مقدمه: یکی از مشکلات عمده شهرهای امروز، افزایش جمعیت و رشد سریع آن‌ها و کاهش سرانه            کاربری‌های شهری است که به طور نامحسوسی تعاملات اجتماعی را کاهش داده است. شهرسازی زیرزمینی می‌تواند به ارتقای پایداری و تاب‌آوری شهری کمک کند. این فضاها می‌توانند به ایجاد شهرهای فشرده، افزایش تراکم و جلوگیری از گسترش بی‌رویه شهر کمک کنند. هدف تحقیق شناسایی و اولویت‌بندی مولفه‌های موثر بر توسعه پایدار فضاهای زیرزمینی به عنوان بخشی از فضاهای عمومی شهری در تهران و ۶ منطقه منتخب بود.

مواد و روش‌ها: تحقیق از نوع کاربردی بود که به روش ترکیبی و در 4 گام انجام شد. ابتدا با مطالعه عمیق فهرستی از مولفه‌ها و عوامل موثر تهیه شد و سپس از 23 نفر خبره به منظور ارزیابی و رتبه‌بندی عوامل و گزینه‌ها استفاده شد. روش نمونه‌گیری از نوع هدفمند بود که تا رسیدن به نقطه اشباع نظری ادامه یافت. روش تحلیل عاملی تاییدی برای برازش مدل استفاده شد. بدین شکل که از مدل معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی (PLS) بر اساس نرم‌افزار SmartPLS نسخه 2 استفاده گردید. همچنین، تکنیک تاپسیس برای نرمالیزه کردن، بی‌مقیاس‌سازی و در نهایت رتبه‌بندی بکار گرفته شد.

نتایج و بحث: نتایج نشان داد که مولفه‌های موثر شامل 4 عامل اصلی و 20 عامل فرعی بودند و تمام مولفه در بخش شرایط علی (عوامل اصلی و فرعی) از ضریب آلفای کرونباخ و مقدار پایایی ترکیبی مورد تایید برخوردار بودند. میانگین مقادیر ضرایب R² (088/0) و مقدار میانگین مقادیر اشتراکی (93/0) آن بدست آمد. مقدار GOF معادل (382/0) بدست آمد که نشان از برازش قوی مدل نهایی پژوهش است. در نهایت، گزینه برتر مجموعه فرهنگی آزادی (861/0) و پس از آن زیگذر چهارراه ولیعصر (774/0) انتخاب شدند. همچنین مجموعه تفریحی بام‌لند و موزه قرآن نیز به ترتیب با 661/0 و 573/0 رتبه‌های آخر را اخذ کردند.

نتیجه‌گیری: استفاده و توسعه فضاهای زیرزمینی به عنوان فضاهای عمومی شهری با چالش‌هایی مواجه است. این مشکلات شامل عدم کارایی و رونق، افزایش جرم‌خیزی و عدم امنیت، دسترسی محدود در حوادث، و هزینه‌های اضافی برای تهویه و روشنایی است. همچنین، نگرش منفی جامعه نسبت به فضاهای زیرزمینی و مشکلاتی در برقراری ارتباط و مکان‌یابی از دیگر محدودیت‌ها هستند. با بهبود طراحی این فضاها و پذیرش افکار عمومی، استفاده از معماری زیرزمینی می‌تواند به حل مشکل کمبود فضاهای عمومی در تهران کمک کند و استقبال بیشتری را به دنبال داشته باشد.