از مهمترین جنبشهایی که علیه خلافت عباسی ایجاد شدند و توانستند پایه های خلافت عباسی را به لرزه در آورند، جنبش های مذهبی بودند.این جنبش ها یا از سوی علویانی ایجاد شد که جانشینی رسول اکرم( ص ) را شایسته امام علی (ع) و فرزندان آنها دانسته و بدین ترتیب خود را مستحق امامت و خلافت بر مسلمین تلقی می کردند و توانستند زحمات زیادی برای خلافت عباسی ایجاد کنند و یا این جنبش ها توسط خوارجی به وقوع پیوستند که با الگوبرداری از شیوه خلیفه دوم، عمر بن خطاب در تعیین جانشین، امامت و تعیین خلیفه و امام را از طریق یک مجمع و به صورت شورایی می دانستند و موارد خاصی را مطرح می کردند.آنها حتی معتقد به خلافت بردگان و موالی و یا حتی زنان برای امامت و خلافت بر مسلمین بودند .آنان از این رهگذر توانستند نیروهای زیادی را هم برای قیام علیه خلافت عباسی جمع کنند و خلافت را در سراشیبی سقوط قرار دهند، به گونه ای که خلافت وقتی دوره اول خود را سپری کرد، دیگر آن قدرت اولیه خود را نداشته و این امر باعث ایجاد حکومت های مختلف مستقل و نیمه مستقلی از جمله طاهریان، صفاریان، آل بویه، زیاریان، سامانیان ، غزنویان و سلجوقیان در بدنه خلافت اسلامی و علی الخصوص در سرزمین های شرقی خلافت اسلامی شد.در این پژوهش در صدد آن هستیم که با استفاده از منابع کتابخانه ای و بصورت توصیفی و تحلیلی به بررسی و تبیین و تحلیل اشتراکات جنبش های مذهبی سرزمینهای شرقی خلافت عباسی بپردازیم.یافته های پژوهش نشان می دهد که این جنبش های مذهبی علیرغم اختلاف در آرا و عقاید و استراتژی ها و رویکردها دارای نقاط اشتراکی همچون عدم مشروعیت خلافت عباسی و تلاش برای براندازی آن، ایجاد حکومت اسلامی و اجرای عدالت و جهاد و امر به معروف و نهی از منکر بودند. Manuscript profile