در منابع تاریخی درباره حضور اسماعیلیان در کوره/ ناحیه ارجان، در جنوب غربی ایران، و به ویژه قلاع و استحکامات آنان گزارش های پراکنده ای در دست است. بررسی و مطالعه باستان شناختی قلعه های منتسب به اسماعیلیان در این ناحیه هدفی است که این مقاله دنبال کرده است. استحکامات موجود در این ناحیه، نشان از اهمیت بسیاری از قلاع و دژهای دفاعی طی سده های میانه اسلامی دارد که تنها با همسنجی آن‌ها با متون تاریخی و مطالعات اکولوژیکی می‌توان به اهمیت و جایگاه آن‌ها پی برد. اسماعیلیان به سبب موقعیت جغرافیایی راهبردی و اهمیت اقتصادی کوره اَرَّجان‌‌ از اوایل قرن پنجم هجری، به این منطقه وارد شدند. براساس متون تاریخی و همسنجی با شواهد باستان شناختی، قلاع اسماعیلیان در این شامل قلعه های نادر(ناظر)، جلادجان، طنبور و دیرآب بوده که حاکی از حضور پیروان این فرقه در ناحیه ارجان و فعالیت‌های سیاسی- نظامی آن‌ها در این ناحیه به ویژه در دوره سلجوقی است. Manuscript profile

منابع تاریخی و داده‌های باستان‌شناسی سهم مهمی در روشن نمودن اوضاع اقتصادی یک منطقه در دوران باستان دارند. امروزه جایگاه اقتصادی منطقه کهگیلویه و بویراحمد در دوران اسلامی بدلیل شمار اندک پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناسی کمتر شناخته شده است. بررسی اوضاع اقتصادی منطقه کوهستانی کهگیلویه و بویراحمد و تأثیر موقعیت جغرافیایی و طبیعی بر معیشت ساکنین آن در دوران اسلامی مهمترین هدف این پژوهش است. نتایج این پژوهش با بهره بردن از داده‌های بررسی‌های باستان‌شناختی و منابع نوشتاری کهن بدست آمده است. پژوهش حاضر به زیست‌بوم و سیستم معیشتی کوچ‌نشینان، شهرها به عنوان مراکز تجاری و راههای درون و برون منطقه‌ای به عنوان زیربنای توسعه تجارت و رونق اقتصادی این منطقه پرداخته است کهگیلویه و بویراحمد بدلیل تنوع آب و هوایی، کوهستانی بودن، رودخانه‌های متعدد و پوشش گیاهی متنوع، شرایط مساعدی را برای زندگی کوچ‌نشینی در طول تاریخ فراهم آورده است. شیوه معیشتی کوچ‌نشینی مردمان این منطقه طی سده‌های متأخر اسلامی، عمدتا مبتنی بر دامداری بوده است که افزون بر خودبسندگی در تأمین نیازهای ضروری، منجر به عرضه محصولات به شهرهای بهبهان اردکان شهرضا بنادر دیلم و گناوه و واردات برخی از نیازها از این شهرها می‌شد. بر اساس منابع تاریخی و شواهد باستان‌شناختی، این منطقه در دوران اسلامی شاهد پیدایش و رونق شهرهایی چون زیز، گنبد ملغان و دهدشت و دو مسیر برون منطقه‌ای خوزستان به فارس و خوزستان به اصفهان بوده است زیست‌بوم غنی نیز اهمیت راه‌های برون منطقه‌ای و شهرهای آن را دو چندان کرده بود، به‌طوری‌که محصولات این منطقه علاوه بر شهرهای همجوار به کشورهای دوردست نیز فرستاده می‌شد. Manuscript profile