اصفهان از دیرباز مهد عالمان، محدثان و مفسران فراوانی بوده است. تلاش و اندیشه‌ورزی این اندیشمندان، اصفهان را دارای مکتب و مدرسه‌ای تأثیرگذار در علوم اسلامی بر دیگر مکاتب کرده است. از این میان مکتب تفسیری اصفهان و مفسران به نام آن، درخور تحلیل و بررسی است. مفسران شاخص اصفهانی سه دوره متقدم، صفویه و معاصر و به دو قسم عقل‌گراها و اخباری‌ها تقسیم شده است. این پژوهش به روش کتابخانه‌ای به تنقیح و تحلیل مبانی، تطبیق آن‌ها با یکدیگر و شفاف‌سازی زوایای پنهان آن پرداخته است. در بیان مبانی مدرسه تفسیری اصفهان؛ مبانی قرآنی، روایی، ادبی، اصولی، کلامی، فلسفی، عقلی و اخلاقی، عرفانی، انفرادی و گروهی آنان بیان شد. مبانی قرآنی مفسران اصفهانی مشترک بوده و در مبانی روایی، برخی بشدت اثبات‌گرا بوده‌اند و شدت و ضعف کاربرد روایات در تفاسیرشان موجب تفاوت مبانی روایی آنان شده است. برخی مفسران عقل گرا و اخباری، صبغه شهودی داشته و تفسیر آیات را براساس شهود باطنی و نگاه عرفانی بیان کرده‌اند و برعکس برخی نگاه عرفانی نداشته و این مبانی را رد می‌نمایند Manuscript profile

قرآن کریم به عنوان کلام وحی و متنی جامع، از جمله متونی است که سایر متون دینی به گونه‌های مختلف با آن پیوند برقرار نموده و سرچشمه اقتباس برای متون دینی بوده است. صحیفه سجادیه که از آن تعبیر به اخت القرآن نموده‌اند، نیز از این قائده مستثنی نیست و مفاهیم و تعابیر قرآنی بسیار در آن تجلی یافته است. آیات قرآن چه به صراحت و چه به اشارت در فرازهای نورانی صحیفه نمود یافته و این موضوع، تأثیرپذیری از آیات و درک مفاهیم عمیق مفاهیم قرآنی را توسط امام سجّاد(ع) می‌رساند. پژوهش حاضر به بررسی رابطه بینامتنی قرآن و فرازهای ابتدایی دعای چهارم صحیفه سجادیه پرداخته و با روش توصیفی تطبیقی به این نتیجه دست یافت که پیوندی دوسویه و تنگاتنگ بین قرآن و کلام امام سجاد(ع) برقرار است. چنانکه صحیفه در قالب تناص اجترار و امتصاص و نیز بر اساس بینامتنی مضمونی و لفظی با قرآن رابطه‌ای استوار برقرار کرده و همچنین از تناص حوار در صحیفه پرهیز شده است. Manuscript profile

نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف تبیین تربیت عقلانی قرآنی و بیان نظر قرآن در جمع کردن میان دین و عقل به مبحث جامعیت نگاه نموده است. در حقیقت قرآن با روش‌های متعدد به پرورش اندیشه در مخاطبین ذوی العقول توجه نموده است. این کتاب سراسر حکمت، نه عقل‌گرایی افراطی را می‌پذیرد و نه عقل‌ستیزی را؛ تربیت عقلانی قرآنی معطوف به وسیع‌ترین مخاطبان و با تمام جوانب عقلانیت می‌باشد. در این پژوهش تربیت عقلانی در هر سه بعد عقلانیت مورد بررسی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد در قرآن همه این اقسام مورد تربیت واقع شده است. عقلانیت بنیادین با استدلالات و براهین قرآنی و عقلانیت ارزش‌ها با انتقادات به بینش‌ها و روش‌های نادرست و ارائه نمونه‌های اخلاقی والگوهای عملی و عقلانیت ابزاری با شرایط خاص خود مورد توجه تربیت قرآنی بوده است؛ که این مسأله مصداق بارز جامعیت این کتاب شریف می‌باشد. Manuscript profile

در این تحقیق دیدگاه‌های مفسران فریقین ذیل آیه 43 مدثر به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است و هدف آن بوده که منشأ اختلاف به دست آید تا معنی صحیح‌تر ارائه گردد. اشتراک دیدگاه شیعه و سنی در مورد آیه قَالُواْ لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّین را می‌توان چنین بیان کرد: نه مفسر شیعه و هفت مفسر سنی ترک نماز واجب، چهار مفسر شیعه و سه مفسر سنی ترک مطلق نماز. اما اختلاف دیدگاه شیعه و سنی درترک نماز خاص، ترک نماز و شکرگزاری، اخلال در نماز، نهی از فحشا، نفی نماز، ترک نماز مسلمین، ترک نماز مؤمنین، ترک عبادت، بی ایمانی، عدم توجه به حق در زمان‌های مشخص برای خدا، ترک نماز و سبقت گیرندگان به ولایت است که اختلاف به دو شاخه اصلی، نماز و سبقت گیرندگان به ولایت، تقسیم می شود. با توجه به معنی لغت، سیاق آیات و بررسی روایات می توان منشأ اختلاف را اینطور بیان کرد که بعضی از مفسران آیه را تفسیر و بعضی دیگر تأویل آیه را بیان کردند و یا برخی مصادیق مصلین و برخی دیگر تحلیل اخلاقی و کلامی آیه را ذکر نمودند و الا نماز یک حقیقت شرعی است که در آن اختلافی نیست. Manuscript profile