Iranian Bazaar, as one of the most prominent public areas of the city, have always been a platform for establishing citizen interactions and forming social activities. Following the developments of modernism, the architectural system of the Bazaar, especially the historical Bazaar of Zanjan, suffered many damages in the physical-spatial dimension, in such a way that the structural integrity of this historical complex is distorted to a significant extent and as a result, the level of sociability of the users of the space has also decreased. In order to regenerate the social relations and exchanges of Zanjan Bazaar, this research has tried to explain the solutions for organizing its physical-spatial system, and in this way, it has used a mixed methodology approach based on library and field studies. Field data was prepared by distributing a closed questionnaire and conducting semi-structured interviews with businesses of Zanjan Bazaar with a volume of 297 and 21 people. The results of measuring the significant relationships between the physical-spatial dimensions of Zanjan Bazaar and the sociability of the environment with the Pearson correlation test in the SPSS statistical analysis show that there is a direct and significant relationship between these two variables. This means that if the physical-spatial structure of Bazaar is improved, the level of interaction and social activities of the users will also be improved. The findings of the interview in order to understand the physical-spatial damage and challenges of the Zanjan Bazaar indicate that the most fundamental challenge of Bazaar is related to physical access indicators and aesthetic factors and the lowest amount of damage is related to factors of location, form, geometry, and flexibility. Considering the obtained results, solutions were also suggested in the direction of the social regeneration of Bazaar based on the existing physical-spatial challenges. Manuscript profile

مقدمه: در دهه‌های اخیر همگام با توسعه بی‌رویه شهرنشینی و افول وجوه کیفی محیط های سکونتی چاره‌جویی برای یافتن راه‌حل مؤثر در جهت ارتقای کیفیت محیطی، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مدیران و برنامه ریزان شهری تبدیل‌شده است.هدف: ارتقای کیفیت محیطی در محلات دارای اسکان نامتعارف و شناسایی عوامل مؤثر در افزایش رضایتمندی ساکنین.روش شناسی تحقیق: پژوهش حاضر ازنظر ماهیت کاربردی و ازلحاظ روش انجام توصیفی- تحلیلی است. حجم نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده، به تعداد 376 نفر تعیین‌شده است. داده‌های حاصل از پرسشنامه‌ها با استفاده از مدل تحلیل عاملی اکتشافی و رگرسیون چند متغیره خطی مورد ارزیابی قرار گرفتند. پس از استخراج معیارها برای سنجش کیفیت محیطی محله و میزان رضایت شهروندان از آزمون T تک نمونه‌ای استفاده‌شد.قلمرو جغرافیایی پژوهش: محله پرتراکم بی‌سیم در شمال شرقی شهر زنجان با مساحت تقریبی 82 هکتار از محلات بدون هسته روستایی است که محله هدف تحقیق می باشد.یافته ها: انجام آزمون رگرسیون بر روی عوامل کالبدی، اجتماعی، عملکردی، ادراکی و مدیریتی نشان می دهد که بین مؤلفه‌های اصلی (متغیرهای مستقل) و کیفیت محله (متغیر وابسته) ارتباط خطی برقرار است. همچنین با توجه به بالابودن بار عاملی مؤلفه کالبدی، متغیرهای این عامل همبستگی بیشتری باکیفیت محیطی محله بی‌سیم دارند و وجود رابطه معنادار بین عوامل کیفیت محیطی و رضایت ساکنین مورد تایید است. درنهایت بعد از مؤلفه سازمان فضایی و نفوذپذیری که در رتبه نخست ترجیحات ساکنین برای ارتقای کیفی محله قرار دارد؛ متغیرهای عامل مدیریتی اعم از: کنترل و نظارت، مدیریت و نگهداری، تأمین آسایش بصری و محیطی در اولویت‌های بعدی قرار دارند. در میان عوامل ادراکی، اجتماعی و عملکردی نیز به ترتیب مؤلفه‌های ایمنی و امنیت، تعاملات اجتماعی و سازگاری و تجانس و قابلیت دسترسی نسبت به سایر مؤلفه‌ها مورد تأکید ساکنین قرار گرفته است. نتایج: نتایج بررسی عوامل مؤثر در شاخص کیفیت محیطی نشان می‌دهد که بهبود وضعیت کیفیت محله بی‌سیم مستلزم توجه هم‌زمان به همه عوامل دخیل در کیفیت محیط است و کیفیت زندگی نیز درگرو توزیع عادلانه خدمات و تسهیلات شهری و افزایش رضایت آنان از زندگی است. Manuscript profile