مقدمه و هدف: به دلیل اثرات سوء فعالیتهای تولیدی بخش کشاورزی بر محیطزیست بهویژه آلودگی آبوخاک، یکی از مهمترین تصمیمات در بخش کشاورزی تخصیص بهینه منابع است. این تصمیم باید بهنحوی باشد که ضمن حداکثر سازی سود زارعین، اثرات زیستمحیطی کمتری را نیز در پی داشته باشد. این عمل اغلب از طریق تعیین الگوی بهینه کشت صورت میگیرد. در این تحقیق با کمی سازی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی، الگوی کشت سازگار با منابع کشاورزی با استفاده از مدل برنامهریزی چندهدفه ارایه شد.
مواد و روشها: اثرات اجتماعی محصولات مختلف زراعی با استفاده از شاخصهایی همبستگی اجتماعی، امنیت اجتماعی، مشارکت و کیفیت زندگی از طریق مصاحبه با زارعین محاسبه شد. اثرات زیستمحیطی و کارایی اقتصادی سیستم کشت نیز به ترتیب از طریق مفهوم ارزیابی چرخه حیات (LCA) و بازده ناخالص در هر هکتار ارزیابی شد. در ادامه با محاسبه شاخصهای اقتصادی-اجتماعی و زیستمحیطی، الگوی کشت بهینه با توسعه یک تابع چندهدفه مبتنی بر حداکثر کردن سود، کاهش مصرف آب و کود، کاهش آثار منفی زیستمحیطی تولید و بهبود شاخصهای اجتماعی تدوین شد. بهمنظور حل مدل برنامهریزی چندهدفه از روش معیارهای وزنی استفاده شد. اطلاعات موردنیاز در این مطالعه شامل اطلاعات الگوی تولید، مصرف نهادهها، قیمت و عملکرد محصولات عمده زراعی شهرستان ساری بود.
یافته ها: نتایج نشان داد که با ملاحظه شاخصهای اجتماعی، کمترین توجه کشاورزان مربوط به ذرت و پیاز بوده و پنج محصول اولویتدار ازنظر آنها به ترتیب گندم، پنبه، عدس، برنج و کلزا شناسایی شدند. نتایج LCA نیز نشان داد کشت محصولاتی نظیر تنباکو، کلزا و ذرت در این شهرستان بیشترین اثرات منفی زیستمحیطی را داشتند. در الگوی کشت بهینه با تلفیق اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی، یونجه، پنبه و ذرت از الگوی کشت منطقه خارج و سطح زیر کشت خیار، شبدر افزایش یافت. همچنین، تمامی محصولات گروه غلات با کاهش سطح زیر کشت روبرو بوده و در این بین تغییرات سطح زیر کشت جو بیش از گندم و شلتوک پیشبینی شد. مجموع سطح زیر کشت با کاهش 15 درصدی همراه بوده بهگونهای که میتواند بهصرفهجویی 91/12 درصدی مصرف آب و 46/14 درصد مصرف کود کمک نماید. علاوه بر این، بازده برنامهای در منطقه مورد مطالعه 97/12 درصد کاهش یافت.
بحث و نتیجه گیری: توسعه اهداف زیستمحیطی در اجرای برنامههای الگوی کشت، مستلزم آن است که سیاستگذاران مشوقهای اقتصادی مناسبی برای زارعین در نظر بگیرند. لذا سیاستگذاران باید راهحلهای مناسبی برای متمایل کردن زارعین به الگوی پیشنهادی پیدا کنند.
Manuscript profile