در این جستار به شیوه کتابخانه‌ای ترانه‌های کودکان تحلیل و بررسی می‌شود. پس از تعریف ترانه و بررسی سیر آن در گذشته و امروز، ویژگی‌های ترانه‌های کودکان را می‌کاویم و این ترانه‌ها که داری ویژگی‌های غنایی هستند از نظر کاربرد و مضمون و محتوا طبقه‌بندی می‌شوند و به نمونه‌های آن‌ها می‌پردازیم. ترانه اصطلاحی عام است که به انواع قالب‌های شعری ملحون یا همراه موسیقی به ویژه فهلویات، دو بیتی، رباعی و تصنیف گفته می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ترانه‌های کودکان، بخش قابل توجهی از ترانه‌ها را شکل داده است. این ترانه‌ها به بخش‌های لالایی‌ها، ترانه‌های نوازشی، ترانه‌های قصه گونه و ترانه‌های بازی تقسیم می‌شوند که در میان این بخش‌ها بیشترین بسامد مربوط به ترانه‌های قصه گونه و لالایی‌ها است. زبان این ترانه‌ها ساده و عامیانه است و زیبایی و دلنشینی این ترانه‌ها تا حدود زیادی مدیون وزن‌های زنده و جذاب و صمیمی آن‌ها است. در بسیاری از این ترانه‌ها، تنها وزن و قافیه است که اهمیت دارد و مضمون شعر مهمل و بی معنی است. Manuscript profile

ترانه اصطلاحی عام است که به انواع قالب‌های شعری ملحون یا همراه موسیقی به‌ویژه فهلویات، دوبیتی، رباعی و تصنیف گفته می‌شود. بومی سروده‌ها شامل انواعی چون گرایلی در آذربایجان، گورانی در کردستان و کرمانشاه، شربه در جنوب، شرفشاهی در گیلان، سه خشتی در قوچان و دیهو در بشاگرد هستند که در این تحقیق نمونه‌هایی از آن‌ها ذکر شده است. در این جستار به شیوه توصیفی-تحلیلی مضامین ترانه‌های عاشقانه بررسی و طبقه‌بندی شده‌اند. جامعۀ آماری نیز کتاب‌های پراکندۀ ترانه‌های بومی و آثار ضبط‌شدۀ موسیقی آوازخوانان ایرانی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که وابستگی به معشوق بیشترین نمود را در بین این ترانه‌ها دارد. زبان آن‌ها ساده و عامیانه است و از آن جایی که با کار و تلاش مردمی ساده‌زیست ارتباط دارند، در آن‌ها کمتر به خیال‌پردازی توجه شده است، بیشتر این ترانه‌ها با سازهای موسیقی همراه می‌شوند. نتیجه این که ترانه‌سرایان با آوردن مضامین متعددی همچون شکایت از دوری یار، سختی راه عشق، مخالفت بزرگان در وصلت دو یار، بوسه‌خواهی، وفاداری، وصف زیبایی معشوق، توجه‌طلبی و آرزوی وصال درصدد نشان دادن درون‌مایه‌های بیان حضور در محضر یار با زیرلایه‌های آرزو یا دوام آن و شکایت از فراق و هجران با زیرلایه‌های ترس از اتفاق افتادن آن و دعا برای رفعش بوده‌اند. Manuscript profile

در دورۀ معاصر پژوهشگران بسیاری در حوزۀ ادبیات غنایی به شناخت وزن ترانه‌های عامیانه پرداخته‌اند. وزن ترانه‌های عامیانه فارسی وزنی زمانی و تکیه‌ای است به صورتی که تکیه‌های وزنی‌ روی هجاهای بلند یا سنگین قرار می‌گیرند و این وزن‌ها به دو دسته وزن‌های زبانی (نوایی) و وزن‌های زمانی تقسیم می‌شوند. وزن‌های زبانی بیشتر بر اساس ممیزه‌های زبرزنجیری زبان همچون تکیه و کشش و نواخت توصیف می‌شوند و در توصیف وزن‌های زمانی، به غیر از ویژگی‌های زبرزنجیری زبان از مفاهیم و اصطلاحات رایج در حوزۀ ضرب‌آهنگ، مانند سرعت، نت سکوت، میزان‌های ضرب بالا، ضد ضرب و تکیۀ وزنی نیز استفاده می‌شود. این پژوهش در پی پاسخ به این مسئله است که آیا پیش از نتایج پژوهش‌های اخیر، در آثار فارابی و ابن سینا به اصول وزن به صورت دستاوردهای امروزی اشاره شده است؟ از این رو موضوع بحث را به روش توصیف و تحلیل فرم و محتوا کاویده‌ایم و منابع گوناگون بررسی شده‌اند. فارابی و ابن سینا در حوزۀ وزن ترانه‌های عامیانه نیز نخستین پژوهشگرانی هستند که با به کارگیری اصطلاحات دورۀ خودشان دربارۀ وزن، به توصیف وزن ترانه‌های عامیانه پرداخته‌اند. فارابی وزن شعر را نیز از مقایسه آن با ایقاعات در موسیقی به دست می‌دهد. ابن سینا شعر را کلامی ترکیب شده از حروفی می‌داند که شامل هر چیزی است که بتوان از راه صوت و یا حتی حرکت‌ها آن را شنید. Manuscript profile

در ترانه‌های دینی و عرفانی با‌توجه به ریشة باستانی و عامیانة ترانه‌ها، قدیمی‌ترین شعرهای فارسی یافته شده است. در این جستار به شیوة تحلیلی ـ توصیفی به تمایز ترانه و تصنیف دینی و ترانه و تصنیف عرفانی در شیوه‌های اجرایی پرداخته‌ایم. مشخص کردن دقیق حوزه‌های ترانه‌ها و تصنیف‌های دینی و عرفانی یک از مسائل مهم مباحث سرایش و اجرای این ترانه‌ها است. موضوع پژوهش به‌صورت توصیف و تحلیل فرم، زبان و محتوا بررسی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که درون‌مایه‌های دینی و عرفانی که در دو حوزة متفاوت هستند، بخش قابل‌توجهی از ترانه‌ها را شکل داده‌اند و از ابتدا نیز تفاوت این دو گونه در محتوا و شکل اجرایی مشخص بوده است و سازندگان آنها نیز از ابتدا شناختی نسبت به این دو حوزة اندیشه‌ای داشته‌اند. سازندگان و اجراکنندگان ترانه‌ها و تصنیف‌های دینی، درویش، چاووش‌خوان، تعزیه‌خوان، نوحه‌خوان و شرخون‌ هستند. سازندگان و اجراکنندگان ترانه‌ها و تصنیف‌های عرفانی، عاشیق، سوزخوان، بیت‌خوان و تصنیف‌خوان نامیده می‌شوند. زبان این ترانه‌‌ها و تصنیف‌ها صمیمی است و موسیقی بیشتر بر پایة کلام آنها ساخته شده است. Manuscript profile