به منظور تعیین اثر کودهای زیستی محتوی قارچ میکوریزا، باکتری ازتوباکتر و آزوسپیریلوم بر صفات رویشی گیاه دارویی ریحان، آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج انجام شد. تیمارهای به کار رفته در این آزمایش شامل تلقیح با میکوریزا، ازتوباکتر، آزوسپیریلوم و تیمار کاربرد تلفیقی شامل میکوریزا + ازتوباکتر، میکوریزا + آزوسپیریلوم، ازتوباکتر + آزوسپیریلوم، میکوریزا + ازتوباکتر + آزوسپیریلوم و تیمار بدون تلقیح یا شاهد بودند. تلقیح گیاه با این کودهای زیستی باعث افزایش معنی‌داری در مقدار وزن تر و خشک شاخساره، وزن تر و خشک ریشه، ارتفاع گل‌آذین و ارتفاع بوته شد. مقدار وزن خشک شاخساره در تیمارهای ترکیبی به طور معنی‌داری بیشتر از شاهد بود، در حالی که هیچ‌گونه تفاوت معنی‌داری بین استفاده جداگانه کودهای زیستی با شاهد مشاهده نشد. وزن تر و خشک ریشه در ازتوباکتر و آزوسپیریلوم به طور معنی داری نسبت به میکوریزا بالاتر بود، ولی در تیمارهای تلفیقی اثر افزایشی قابل ملاحظه‌ای دیده نشد. طول گل آذین و ارتفاع بوته در تمام تیمارها بیشتر از تیمار شاهد بود. البته، عرض برگ، طول برگ و درصد اسانس تحت تاثیر تیمارهای کودی قرار نگرفتند. استفاده تلفیقی کودهای زیستی ازتوباکتر و آزوسپیریلوم به صورت تلقیح بذر به منظور افزایش عملکرد زیست‌توده و عملکرد اسانس ریحان توصیه می شود. Manuscript profile