بخش زیادی از کشت گندم ایران در مناطق خشک و نیمه‌خشک قراردارند و به‌علت کمبود آب به‌ویژه در مراحل انتهایی رشد، رقابت بین گندم و سایر محصولات، باعث تخصیص آب کم‌تری به مزارع گندم می گردد. در چنین شرایطی دستیابی به ارقامی از گندم با تراکم مناسب و کاربرد سامانه‌های آبیاری نوین به‌منظور افزایش عملکرد، از اهمیت بالایی برخوردار است. گرچه نیتروژن مهم‌ترین عنصر در عملکرد و کیفیت گندم است، لیکن مصرف بیش از حد کودهای نیتروژنه باعث اتلاف آن‌ها در اثر آبشویی، کاهش راندمان مصرف کود و آلودگی آب‌های زیرزمینی می‌گردد. این تحقیق در دو سال با طرح آماری اسپلیت-فاکتوریل اجرا شد. روش کوددهی به‌عنوان کرت اصلی و فاکتوریل رقم و تراکم کاشت در پلات های فرعی بودند. روش کوددهی نیتروژن در 3 سطح کوددهی به‌میزان توصیه کودی به‌روش دست پاش، کوددهی با آبیاری بارانی به‌میزان توصیه کودی و کوددهی با آبیاری بارانی با 30% کم‌تر از توصیه کودی در کرت‌های اصلی و فاکتوریل ارقام گندم پیشتاز،‌ شیراز و بهار و تراکم کاشت 300، 400 و 500 دانه در مترمربع در کر‌تهای فرعی بودند. بیش‌ترین عملکرد دانه به‌مقدار kg/ha 6065، 5786 و 5943 به‌ترتیب در رقم پیشتاز، کوددهی با آبیاری بارانی به‌میزان توصیه کودی و تراکم برابر 400 بذر در مترمربع و کم‌ترین عملکرد دانه به‌مقدار kg/ha 5517، 5728 و 5576 به‌ترتیب در رقم شیراز، کوددهی با آبیاری بارانی با 30% کم‌تر از توصیه کودی و تراکم 500 بذر در مترمربع بود. مقایسه اثرات متقابل روش کوددهی، رقم در تراکم بذر نشان داد که بیش‌ترین عملکرد دانه مربوط به رقم پیشتاز به‌مقدار Kg/ha 6307 در تراکم کاشت 400 بذر در مترمربع و کوددهی با آبیاری بارانی به‌میزان توصیه کودی و کم‌ترین عملکرد دانه مربوط به رقم شیراز به‌مقدار kg/ha 5359 در تراکم کاشت 500 بذر در مترمربع و کوددهی با آبیاری بارانی با 30% کم‌تر از توصیه کودی بود. بیش‌ترین مقادیر پروتئین در روش‌های کوددهی، رقم و تراکم بذر مربوط به تیمارهای کوددهی با آبیاری بارانی به‌میزان توصیه کودی، رقم شیراز و تراکم 300 بذر در مترمربع به‌دست آمد. کم‌ترین مقادیر پروتئین مربوط به تیمارهای آبیاری بارانی با 30% کم‌تر از توصیه کودی، رقم بهار و تراکم 500 بذر در مترمربع بود. بیش‌ترین میانگین عملکرد دانه و درصد پروتئین در تیمار کوددهی با آبیاری بارانی به‌میزان توصیه کودی برابر kg/ha 5786 و %8/20 به‌دست آمد. عملکرد دانه به‌ازای هر کیلوگرم اوره مصرفی در سه تیمار کوددهی بترتیب 4/15، 5/15 و 8/22 کیلوگرم بود که نشانگر افزایش کارآیی مصرف کود نیتروژن در تیمار کوددهی در آبیاری بارانی با 30% کم‌تر از توصیه کودی است. کوددهی با آبیاری بارانی با 30% کم‌تر از توصیه کودی، استفاده از رقم پیشتاز و تراکم 400 بذر در مترمربع، مناسب‌ترین گزینه‌های آزمایش بودند. Manuscript profile