آشنایی با برخی علوم برای تفسیر قرآن کریم امری ضروری است. این علوم توان فکری مفسر را در تبیین آیات قرآن افزایش داده و قواعد و ضوابط تفسیر قرآن کریم را بیان می‌دارد. یکی از این علوم، دانش اصول فقه است که به دلیل برخورداری از روش استدلال، اندیشه را پرورش داده و بر نیروی تعقل می‌افزاید. بسیاری از قواعد اصول فقه، موجب دستیابی به مراد خدای متعال از الفاظ و جمله‌های قرآنی شده، و مفسر را با شیوه دقیق و صحیح تفسیر قرآن آشنا می‌سازد. این پژوهش با روش توصیف و تحلیل متن و به شیوه کتابخانه‌ای، در صدد واکاوی و تبین قاعده اصولی تخصیص عام به وسیله خاص، در تفسیر واژگان قرآن است. بر معنای عام دلالت دارند که با قرینه روشن می‌شود، مراد از واژه، معنای خاص بوده است. یعنی خارج کردن بعضی از افراد از شمول حکم عام، بعد از آنکه لفظ به خودی خود، شامل همه افراد گشته است. از جمله راه‌های کشف اراده معنای خاص از واژه عام در تفسیر قرآن می‌توان استناد به آیات، روایات، بازگشت ضمیر به برخی از افراد عام، افراد متعدد پس از استثناء و عدم جواز حمل بر عام پیش از فحص از مخصص را برشمرد. Manuscript profile

مسأله امامت در تاریخ اندیشه اسلامی پیشینه‌ای طولانی دارد. امامت به معنای رهبری و ریاست امت که طبعاً نوعی تبعیت و پیروی گروهی را به همراه دارد. امامت از یک سو پیشوایی و راهبری و از سوی دیگر تبعیت و پیروی است. اما اینکه این پشوایی و پیروی در چه قلمرویی باشد یا در چه بُعدی از ابعاد زندگی دنیوی و اخروی انسان مطرح شود، موجب تفاوت‌هایی میان مذاهب مختلف اسلامی شده است. مذاهب امامیه، معتزله و اشاعره علی‌رغم شباهت در بعضی ویژگی‌های امام، تفاوت‌هایی اساسی در این مسأله با یکدیگر دارند. تحلیل و نقد آراء کلامی این متکلمین و مفسرین اسلامی، موجب تبیین راه حق و جایگاه امامت می‌شود. این پژوهش با روش توصیف و تحلیل متن و به شیوه کتابخانه‌ای، در صدد واکاوی فلسفه وجود و ویژگی‌های امام از منظر سه متفکر برجسته اسلامی علامه طباطبایی شیعی، قاضی عبد الجبار معتزلی و قاضی باقلانی اشعری است. علامه حقیقت امامت را از سنخ ولایت تکوینی، هدایت باطنی و معنوی، وجوب عقلی علی الله دانسته، قاضی عبد الجبار آن را مسأله‌ای اجرائی، عقلی و ضرورتی اجتماعی به منظور حفظ کیان اسلامی، و باقلانی نیز آن را فرعی فقهی و شرعی به منظور اداره امور جامعه اسلامی معرفی کرده است. Manuscript profile

هدف از پژوهش حاضر بررسی سیر تطور فرهنگ‌سازی قرآن‌کریم در نزول آیات‌الاحکام اختصاصی زنان است. جامعه پژوهش آیات قرآن کریم است. نمونه پژوهش آیات‌الاحکام صریح اختصاصی زنان بود. طرح پژوهش توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات از آیات قرآن‌کریم، منابع تفسیری، روایی و تاریخی، با روش کتابخانه‌ای استفاده شد. سپس به تحلیل اطلاعات و داده‌ها پرداخته شد. یافته‌های پژوهش نشان داد: قرآن، کتابی جهان شمول و برای هدایت همه بشر است، که در فرآیند نزول خود، علاوه بر انتقال متن، روش را نیز به مخاطب ارائه نموده تا با فرهنگ‌سازی، ابعاد تربیتی آن به خوبی محقق گردد. از مهم‌ترین مقول‌های قرآن، آیات‌الاحکام اختصاصی زنان است که به صورت غیر‌صریح در سور‌مکی، و به صورت صریح در سور‌مدنی، در موضوعاتی نظیر: حیض، مدت‌شیردهی، عده طلاق، عفت و حیا، غض‌بصر، و... مورد اشاره قرار‌گرفته اند. تمرکز نزول آیات‌الاحکام صریح اختصاصی زنان در سیر‌نزول، از نوعی فرهنگ‌سازی تدریجی به منظور مبارزه و بطلان عقاید خرافی و جاهلی، ایجاد آمادگی جهت پذیرش احکام، و طرح آن‌ها از ساده‌ترین تا سخت‌ترین، در راستای آماده‌سازی و آموزش تدریجی مخاطبان جهت پذیرش حقوق زنان، ارج نهادن به مقام ایشان، ارتقاء شخصیت انسانی برای زنان در جامعه عصر نزول حکایت دارد. Manuscript profile

در علم اصول، علم به دو دسته تفصیل و اجمال تقسیم می شود. این دو علم در بیان و کشف احکام شرعی کمک شایانی به مجتهد و فقیه می کند. علم تفصیلی، به معنای مشخص بودن اصل تکلیف است، اما علم اجمالی به معنای علم به جامع همراه با شک در جایگاه استقرار آن است. پس در این که این علم به میزان جامع تکلیف آوری آن مشخص است، اتفاق نظر وجود دارد اما تکلیف آور بودن علم اجمالی نسبت به بیشتر از جامع مورد اختلاف است. حال سوال این است که وجوب موافقت قطعیه یا حرمت مخالفت قطعیه درعلم اجمالی، از دیدگاه آخوند خراسانی و امام خمینی چه تاثیراتی در تعیین فعلیت احکام دارد. بررسی توصیفی تحلیلی این مسئله، نشان می دهد آخوند خراسانی(ره) در علم اجمالی، فعلیت من جمیع الجهات باشد، پس مخالفت قطعیه اش حرام، و موافقت قطعیه اش واجب است. ولی اگر علم اجمالی فعلیت لامن جمیع الجهات داشت، علم اجمالی در هر دو مقام شامل تکلیف آوری می شود. امام خمینی(ره)برخلاف مرحوم آخوند(ره) معتقد است با موجود شدن علم اجمالی در وجوب موافقت قطعیه، مخالفت قطعیه حرام بوده و موافقت احتمالی کفایت می کند. یعنی نیازی به ترک همه اطراف موضوع نیست. این امر موجب می شود در صورت تزاحم با مفسده قویتر، جواز عمل قبیح نباشد. Manuscript profile