A Comparative Analysis of the Epistemological Methodology in Mulla Sadra's Transcendent Theosophy and Tafsir al-Mizan

Subject Areas : Epistemological researches

Hassan Hosseini ^{1 *}

1 - Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Law and Political Science, Kermanshah Branch, Islamic Azad University, Kermanshah, Iran

Received: 2025-08-14 Accepted : 2025-10-17 Published : 2025-11-22

Keywords: Allamah Tabataba'i, Epistemological Methodology, Interaction of Reason and Revelation, Mulla Sadra, Tafsir al-Mizan, Transcendent Theosophy.,

Abstract :

Mulla Sadra's Transcendent Theosophy (*al-Hikmah al-Muta'aliyah*) and Allamah Tabataba'i's *Tafsir al-Mizan* represent two monumental achievements in Islamic intellectual history where the synthesis of reason, revelation, and demonstration (*burhan*) is perfected. This study presents a comparative analysis of their epistemological methodologies to elucidate how philosophical reason interacts with revealed knowledge in each framework, identifying their shared and distinct foundations and objectives. Employing a descriptive-analytical approach based on a content analysis of *al-Asfar al-Arba'ah* and *Tafsir al-Mizan*, the research finds that while both thinkers aim to demonstrate the principles of faith (*usul al-din*) and explain the harmonious order of existence, their methodologies have different starting points. Mulla Sadra builds a philosophical system on rational demonstration, into which he masterfully integrates revelation and intuition. In contrast, Allamah Tabataba'i begins with the Qur'anic text, using his exegetical method of 'interpreting the Qur'an by the Qur'an' alongside precise philosophical tools to extract its profound insights (*ma'arif*). This complementary relationship is exemplified by Sadra's use of Qur'anic inspiration for philosophical proofs like the *Burhan al-Siddiqin*, and Tabataba'i's systematic use of Sadrian principles to interpret complex verses, revealing a profound, reciprocal dynamic between philosophy and exegesis.

References:

قرآن کریم
ابن سینا، حسین بن عبدالله .(۱۳۷۵). الاشارات و التنبیهات، همراه با شرح خواجه نصیرالدین طوسی، قم: نشر البلاغه.
--------- .(۱۴۰۴ ق). الشفاء (الإلهیات)، تحقیق: الأب قنواتی و سعید زاید. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌رشد، محمد بن احمد .(۱۹۹8). فصل المقال فیما بین الحکمة و الشریعة من الاتصال، تحقیق: محمد عماره. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
آشتیانی، سید جلال‌الدین .(۱۳۷۸). هستی از نظر فلسفه و عرفان، قم: بوستان کتاب.
اعوانی، غلامرضا .(۱۳۹۵). تأثیر قرآن بر نظام‌سازی فلسفی ملاصدرا، پژوهش‌های فلسفی، سال ۱۰، شماره ۲۳: ۱۲۵-۱۴۶.
امین‌استرآبادی، محمد .(۱۴۲۳). الفوائد المدنیة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول.
بلاغی، محمدحسین .(1394)، دیدگاه اخباریان در مورد کارکردهای مختلف عقل در مباحث دینی، فرهنگ پژوهش، ش94.
جوادی آملی، عبدالله .(۱۳۸۷). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، تحقیق و تنظیم: احمد واعظی، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم.
ــــــــــــ .(۱۳۹۲). قرآن در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم)، قم: نشر اسراء.
رازی، فخرالدین محمد بن عمر .(۱۴۲۰ ق). مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد .(بی‌تا). المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق: دار القلم، چاپ اول.
ربانی گلپایگانی، علی .(۱۳۸۶). عقاید استدلالی، قم: مرکز نشر هاجر، چاپ اول، ج۱.
سبحانی، جعفر .(۱۳۹۴). عقلی‌گرایی در تفسیر قرآن (با تأکید بر آراء علامه طباطبایی)، قم: موسسه امام صادق(ع).
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی .(۱۳۷۷). مجموعه مصنفات شیخ اشراق (جلد دوم: حکمة الاشراق)، تصحیح و مقدمه: هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
طباطبایی، سید محمدحسین .(۱۳۶۳). اصول فلسفه و روش رئالیسم، با حواشی مرتضی مطهری، قم: انتشارات اسلامی.
ــــــــــــ .(۱۳۹۰). المیزان فی تفسیر القرآن (ترجمه فارسی)، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین.
غزالی، ابوحامد محمد .(۱۹۶۱). تهافت الفلاسفة، تحقیق: سلیمان دنیا، قاهره: دارالمعارف.
کربن، هانری .(۱۳۹۱). تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه، جواد طباطبایی، تهران: انتشارات کویر.
کلینی، محمد بن یعقوب .(۱۴۰۷). الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
مصباح یزدی، محمدتقی .(۱۳۸۷). آموزش فلسفه، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، چاپ نهم.
مطهری، مرتضی .(۱۳۷۲). عدل الهی، تهران: انتشارات صدرا.
ــــــــــــ .(۱۳۷۳). مجموعه آثار (بخش فلسفه و حکمت متعالیه)، تهران: انتشارات صدرا، چاپ چهارم، ج۵ و ج۱۳.
ــــــــــــ .(۱۳۸۹). آشنایی با قرآن (تفسیر سوره‌های حمد و بقره)، تهران: انتشارات صدرا.
معرفت، محمدهادی .(۱۳۸۲). آموزش علوم قرآن، ترجمه: ابومحمد وکیلی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ج۱.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران .(۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول.
ملاصدرا، (صدرالمتألهین)، محمد بن ابراهیم (۱۳۷۸). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، با حواشی ملاهادی سبزواری، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: مرکز نشر دانشگاهی.
ــــــــــــ .(۱۳۸۰). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، تصحیح غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــــ .(۱۳۸۶). تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدار.
نصر، سید حسین .(۱۳۹۱). تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه: گروهی از مترجمان، تهران: انتشارات حکمت.
Adamson, P.(2013). Interpreting Avicenna: Critical Essays, Cambridge: Cambridge University Press.
Fakhry, M.(2004). A History of Islamic Philosophy, New York: Columbia University Press, 3rd ed.
Leaman, Oliver .(2002). An Introduction to Classical Islamic Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press, 2nd ed.
Nasr, S. H. (2006). Islamic Philosophy from Its Origin to the Present: Philosophy in the Land of Prophecy, Albany: State University of New York Press.
Rizvi, S. H. (۲۰۰۷). Mulla Sadra and Metaphysics: Modulation of Being, London: Routledge.