چکیدهشیخ طوسی در تفسیر التبیان مباحث عقلی-کلامی را بیان کرده و از اساتید بزرگی چون سید مرتضی و شیخ مفید در این زمینه بهره برده و از عقل گرایی مکتب کلامی بغداد تأثیر گرفته است. لذا مباحث کلامی شیعه در تفسیر التبیان بسیار برجسته و نمایان است. تاثیر این گرایش بر مفسران بعد از شیخ طوسی، علی الخصوص طبرسی غیر قابل انکار است. انعکاس مباحث کلامی و شیوه برخورد شیخ طوسی با آنها در تفسیر مجمع البیان مشهود است. با توجه به خصوصیات عصری قرن های پنجم و ششم که در آن مناقشات و احتجاجات کلامی به اوج خود رسیده بود این دو مفسر در صدد پاسخگویی به این شبهه ها برآمدند. در این پژوهش میزان تاثیرپذیری طبرسی از شیخ طوسی و برخی از مفسران و محدثان پیش از وی و روش آنها برای دفاع از مبانی کلام شیعه مورد بررسی قرار گرفته است. شیوه شیخ طوسی و طبرسی در این زمینه یکسان است و ایشان با استناد به آیات قرآن، روایات، مباحث لغوی و ادبی و استدلال های عقلی به پاسخگویی به این مناقشات پرداختند Manuscript profile

آیآت آغازین سوره عبس، عتاب کننده شخصی است که بخاطر حضور نابینایی چهره در هم کشید. مبهم گذاری معاتَب، سبب اختلاف در تعیین مصداق شده است. این مسأله انگیزه پژوهش حاضر شد تا دیدگاه مفسّران اهل سنّت و شیعه را از قرن سوم تا پنجم، دوره اول تدوین تفسیر به روش تاریخی تحلیلی و با ابزار کتابخانه ای بررسی کند تا معاتَب آیات را مشخص کند. تحقیق بدست داد که طبری و مفسّران بعدی اهل سنّت بر اساس روایات معتقدند پیامبر اکرم(ص) در حال گفتگو با اشراف قومش بود و از وی روی گرداند؛ در نتیجه مورد عتاب آیه قرار گرفت. ضعف این تفاسیر عدم بررسی متنی و سندی روایات، اضطراب سند و متن و مغایرت با اخلاق نبوی است. مفسّران شیعی روایت های اهل سنّت را با اخلاق پیامبر مغایر دانسته و متعرّض آنها نشده اند؛ و ظاهر آیه را حمل بر عتاب به غیر پیامبر کرده اند که طبق روایت امام صادق، یکی از بنی امیّه و طبق قولی عثمان بود. طبق رأی نوآورانه، تولّی به معنای رویگردانی همراه با خروج است؛ لذا عتاب آیه اول متوجّه مخاطب پیامبر است که با ورود ابن ام مکتوم، عبوس گشته و از مجلس بیرون شده است. پیامبر که بشدّت سرگرم گفتگو بود از خروج آن شخص ناراحت شد؛ در نتیجه عتاب های ملاطفت آمیز بعدی متوجه ایشان است که با اخلاق عظیم نبوی مغایرت ندارد. Manuscript profile

آیه 207 البقره که به آیۀ شراء شهرت دارد از شخصی می‌گوید که جان خود را برای رضای خدا می‌فروشد. شأن نزول و تعیین مصداق آیه، آوردگاه آرای مفسران است. این مقاله به روش تطبیقی روایات جامع‌البیان فی تفسیر آی‌القرآن اثر طبری به عنوان نخستین تفسیر مدوّن اهل سنّت را با دیدگاه تفاسیر مهمّ شیعی در قرن چهارم تا ششم هجری قمری شامل تفسیر قمی، فرات کوفی، عیّاشی، التبیان فی تفسیر‌القرآن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، روض الجنان و روح الجنان که نویسندگان آنها بین قرن چهارم تا ششم درگذشته‌اند تطبیق داده است. طبری در تفسیر آیه شراء نه روایت آورده که آن ها را در سه بخش دسته بندی می‌کند. روایاتی که از نزول آیه در باره افراد معیّنی از مهاجران سخن گفته‌؛ روایاتی که از نزول آیه در باره عموم مهاجران و انصار سخن گفته‌؛ و روایاتی که نزول آیه را عامّ و کلّی دانسته است. اکثر روایات طبری در تفاسیر شیعی تکرار شده است؛ جز اینکه روایاتی که حاکی از آن است که عمر، ابوبکر و ابوهریره تعیین مصداق کرده‌اند مورد توجّه مفسران شیعی قرار نگرفته است. در تفاسیر شیعی روایت متفاوتی آمده که شأن نزول آیه را مربوط به بیتوته کردن امام علی در بستر پیامبر اکرم دانسته و مورد اعتنای طبری قرار نگرفته است. این تحقیق بدست داده است که تعیین مصداق مفسّران شیعه، بر دیگر آرا ترجیح دارد؛ زیرا تناسب تامّ با سیاق آیه دارد و هر چند طبری از این نزول سخن نگفته، لکن بسیاری از مفسّران بعدی اهل سنّت آن را تأیید کرده‌اند. Manuscript profile

بر خلاف عقیده و باور رایج شیعیان که معتقدند منشأ وپیدایش تشیّع در عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله) وهم زمان با ظهور وپیدایش اسلام بوده است،گروهی ازمستشرقان بر اساس مبانی فکری خویش مذهب تشیّع را یک رویداد تاریخی بعد از رحلت پیامبر(صلى الله علیه وآله) و پدید آمده در جریان سقیفۀ بنی ساعده.و گروهی از آنان نیز تشیّع را ساختۀ ایرانیان وواکنش تند روح ایرانی در برابر تسلّط عرب مسلمان بر ایران می دانند وحتّی دشمنی شیعیان با خلیفۀ دوم را فتح وتسخیر ایران توسط اعراب مسلمان در زمان عمر اعلام می دارند. دستۀدیگری از مستشرقان ضمن این که به منشأ عربی بودن تشیّع اعتراف دارند، ولی به نفوذ فرهنگ ایرانی در این مذهب قایلند و از مذهب تشیّع به عنوان اسلام ایرانی یاد می کنند.(1) در این نوشتار سعی شده است تا با استفاده از آیات قرآن و نهج البلاغه و روایات وشواهد و اسناد تاریخی اثبات نماییم شیعه اصل اسلام وچون خون در رگ های اسلام وظهور وپیدایش آن نیز مربوط به سال سوّم بعثت رسول الله (صلى الله علیه وآله) همزمان وهمگام با شعار(قولوا لا الاه الا الله تفلحوا) می باشد.دراین نوشتار به نقدآثار بعضی از مستشرقان با نگاهی تحلیلی و توصیفی پرداخته شده است. Manuscript profile