آگاهی از نوع، میزان و نحوه‌ی انتقال بار رسوبی در مقیاس‌های زمانی و مکانی متفاوت، به‌منظور پایش رفتار هیدرولیکی کانال و جریان متأثر از فعالیت‌های معدن‌کاوی و مدیریت مناسب‌تر برداشت شن و ماسه ضروری است. حال آن‌که ابعاد مختلف تأثیر بهره‌برداری معادن شن و ماسه و تغییرپذیری آنها در مقیاس‌های زمانی و مکانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. از این‌رو پژوهش حاضر به بررسی تأثیر معادن واز علیا با برداشت شدت کم و به‌صورت سنتی، واز سفلی با برداشت نیمه صنعتی و با استفاده از ماشین‌آلات نیمه سنگین و معدن آلش‌رود با برداشت صنعتی و با استفاده از ماشین‌آلات سنگین در استان مازندران بر میزان غلظت بار معلق به‌صورت ماهانه از بهمن 1390 تا دی 1391 پرداخته است. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر، مقدار غلظت بار معلق در بالادست معدن واز علیا در ماه‌های خرداد، آذر، بهمن و اسفند به‌ترتیب 40، 5، 23 و 75 درصد در معدن واز سفلی در ماه‌های فروردین، مرداد و بهمن به‌ترتیب 2، 12 و 36 درصد و در معدن آلش‌رود نیز در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و اسفند به‌ترتیب 71، 50 و 94 درصد نسبت به پایین‌دست افزایش و در دیگر ماه‌ها کاهش یافت. لذا مقدار غلظت بار معلق در شرایط فعالیت معدن و شدت برداشت، افزایش بیشتری نسبت به قبل از معدن داشت. همچنین، دامنه اثر محدود و حداکثر در حدود چند صد متری محل برداشت بر غلظت رسوبات معلق و قاعدتاً هم‌زمان با مدت برداشت نیز مورد تائید قرار گرفت. Manuscript profile

رسوب ناشی از فرسایش خاک به‌عنوان مهم‌ترین نمایه‌های تخریب اراضی، چالشی مهم در بحث توسعۀ پایدار و تهدیدی بر زیست‌بوم‌ها تلقی می‌شود. لذا تخمین رسوب خروجی از آبخیزها بسیار حائز اهمیت می‌باشد. گستردگی آبخیزها و کمبود ایستگاه‌های سنجش رسوب باعث شده تا از روش‌های غیرمستقیم از قبیل مدل‌های تهیه شده در آبخیزهای مشابه جهت تخمین رسوب در آبخیز فاقد آمار استفاده نمایند. در این پژوهش، 42 ایستگاه رسوب‌سنجی جنوب و جنوب شرقی دریای خزر با دوره‌های آماری بیش از 20 سال انتخاب گردید. با برقراری ارتباط بین مقادیر دبی و رسوب معلق در مواقع سیلابی اقدام به تخمین مقادیر روزانۀ رسوب معلق از روی دبی‌های روزانه شده و مقادیر رسوب متوسط سالانه محاسبه گردید. با استفاده از آزمون گاما، 13 عامل موثر بر تولید رسوب به 5 عامل اصلی کاهش داده شد و ایستگاه‌های مورد مطالعه با به‌کارگیری تحلیل خوشه‌ای، تحلیل تابع تشخیص و منحنی‌های اندرو در گروه‌های همگن قرار گرفتند. برای هر گروه همگن حاصل از هر یکی از روش‌های همگن‌سازی مذکور و برای کل ایستگاه‌ها به‌عنوان یک گروه با 5 عامل اصلی انتخاب شده مدل رگرسیونی برای تخمین میزان رسوب معلق متوسط سالانه تهیه شد و مقادیر خطا و کارآیی مدل‌های تهیه شده با استفاده از نمایه‌های آماری RE، RRMSE و RBIAS براساس داده‌های مشاهداتی محاسبه گردید. نتایج نشان داد که هر 3 روش همگن‌سازی نتایج بهتری نسبت به مدل کلی داشته و روش منحنی های اندرو به‌ترتیب با مقادیر خطای نسبی (RE)، ریشه نسبی مجذور میانگین مربعات خطا (RRMSE) و انحراف نسبی (RBIAS) 12/38 و 16/53 درصد و 01/0- در مرحلۀ واسنجی و 91/45 و 11/33 درصد و 01/0 در مرحلۀ اعتبارسنجی نسبت به دو روش تحلیل خوشه‌ای و تحلیل تابع تشخیص عملکرد بهتری در همگن‌سازی حوزه‌های آبخیز بر اساس تولید رسوب داشته است. هم‌چنین دبی اوج با دوره بازگشت دو ساله نیز بیش‌ترین تأثیر در تغییرات میزان رسوب معلق متوسط سالانه را دارد. Manuscript profile