شاهنامة فردوسی اثری گران‌سنگ در ادب حماسی ایران و مجموعه‌ای از فرهنگ‌ها و باورهای قوم ایرانی از دورترین زمان‌ها تا دورة فردوسی است. در شاهنامه همچنان‌که فردوسی به ظاهر روایت‌گر داستان شاهان و پهلوانان ایرانی از دوران اساطیری تا تاریخی است، با مجموعه‌ای از باورها، فرهنگ‌ها و آیین‌های مختلف نیز روبه‌رو هستیم که نقش‌آفرین آن‌ها، پهلوانان، شاهان، عناصر مختلف طبیعی و جانوران هستند. فیل از جملة این جانوران است که در قسمت‌های مختلف شاهنامه دیده می‌شود؛ از آنجا که همة بن‌مایه‌های اسطوره‌ای ـ حماسی و آیینی مرتبط با این حیوان در شاهنامهذکر نشده است، برای رسیدن به جامعیتی کلی دربارة این حیوان ناگزیر در کنار شاهنامه به بررسی دیگر منظومه‌های حماسی ایران که پس از شاهنامه و متاثر از آن سروده شده‌اند نیز پرداخته‌ایم. در این پژوهش نویسندگان با رویکرد تحلیلی ـ تطبیقی به بررسی بن‌مایه‌های مرتبط با فیل در شاهنامهو ده منظومة حماسی (بانوگشسب‌نامه، برزونامه، بهمن‌نامه، جهانگیرنامه، سام‌نامه، شهریارنامه، فرامرزنامه، کک کوهزاد، کوش‌نامه و گرشاسپ‌نامه) پرداخته و مهم‌ترین بن‌مایه‌های مرتبط با این حیوان را استخراج، طبقه‌بندی و تحلیل نموده‌اند. از مهم‌ترین این بن‌مایه‌ها می‌توان به: اهورایی ـ اهریمنی بودن، توتم فیل، فیل‌اوژنی پهلوان، پیکرینگی به سیمای فیل، حضور در سپاه، نقش آن در بازی‌ها، تعبیر خواب و... اشاره کرد. Manuscript profile

چکیده بحران‌های زیست‌محیطی دوران معاصر، بشر را به جست‌وجوی راه حل‌های بنیادین برای گذار از این بحران‌ها و پیامدهای آن واداشته ‌است. بوم‌فمینیسم به عنوان روی کردی برآمده از فمینیسم‌ با اندیشه‌های زیست‌بوم‌گرایانه، سعی در تغییر اندیشه‌هایی دارد که صرفاً در پی مدیریت پی آمدهای بحران محیط زیست است. بوم‌فمینیست‌ها اندیشه‌های توسعه‌طلبانۀ بی‌حد و حصر مردان را از دلایل اصلی تخریب محیط زیست می‌دانند و در پیِ آن هستند که جای گاه زنان را در جامعه با مردان برابر سازند و مردان را از اندیشه‌های سلطه‌جویانه برحذر دارند. روابط زنان با طبیعت، ارتباط بین سلطه بر زن و طبیعت و نقش زنان در حل مشکلات اکولوژیکی، مبانی اساسی بوم فمینیسم هستند. شاهنامۀ فردوسی به عنوان یک اثر حماسی، تأثیراتی بسزا در اندیشه و فرهنگ ایرانیان داشته ‌است و بررسی آن با تکیه بر اندیشه‌های بوم‌فمینستی می‌تواند راه بر باشد. در این مقاله، با تکیه بر منابع کتاب‌خانه‌ای و روش تحلیلی‌ـ توصیفی، به بررسی بوم‌فمینیستی سوگواری‌ها و مویه‌های زنان (تهمینه، فریگیس و کتایون) در شاهنامه پرداخته‌ایم. حاصل این پژوهش آن است که این سو‌گواری‌ها در قریب به اتفاق موارد راه‌کاری است زنانه، برای ایستادن در برابر توسعه‌طلبی مردان؛ توسعه‌طلبی‌هایی که با جنگ و تخریب محیط زیست پیوندی تنگاتنگ دارد و از این نظر با گمانه‌های بوم‌فمینیست‌‌ها هم‌خوان و هم‌سو است. Manuscript profile