اسکو پوس استفاده شده‌است. نتایج داده‌هایی را در مورد بهره‌وری علمی نویسندگان، مجلات، موسسات و کشورهایی که در توسعه این حوزه تحقیقاتی مشارکت دارند، ارائه کرد. شواهد حاکی از یک‌روند تصاعدی است که در پنج سال گذشته مورد توجه خاص قرار گرفته است. مقوله‌های اصلی علوم اجتماعی و علوم محیطی هستند. ایالات متحده آمریکا کشوری است که بیشترین انتشارات دانشگاهی و همکاری‌های بین المللی را در مطالعات خود دارد. کلید واژه‌های اصلی استفاده شده در مقالات عبارتند از: پایداری، توسعه پایدار، آموزش‌عالی، نوآوری، فناوری، فناوری محیط‌زیست، توسعه فناوری و مدیریت زیست‌محیطی. تحقیقات جهانی روند رو به رشدی را دنبال کرده است و در سال‌های اخیر سطوح انتشار بهینه را دنبال کرده است.

عمران ²³ و همکاران (2020) به شناسایی شایستگی‌های کلیدی رهبری با استفاده از یک رویکرد کیفی و نظریه زمینه‌ای پرداختند. با انجام مصاحبه با ده کارشناس تحول دیجیتال از دو سازمان صنعتی پنج شایستگی رهبری کلیدی را که سازمان های صنعتی باید در رهبران خود توسعه دهند، برجسته معرفی کردند که عبارتند از: بینش دیجیتال، دانش دیجیتال، شکست سریع، توانمندسازی، و مدیریت تیم‌های متنوع. نتایج این مطالعه به سازمانهای صنعتی کمک کرد تا رهبری خود را به‌صورت استراتژیک برای الزامات تحول دیجیتال آماده کنند.

انتونوپلو ²⁴ و همکاران (2020) به بررسی مهارت‌های پیشرو روسای گروه‌های دانشگاهی در تجزیه و تحلیل دیدگاه آن ها در رهبری دیجیتال، تجزیه و تحلیل انواع رهبری که اتخاذ می‌کنند و ارتباط با نتایج رهبری و همچنین توصیف عمیق دیدگاه‌های شرکت‌کنندگان پرداختند. برای اجرای پژوهش حاضر، 28 نفر از مدیران گروه‌های دانشگاه پاتراس با پاسخ به پرسشنامه رهبری چند عاملی شرکت کردند و داده‌ها جمع‌آوری و با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌های این مطالعه نشان داد که پیامد رهبری دارای همبستگی مثبت قوی با رهبری تحول آفرین و همبستگی منفی زیادی با منفعل است - برای اجتناب از رهبری، تایید شد که درجه بالاتر رهبری تحول آفرین دلالت بر کارایی و رضایت بیشتر کارکنان دارد. درجه بالای رهبری تحول آفرین با درجه عالی اجرای رهبری دیجیتال همراه است.

کلین ²⁵ (2020) به شناسایی ویژگی‌ها و شایستگی‌های کلیدی رهبری دیجیتال در فرآیند تحول دیجیتال پرداختند. به این منظور یک مرور نظام‌مند بر روی تحقیقات موجود صورت گرفت. پس از جستجوی پایگاه‌های معتبر علمی، 50 مقاله دارای معیارهای مورد نظر شناسایی شد. براساس تحلیل و تفسیر این مقالات، ویژگی‌های تحول دیجیتال به‌دست‌آمده در نتیجه تجزیه و تحلیل محتوا به سه گروه تقسیم می‌شوند: ویژگی‌های مربوط به تجارت دیجیتال، ویژگی‌های مربوط به نگرش رهبری اجتماعی و ویژگی‌های ذهنی کلی.

ساندر ²⁶ (2020) در رساله دکتری خود به شناسایی شایستگی‌ها و سبک‌های رهبری پرداختند که از رهبران در عصر دیجیتال انتظار می‌رود. به‌طور خاص، وجود تفاوت‌های نسلی با توجه به رهبری و دیجیتالی شدن مورد بررسی قرار گرفت. این رساله با استفاده از یک نظرسنجی کمی در میان اعضای نیروی کار عمومی از بی‌بی بومرها تا نسل Z رویکرد جدیدی را در پیش گرفت. نتایج نشان داد که رهبری تحول آفرین مناسب‌ترین سبک رهبری در زمان تحول دیجیتال و چندین نسل در نیروی کار است. رهبرانی که از توسعه شخصی حمایت می‌کنند، مهارت‌های ارتباطی و شبکه‌ای قوی دارند و اشتباهات را می‌پذیرند، امروز ارزشمندترین هستند. با توجه به شایستگی‌های دیجیتال، انتظار می‌رود رهبران نسبت به روندهای جدید تمایل نشان دهند، به‌طور مؤثر از ابزارهای دیجیتالی استفاده‌کنند و استراتژی دیجیتال‌سازی شرکت را اجرا کنند. اگرچه این مطالعه شواهدی برای چند تفاوت نسلی در رابطه با رهبری و دیجیتالی شدن ارائه کرد، اما اندازه اثر نسبتا کوچک بود. علاوه بر این، این مطالعه نشان داده است که فارغ از سن، همه اعضای نیروی کار تاثیر دیجیتالی شدن بر زندگی خصوصی و حرفه‌ای را تصدیق می‌کنند و بنابراین، خواهان رهبری با شایستگی‌های رهبری دیجیتال قوی هستند.

جانسون، مک نیل و اسمیت ²⁷ (2019) که پژوهش‌ها و مطالعات خود را به‌شکل کتابی مدون در آورنده‌اند و در آن به دانشگاه دیجیتالی پرداخته‌اند، ساختار کلیدی دانشگاه دیجیتالی را در 4 مورد بیان کرده‌اند: مشارکت دیجیتالی جهانی‌سازی، دسترسی گسترده، نقش و مسئولیت‌های مدنی، شبکه‌های انسانی و دیجیتال؛ سواد اطلاعاتی و دیجیتالی (مفاهیم و ادراکات سطح بالا تاثیرگذار بر تمرین، توسعه تعامل کارکنان و دانشجویان، توسعه موثر و استفاده از زیرساخت‌ها (؛ محیط یادگیری) فیزیکی و دیجیتالی، پداگوژی و اجتماعی، تحقیق و پیگیری، کارکنان و منابع (طراحی برنامه درسی و دوره‌ها) سازگاری ساختاری، بازنمودتای برنامه درسی، مدیریت دوره، نوآوری آموزشی، استخدام و بازاریابی، گزارش‌دهی، داده‌ها، تجزیه‌وتحلیل.

واکر ²⁸ (2016) در پژوهش خود درباره دانشگاه های دیجیتالی که در طول پیمایشی در تمامی دانشگاه های آموزش‌عالی انگلستان انجام‌شده است، بیان می‌کنند که دیجیتال را باید به ‌عنوان روش‌های انجام کار دید. برای کمک بیان دقیق‌تر این تعریف؛ آن را به سه ویژگی تقسیم کرده‌اند: ایجاد ارزش در مرزهای جدید دنیای تجارت، ایجاد ارزش در فرایندهایی که چشم‌انداز تجربیات مشتری را اجرا می‌کنند و ایجاد قابلیت‌های بنیادی که از کل ساختار پشتیبانی کرد . این مفاهیم در مفهوم‌سازی دانشگاه دیجیتالی موردتوجه قرار می‌گیرد. باید دیجیتال را در دانشگاه، فرات‌تر از حوزه متخصصان فناوری و مدیران حرفه‌ای قرار گیرد. به‌عنوان مثال، سیاست دولت، دیدگاه‌های علمی، مشاوران و اندیشکده‌ها، بیانیه‌های ماموریت دانشگاه.

وایت هرست ²⁹ و همکاران (2015) در پژوهش خود در دانشگاه های استرالیا جنوبی به مطالعه مروری نظام‌مندی بر ایجاد آمادگی برای دانشگاه دیجیتالی انجام داده‌اند، یادگیری آنلاین و دیجیتالی را یک شکل از آموزش از راه دور معرفی کرده که در آن با وساطت فناوری، فرآیند آموزش و یادگیری به‌طور کامل با استفاده از اینترنت ارائه داده‌شد. عوامل مختلفی را که باید در هنگام راه‌اندازی یک دانشگاه دیجیتال در نظر گرفت عبارت‌اند از: وجود مدرسان، فناوری‌ها، محتوای آموزشی، ابزارهای ارائه آموزش. روش‌هایی مانند آموزش مکاتبات مبتنی بر چاپ، پخش تلویزیونی یا رادیو، ویدئو کنفرانس در قالب سنتی، فیلم‌های ویدئویی و برنامه‌های نرم‌افزاری آموزشی مستقل، رسانه، طراحی دوره، محتوا، مربیان و استراتژی‌های‌آموزشی.

روش تحقیق

این پژوهش که از نظر هدف توسعه‌ای است با رویکرد کیفی و با استفاده از روش تحلیل مضمون انجام شده ‌است. روش تحلیل مضمون که با عناوین دیگری نظیر تحلیل موضوعی و تحلیل تماتیک نیز شناخته می‌شود، یکی از روش‌های متداول تحلیل محتوا و روشی برای تحلیل داده‌های کیفی حاصل از مصاحبه است که مهارت‌های اساسی مورد نیاز برای بسیاری تحلیل‌های کیفی دیگر را نیز فراهم می‌آورد (براون³⁰ و همکاران، 2006). روش‌های رایج در تحلیل مضمون شامل قالب، مضامین ماتریس، مضامین شبکه مضامین و تحلیل مقایسه‌ای است که در این پژوهش از روش تحلیل شبکه مضامین استفاده شده‌است. در شبکه مضامین که آتراید استرلینگ(2001) آن را توسعه داده است، مضامین بر اساس روندی مشخص و در قالب مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر نظام‌مند می‌گردند (عاقلی ³¹ و همکاران، 2023) . مراحل پژوهش تحلیل مضمون بر اساس الگوی براون و کلارک (۲۰۰۶) به شرح زیر می‌باشد:

گام اول: طراحی پژوهش تحلیل مضمون

این گام شامل انتخاب موضوع، پژوهش بیان مساله بیان اهداف و سوالات پژوهش انتخاب طرح پژوهش، تعیین قلمرو، جامعه و نمونه آماری می‌باشد. همانظور که قبلا نیز اشاره شد، پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل رهبری تحول دیجیتال در آموزش‌ دانشگاه علوم پزشکی و ارائه الگوی جامعی از این مولفه‌ها بر اساس عوامل شناسایی شده صورت گرفته و در صدد پاسخ به سوالات زیر می‌باشد:

1- مولفه‌ها و عوامل رهبری تحول دیجیتال در آموزش‌ دانشگاه علوم پزشکی کدام است؟

2- الگوی مدل رهبری تحول دیجیتال در آموزش‌ دانشگاه علوم پزشکی چگونه است؟

جامعه آماری تحقیق حاضر شامل 9 نفر از اساتید هیئت علمی رشته مدیریت آموزشی و 6 نفر مدیران ارشد علوم پزشکی بودند که به شیوه نمونه گیری هدفمند با روش گلوله برفی انجام گرفت. معیار اصلی ورود به پژوهش داشتن دارای تحصیلات دکتری و دانش تخصصی در حوزه مدیریت آموزشی ، دارای سابقه کار و سابقه فعالیت پژوهشی در حوزه مربوطه بود که به‌صورت هدفمند و با توجه به اطلاعات به‌دست آمده از موارد قبلی انتخاب گردیدند ویژگی‌های جمعیت شناختی خبرگان در جدول شماره 1 آورده شده‌است.

جدول 1- مصاحبه شوندگان (در روش کیفی)

میزان سابقه کار	مدت زمان مصاحبه (دقیقه)	سمت سازمانی	تحصیلات	جنسیت	سن	کد مصاحبه‌شونده
بیشتر از 10 سال	43	‌عضو هیأت علمی	دکتری	زن	43	I1
بیشتر از 10 سال	30	عضو هیأت علمی	دکتری	زن	39	I2
5- 10 سال	40	عضو هیأت علمی	دکتری	زن	40	I3
بیشتر از 10 سال	54	عضو هیأت علمی	دکتری	زن	44	I4
5- 10 سال	35	عضو هیأت علمی	دکتری	مرد	36	I5
بیشتر از 10 سال	43	عضو هیأت علمی	دکتری	مرد	54	I6
بیشتر از 10 سال	46	عضو هیأت علمی	دکتری	مرد	45	I7
بیشتر از 10 سال	35	عضو هیأت علمی	دکتری	مرد	46	I8
5-10 سال	41	عضو هیأت علمی	دکتری	مرد	57	I9
بیشتر از 10 سال	33	مدیران ارشد	کارشناس ارشد	مرد	47	I10
5- 10 سال	47	مدیران ارشد	دکتری	مرد	37	I11
بیشتر از 10 سال	41	مدیران ارشد	دکتری	مرد	56	I12
بیشتر از 10 سال	34	مدیران ارشد	کارشناس ارشد	مرد	37	I13
بیشتر از 10 سال	36	مدیران ارشد	کارشناس ارشد	مرد	47	I14
بیشتر از 10 سال	46	مدیران ارشد	کارشناس ارشد	مرد	51	I15

مصاحبه شوندگان شامل نه نفر از اساتید هیات علمی(چهار خانم و پنج آقا با مدرک دکتری تخصصی ) رشته مدیریت آموزشی و شش نفر مدیران ارشد علوم پزشکی( دو آقا با مدرک دکتری و چهار آقا با مدرک کارشناسی ارشد) بودند.

گام دوم: گردآوری داده‌ها

در این پژوهش داده‌ها از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته با 15 نفر از خبرگان گردآوری گردید. مصاحبه‌ها تا زمان رسیدن به اشباع نظری ادامه پیدا کرد. منظور از اشباع - نظری آن است که نمونه گیری تا جایی ادامه می‌یابد که شباهت پاسخ‌های داده شده، منجر به تکراری شدن پاسخ‌ها شده و داده‌های جدیدی در آنها وجود نداشته‌باشد.

گام سوم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

در این مرحله پژوهشگر پس از پیاده سازی مصاحبه‌ها و تکمیل آن با یادداشت‌هایی که طی جلسات مصاحبه برداشته است به مطالعه دقیق و مکرر متن مصاحبه‌ها می‌پردازد و ایده‌های مستقل را در قالب مضامین پایه، شناسایی و به هر کدام یک کد اختصاص شناسایی مضامین پایه، مضامین سازمان دهنده و فراگیر را انتزاع شبکه مضامین را ترسیم می‌نماید. شبکه مضامین روابط میان مضامین را به‌صورت غیر خطی نشان‌می‌دهد . در این شبکه هیچ نوع سلسله مراتبی میان مضامین وجود ندارد و تاکید بر وابستگی و ارتباط میان اجزای شبکه می‌باشد. پس از ترسیم شبکه مضامین، شبکه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. البته محقق باید این نکته را در نظر داشته‌باشد که شبکه مضامین ابزار تحلیل است و نه خود تحلیل. پس از ترسیم شبکه مضامین به‌شکل رضایت‌بخش، پژوهشگر مجدداً به متن اصلی مراجعه و با کمک شبکه آن را تفسیر می‌نماید (عاقلی و همکاران ،1402). در بخش یافته‌های پژوهش به مضامین، شبکه مضامین و تفسیر شبکه به‌طور مفصل پرداخته شده‌است.

گام چهارم: ارائه نتایج تهیه گزارش و ارزیابی پژوهش

در این پژوهش برای اطمینان از پایایی پژوهش از روش توافق بین دو کدگذار استفاده شد. بدین صورت که علاوه بر محققی که کدگذاری اولیه را انجام داده است محقق دیگری نیز به‌صورت جداگانه به کدگذاری یافته‌ها پرداخت. نزدیک بودن این دو کدگذاری توافق را نشان‌می‌دهد و نشان دهنده پایایی است. به‌منظور محاسبه میزان توافق از ضریب کاپا در نرم‌افزار SPSS استفاده شد که مقدار آن ۰٫۷۵ به‌دست آمد که نشان دهنده پایایی قابل قبولی است. همچنین برای اطمینان از روایی پژوهش، علاوه بر به‌کارگیری استراتژی حساسیت پژوهشگر در فرآیند پژوهش، یافته‌ها در اختیار سه تن از خبرگان دانشگاهی قرار گرفت و به تایید ایشان رسید.

یافته‌های پژوهش

سؤال اول: مولفه‌ها و عوامل رهبری تحول دیجیتال در آموزش‌ دانشگاه علوم پزشکی کدام است؟

در فرآیند تحلیل مضمون ابتدا مصاحبه‌ها پیاده سازی و سپس با یادداشت‌هایی که طی جلسات مصاحبه ها برداشته شده بود تکمیل گردید در ادامه با مطالعه دقیق و مکرر، متون ابتدا برای هر مصاحبه ایده‌های مستقل در قالب مضامین پایه شناسایی و به هر کدام یک کد اختصاص داده شد. البته در صورت وجود بخش‌هایی با مضامین مشابه در متن مصاحبه‌های قبلی از همان کدهای، قبلی به‌عنوان نشانگر آنها استفاده شد. در نهایت در این پژوهش‌ تعداد 52 مضمون پایه استخراج شد پس از دستیابی به مضامین پایه، مضامین سازمان دهنده و مضامین فراگیر با توجه به مضامین پایه انتزاع شدند. در این مرحله سعی شد تا با سازماندهی مجدد مضامین اولیه یا همان مضامین، پایه مضامین انتزاعی تری حاصل شود تا پژوهشگران به مضامین فراگیرتر و مرکزی تری رهنمون شوند در این مرحله تعداد 73 مضمون پایه در قالب 16 مضمون سازمان دهنده و با بررسی و تحلیل مضامین، مرتبط شش مضمون فراگیر شامل: تحول دیجیتال، خلق ارزش دیجیتال، حکمرانی دیجیتال، استراتژی دیجیتالی ، چالش‌های دیجیتال، یادگیری دیجیتال استخراج شد که در قالب جدول شماره 2 ارائه ‌شده‌اند.

جدول 2-نتایج تحلیل مضمون به‌همراه فراوانی کدها

مضمون اصلی	مضامین فراگیر	مضامین سازمان‌دهنده	مضامین پایه	فراوانی کد
رهبری تحول دیجیتال در آموزش‌ دانشگاه علوم پزشکی	تحول دیجیتال	عوامل فرآیندی	نوظهور بودن تحول دیجیتال	11
			مهارت‌های جدید رهبری	9
			دقت در فرایند تحول دیجیتال	15
			هماهنگی تحولات دیجیتال	13
			اولویت بندی تحولات دیجیتال	10
			تقویت ارتباطات رهبران	9
		عوامل کاربردی	خودکارسازی وظایف دستی	13
			ارائه آموزش با کیفیت	16
			ساده سازی عملیات	16
			اجرای تحولات دیجیتال	12
		شایستگی	شایستگی فنی	14
		شایستگی	شایستگی عملیاتی	12
	خلق ارزش دیجیتال	عوامل عملکردی دیجیتالی	تغییر اساسی از سازمان سنتی به مدرن	8
			افزایش چابکی سازمان	15
			بهبنه سازی عملکرد	7
			افزایش نوآوری	16
			امکان ردیابی عملکرد یکپارچه	8
			ارزش عملکردی دارایی‌های دیجیتال	14
		عوامل دانشی دیجیتالی	ایجاد مدل‌های تجاری جدید	4
			جذب کارکنان دانش	13
			ارزیابی انلاین براساس هوش‌مصنوعی	10
			ارائه پشتیبانی کافی از کاربران	8
			سواد دیجیتال	9
	حکمرانی دیجیتال	برنامه‌ریزی و هماهنگی دیجیتالی	بهبود تصمیم‌گیری	7
			خودآگاهی نیروی کار	9
			تغییر در سلسله‌مراتب	12
			امکان تصمیم‌گیری سریع‌تر	9
			شناسایی مسیر ذهنی مشتری	14
			کمک به اساتید برای ادغام فناوری اطلاعات در تدریس	11
		تصمیم‌گیری مشارکتی دیجیتالی	افزایش همکاری	11
			همکاری گروهی	9
			تصمیم‌گیری بلندمدت	7
			تصمیم‌گیری کوتاه‌مدت	7
		فرهنگ دیجیتال	ترویج نتیجه‌گرایی	11
			ترویج فرهنگ احترام به حریم شخصی	4
			ایجاد بینش عمیق‌تر برای مشتری	6
			ترویج یادگیری مستمر	6
		رهبران دیجیتال	توسعه دانش و مهارت‌های مدیریت استعداد	9
			مربی گری	15
			تقویت روحیه مسئولیت‌پذیری	13
		کنشگری	کنشگری فردی	8
		کنشگری	کنشگری گروهی	6
	استراتژی دیجیتالی	استراتژی کوتاه‌مدت	پیش‌بینی مدل‌های تجاری جدید	10
			بهینه سازی بهره‌وری ذینفعان	9
			سازگاری با شرایط جدید	16
			توسعه روابط افقی	16
			ایجاد تجربیات مشتری قانع کننده تر	12
		استراتژی بلندمدت	برنامه‌ریزی مدل‌های تجاری جدید	12
			تدوین استراتژی تحول دیجیتال	7
			افزایش سهم بازار	15
			تعیین اولویت نقشه‌های راهبردی	16
	چالش‌های دیجیتال	چالش‌های سخت‌افزاری	نبود نظم جدید در تحول دیجیتال	8
			محافظت از اطلاعات حساس و محرمانه	14
			افزایش تجربه مشتری	14
			هزینه بالای برنامه‌های کاربردی	13
			ریسک‌پذیری	10
			ارائه خدمات پاسخگوتر	8
			ارائه خدمات کارآمدتر	9
			عدم برآورده کردن انتظارات مشتریان	9
		چالش‌های نرم‌افزاری	مشکلات در عملکرد نرم افزارهای آموزشی	8
			صرفه جویی در منابع	12
			اتصالات بین محصولات و خدمات	9
			اینترنت اشیا	14
			سرویس دهی دیجیتال	11
یادگیری دیجیتال	یادگیری دیجیتال تیمی	یادگیری خلاق	7
		یادگیری مشارکتی	7
		ارائه طیف گسترده‌ای از گزینه‌های یادگیری آنلاین	11
		یادگیری تطبیقی	6
	یادگیری دیجیتال سازمانی	تحول در روش‌های تدریس	9
		دسترسی به منابع یادگیری گسترده‌تر	15
		تعامل مستقیم با دانشجو	13
		تحول در روش‌های یادگیری	10
		یادگیری دانشجو محور	9

به منظور تبیین بهتر دستاورد مقاله مقوله‌بندی‌های صورت گرفته در شش دسته زیر قرار داده‌ می‌شود. در نهایت در گام ششم، تحلیل پایانی و گزارش ارائه می‌شود، در پاسخ به سوال دوم: الگوی مدل رهبری تحول دیجیتال در آموزش‌ دانشگاه علوم پزشکی چگونه است؟ مدل کیفی تحقیق به‌صورت زیر ارایه می شود.

شکل 1- الگوی مفهومی اولیه مستخرج از بخش کیفی

شامل 1 مضمون اصلی و 6 مضمون فراگیر ، 14 مضمون سازمان یافته و 73 کد پایه می باشد.

تحول دیجیتال شامل مضمون سازمان یافته شایستگی، عوامل فرآیندی و عوامل کاربردی است.

خلق ارزش دیجیتال شامل مضمون سازمان یافته عوامل عملکردی دیجیتالی و عوامل دانشی دیجیتالی است.

حکمرانی دیجیتالی شامل مضمون سازمان کشنگری، یافته برنامه ریزی و هماهنگی دیجیتالی، تصمیم گیری مشارکتی دیجیتالی، فرهنگ دیجیتال و رهبران دیجیتال است.

استراتژی دیجیتالی شامل مضمون سازمان یافته استراتژی بلند مدت و استراتژی کوتاه‌ مدت است.

چالش‌های دیجیتال شامل مضمون سازمان یافته چالش‌های سخت‌افزاری و چالش‌های نرم‌افزاری است.

یادگیری دیجیتال شامل مضمون سازمان یافته یادگیری دیجیتال تیمی، یادگیری دیجیتال سازمانی است.

بحث و نتیجه گیری

در عصر تحول دیجیتال، صنعت آموزش نیز به شدت تحت تاثیر فناوری‌ها قرار گرفته است. در اثر این رشد پر سرعت در بخش‌های آموزش، دانشگاه‌ها به طور فزآینده‌ای دیجیتالی می‌شوند. همچنین با توجه به اهمیت و حساسیت فعالیت دانشگاه علوم پزشکی و ارتباط آن با حوزه بهداشت، درمان و سلامت جامعه، باید فرآیندها برای توسعه تحول دیجیتال در دانشگاه علوم پزشکی تسهیل شود، هرچه این فرصت بیشتر ایجاد شود تا دانشگاه علوم پزشکی توانمندتر بتوانند وارد حوزه دیجیتال شود؛ زمینه ارتقا برای کل نظام سلامت بیشتر فراهم خواهد شد. همچنین نتایج حاصل نشان داد که 73 تا مضمون پایه، 16 مضمون سازمان دهنده و 6 مضمون فراگیر برای ارائه رهبری تحول دیجیتال در آموزش‌ دانشگاه علوم پزشکی شناسایی ‌شده‌اند.

تحول دیجیتال در دانشگاه علوم‌پزشکی شامل سه مقوله عوامل فرآیندی و عوامل کاربردی و شایستگی است.

عوامل فرآیندی شامل تغییر در روش‌های آموزشی، تغییر در فرایندهای ارتباطی بین دانشجویان و اعضای هیات علمی، و تغییر در فرآیندهای اداری و مدیریتی دانشگاه علوم‌پزشکی است. با توجه به تحول دیجیتال، روش‌های آموزشی به ‌سمت استفاده از فناوری‌های دیجیتال، مانند آموزش آنلاین و مجازی، تغییر می‌کنند. همچنین، فرآیندهای ارتباطی بین دانشجویان و اعضای هیات علمی نیز با استفاده از فناوری‌های دیجیتال، مانند پلتفرم‌های آموزشی و نرم‌ افزارهای مختلف، بهبود می‌یابد. علاوه بر این، تغییراتی نیز در فرآیندهای اداری و مدیریتی دانشگاه، از جمله استفاده از سامانه‌های مدیریت دانشجویی و پورتال‌های دانشگاهی، ایجاد شده‌است. همچنین عوامل کاربردی شامل تغییر در ابزارهای آموزشی، تغییر در ساختار فیزیکی دانشگاه، و تغییر در فناوری‌های مورد استفاده در دانشگاه است. با تحول دیجیتال، ابزارهای آموزشی نیز به‌سمت استفاده از فناوری‌های دیجیتال، مانند نرم‌افزارهای آموزشی، ویدئوهای آموزشی، و سایر ابزارهای مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال، تغییر می‌کنند. همچنین، تغییراتی در ساختار فیزیکی دانشگاه نیز با استفاده از فناوری‌های دیجیتال، مانند ایجاد محیط‌های آموزشی تعاملی و مجازی، رخ می‌دهد. علاوه بر این، فناوری‌های مورد استفاده در دانشگاه نیز با تحول دیجیتال، مانند سامانه‌های مدیریت دانشجویی، سامانه‌های پرداخت الکترونیکی و سایر فناوری‌های مرتبط، بهبود یافته و به دانشجویان و اعضای هیات علمی کمک می‌کنند تا تجربه آموزشی بهتری داشته‌باشند. از همین رو نتایج این پژوهش با پژوهش چون (باتریش و همکاران، 2020)، (پورفیور و همکاران، 2020) هم خوانی و هم راستاست.

خلق ارزش دیجیتال در دانشگاه علوم‌پزشکی شامل دو مقوله عوامل عملکردی دیجیتالی و عوامل دانشی دیجیتالی است.

عوامل عملکردی دیجیتالی شامل استفاده بهینه از فناوری‌های دیجیتال، بهبود تجربه کاربری و بهینه‌سازی فرآیندهای کسب و کار است. با استفاده بهینه از فناوری‌های دیجیتال، مانند سامانه‌های مدیریت دانشجویی، پلتفرم‌های آموزشی، سامانه‌های پرداخت الکترونیکی و سایر فناوری‌های مرتبط، دانشگاه می‌تواند فرآیندهای کسب و کار خود را بهبود بخشیده و تجربه کاربری بهتری برای دانشجویان و اعضای هیات علمی فراهم کند. همچنین، بهینه‌سازی فرایندهای کسب و کار با استفاده از فناوری‌های دیجیتال، به دانشگاه کمک می‌کند تا به‌صورت کارآمدتر و با کمترین هزینه‌ها، ارزش بیشتری برای دانشجویان و اعضای هیأت علمی خود ایجاد کند. عوامل دانشی دیجیتالی شامل توسعه مهارت‌های دیجیتال در اعضای هیات علمی و دانشجویان، بهره‌گیری از داده‌های دیجیتال و سواد دیجیتال است. با توسعه مهارت‌های دیجیتال در اعضای هیات علمی و دانشجویان، دانشگاه می‌تواند از فناوری‌های دیجیتال بهره بیشتری ببرد و به ‌راحتی با تحولات روزمره در حوزه فناوری‌های دیجیتال سازگاری پیدا کند. همچنین، بهره‌گیری از داده‌های دیجیتال، مانند داده‌های پزشکی و بالینی، می‌تواند به دانشگاه کمک کند تا بهبود و بهینه‌سازی خدمات بهداشتی و درمانی خود را بهبود بخشیده و ارزش بیشتری برای دانشجویان و جامعه بهداشتی و درمانی فراهم کند. همچنین، سواد دیجیتال در دانشجویان و اعضای هیات علمی باعث می‌شود که آنها بتوانند از فناوری‌های دیجیتال بهره بیشتری ببرند و در تحول دیجیتال در حوزه پزشکی و بهداشت، نقش فعال داشته‌باشند. از همین رو نتایج این پژوهش با پژوهش چون (عمران و همکاران،2020)، (محمد هاشیم ،2021)‌هم خوانی و هم راستا است.

حکمرانی دیجیتالی در دانشگاه علوم‌پزشکی شامل پنج مقوله برنامه‌ریزی و هماهنگی دیجیتالی، تصمیم‌گیری مشارکتی دیجیتالی، فرهنگ دیجیتال و رهبران دیجیتال و کنشگری است.

برنامه ریزی و هماهنگی دیجیتالی شامل تعیین استراتژی‌های دیجیتالی، تعیین اولویت‌ها، برنامه‌ریزی اجرایی و هماهنگی فرایندهای دیجیتالی در دانشگاه است. با تعیین استراتژی‌های دیجیتالی و تعیین اولویت‌ها، دانشگاه می‌تواند به بهترین شکل از فناوری‌های دیجیتال استفاده کند و بهبود و بهینه‌سازی خدمات خود را به دانشجویان و اعضای هیات علمی فراهم کند. همچنین، برنامه‌ریزی اجرایی و هماهنگی فرآیندهای دیجیتالی باعث می‌شود که دانشگاه به‌صورت کارآمدتر و با کمترین هزینه‌ها، ارزش بیشتری برای دانشجویان و اعضای هیات علمی خود ایجاد کند. تصمیم گیری مشارکتی دیجیتالی شامل مشارکت دانشجویان و اعضای هیات علمی در فرآیندهای تصمیم‌گیری مرتبط با فناوری‌های دیجیتال است. با مشارکت دانشجویان و اعضای هیات علمی در فرایندهای تصمیم‌گیری، دانشگاه می‌تواند به بهترین شکل از فناوری‌های دیجیتال استفاده کند و نیازهای اعضای خود را بهتر درک کند.همچنین فرهنگ دیجیتال شامل برخورداری از سواد دیجیتال، توانایی استفاده از فناوری‌های دیجیتال و ارزش‌های دیجیتال است. با برخورداری از سواد دیجیتال و توانایی استفاده از فناوری‌های دیجیتال، دانشجویان و اعضای هیات علمی می‌توانند به بهترین شکل از فناوری‌های دیجیتال استفاده‌کنند و در تحول دیجیتال در حوزه پزشکی و بهداشت، نقش فعال داشته‌باشند. همچنین، ارزش‌های دیجیتال در دانشگاه، مانند شفافیت، همکاری و نوآوری، به دانشجویان و اعضای هیات علمی کمک می‌کند. رهبران دیجیتال شامل افرادی هستند که در دانشگاه مسئولیت‌هایی را در حوزه فناوری‌های دیجیتال دارند و باید برای اجرای موفق استراتژی‌های دیجیتالی دانشگاه، توانایی‌های لازم را داشته‌باشند. رهبران دیجیتال باید توانایی‌های فنی و مدیریتی دیجیتالی را داشته‌باشند و بتوانند بهبود و بهینه‌سازی خدمات خود را به دانشجویان و اعضای هیات علمی فراهم کنند. همچنین، رهبران دیجیتال باید بتوانند فرهنگ دیجیتال را در دانشگاه ترویج دهند و به دانشجویان و اعضای هیأت علمی کمک کنند تا به بهترین مورد از فناوری‌های دیجیتال استفاده‌کنند و در تحول دیجیتال در حوزه پزشکی و بهداشت، نقش فعال داشته‌باشند. از همین رو نتایج این پژوهش با پژوهش چون، (پورفیورو و همکاران ،2020) ،(شریفیان و همکاران، 1400) هم خوانی و هم راستاست.

استراتژی دیجیتالی در دانشگاه علوم‌پزشکی، استراتژی دیجیتالی شامل دو مقوله اصلی است:

استراتژی بلند مدت و استراتژی کوتاه‌مدت. استراتژی بلند مدت دارای دیدگاهی بلند مدت به سازمان است و شامل تعیین اهداف بلند مدت، تعیین راهبردها و تدوین طرح عملیاتی است. در دانشگاه علوم‌پزشکی، استراتژی بلند مدت دیجیتالی شامل تعیین اهداف بلند مدت در حوزه فناوری‌های دیجیتال و حوزه پزشکی، تعیین راهبردهای اصلی برای رسیدن به این اهداف و تدوین طرح عملیاتی برای اجرای این راهبردها است. این طرح عملیاتی باید شامل جزئیاتی در مورد شیوه اجرای راهبردها، انتظاراتی که برای هر راهبرد قرار دارد و شیوه ارزیابی پیشرفت در رسیدن به اهداف باشد. استراتژی کوتاه‌مدت برنامه‌ریزی برای دوره‌های زمانی کوتاه‌تر است و برای دستیابی به اهداف بلند مدت، در دوره‌های زمانی کوتاه‌تر، تدوین می‌شود. در دانشگاه علوم‌پزشکی، استراتژی کوتاه‌مدت دیجیتالی شامل تدوین برنامه‌های عملیاتی جهت رسیدن به اهداف بلند مدت است. این برنامه‌های عملیاتی شامل اقدامات کوتاه‌مدت، تغییرات و بهبودهایی هستند که برای دستیابی به اهداف بلند مدت مورد نیاز است. این برنامه‌های عملیاتی باید بر اساس راهبردهای استراتژی بلند مدت تدوین شوند و در جهت دستیابی به اهداف بلند مدت پیش برود. به‌طور کلی، استراتژی دیجیتالی در دانشگاه علوم‌پزشکی باید شامل استراتژی بلند مدت و استراتژی کوتاه‌مدت باشد که با توجه به شرایط فعلی و آینده، تدوین و اجرا شوند . از همین رو نتایج این پژوهش با پژوهش چون (حجت و همکاران، 1398)، (لافر و همکاران، 2021) ‌هم خوانی و هم راستاست.چالش‌های دیجیتال در دانشگاه علوم‌پزشکی، چالش‌های دیجیتال شامل دو مقوله اصلی است: چالش‌های سخت‌افزاری و چالش‌های نرم‌افزاری. چالش‌های سخت‌افزاری در دانشگاه علوم‌پزشکی شامل مشکلاتی مانند افزایش نیاز به دستگاه‌های پزشکی پیشرفته، افزایش نیاز به سرورهای بزرگ و پر قدرت، افزایش نیاز به تجهیزات نورپردازی و تکنولوژی‌های تصویربرداری پیشرفته و افزایش نیاز به دستگاه‌های پزشکی مجهز به سنسورهای حساس و دقیق است. برای حل این چالش‌ها، دانشگاه علوم‌پزشکی باید به‌دنبال خرید و به‌روزرسانی تجهیزات پزشکی و افزایش ظرفیت سرورهای خود باشد که قابلیت پوشش دادن به نیازهای پزشکی و تحقیقاتی دانشگاه را داشته‌ باشد. چالش‌های نرم‌افزاری در دانشگاه علوم‌پزشکی شامل مشکلاتی مانند نیاز به نرم افزارهای پزشکی پیشرفته، نیاز به نرم افزارهای مدیریت پرونده‌های بیماری و مدیریت اطلاعات پزشکی، نیاز به نرم افزارهای آموزشی و نیاز به نرم افزارهای مدیریت ارتباط با بیماران و دانشجویان است. برای حل این چالش‌ها، دانشگاه علوم‌پزشکی باید به‌دنبال توسعه و به‌روزرسانی نرم افزارهای پزشکی و ابزارهای مدیریت اطلاعات پزشکی باشد که بتوانند به بهترین شکل از داده‌های پزشکی استفاده‌کنند و به دانشجویان و اعضای هیات علمی کمک کنند تا بهترین خدمات را به بیماران ارائه دهند. به‌طور کلی، دانشگاه علوم‌پزشکی باید به‌دنبال حل چالش‌های دیجیتال در حوزه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری باشد . از همین رو نتایج این پژوهش با پژوهش چون، (اسدامرجی و همکاران،2018) (اشتراوس و همکاران، 2006) هم خوانی و هم راستاست.

یادگیری دیجیتال در دانشگاه علوم‌پزشکی، شامل دو مقوله اصلی است:

یادگیری دیجیتال تیمی و یادگیری دیجیتال سازمانی. یادگیری دیجیتال تیمی در دانشگاه علوم‌پزشکی شامل توانمندسازی تیم‌های پزشکی به‌ منظور ارتقای مهارت‌های دیجیتالی آنها است. این امر می‌تواند با ارائه دوره‌های آموزشی در حوزه فناوری‌های دیجیتال، مدیریت اطلاعات پزشکی و استفاده از نرم‌افزارهای پزشکی پیشرفته، بهبود یابد. برای مثال، یک دوره آموزشی می‌تواند به پزشکان کمک کند تا با استفاده از نرم‌افزارهای تصویربرداری پیشرفته، تصاویر پزشکی را به بهترین شکل تفسیر کنند و بیماران را به بهترین شکل درمان کنند. یادگیری دیجیتال سازمانی در دانشگاه علوم‌پزشکی شامل توانمندسازی کارکنان به ‌منظور بهبود کارایی واحدهای پزشکی است. این شامل آموزش کارکنان در حوزه استفاده از نرم‌افزارهای پزشکی، مدیریت پرونده‌های بیماری، مدیریت اطلاعات پزشکی و مدیریت ارتباط با بیماران است. برای مثال، یک دوره آموزشی می‌تواند به کارکنان در بخش اداری کمک کند تا با استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت پرونده‌های بیماری، پرونده‌های پزشکی را به بهترین شکل مدیریت کنند و به دانشجویان و اعضای هیات علمی کمک کنند تا بهترین خدمات را به بیماران ارائه دهند.به‌طور کلی، در دانشگاه علوم‌پزشکی، یادگیری دیجیتال شامل دو مقوله یادگیری دیجیتال تیمی و یادگیری دیجیتال سازمانی است. هدف این دو مقوله این است که توانمندی‌های دیجیتالی کارکنان و تیم‌های پزشکی افزایش یابد و باعث بهبود کارایی و کیفیت خدمات پزشکی شود. از همین رو نتایج این پژوهش با پژوهش چون (عمران و همکاران،2020) ، (محمد هاشیم ،2021) هم خوانی دارد و هم راستاست.

محدودیت‌های پژوهش

محدودیت های خارج از اختیار پژوهشگر

· با توجه به ذات تحقیقات کیفی و تاثیر پذیری بالای این تحقیقات، ذهنیات و سوگیری های ذهنی محقق می تواند در طرح سوال های بسته پاسخ و هدایت پاسخ دهنده تاثیر گذار باشد.

· در بخش کمی محدوديت ذاتی پرسشنامه: با توجه به اينكه پرسشنامه، ادراك افراد را از واقعيت میسنجد، اين احتمال را نبايد ناديده گرفت كه اين ادراك، كاملاً با واقعيت، تطبيق پيدا نكند.

· اصولا اساتید مرتبط با پژوهش به‌علت مشغله زیاد، زمان زیادی برای پاسخ گویی بسیار دقیق در اختیار پژوهشگران قرار نمی دهند.

· پژوهش فقط در دانشگاه علوم‌پزشکی انجام‌شده ممکن است نتیجه در دانشگاه‌های دیگر متفاوت باشد و نتیجه حاصل از این تحقیق قابل تعمیم به سایر دانشگاه‌ها نباشد.

· دریافت کد اخلاق برای رساله دکتری بسیار زمان‌بر است.

محدودیت‌های در اختیار پژوهشگر

· تعداد زیاد ‌ سوال های پرسشنامه به طولانی شدن زمان اجرای آن انجامید که بر مقدار دقت پاسخ‌های شرکت کنندگان بی‌تاثیر نبوده است.

· تا حد امکان مکان مناسب برای انجام مصاحبه ها فراهم شده بود، اما وجود صداهای مزاحم در محیط و همچنین تماس های زیاد خبرگان به دلیلی مشغولیت کاری زیاد و مسئولیت اجرایی سبب کند شدن روند مصاحبه شده بود.

پیشنهادهای کاربردی

1- تحول دیجیتال شامل مضمون سازمان یافته عوامل فرآِیندی و عوامل کاربردی

· ایجاد یک تیم رهبری دیجیتال که مسئولیت هدایت تحول را برعهده داشته باشد و از سوی مدیران ارشد سازمان پشتیبانی شود.

· تشویق کارکنان به پذیرش تغییرات و تطبیق با فناوری‌های جدید از طریق ارتقاء فرهنگ سازمانی به سمت یک فرهنگ انعطاف‌پذیر و نوآورانه.

· تعیین سیاست‌ها و استانداردهای امنیتی مناسب برای حفاظت از داده‌ها و اطلاعات حساس در دیجیتالی‌سازی سازمان.

· تعیین یک استراتژی جامع برای تحول دیجیتال شامل اهداف مشخص، راهبردها، و فعالیت‌های مورد نیاز برای رسیدن به اهداف .

· استفاده از فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، بلاک‌چین و ابر به منظور بهبود فرآیندها و افزایش بهره‌وری.

· برگزاری دوره‌های آموزشی و آموزش مداوم برای کارکنان در خصوص استفاده از فناوری‌های جدید و تغییرات در فرآیندها و سیستم‌ها.

2- خلق ارزش دیجیتال شامل مضمون سازمان یافته عوامل عملکردی دیجیتالی و عوامل دانشی دیجیتالی

· طراحی تجربه کاربری مطلوب و منحصر به فرد برای مشتریان، که این امر باعث افزایش رضایت مشتریان، افزایش فروش و ایجاد وفاداری به برند می‌شود.

· به‌کارگیری فناوری‌های روز دنیا مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، واقعیت افزوده و بلاک‌چین برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها.

· برگزاری دوره‌های آموزشی و توسعه مهارت‌های دیجیتالی برای کارکنان به منظور ارتقای دانش و توانمندی‌های آن‌ها در زمینه فناوری.

· ایجاد یک پایگاه دانش داخلی جهت اشتراک گذاری اطلاعات و تجربیات مربوط به فناوری‌های دیجیتالی، فرآیندها و استراتژی‌های موفق.

· توسعه یک فرهنگ سازمانی جهت تشویق به توسعه دانش دیجیتالی، اشتراک دانش و همکاری در استفاده از فناوری‌ها.

3- حکمرانی دیجیتالی شامل مضمون سازمان یافته برنامه ریزی و هماهنگی دیجیتالی، تصمیم گیری مشارکتی دیجیتالی، فرهنگ دیجیتال و رهبران دیجیتال

· ایجاد پلتفرم‌های تصمیم‌گیری مشارکتی برای جمع‌آوری نظرات و ایده‌های کارکنان و مشتریان در فرآیندهای تصمیم‌گیری.

· به کارگیری ابزارهای تحلیل داده و هوش مصنوعی برای بهبود فرآیند تصمیم‌گیری و پیش‌بینی روندهای آینده.

· برگزاری دوره‌های آموزشی و توسعه فرهنگ دیجیتالی در سازمان به منظور ایجاد افرادی با دیدگاه دیجیتالی و آمادگی برای استفاده از فناوری‌های جدید.

· تشویق به همکاری و اشتراک دانش و تجربیات بین اعضای سازمان به منظور ایجاد یک محیط فرهنگی فعال و همکارانه.

· آموزش و توسعه مهارت‌های رهبری دیجیتالی برای مدیران و رهبران سازمان به منظور هدایت تحولات دیجیتالی به بهترین شکل.

· برگزاری جلسات و نشست‌هایی با موضوعات مرتبط با دیجیتالی‌سازی و اشتراک تجربیات موفقیت‌آمیز در این زمینه.

4- استراتژی دیجیتالی شامل مضمون سازمان یافته استراتژی بلند مدت و استراتژی کوتاه‌مدت

· تعیین اهداف محوری استراتژیک مانند افزایش سهم بازار در صنعت، افزایش بهره‌وری، و بهبود تجربه مشتری جهت هدایت سازمان را به سمت دیجیتالی‌سازی کامل.

· تعیین راهبردها و رویکردهایی مانند توسعه فناوری‌های نوین، بهبود فرآیندها، و تقویت مهارت‌های کارکنان برای رسیدن به اهداف استراتژیک.

· ترویج فرهنگ دیجیتالی‌سازی، همکاری، نوآوری و انعطاف‌ پذیری جهت ایجاد تعهد.

· تعیین اولویت‌های کوتاه ‌مدت مانند بهبود فرآیندها، ارتقا سیستم‌های فناوری اطلاعاتی و آموزش کارکنان.

· برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های محدود مدت جهت کمک به بهبود فوری عملکرد و افزایش بهره‌وری.

· ایجاد برنامه‌های مدیریت تغییر جهت سازماندهی و ایجاد هماهنگی کارکنان با تحولات دیجیتالی به بهترین شکل ممکن.

5- چالش‌های دیجیتال شامل مضمون سازمان یافته چالش‌های سخت‌افزاری و چالش‌های نرم‌افزاری

· برنامه‌ریزی به‌روزرسانی و ارتقا زیرساخت‌های فناوری سازمان به منظور اطمینان از عملکرد بهینه و امنیت سیستم‌ها.

· مدیریت بهینه منابع سخت‌افزاری، از جمله سرورها، شبکه‌ها و ذخیره‌سازی، به منظور پاسخ گویی به نیازهای رو به رشد فناوری و داده‌های حجیم.

· اعمال استانداردهای امنیتی برای حفاظت از تجهیزات و دارایی‌های فیزیکی سازمان در مقابل دسترسی غیرمجاز و حملات فیزیکی.

· توسعه نرم‌افزارهای مناسب برای نیازهای سازمان و نگهداری مداوم و به‌ روزرسانی آنها به منظور افزایش عملکرد و امنیت.

· اطمینان از سازگاری و انطباق نرم ‌افزارهای مختلف درون سازمان به منظور جلوگیری از تضادها و مشکلات ارتباطی.

· ایجاد فرآیندها و سیاست‌های مدیریت داده‌ها و حفاظت از حریم خصوصی به منظور جلوگیری از سو استفاده و نقض حریم خصوصی.

6- یادگیری دیجیتال شامل مضمون سازمان یافته یادگیری دیجیتال تیمی، یادگیری دیجیتال سازمانی

· برگزاری دوره‌های آموزشی دیجیتال به صورت گروهی برای تیم‌ها به منظور افزایش دانش و مهارت‌های فنی و فناوری.

· برگزاری جلسات دوره‌ای برای بحث و بررسی در مورد تجربیات و مسائلی که تیم‌ها در فرآیند یادگیری دیجیتال مواجه شده‌اند.

· تشویق اعضای تیم به اشتراک گذاری تجربیات، راهکارها و موفقیت‌هایشان در استفاده از فناوری‌های دیجیتال با سایر اعضای تیم.

· طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی سازمانی که شامل دوره‌های آموزشی مختلف برای تمامی کارکنان از سطح مدیران تا اعضای تیم‌های عملیاتی باشد.

· بهره‌گیری از پلتفرم‌های آموزشی آنلاین برای ارائه دوره‌های آموزشی متنوع و قابل دسترس به کارکنان در هر زمان و مکانی.

پیشنهادهای پژوهشی به محققان آتی

· انجام پژوهشی مشابه در دانشگاه‌های مختلف در سایر استانهای کشور انجام شود و با نتایج حاضر مقایسه گردد.

· استفاده از رویکردهایی چون تحلیل خاکستری و منطق فازی جهت به حداقل رساندن عدم قطعیت.

· استفاده از روش فراترکیب، فراتحلیل، روش دلفی برای جمع آوری اطلاعات میدانی.

· انجام پژوهش مشابه در سایر ارگان ها و سازمان ها و صنایع.

ملاحظه‌های اخلاقی

پژوهشگران تعهد می‌نمایند که در پژوهش حاضر همه جوانب اخلاقی از ابتدا تا انتهای پژوهش رعایت شده‌است و مقاله در هیچ مجله دیگری چاپ نشده است.

سپاسگزاری

بدین وسیله از میثم عاقلی که در انجام این پژوهش همکاری نمودند و اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و مدیران ارشد علوم پزشکی تشکر و قدرانی به عمل می آید.

منابع