به منظور دست یافتن به راهکارهای مناسب جهت تنظیم پاسخ‌های ایمنی که منجر به افزایش کارآیی واکسن شود، در این مطالعه الگوی پاسخ‌ ایمنی متعاقب تزریق واکسن دوگانه دیفتری-کزاز در موش مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه از واکسن های تک ظرفیتی دیفتری و کزاز و واکسن دوگانه دیفتری - کزاز که در مجاورت ادجوانت (ژل فسفات آلومینیوم) و بدون ادجوانت، فرموله شده بود، استفاده گردید. واکسن‌های فرموله شده در 5 مرحله به 6 گروه از موش های Balb/c تزریق شد. دو هفته بعد از آخرین تزریق، طحال موش‌ها خارج شده و سلول های طحالی در مجاورت آنتی ژن های موردنظر قرار گرفتند و میزان سایتوکاین هایInterleukin 4) IL-4 ( و IFN- ɤ (Interferon gamma) در مایع رویی کشت سلولی اندازه گیری گردید. میزان IL-4 در موش هایی که واکسن های با ادجوانت را دریافت کرده بودند، در مقایسه با گروه بدون ادجوانت و نیز گروه کنترل، افزایش مشخصی را نشان داد. درحالی‌که این افزایش در مورد IFN-ɣ معنی دار نبوده است. نتایج فوق نشان داد که جهت گیری پاسخ های ایمنی بیشتر به سمت پاسخ های ایمنی زیررده (T helper 2) Th2 است که علت این امر می تواند به ماهیت آنتی ژن، نحوه فرمولاسیون واکسن و درصد جذب آنتی ژن در ژل آلوم مرتبط باشد که در نهایت بر روی گرایش پاسخ ایمنی تأثیر خواهد گذاشت. Manuscript profile