تأمل بر ساختار نهادی سیاستگذاری علم و فنّاوری در چند دهۀ اخیر مورد توجه اندیشمندان این حوزه قرار گرفته است. به رغم درک اهمیت این موضوع در ایران، آشفتگیِ ساختار نهادی به معنی تعدد نهادهای سیاستگذار و تعاملات نامؤثر آنها موجب برانگیختن انتقادات فراوانی میان اندیشمندان شده است. در این پژوهش ابتدا از طریق اسناد و مدارک سیاستی حوزۀ علم و فنّاوری و مصاحبه با 20 نفر از خبرگان این حوزه در ایران، وضعیت موجود ساختار نهادی سیاستگذاری علم و فنّاوری در ایران در سطح ملی ترسیم و اشکالهای آن تبیین می شود؛ سپس برای برون رفت از وضعیت موجود و بر اساس نظریات خبرگان، دو سناریو به عنوان ساختار بهبودیافتۀ سیاستگذاری علم و فنّاوری در ایران پیشنهاد شده که شامل سه سطح تدوین سیاستها و اولویتهای ملی؛ طراحی برنامه ها و سیاستهای اجرایی؛ و ارزشیابی سیاستی به ایفای نقش در این حوزه می پردازند. دو پیش فرض اصلی در طراحی این سناریوها، پرهیز از حذف نهادهای سیاستگذار، دست کم در کوتاه مدت، و نیز اجتناب از تأسیس نهادی جدید در این حوزه بوده است. شایان ذکر است این سناریوها به عنوان سناریوهای دوران گذار از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب طراحی شده اند. Manuscript profile

روند واگرایانۀ علم و فنّاوری قریب به سه سده قبل از میلاد شروع شده و تا اواسط سدۀ بیستم میلادی ادامه داشته است. تفکیک تدریجیِ علوم از فلسفه و سپس شکل‌گیری رشته‌های دانشگاهی شواهدی تاریخی بر این مدعاست. پیدایش انقلاب صنعتی و پیامد آن یعنی نظام کارخانه‌ای، نفوذ رویکرد حرفه‌ای‌گری در علم و فنّاوری و وجود تفکّر تحلیلیِ تجزیه‌مدار، مهم‌ترین تحولات فرهنگی است که موجب شکل‌گیریِ سیر واگرایانۀ علم و فنّاوری است. از اواسط سدۀ بیستم میلادی با ظهور دو جریان میان‌‌رشته‌ای‌ها و فنّاوری‌های نوپدید، همگراییِ علم و فنّاوری آغاز شده است. جایگزینی تفکّر نظام-مند به جای تفکّر تحلیلیِ تجزیه‌مدار و نیز رویکرد ناحرفه‌ای‌گری به جای رویکرد حرفه‌ای‌گری دو عامل تأثیرگذار بر این تغییر پارادایم است. در این مقاله با رویکردی فرهنگی- تاریخی و استفاده از اسنادِ موجود به دنبال تبیین این ادعا هستیم که روند علم و فنّاوری در طی چند صد سال، سیر واگرایانه داشته و به تدریج در اواسط سدۀ بیستم میلادی شواهدی از همگرایی آن مشاهده شده است. Manuscript profile