انسان‌ کامل، فارغ از شیوۀ تبیین، از آموزه‌های مشترکِ عرفای اسلامی است. وجوه اشتراک و اختلاف این ایده در قالب طرح نمونۀ قدسی از انسان یا انسان کامل مطرح می‌شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی تطبیقی ایدۀ مزبور در آراء اندیشمند و مفسر شیعی معاصر، منصور براعتی و متصوفه اختصاص دارد. براعتی، مفسر شیعی و ابن‌عربی، پدر عرفان نظری متصوفه، عقیده دارند انسانِ کامل، خلیفۀ حق و واسطۀ او با مردمان است. اگر این واسطه از میان برخیزد، عالم متلاشی شده و آخرت آغازمی‌شود. وجود پیامبر اکرم(ص) به عنوان عقل اول و کامل‌ترین انسان در جهان هستی، از دیگر نتایج فکری مشترک براعتی و متصوفه است. تمامی موجودات عالم هستی از فرشتگان و انبیا و سایر انسان‌ها، تحت امر و ارادۀ این عقل اول قراردارند. از تفاوت‌های بارز دو ایده این است که براعتی عقیده دارد مصداق انسان کامل در وجود انبیای الهی و امامان معصوم تجلی می‌یابد و دیگر انسان‌ها نیز به تناسب ظرفیت و استعدادهای درونی به واسطه انسان‌های کامل، در مسیر رشد و کمال‌ قراردارند. ولی در تصوف علاوه بر انبیای مکرم، پیران و اقطاب صوفیه نیز در دستۀ انسان کامل جای دارند. Manuscript profile

در مکتب تشیّع، امامت، از اصول بنیادین و اعتقادی به شمار می‌رود. در طول تاریخ اسلام، علما و اندیشمندان بزرگ شیعه کوشیده‌اند تا ابواب و ابعاد گستردة این محور عقیدتی را اثبات وتبیین نمایند. در همین راستا، منصور براعتی، اندیشمند و مفسّرشیعی معاصر با تألیف لطایف تفسیری قرآن و توجه ویژه به مبحث امام‌شناسی تلاش نموده تا سیمایی روشن از آن ارائه بدهد. نگارندگان این نوشتار برآن هستند تا به شیوة توصیفی و تحلیلی به این سؤال بنیادی پاسخ دهند که مؤلفه‌های اندیشة براعتی در معرفی و ارائة نسخه‌ای همگون یا جدید در امام شناسی چیست؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد براعتی در وجوه تشابه با سایر اندیشمندان شیعه، امام را قرآن ناطق می‌داند و ارتباط با امام در اندیشة او، ارتباط با قرآن تلقی می‌شود. اما مقام شناخت امام در اندیشة او، شهودی است نه حصولی و برای تکوّن آن، طهارت درونی لازم است. براعتی معتقد است خداوند با واسطه در تجلی است و واسطة اصلی و مهم، وجود امام است. اگرحجّت الهی نباشد، زمین به خاطر گناه آدمیان، سخط می‌کند؛ زمانی که آخرین حجت الهی گامش را از زمین برداشت، عالم به‌هم خواهد خورد و تجلی خداوند بلاواسط شده و قیامت آغاز می‌شود. از طرفی دیگر، در نظرگاه براعتی، مصداق اتمّ انسان کامل در وجود انبیای الهی و امامان معصوم تجلی می‌یابد؛ زیرا پیامبر به مثابة صادر اول و امامان تحت زعامت این مخلوقِ اول و منشعب از نور علوی او، دلیل خلقت تمامی عالم و موجودات قلمداد می‌شوند. Manuscript profile