Social factors affecting the presentation of a suitable housing model for low-income groups in the city of Tabriz

Leila Soheili vand ¹ (PhD student in Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran)
Farzin Hag Parast ² (Associate Professor, Department of Architecture and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran. [e-mail])
Alireza Soltani ³ (Assistant Professor, Department of Architecture and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran)
Mahsa Faramarzi ⁴ (Assistant Professor Department of Architecture and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran)

Submited date : 2021-10-19 accepted date : 2021-10-30

Keywords: Tabriz, Low income groups, housing planning, Future Research,

Abstract :

Access to housing for various groups in society, especially low-income groups, and its quality and quantity is one of the most important challenges facing governments and communities. Numerous factors have made it difficult to access in cities, especially for low-income groups. In this study, the key drivers affecting the provision of adequate housing for low-income groups in the city of Tabriz have been identified and analyzed. First, with the environmental and Delphi scanning technique, 40 primary factors in four dimensions of physical-spatial indicators, economic indicators, social indicators and environmental indicators were extracted and then using the Delphi method of managers, the matrix of intersecting effects of the components was formed and through software. The matrix analysis was performed and five categories of variables were identified accordingly. Due to the high score of direct and indirect effect of factors, sixteen main factors as key drivers in order to provide suitable housing for groups. Low income was identified in Tabriz metropolis. Among the propellants studied, the variables of physical-spatial dimension had the greatest impact on housing of the groups in the study area and factors related to the environmental dimension had the least impact.

References:

- Alenso, W., (1964), Location and Land Use: Toward a General Theory of Land Rent, Harvard University Press.

2- Ahari, Zahra, Amini, Zahra (1996), Experiences of different countries in providing housing, Ministry of Housing and Urban Development, Tehran.

3- Amani, Sharareh (2004), housing; Social justice and the role of the state; Housing Economics Quarterly, Nos. 35 and 36

4- Arshin, Mahsa, Sarvar, Rahim (2016), Evaluation of government executive policies in providing housing for low-income urban groups (Case study: Mashhad metropolis), Urban Management Studies, 9 (30), 81-95.

5-Babaghibi Azghandi, Alireza (2010), The Future of a New Approach in Comprehensive Urban Transportation Management, Traffic Management Studies Quarterly, Year 5 Issue 16

6- Bahmani, Afshin (2015), Evaluation of Mehr Housing Policy in Providing Housing for Low-Income Urban Groups, M.Sc. Thesis, Tarbiat Modares University, Faculty of Literature and Humanities

7- Behforouz, Fatemeh (1991), Studies of Environmental Perception and Behavior in the Field of Behavioral Geography and Contemporary Human Geography Studies, Geographical Research, No. 20

8- Darkoosh, Abedin (2004), An Introduction to Urban Economy, Publications of the Center for Urban Studies and Planning, Tehran

9-Datta, K. and Jones, G.,( 2002), Housing and Finance in Developing Countries, Routledge, Newyork

10-Dehdehzadeh Silabi, Parvin (2015), Housing Planning for Low-Income Groups with Future Research Approach, Case Study of Ardabil, PhD Thesis, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Literature and Humanities, University Mohaghegh Ardabili.Department of Families and Communities.(2004) Affordable Housing Design Guidelines, Government of South Australia, (www.housing.sa).

11-Drakakis-Smith, D. (2000) third world cities, London, Routledge Hall &Preiffer, 2000, 154.

12- Ebrahimi, Mehdi Heidarkhani, Amir Abdolm, Abdolmohammadi, Abel, Firoozabadi, Ameneh, Taybi, Nahid (2012), A Study of Factors Affecting Customer Satisfaction with Urban Housing in Isfahan .N 18

13-Edwards, B., (1999), Sustainable Architecture: European Directives and Building Design, press oxford, UK.

14- Fathi, Soroush (2012), An Analysis of Social Relations in Sustainable Urban Space, Iranian Journal of Social Development Studies, Volume 4, Number 4.

15-Godet, A. J., Meunier, M. F., Roubelat, F.( 2003) Structural analysis with the MICMAC method & actors'  strategy with MACTOR method”, AC/UNU Millennium Project, Futures Research Methodology, 7(33), pp.20-41.

16-Gooding, T. (2017) Low-Income Housing Provision in Mauritius: Improving Social Justice and Place Quality, Habitat International, Vol 53, No 1, pp. 502-516.

17-Green, R. and Wachter, S. (2007), The Housing Finance Revolution: Implications for the Subprime Market Working Paper Prepared for the 31st Economic Policy Symposium: Housing, Housing Finance & Monetary Policy Jackson Hole, Wyoming Federal Research Bank of Kansas City

18-Grigsby, W. Rosenberg, L. (1975), Urban Housing Policy, APS Publications: NY.

19- Ghorbani, Rasoul, Roustaei, Shahrivar, Karami, Sonia (2020), Future research of factors affecting the quantitative and qualitative indicators of housing in Tabriz metropolis using the scenario writing approach and matrix of cross-effects, Journal of Geography and Planning,

20- Hajipour, Khalil, Ataei, Sina (2013), Determining the criteria for housing planning of low-income groups and evaluating the implementation plans of Mehr housing in small towns, Case study: 5 small towns in North Khorasan province, Studies And Urban and Regional Research, Volume 5, Number 19

21- Hekmatonia, Hassan, Ansari, Jinus (2012), Human Geography Research, No. 79

22- Jahanbin, Reza, Pourmohammadi, Mohammad Reza, (2010), Basic Housing Strategies for Low-Income Urban Groups (Case Study of Tabriz), Zagros Vision Geographical Quarterly, Second Year, No. 3.

23- Khalili, Ahmad, Noorollahi, Hanieh, Rashidi, Naeema, Rahmani, Maryam (2014), Evaluating Mehr Housing Policies in Iran and Presenting Strategies for Its Improvement, Quarterly Journal of Urban Studies, No. 13

24-Katz, B., Turner, M.A  ( 2008), Rethinking U.S. Rental Housing Policy: A New Blueprint for Federal, State and Local Action, In Revisiting Rental Housing, edited by Nicolas P. Retsinas and Eric S. Belsky Washington, DC: Brookings Institution Press.

25-Markvart, T., (2007), Radical green political theory and land use decision making for sustainability in the region of Waterloo, Ontario, Canada, Department of Environment and Resource Studies, University of Waterloo.

26- Mobin, Homayoun, (2011), Review and analysis of housing supply policies for low-income groups in the country with emphasis on the Mehr housing project Case study: Sanandaj, M.Sc. Thesis in Urban Design and Planning , Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Central Tehran Branch.

27- Mohammadi Dah Cheshmeh, Pejman (2018), Evaluation of government housing policies for urban low-income groups, Geography Quarterly, 8 (2), 281-295

28-Piran, Parviz (2001), Sociological Analysis of Urban Housing in Iran: Informal Housing, Journal of the Iranian Sociological Association, No. 6

29-Saharkhiz, Morteza (2011), A Study of Factors Affecting Land Prices by Hedonic Method: A Case Study of District 8 of Tehran, M.Sc. Thesis, Faculty of Management and Economics, Sharif University of Technology, Tehran.

30- Sarvari, Zehtab (2005), Housing Methods for Low-Income Groups, Case Study of Karaj, M.Sc. Thesis, University of Isfahan.

31- Shakouei, Hossein (2011), Perspectives on Urban Geography, Tehran Samat Publications.

32- Roustaei, Shahrivar, Ahadnejad, Mohsen, Asghari Zamani, Akbar, Zanganeh, Alireza (2012), A Study of Physical and Social Indicators of Housing in Determining Poverty Blocks Using Factor Analysis Model, Case Study of Kermanshah, Research Human Geography (Geographical Research), Volume 44, Number 81.

• 33-Warsho, Manijeh, (2010), A Study of Housing Policies for Urban Low-Income Groups (Case Study: Ferdis Karaj), Master Thesis in Geography and Urban Planning, Faculty of Literature and Humanities, Tarbiat Moallem University Tehran

34-Neuma W. (2007) Social research methods, 6thed. Upper Saddle River, NJ: Pearson Education, London.

35-Potter, R.B. & Lioyd- Evans (1998) The City in the Developing World, Essex, longman

36- Pourmohammadi, Mohammadreza, Asadi, Ahmad (2014), Evaluation of government housing policies for urban low-income groups, Case study of Zanjan city, Geographical space, Volume 14, Number 45

37-UN-HABITAT (2008), the State of the world's Cities 2008/2009: Homogenous Cities. www.unhabitat.org, 2008/10/28.

38- Ziari, Keramataleh (2006), Affordable Housing Policy, Proceedings of the Second Housing Development Seminar in Iran, Volume 1, National Land and Housing Organization, Ministry of Housing and Urban Development, Tehran

39- Ziari, Keramatollah, Parhiz, Farhad, Mahdenjad, Hafez, Ashtari, Hafez (2010), Housing Assessment of Income Groups and Presentation of Low-Income Housing Program, Case Study: Lorestan Province, Human Geography Research, Issue 74

Full-Text:



علمی پژوهشی 

عوامل اجتماعی موثر بر ارایه الگوی مسکن مناسب برای گروه­های کم درآمد در شهر تبریز

 

 

چكيده :

دستیابی به مسکن برای گروه‌های مختلف جامعه به­خصوص گروه‌های کم­ درآمد و کیفیت و کمیت آن، یکی از مهم‌ترین چالش­های پیش روی دولت‌ها و جوامع است. عوامل متعددی سبب شده­اند تا دسترسی به آن در شهرها به‌ویژه برای گروه‌های کم‌درآمد دشوار باشد. در این پژوهش پیشران­های کلیدی مؤثر بر تأمین مسکن مناسب برای گروه‌های کم‌درآمد در شهر تبریز شناسایی و تحلیل شده اند. ابتدا با تکنیک پویش محیطی و دلفی، 40 عامل اولیه در چهار بعد شاخص‌های کالبدی- فضایی، شاخص‌های اقتصادی، شاخص‌های اجتماعی و شاخص‌های زیست‌محیطی استخراج‌شده و سپس با استفاده از روش دلفی مدیران، ماتریس اثرات متقاطع مؤلفه‌ها تشکیل گردیده است و از طریق نرم­افزار میک­ مک نسبت به تحلیل ماتریس اقدام شد  و بر همین اساس پنج دسته متغیر مورد شناسایی قرار گرفت . با توجه به امتیاز بالای اثر­گذاری مستقیم و غیرمستقیم عوامل، شانزده عامل اصلی به­عنوان پیشران­های کلیدی در راستای تأمین مسکن مناسب برای گروه‌های کم‌درآمد در کلان‌شهر تبریز مورد شناسایی قرارگرفت . این پیشران­ها به ترتیب شامل مکان يابي، ايمني و امنيت، تناسب و هماهنگي (هندسه منظم و متناسب)، مصالح مناسب و بهينه، بهره گيري از الگوي تقسيم فضايي، شناخت مردم و رنگ تعلق، دسترسي به حمل ونقل عمومي رعايت سلسله مراتب حريم، چيدمان فضايي مطلوب، طراحي حداقل و رعايت مقياس انساني، دسترسي به آب، برق، گاز، تلفن، فاضلاب، ارتباط با محیط، حفظ هويت مسکن، ايجاد بافت متوازن و متعادل، آرامش و خلوت و فضاي سبز شهری بودند . از بین پیشران­های مورد ­بررسی نیز، متغیر­های بعد کالبدی- فضایی بیشترین تأثیر را بر تأمین مسکن گروه‌های موردنظر در محدوده مورد مطالعه و عوامل مربوط به بعد زیست‌محیطی کمترین درجه تأثیرگذاری را به خود اختصاص دادند .

 

کلیدواژه‌ها : گروه‌های کم­درآمد، برنامه­ریزی مسکن، آینده‌پژوهی ، تبریز

 

مقدمه

با وقوع انقلاب صنعتی تحولات عظیمی در شهرنشینی به وجود آمد كه به‌تبع آن بیشترین سكنه كشورها در شهرها سكنی گزیدند (موج اول شهرنشینی)  ادامه این روند ( اندازه و سرعت شهرنشینی شتابان معاصر)  به حدی است كه از هزاره سوم میلادی به‌عنوان هزاره و موج دوم شهرنشینی یاد كنند. سال 2007، نخستين سال در تاريخ بشر است كه بيش از نيمي از جمعيت جهان در شهرها به سر برده­اند و در همين سال، شاهد گذر تعداد جمعيت ساكن نواحي فرودست شهري از مرز يك ميليارد نفر بوده‌ایم ،"يك نفر از هر سه نفر شهرنشين" ((9:1. ازاین‌رو نتيجه می‌گیریم، شهري شدن فقر از بزرگ‌ترین چالش­هاي توسعه‌ی جهاني است كه در صورت تداوم روند نامطلوب كنوني، طي سه دهه‌ی آتي، شامل دو ميليارد نفر ساكن نواحي فرودست شهري خواهد شد (37). بنابراین روند شهری شدن زودهنگام جهان واقعیتی گریزناپذیر است، اما بخش عمده این افزایش جمعیت متعلق به شهرهای كشورهای درحال‌توسعه است. گرچه سرعت رشد شهرنشینی در كشورهای توسعه‌یافته در وضعیت مناسب و کنترل‌شده‌ای قرار دارد، ولی ادامه رشد شتابان شهرنشینی در كشورهای درحال‌توسعه ازجمله ایران كاملاً مشهود است. در راستاي افزايش جمعيت شهرنشين، مسائل و مشكلاتي نيز با اين افزايش پديد می‌آید كه يكي از اين مسائل، نحوه‌ی سكونت و اسكان جمعيت است (141:32). اين واقعيت دارد كه مسكن در شرايط كنوني داراي وضع وخيمي است، توده بزرگي از خانوارهاي ما در شرايط بی‌مسکنی، تنگ مسكني و بدمسكني قرار دارند (2:1) . حدود نيمي از جمعيت جهان فقيرند و تقريباً 600-800 ميليون نفر در مسکن‌های غيراستاندارد زندگي مي­كنند ((9:1. بر اساس اعلام مرکز اسکان بشر ملل متحد در سال 1996 یک‌پنجم جمعیت جهان فاقد خانه‌ای درشان زندگی انسان بودند، که دامنه گسترده­اي از بی‌سرپناه‌ها و خیابان خواب‌ها تا آلونک‌نشینان را دربرمی‌گرفت (35:137). نگران­کننده­تر اینکه این نسبت براي کشورهاي جهان سوم در حال افزایش بوده، به‌طوری‌که در منطقه بارونق اقتصادي آسیا، حدود 60 درصد جمعیت شهري در سال 2000 طبق برآورد اسکاپ بدین‌سان مسکن گزیده­اند (11:154) . قابليت دسترسي به مسكن در بيشتر شهرهاي به‌سرعت در حال رشد كشورهاي درحال‌توسعه معضلي جدي است، زيرا واحد مسكوني كافي در آن‌ها موجود نيست. در کشور­های درحال‌توسعه تقریباً سه‌چهارم کل سرمایه­گذاری در امر مسکن، به ساختن واحد­های مسکونی جهت طبقه پردرآمد شهری اختصاص می­یابد و یک‌پنجم سرمایه­گذاری در واحد­های مسکونی طبقه دوم به کار می­افتد. بدین ترتیب سهم ناچیزی از سرمایه‌گذاری در امر مسکن به ساختن واحدهای مسکونی جهت طبقه کم‌درآمد در نظر گرفته می­شود (22:120) . در كشور ما نيز، همانند كشورهاي ديگر روبه‌پیشرفت، در چند دهه‌ی گذشته، تمركز روزافزون جمعيت در شهرها، اين شهرها را با مشكلات بسياري ازجمله، تأمين مسكن مناسب روبه‌رو كرده و به‌تبع آن، ناپايداري در شهرها و مناطق اطراف را نيز در پي داشته است (21:192). بدین‌صورت که در جامعه ما رشد شهرنشینی با رشد توان شهرها ازنظر تأمین نیازهاي سکونتی هماهنگ و سازگار نبوده است (زیاری و همکاران، 38:1388). همچنین رشد شتابان شهرنشینی با توان تجهیز فضاهاي شهري و گسترش زیرساخت‌ها متناسب نبوده و همچنین توزیع فضایی شهرها و جمعیت کنترل‌شده در چهارچوب یک برنامه جامع که مبتنی بر هماهنگی­هاي بخشی و ناحیه‌ای باشد، صورت نگرفته است (39:2) . با توجه به‌ضرورت تأمین مسکن، در کشورهاي مختلف، دولت‌ها اقدامات و برنامه­ریزي­هاي جامعی را درزمینه تأمین مسکن اقشار مختلف بویژه طبقات کم‌درآمد انجام داده­اند. اما واقعیت آن است که شیوه­های برنامه­ریزی و مداخله درزمینه تولید مسکن، عرضه زمین و استانداردهای شهری وضع شده ناکارآمد بوده و نفعی برای کم‌درآمدترین اقشار نداشته است. از سوی دیگر، سیاست­هایی که برساخت مسکن برای طبقات با استطاعت پایین تأکید ورزیده­اند، توجه اندکی به آثار محیطی آن معطوف نموده­اند (24:319). ذکر این نکته نیز بسیار اهمیت دارد که چالش تأمین مسکن گروه‌های کم­درآمد شهری در کشور­های درحال‌توسعه صرفاً به تهیه خود مسکن محدود نمی­شود. کمبود فضای سکونتی و فضا­های داخلی خانه و نا­کارآمدی امکانات گرمایشی و سرمایشی، نا­امنی در برابر مخاطرات طبیعی، از مهم‌ترین مواردی محسوب می­شود که به هنگام سیاست‌های تأمین مسکن برای این گروه­ها موردتوجه و مطالعه قرار نمی­گیرد (18:31) . از سوی دیگر طبق اظهارات کارشناسان، برنامه­های تأمین مسکن گروه­های کم‌درآمد، تنها مسکّنی برای زخم متورم مسکن در بین این گروه‌های درآمدی بوده است؛ توده بزرگی از خانوار­ها که در شرایط بی­مسکنی، تنگ­مسکنی و بد­مسکنی قرار دارند، نشان از عدم وجود دید کلان نسبت به این بخش و نا­کارآمدی سیاست‌های اجراشده در بخش مسکن و حل معضل آن در کشور می­باشد (23:84) و به دلایل متعدد این سیاست­ها همواره از سوی مردم و منتقدان با چالش­های جدی مواجه است، به­گونه­ای که در حال حاضر مدیران و برنامه­ریزان این حوزه متقاعد شده­اند که بسیاری از سیاست­ها و سرمایه­گذاری­ها در بخش مسکن شاید باعث بهبود مقطعی در این بخش شود ولیکن راهکاری برای دستیابی به شرایط مطمئن و پایدار نخواهد بود. آنچه نیاز است، تجدیدنظر در رویکرد­های کلان مدیریتی و به­کار­گیری ابزار­های جدید در برنامه­ریزی است، ابزار­هایی که ویژگی موج سوم مدیریت (تغییر برای انطباق با محیط آینده) در آن معنا یابد (5:77) . شهر تبریز نیز به‌عنوان ششمین شهر پر­جمعیت کشور، در دهه­هاي اخیر به‌صورت شتابان توسعه‌یافته و بر وسعت خود افزوده است. بر اساس آمارهاي منتشرشده مرکز آمار ایران، شهر تبریز در سال 1335­، جمعیتی معادل 289996، نفر داشته که این رقم در سال 1395 به 1773033 نفر افزایش‌یافته است که در این دوره جمعیت شهر تبریز 11/6 برابر شده است. توسعه شهري تبریز در مقایسه با افزایش جمعیتی از سرعت و شدت بیشتري برخوردار بوده است. به‌طوری‌که مساحت شهر تبریز از 1770 هکتار در سال 1335 به 25000 هکتار در سال 1395، افزایش‌یافته است؛ یعنی در این دوره، شهر تبریز، حدود 14 برابر افزایش سطح داشته است. همچنین شهر تبریز نیز با دارا بودن حدود 400 هزار نفر حاشیه‌نشین، تعداد 70 هزار واحد مسکونی را به این بخش از شهروندان ناخوانده خود اختصاص داده است که در مقام مقایسه با جمعیت کل شهر حدود 30% شهروندان را شامل می­شوند. بررسی این آمار و ارقام غیررسمی حکایت از این مهم دارد که صرف‌نظر از ساخت‌وسازهای غیرقانونی در این مناطق، با توجه به حجم قابل‌توجه مهاجرت به شهر، این مناطق نقش محوری را در تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد تأمین می­کنند . این پژوهش قصد دارد به شناسایی مهم‌ترین عوامل مؤثر بر روند وضعیت آینده مسکن گروه‌های کم­درآمد شهری در شهر تبریز بپردازد . 

سؤال­ پژوهشی: 

عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده مسکن گروه‌های کم­درآمد شهری در شهر تبریز کدامند؟

رویکرد­های تئوریک مرتبط با مسکن شهری

دیدگاه بوم­شناختی یا اکولوژیک

رابرت پارک یکی از بنیان­گذاران اکولوژی اجتماعی، معتقد است که شهر جایی است که جامعه انسانی در آن تحت نفوذ و حکومت اصول اکوسیستم­های طبیعی زندگی می‌کند. انسان­ها در شهر جهت تأمین فضا همان‌گونه رقابت می­کنند که گیاهان در طبیعت برای تأمین خاک و نور رقابت می­کنند و حیوانات برای تحمیل قلمرو ستیز دارند، بهترین جاها به مناسب­ترین انواع تعلق می‌گیرد. قابل‌دسترسی‌ترین مکان­های مرکزی را در شهر­های آمریکایی، مؤسسات بزرگ اشغال می­کنند. اراضی مسکونی جدید جادار حاشیه­ای را مالکین با درآمد بالا به دست می­آورند و فقرا خود را باید با مکان­های نا­مساعد سازگار کنند . ارنست برگس در سال 1875، مدل مناطق متحدالمرکز را به نمایش گذاشت. در این مدل هر منطقه بخش خاصی از فعالیت­های شهری را اشغال می‌کند (8:58). در مدل متحدالمرکز در نگاه اول، اثر فرایند عدم تمرکزگرایی مسکونی مشاهده می­شود. در این مدل، الگوی متمایز سطوح درآمد از مرکز شهر به‌سوی آخرین دایره ملاحظه می­شود. رابرت پارک بر این نکته تأکید داشت که در شهر ما با فرایند­های دائم تقسیم فضا به پهنه­های تفکیک‌شده روبه‌رو هستیم. پارک رویکردی داروینی به زندگی اجتماعی دارد یعنی به تعارض برای بقا در پهنه­های جغرافیایی اشاره می‌کند که در آن انواع گوناگون در حال زندگی هستند (14:55) . این مدل، صحنه شهری را محل تنازع بقا و جایگزینی مناسب­تر در بهترین فضای شهری تحلیل می‌کند. درنتیجه ساخت مناطق مسکونی، متغیر وابسته چنین تنازعی به‌حساب می­آید که متغیر واسط آن طبقه اجتماعی است. تضاد نهفته در باطن جامعه و به‌تبع آن در زندگی شهری، مناطق مسکونی طبقات مختلف را از هم متمایز می‌کند و هر چه از طبقات بالای جامعه به سمت طبقات پایین حرکت شود، معضل مسکن جدی­تر می­شود و فضای زیستی، کیفیت کالبدی، ابعاد و اندازه­ها و عناصر و نماد­های زیباشناختی رو به نقصان می­نهد و کمرنگ­تر می­شود تا به منطقه گذار می­رسد که گرداگرد مرکز تجاری شهر را احاطه کرده است. منطقه گذار، منطقه­ای که در انتظار توسعه آتی، مرکز تجاری شهر به‌تدریج از درون می­پوسد تا به‌ یک ‌باره فروریزد و به مرکز تجاری شهر افزوده شود و قیمتی سرسام‌آور به کف آورد (25:33).

نئوکلاسیک­ها

از خصوصیات مکتب نئوکلاسیک آن بود که معتقدان به این مکتب، علم اقتصاد را بر اساس تنها اصل مسلم که انسان در جست­وجوی تمتع بیشتر با کوشش کمتر است، پایه­گذاری کردند. این نحوه تفکر همان است که کلاسیک­ها می­گویند: نفع شخصی، محرک فعالیت­های انسانی است. البته مکتب نئوکلاسیک، از مکتب اقتصاد کلاسیک متأثر بود که اصول آن عبارت است از:

1.       آزادی کسب‌وکار

2.       عدم دخالت دولت در امور اقتصادی

3.       همراهی نفع فردی و اجتماعی

4.       اهمیت صنعت، صنعت منشأ ثروت (31:131)

از این دیدگاه ، مسکن بر پایه ارزش مصرفی و ارزش مبادله­ای مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد. بر این اساس در نظام سرمایه­داری که ارزش مبادله حاکم است، بازار و سازوکارهای آن قیمت تمامی انواع کالاها و ازجمله مسکن را تعیین می‌کند. ثروت خانوار و درآمد آن نیز جایگاه هر فرد را در بازار رقابتی تعیین می‌کند و محدود­کننده انتخاب مصرف­کنندگان مسکن است. در این رابطه ساده، هزینه ایاب و ذهاب نیز وارد می­شود. اگر حومه­های گران­قیمت مجزا شوند، از مرکز به سمت حاشیه شهر­ها هزینه ایاب ذهاب افزایش و قیمت مسکن و اجاره­بها کاهش می­یابد و بازهم حومه­های متعلق به قدرتمندان در این معادله دخالت داده نمی­شوند. بودجه خانوار در رابطه با هزینه ایاب ذهاب و اجاره­بها باقیمت مسکن و اقساط آن افراد مختلف را در مکان شهری بازیابی می‌کند (25:33) .

دیدگاه نهادگرایی

عده­ای از اندیشمندان به‌جای تأکید بر انتخاب و قدرت خرید خانوار­ها از تضاد­های اجتماعی بر سرزمین یادکرده و استدلال نموده­اند که دگرگونی­های حادث‌شده در عرصه کاربری زمین، محصول تصمیم­های منفرد خانوار­ها در بازار آزاد و بدون ساخت زمین و مسکن نیست، بلکه فضا به­ویژه فضای شهری و شکل­گیری تقاضا برای مسکن و عرضه مسکن در جوی آکنده از بازی قدرت، رقابت، تضاد و درگیری رخ می‌دهد . بی­توجهی به ساخت قدرت، نهاد­های دخیل و کنشگران در حال رقابت و ستیز، امکان تحلیل واقعی مسئله مسکن را از میان می­برد. به قول فورم¹ بازار زمین و مسکن سخت سازمان‌یافته است و سازمان‌های در حال کنش واکنش متعدد بر آن سیطره دارند. به‌این‌ترتیب، فرایند­های فضایی با فرایند­های سیاسی پیوند می­خورند، کاری که درکلی‌ترین مفهوم ویلیامز به انجام آن کوشیده است. به نظر او خط­مشی­ها، سیاست­ها و برنامه­های شهری در عرصه­های توزیع درآمد واقعی، فرصت‌ها، هزینه­ها و ارضای نیاز­ها، نتایج بسیار مهمی دارند و برای برخی متخصصین فواید فراوان و برای برخی دیگر متضمن ضرر و زیان است (12:157) . بنیاد چنین نگرشی به آثار ماکس وبر، ‌جامعه­شناس ژرف­اندیش آلمانی بازمی‌گردد. به لحاظ تاریخی می‌توان گفت که مفهوم مسکن، در بافت و ذیل مفهوم طبقه، توصیف و تحلیل می­شد. اگرچه اضمحلال سوسیالیسم بلوک شرق، به‌مرور زمان تحلیل طبقه را تضعیف کرد، اما بحث طبقه به­عنوان شیوه قدرتمند فهم ساختار­های اجتماعی و جایگاه اجتماعی درون این ساختار­ها نقش محوری و عمده­ای داشت. یکی از ابزار­های قدرتمند تحلیل در نظریه اجتماعی، نظریه وبر درباره طبقه و ایجاد طبقه است. یکی از دل‌مشغولی‌های وبر، توزیع فرصت­های زندگی بود. برای او فرصت­های زندگی، عبارت‌اند از: عرصه کالای مصرفی، شرایط زندگی بیرونی و تجارب زندگی خصوصی. وبر توزیع فرصت­های زندگی و الگو­های قشربندی اجتماعی را ناشی از توزیع ناهمگون و نامتعادل قدرت در جامعه می­داند و عقیده دارد که قدرت ناهمگون و قشربندی اجتماعی در سه عرصه قابل‌رؤیت است: نخست عرصه سیاسی، دوم عرصه اجتماعی و دیگر عرصه اقتصادی. طبقه اجتماعی برای وبر به معنای افرادی است که انتخاب­های زندگی و فرصت­های یکسانی برای کسب درآمد دارند. الگو­های مصرف افراد هم‌طبقه نیز به سمت یکسانی میل می‌کند (25:33) .

مدل قیمت شهری

این مدل اولین بار توسط فن تانن بیان گردید و بعد­ها به دلیل کاهش هزینه­های حمل کالا به فراموشی سپرده شد اما به دلیل بالا بودن نسبی هزینه حمل‌ونقل روزانه افراد به محل کار، از دهه 1950 میلادی به­عنوان پایه در بررسی قیمت زمین شهری و مسکن مورداستفاده قرارگرفته است (29:6) . نظریه­های ویلیام النسو² و موث³ در مورد مکان‌یابی خانوار­ها بر طبق همین مدل می­باشد. هر دو این افراد برای بیان چگونگی مکان‌یابی خانوار­ها از روش به حداکثر رساندن سطح ارضای خانوار­ها که به­وسیله درآمدشان محدود می­شود استفاده کرده­اند . (1و 8:54) . مدل آلنسو حول ساختار حمل­و­نقل و مسکن بود. بر اساس این مدل تمامی فعالیت­ها در نقطه مرکزی شهر قرار داشتند و همه کارگران و ساکنین از حومه­ها به مرکز تجاری و فعالیت شهر سفر می­کردند. در این مدل شهر به‌صورت یک منطقه مسکونی دایره­ای شکل و با یک محدوده تجاری مرکزی که در آن کلیه مشاغل قرارگرفته­اند نشان داده می­شود . در مدل آلنسو، هر فرد مواجه است با تعیین محل مسکونی و مقدار زمین لازم برای واحد مسکونی، به‌طوری‌که تابع مطلوبیتش را با توجه به محدودیت بودجه­ای به حداکثر برساند. ازآنجایی‌که قیمت هر واحد زمین همراه با افزایش فاصله از مرکز کار (افزایش هزینه رفت‌وآمد) کاهش می­یابد، افرادی که مایل باشند برای ایجاد واحد مسکونی مقدار زمین بزرگ‌تری خریداری کنند، در مقایسه با آن‌هایی که حاضرند زمین کمتری بخرند، به مکان­هایی به‌مراتب دورتر از مرکز کار خواهند رفت. مدل موث برخلاف مدل آلنسو که فقط مقدار زمین لازم برای واحد مسکونی را موردتوجه قرارداده، از متغیری بنام خدمات مسکونی استفاده کرده که متشکل از اندازه زمین و ساختمان و بسیاری از عوامل مؤثر دیگر بر روی ارزش ساختمان است. به­علاوه او درآمد را به­عنوان ‌یکی از عوامل تعیین­کننده هزینه رفت‌وآمد در نظر گرفته است. با حداکثر کردن تابع مطلوبیت در مدل موث، مکان هر واحد مسکونی در تعادل، درجایی خواهد بود که هیچ حرکتی از آن محل نمی­تواند سطح ارضای خانوار را افزایش دهد. خانوار­ها از طرفی به دلیل صرفه­جویی در هزینه خرید زمین متمایل هستند در مناطق دورتر از مرکز اسکان یابند و از طرف دیگر، برای صرفه­جویی در هزینه رفت‌وآمد متمایل هستند که در مناطق نزدیک به محل کار مستقر شوند. بنابراین، تعادل مکان واحد مسکونی در مدل موث، به­وسیله توابع قیمت زمین و هزینه رفت‌وآمد درجایی تعیین می­شود که کاهش هزینه نهایی خرید واحد مسکونی براثر افزایش فاصله برابر با افزایش هزینه نهایی رفت‌وآمد شود (8:54) .

رویکرد مبتنی بر توسعه پایدار

مسکن بازتاب عینی توسعه­یافتگی است و دسترسی همه انسان­ها به مسکن مناسب، ملاک عینی عبور از مرز توسعه است. اما توسعه در استمرار زمانی و در پوشش همگانی مطلوب است. توسعه باید نیاز­های کنونی همه جوامع را بدون آسیب رساندن به محیط­زیست تأمین کند. چنین توسعه­ای، توسعه پایدار و ماندنی است. این نگرش در توسعه مسکن نیز ضروری است. بدین تعبیر برای توسعه مسکن نه‌تنها باید نیاز کنونی جامعه و نیاز نیازمند­ترین اقشار را برآورده ساخت بلکه بایستی نیاز­های آتی، چالش­های آینده و راه­های پیشروی را نیز شناخت . در توسعه پایدار تصمیم‌سازی در مورد کاربری اراضی باید فرصت­های کافی برای داشتن زندگی دلخواه هر فرد و هر جامعه­ای و جست‌وجو کردن راه­هایی که فرصت‌ها و قابلیت­های نسل آینده را از بین نبرد تضمین کند (25:24) . در حال حاضر مسکن به‌عنوان ‌یکی از ارکان مهم « سیاست‌های رفاه اجتماعی » و مسکن مناسب پیش­نیازی برای عدالت اجتماعی- به‌عنوان یک شاخص مهم توسعه پایدار- به شمار می­رود (3:48) . رویکرد مبتنی بر توسعه پایدار، مسکن را به‌عنوان یک کالایی منحصربه‌فرد قلمداد می‌کند. ازآنجایی‌که کشور­های درحال‌توسعه بیش‌ازپیش با افزایش سطح شهر­ها و رشد شهرنشینی و مسائل مرتبط با عدم‌کفایت و تناسب برنامه­ریزی­ها مواجه هستند، توسعه پایدار شهری درزمینه مسکن شاید یکی از راه­حل­های اساسی برای توسعه مناسب شهری و تحقق عدالت اجتماعی باشد. رهیافت حاضر به دلیل نگرش غیر کالایی به مسکن، تأمین مسکن مناسب برای تمامی اقشار جامعه در راستای اهداف و مسائل عمومی و قبول مسئولیت در قبال نیاز نسل­های آینده و دسترسی عادلانه به مسکن را ضروری می­پندارد که تدوین برنامه­های مناسب مسکن با توجه به شرایط و موقعیت اقتصادی و اجتماعی هر جامعه یکی از مؤلفه‌های اساسی جهت تحقق اهداف یادشده است . توسعه پایدار شهری برساخت مسکن هماهنگ با اقلیم، استفاده از تجارب بومی، استحکام در طراحی، استفاده از مصالح تجدید پذیر و کاهش تأثیرات محیطی در ساختمان تأکید دارد (13:265) .

دیدگاه رفتاری

در جغرافیای رفتاری، افراد به‌عنوان انسان­های آگاه با دریافت آگاهی از محیط اطراف خود و برخورد با آن در فضای جغرافیایی به ایفای نقش می­پردازند. در این مکتب افراد اطلاعات به‌دست‌آمده از محیط فیزیکی (طبیعی و انسان­ساخت) و محیط اجتماعی را جذب و همسان می­سازند و از این راه از تصویر و بازنمایی­های روان‌شناختی منحصربه‌فرد خودشان را از واقعیت­ها ترسیم می­کنند . پس جغرافیای رفتاری، در پی کشف و شناخت نقشه­های ذهنی مردم و پرده­برداری از ادراکات عمیق آن‌ها درباره مکان­هاست (31:111). البته عواملی چون پایگاه­های اجتماعی-اقتصادی، میزان تحصیلات و تخصص یابی، سن، جنس، شغل، محیط فیزیکی و اجتماعی، ادیان، مذاهب، پایگاه­های فرهنگی و ... روی تصویر ذهنی افراد و جغرافیای رفتاری آن‌ها تأثیر می­گذارد. بنابراین در جغرافیای رفتاری کیفیت شناخت افراد بسیار پراهمیت است . بررسی­های مربوط به ادراک و رفتار مردم و نقل‌وانتقال مکان مسکونی خانواده­ها و تصاویر ذهنی خانوار که بر اساس عینیت­گرایی و ذهنیت گرایی آن‌ها استوار است فضای آگاهی ایجاد می‌کند که منجر به تصمیم­گیری می­شود (7:61). و این تصمیم­گیری خانوار­ها برای جابجایی و یافتن منزل و به اجرا درآوردن این تصمیم اساس نگرش رفتاری را تشکیل می‌دهد. اما برخلاف این نگرش، مردم همیشه آزادی انتخاب ندارند و با آزدای عمل نمی­توانند مسکن خود را انتخاب نمایند وضعیت مسکن خاصی را به‌اجبار می­پذیرند. زیرا موقعیت آنان در بازار مسکن توسط مؤسسات مختلف ساختمان­سازی، بنگاه­های معاملات ملکی، مالکین خصوصی و عمومی که کنترل اداره سیستم مسکن را در اختیاردارند، تعیین می­شود. می‌توان بیان نمود که تصمیم­گیری مردم در محیط­های جغرافیای صورت می‌گیرد. این امر، بعد از ارزیابی از چند انتخاب عملی می­شود. یعنی مردم، آنچه به رضایت خاطر آن‌ها می­انجامد انتخاب می­کنند. در تصمیم­گیری، از طرف افراد یا سازمان‌ها، تصویر ذهنی به­عنوان بخشی از فرایند­های آن به کار گرفته می­شود. جغرافی­دانان فرایندی که در آن، ارزیابی صورت می‌گیرد، کاوش فضایی می­نامند (31;131). که همین کاوش فضایی در مورد انتخاب مسکن نیز به کار می­رود. مکتب برخورد رفتاری، همه رفتار­­های انسانی از مکان‌یابی یک شرکت تجاری گرفته تا جست‌وجوی خانواده­های شهری برای انتخاب یک واحد مسکونی جدید را تحلیل می‌کند.

پیشینه­ی پژوهش:

در هرکدام از حوزه­های آینده‌پژوهی، مسکن گروه‌های کم­درآمد شهری، آینده‌پژوهی و مسکن شهری، تحقیقاتی انجام‌گرفته که اهم آن‌ها عبارت‌اند از:

 

 

 

جدول (1): پژوهش­های داخلی

نتایح پژوهش	هدف	سال	پژوهشگر
ضمن بررسی راهبردهای مختلف تأمین مسکن قشرهای کم­درآمد شهری را پیشنهادهایی ازجمله ارتقای کیفیت مسکن، اعطای کمک­های مالی، راهبرد توانمندسازی، احداث شهرهای جدید، ایجاد شرکت­های تعاونی، بازسازی واحد­های مسکونی قدیمی و فرسوده و ایجاد خانه­های ارزان‌قیمت را ارائه داده­اند.	ارائه راهبردهای اساسی تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری (مطالعه موردی شهر تبریز	1389	جهان­بین و پورمحمدی
یافته­ها نشان می­دهد که سیاست اجاره به‌شرط تملیک در مشاکن فردیس کرج به نتایج مطلوب منجر نشده است.	بررسی سیاست­هاي تأمین مسکن گروه‌های کم­درآمد شهري	1389	ورشوی
نتایج تحقیق حاکی از این است که عدم تخصیص مناسب و منطقی یارانه­هاي زمین و مسکن به اقشار و مناطق نیازمند، نبود برنامه­هاي مدون و بلندمدت به‌منظور تأمین مسکن اقشار کم­درآمد و یا مقطعی بودن این برنامه­ها در دولت­هاي پیشین، نامناسب بودن شرایط و قوانین وام­هاي مسکن به‌منظور دسترسی اقشار ضعیف و متوسط شهري به مسکن مناسب و خروج خانوارهاي کم­درآمد از چرخه نظام اعتبارات تأمین مالی مسکن و مهم‌تر از همه عدم‌مداخله دولت در امر زمین شهري به‌منظور کنترل تقاضاهاي سرمایه‌ای در بازار مسکن و کاهش قیمت زمین از سهم هزینه مسکن در دو دهه از مهم‌ترین دلایل و عوامل عدم دسترسی اقشار کم‌درآمد به مسکن مناسب هست.	بررسی روندها و عوامل تأثیرگذار بر سیاست‌گذاری‌های بخش مسکن و زمین شهري کشور	1390	مبین
این پژوهش باهدف تدوین سناریو­های احتمالی مسکن شهرستان ارومیه در افق زمانی 20 سال آینده و با استفاده از روش دلفی و نرم‌افزار،SCENARIOWIZARD، نشان می­دهند که فاصله کنونی شهر ارومیه با اهداف و آرمان­های نظریه توسعه پایدار زیاد نیست وضعیت موجود مسکن حاکی از توسعه تدریجی و روبه‌جلو شهر است. ایشان درنهایت سناریو­های چهارگانه را برای بهبود وضعیت مسکن این شهر ارائه می­کنند.	رویکرد آینده­پژوهانه به وضعیت مسکن شهرستان ارومیه مبتنی بر سناریو­نویسی	1392	احمدی و همکاران
در این پژوهش ضمن تعیین و سنجش معیار­های برنامه­ریزی و طراحی توسعه­های جدید مسکونی برای اقشار کم­درآمد به این نتیجه رسیدند که در هیچ‌یک از سایت­های پیشنهادی معیار­های کیفیت فضایی رعایت نشده است	عیین معیار­های برنامه­ریزی مسکن اقشار کم­درآمد و ارزیابی طرح‌های اجرایی مسکن مهر در شهر­های کوچک	1392	حاجی­پور و عطایی
سیاست­های دولتی تأمین مسکن نقش مثبتی در کاهش اسکان غیر­رسمی در این شهر داشته است	ارزیابی سیاست­های دولتی تأمین مسکن در مورد گروه­های کم­درآمد شهری در شهر زنجان	1393	پورمحمدی و اسدی
نتایج پژوهش در رابطه با شهر زنجان نشان می دهد سیاست مسکن مهر از بعد اقتصادی، افراد کم­درآمد را متوجه خودساخته است و به عبارتی در تأمین مسکن اقشار کم­درآمد شهر زنجان موفق بوده است	ارزیابی سیاست مسکن مهر در تأمین مسکن گروه‌های کم­درآمد شهری	1394	بهمنی
این پژوهش باهدف بررسی مهم‌ترین پیشران­های مؤثر بر وضعیت آینده سکونتگاه‌های غیر­رسمی در شهر سنندج و با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی آینده‌پژوهی ازجمله MICMAC و SCENARIOWIZARD، سناریو­های محتمل و مطلوب را برای بهبود وضعیت این سکونتگاه‌ها تدوین می‌کند.	آینده‌پژوهی برنامه­ریزی و توسعه مسکن شهری با تأکید بر مسکن غیر­رسمی	1394	نعیمی
بیشتر برنامه­های تأمین مسکن بخش خصوصی و دولتی، در راستای تأمین مسکن برای گروه­های پر­درآمد و دارای درآمد متوسط بوده است.	برنامه­ریزی مسکن گروه­های کم­درآمد شهری برای جمعیت شهری استان کردستان	1395	زیاری و همکاران
یافته‌های پژوهش ایشان نشان می‌دهد، قابلیت‌های توسعه بخشي اقتصادي، اجتماعي، ارتباطي- مشاركتي و نهادي مديريتي در رده يكم تا چهارم قرار داشته و ازنظر عددي در يك سطح می‌باشند و درنهایت، قابلیت طرح‌ها در بهبود شاخص‌های مسكن در بالاترين رتبه قرار داشته و در تأمین مسكن اقشار کم‌درآمد در شهر مشهد مهم‌ترین نقش را ايفا نموده است.	بررسی سیاست‌های اجرايي دولت (سیاست‌های شهرهاي جديد، ساماندهي و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمي، مسكن مهر و نوسازي و بهسازي بافت‌های فرسوده) در تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد	1395	سروری
نتایج پژوهش نشان می­دهد خانوارهای کم‌درآمد با توجه به دریافت تسهیلات قرض­الحسنه همچنان نیازمند کمک دولت هستند که دولت باقیمانده هزینه مسکن را به‌عنوان کمک بلاعوض پرداخت کند، یا از طریق پرداخت یارانه از محل یارانه مسکن یا از طریق خط اعتباری بانک مرکزی تأمین شود، اما با توجه به توان مالی محدود دولت ضروری است، این کمک بلاعوض روی زمین متمرکز شود. الگوی تأمین مسکن گروه هدف یا کم‌درآمد، تهیه زمین موردنیاز از طریق دولت یا شهرداری، تأمین وام و تسهیلات بانکی به متقاضیان، پرداخت باقیمانده بهره وام، تأمین آورده متقاضیان، تأمین زمین از بافت‌های فرسوده و حاشیه شهر کرج و شهرک‌های اقماری اطراف به‌دقت می‌آید. سایر نیازهای آب، ، برق، تجهیزات و تأسیسات شهری از طریق شورای عالی معماری و شهرسازی تأمین می‌شود.	ارائه الگوی تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد	1396	زیاری و همکارن
یافته‌ها نشان می‌دهد به‌طورکلی سیاست‌های دولتی تأمین مسکن در مورد گروه‌های کم‌درآمد شهری مناسب نبوده و افراد از سیاست‌های دولت در مورد تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری رضایت ندارند.  افراد از سیاست‌های شهرداری به‌عنوان نماینده دولت در مورد تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری و از نحوه اجرای سیاست‌های دولت در مورد تأمین مسکن این گروه و نیز از نحوه نظارت بر اجرای سیاست‌های دولت در مورد تأمین مسکن رضایت دارند، اما به نظر می‌رسد امنیت اجتماعی در مسکن‌های مهر مناسب نمی‌باشد.	ارزیابی سیاست‌های دولتی تأمین مسکن در مورد گروه‌های کم‌درآمد شهری	1397	محمدی ده چشمه
یافته‌های پژوهش ایشان نشان می‌دهد، قابلیت‌های توسعه بخشي اقتصادي، اجتماعي، ارتباطي- مشاركتي و نهادي مديريتي در رده يكم تا چهارم قرار داشته و ازنظر عددي در يك سطح می‌باشند و درنهایت، قابلیت طرح‌ها در بهبود شاخص‌های مسكن در بالاترين رتبه قرار داشته و در تأمین مسكن اقشار کم‌درآمد در شهر مشهد مهم‌ترین نقش را ايفا نموده است.	بررسی سیاست‌های اجرايي دولت (سیاست‌های شهرهاي جديد، ساماندهي و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمي، مسكن مهر و نوسازي و بهسازي بافت‌های فرسوده) در تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد	1396	آرشین و سرور
در این پژوهش، با روش کمی (نرم‌افزار میک مک)، 18 عامل پیشران به‌عنوان عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده مسکن گروه­های کم­درآمد به‌دست‌آمده­اند که در تحلیل کیفی، این 18 عامل در دو محور کلان و اقتصاد دسته­بندی شدند. پس از تدوین سناریو ، درمجموع 20 سناریو برای وضعیت آینده مسکن گروه­های کم­درآمد شهر اردبیل در افق 1404 به دست آمد که سه سناریو مطلوب، سناریو بینابین یا ایستا و سناریو بحرانی (فاجعه)، به‌عنوان سناریو­های بسیار قوی با احتمال وقوع بالا به دست آمدند. درنهایت برای وضعیت مطلوب آینده مسکن گروه­های کم­درآمد، برای هرکدام از پیشران­ها راهبرد­های چهارگانه تدوین‌شده و با استفاده ازنظرات کارشناسان راهبرد برتر ارائه‌شده است.	برنامه­ریزی مسکن گروه­های کم­درآمد شهری با رویکرد آینده‌پژوهی مطالعه موردی: شهر اردبیل	1397	ده ده زاده
تایج تحقیق نشان می‌دهد طی دوره 1395-1355 شاخص‌های کمی و کیفی مسکن در شهر تبریز بهبود داشته است. همینطور از میان 16 شاخص موثر بر کیفیت مسکن، 5 شاخص متوسط زیربنای واحد مسکونی، مساکن با عمر کمتر از 30 سال، تراکم خانوار در واحد مسکونی، تراکم نفر در واحد مسکونی و متوسط اتاق در واحد مسکونی به عنوان متغیرهای استراتژیک و کلیدی موثر بر کیفیت مسکن شناخته شده و نهایتا دو سناریو، به عنوان محتمل‌ترین سناریوهای بخش مسکن در کلانشهر تبریز شناسایی شدند. در سناریوی اول شاهد کاهش و در سناریوی دوم شاهد ثبات متغیرهای کلیدی هستیم و فقط متغیر مساکن با عمر کمتر از 30 سال در هر دو سناریو افزایش می‌یابد.	آینده‌پژوهی عوامل موثر بر شاخص‌های کمی و کیفی مسکن در کلانشهر تبریز با استفاده از رویکرد سناریونویسی و ماتریس تاثیرات متقاطع	1399	قربانی و همکاران

 

جدول (2): پژوهش­های خارجی

نتایح پژوهش	هدف	سال	پژوهشگر
بر اساس نتایج پژوهش بیشترین اثر­گذاری فقر مسکن در زندگی اجتماعی افراد است. و شرایط زیستی نا­مناسب فقرا منجر به معضلات دیگری برای ایشان خواهد شد.	مطالعه نمونه­های مختلف مسکن فقرا در آفریقای جنوبی و برنامه­ریزی برای آن‌ها	2006	وستاوی
در این پژوهش به مفهوم تأمین نظام مالی مسکن پرداخته شده و درنهایت روند تحولات نظام تأمین مالی مسکن در جهان تبیین شده است.	ارائه یک سیستم مناسب تأمین مالی مسکن	2007	گرین واچر
در این پژوهش ضمن ارائه تصویری روشن از حقوق مسکن در نظام قانونی ایران، با بررسی اهمیت حقوق مسکن از طریق بررسی وظایف دولت در برابر مسکن، به سنجش کارایی قوانین مربوط به مسکن پرداخته و نتیجه می­گیرند که ضعف در قوانین باعث شده تا دولت ایران نتواند موفقیت چشمگیری درک درست از حق مسکن داشته باشد	ارزیابی قوانین و مقررات با توجه به شاخص­های مسکن در ایران	2014	سوده و حمزه­لو

 

 

روش پژوهش:

هدف این تحقیق ارائه الگو برای تامین مسکن گروه های کم درآمد شهری در شهر تبریز بود . رویکرد این تحقیق با توجه به ترسیم آینده­های محتمل و مطلوب، هنجاری بود . در این پژوهش از دو شیوه کتابخانه‌ای و میدانی برای جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات بهره گرفته شده است. به این صورت که برای جمع‌آوری اطلاعات در مورد پیشینه، مبانی نظری پژوهش از مطالعات کتابخانه‌ای شامل مطالعات مقالات و مجلات، اسناد و مدارک دولتی، کتاب، نقشه، آمارنامه‌ها، و جستجو در اینترنت و برای دستیابی به پاسخ سؤال تحقیق علاوه بر روش کتابخانه‌ای و استفاده از آمار و اسناد از روش میدانی مبتنی بر پرسش‌ نامه محقق ساخته استفاده شد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی بود . در راستای شناسایی عوامل کلیدی از روش‌های پویش محیطی، دلفی، میک مک استفاده شد ، جهت ارائه راهبردها از مدل سوات (SWOT) و برای ارائه الگوی تامین مسکن گروه های کم درآمد از رویکرد آینده پژوهی چارچوب سناریونویسی شواتز استفاده گردید . همچنین پرسشنامه طراحی‌شده توسط گروه دلفی تکمیل شد . در مطالعات سناریو ­مبنا ، تخصص و دانش خبرگان بر کمیت کلی ارجحیت داشته و حجم نمونه مورد نظر نباید کمتر از 25 نفر باشد (15:18) . در این پژوهش به­منظور انتخاب آگاهانه شرکت­کنندگان، از روش نمونه­گیری هدفمند استفاده شد . اساس به­کار بردن روش نمونه­گیری هدفمند، انتخاب گروهی از خبرگان بود که بررسی عمیقی یا فهم کلی نسبت به ماهیت پرسشنامه پژوهش داشتند (34:1) .

جامعه آماری :

جامعه آماری این پژوهش کارشناسان خبره در حوزه مسکن شامل کارشناسان شهرداری شهر تبریز، مهندسی مشاورو برخی از اساتید دانشگاهی متخصص در حوزه مورد­مطالعه بودند . به دلیل نامعلوم بودن تعداد جامعه آماری ، فرمول کوکران برای جامعه نامعلوم استفاده‌ شده و حجم نمونه­گیری 50 نفر تعیین‌ شد که بر اساس نمونه­گیری گلوله برفی افتراقی افراد متخصص شناسایی و پرسشنامه در اختیار آن‌ها قرار داده‌ شده و در چندین مرحله تکمیل شد . در ادامه برخی از ویژگی­های توصیفی جامعه آماری پژوهش نشان داده‌ شده است:

 

جدول (3) : سازمان و محل خدمت کارشناسان

 

سازمان	فراوانی	درصد
شهرداری	24	48
دانشگاهی	22	44
مهندسین مشاور	4	8
مجموع	50	100

 

جدول (4): توزیع فراوانی جنسیت کارشناسان

 

جنس	فراوانی	درصد
زن	22	44
مرد	28	56
مجموع	50	100

 

جدول (5): توزیع فراوانی سن کارشناسان

 

سن	فراوانی	درصد
20-30	10	20
30-40	25	50
40-50	15	30
مجموع	50	100

 

جدول (6): مدرک تحصیلی کارشناسان

 

جنس	فراوانی	درصد
کارشناسی	20	40
کارشناسی ارشد	14	28
دانشجوی دکترا	4	8
دکترا	12	24
مجموع	50	100

 

بیشترین کارشناسان مرد بودند و بیشترین تعداد این جامعه آماری در بازه سنی 30 الی 40 سال قرار داشته­اند، همچنین مدرک تحصیلی اکثر کارشناسان مربوط به جامعه آماری مدرک کارشناسی بوده و درنهایت بیشترین تعداد نمونه متعلق به سازمان شهرداری شهر تبریز بوده است . در این پژوهش مقدار ضریب آلفای کرونباخ برای تک‌تک متغیرها و همچنین کل متغیرها به شرح جدول زیر است :

نام متغیر	ابعاد	تعداد گویه­ها	مقدار آلفا	نتیجه
عوامل اولیه مؤثر بر تامین مسکن گروه های کم درآمد شهر تبریز	بعد زیکالبدی-فضایی	5	0.808	تائید پایایی
	بعد اقتصادی	8	0.851	تائید پایایی
	بعد اجتماعی	7	0.890	تائید پایایی
	بعد زیست محیطی	5	0.920	تائید پایایی
	کل عوامل	6	0.958	تائید پایایی

جدول (7) ضریب آلفای کرونباخ جهت پایایی پرسشنامه

 

با توجه به ماهیت اکتشافی این پژوهش، از سؤال پژوهشی استفاده شده است .

سوال پژوهشی : عوامل اصلی مؤثر بر وضعیت آینده مسکن گروه‌های کم­درآمد شهری در شهر تبریز کدامند؟

در این تحقیق، برای شناسایی عوامل اولیه مؤثر بر تامین مکسن گروه­های کم درآمد شهر تبریز از تکنیک پویش محیطی و روش دلفی استفاده شد. در این روند، کارشناسان و خبرگان حوزه مسکن در شهر تبریز به‌وسیله پرسش‌نامه­هایی مورد پرسشگری قرار گرفتند، پس از دریافت پرسشنامه‌ها، نظرات آن‌ها در مورد عوامل تأثیرگذار بر روند آینده برنامه‌ریزی مسکن اقشار کم‌درآمد شهر تبریز مورد بررسی قرار گرفت و درنهایت تعداد 40 عامل (در حوزه‌های کالبدی - فضایی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی) استخراج شدند. پس‌ازاین مرحله، نتایج پرسشنامه‌ها وارد نرم‌افزار میک مک شد. در تحلیل های ماتریس اثرگذاری و اثرپذیری مستقیم عوامل 16 عامل به‌عنوان پیشران‌های کلیدی مؤثر بر روند آینده سیستم انتخاب شدند که همه این پیشران‌های کلیدی در هر دو روش تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم تکرار شده‌اند. این 16 عامل به ترتیب اهمیت عبارت بودند از:

1.       مکان يابي

2.       ايمني و امنيت

3.       تناسب و هماهنگي (هندسه منظم و متناسب)

4.       مصالح مناسب و بهينه

5.       بهره گيري از الگوي تقسيم فضايي

6.       شناخت مردم و رنگ تعلق

7.       دسترسي به حمل ونقل عمومي

8.       رعايت سلسله مراتب حريم

9.       چيدمان فضايي مطلوب

10.       طراحي حداقل و رعايت مقياس انساني

11.       دسترسي به آب، برق، گاز، تلفن، فاضلاب

12.       ارتباط با محیط  

13.       حفظ هويت مسکن

14.       ايجاد بافت متوازن و متعادل

15.       آرامش و خلوت

16.       فضاي سبز شهری

 

نتیجه گیری و بحث :

به‌طورکلی امروزه رشد جمعیت و افزایش مهاجرت به شهر­ها، منجر به توسعه غیرقابل‌کنترل نواحی شهری، خلق سکونتگاه‌های جدید، کاهش سطح رفاه انسانی، ساخت ‌و سازهای بدون برنامه، نیل به حومه­نشینی، کمبود مسکن به‌ویژه برای اقشار کم­درآمد و بروز مشکلات فراوان برای مدیران مختلف شهری به‌ویژه در کشور­های جهان سوم شده است. به‌گونه‌ای که در حال حاضر مسائل فوق به همراه رکود شهری در نقطه ثقل نگرانی­های برنامه­ریزان شهری قرارگرفته است . هرچند ازیک‌طرف شهر­ها نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور­ها داشته و عاملی تعیین‌کننده در وضعیت اقتصادی آینده آن‌ها به شمار می­آیند ولی از طرف دیگر پیچیدگی سیستم­های شهری و نا­کارآمدی روش­های سنتی جهت پاسخگویی به نیاز­ها و مشکلات چند­بعدی موجود، باعث شده بسیاری از شهر­ها به‌ویژه در کشور­های درحال‌توسعه، بدون داشتن برنامه صحیح، همه­جانبه و دورنگر در شرایط نابسامانی قرارگرفته و با گسترش فقر و نا­پایداری و آینده­ای نامعلوم مواجه گردند. به‌طوری‌که هال وایفر، به طرح این سؤال می­پردازند که آیا در شهر­های جهان سوم می‌توان به رهیافت­هایی در برنامه­ریزی شهری دست‌یافت که از طریق آن امید به بهبود شرایط زندگی داشت؟ بنابراین می‌توان عنوان کرد که در جهت کاهش تبعات منفی توسعه شهرنشینی، شهر­های کشور­های جهان سوم بسیار بیشتر از شهر­های کشور­های پیشرفته به رهیافت­های جدید در حوزه مطالعات شهری نیاز دارند چراکه این شهر­ها بیشتر از همتایان خود در جهان پیشرفته از تناقض و پارادوکس­های موجود رنج می­برند . در کشور ایران نیز، تحولات جمعیتی و رشد و گسترش شهر­ها در سه دهه گذشته سبب شده تا بر اساس سرشماری کشور در سال 1395، از مجموع 79926270 نفر جمعیت کشور، 59146847 نفر جمعیت در نقاط شهری کشور سکنی گزیده­اند. در این میان بازار مسکن به‌عنوان‌ یکی از مهم‌ترین بازار­های شهری، از این تغییرات جمعیتی متأثر شده است؛ رشد روز­افزون جمعیت شهری، سبب شده تا نیاز به مسکن در سال‌های گذشته رو به فزونی نهاده و از طرفی به علت اینکه عوامل و متغیر­های زیادی در بخش مسکن دخیل هستند، با همه اقدامات مثبت و مؤثر برنامه­ها و قوانین هنوز وضعیت مسکن به‌ویژه مسکن گروه‌های کم­درآمد با کشور­های پیشرفته فاصله دارد . مشکل مسکن در شهر تبریز مانند تمامی شهر­ها تا اندازه زیادی در گروه‌های کم­درآمد متمرکزشده است، اما همان‌گونه که بیان شد این گروه­ها به دلیل توزیع نابرابر ثروت و به‌رغم تلاش­های دائم دولت بر کاهش فاصله و اختلاف طبقاتی و محرومیت اجتماعی و برقراری عدالت، هنوز اکثریت بزرگی را در کشور تشکیل می­دهند، لذا دستیابی این اقشار به مسکن به‌صورت مسئله‌ای حیاتی درآمده است. در این راستا سیاست‌ها و برنامه های متفاوتی برای بهبود وضعیت محیطی و سرپناه این گروه­ها تدوین و اجرا شده است. با این همه به نظر می رسد سیاست­های اتخاذ شده از سوی دولت ها در دوره های مختلف به دلیل عدم برخورداری از برنامه استراتژیک نه تنها توفیق چندانی در رفع نیاز مسکن در کشور نداشته، بلکه موجب بروز مشکلاتی در زمینه اقتصادی و اجتماعی نیز شده است که از آن جمله می­توان به سوداگری زمین اشاره کرد . نخستین سال های انقلاب و دوره جنگ (1357-1368)، شامل سیاست­های حمایتی و اعطای یارانه های مستقیم و تمرکز بر شرایط جنگی بوده است که از مهم ترین اقدامات می توان به عرضه تسهیلات خرید مسکن، مصالح حواله­ای و ارزان قیمت و نیز توجه به واگذاری اراضی مسکونی در مقیاس وسیع اشاره نمود که به علت تمرکز بر مساله جنگ و مشکلات اتقتصادی ناشی از آن به مقوله مسکن توجهی اندکی گردید. در دولت سازندگی (1376-1368)، تقویت بازار آزاد و توسعه شهرهای جدید ازجمله سیاست‌های مدنظر بود که اقداماتی ازجمله اعطای تسهیلات خرید و ساخت و حمایت از انبوه سازان، توجه به اقتصاد بازار آزاد و تقویت تقاضای سرمایه ای مسکن مدنظر بود. در دوره اصلاحات (1376-1384)، اهم سیاست‌های مورد توجه در مقوله مسکن در تداوم تقویت بازار آزاد، توسعه مسکن استیجاری، توجه به بافت فرسوده و محدودیت مداخلات دولتی بوده است. از اقدامات این دوران می تیوان به اعطای تسهیلات خرید و ساخت و حمایت از انبوه سازان، توسعه مسکن اجاره به شرط تملیک و استیجاری، تاکید بیر بازسازی بافت های فرسوده شهری، رویکرد علمی به مسکن و الزام به تهیه طرح جامع مسکن و کم توجهی دولت به بخش مسکن اشاره کرد. در دولت عدالت محور (1384-1392)، سیاسی شدن شدید مسکن مورد توجه قرار گرفت که به نوعی برنامه گریزی در اقتصاد را به دنبال داشت. به دنبال آن محدود نمودن بازار آزاد و مداخلات عظیم در اقتصاد صورت گرفت که می توان به تهیه طر جامع مسکن و در عین حیال استفاده گزینشی از آن، افزایش نقدینگی با بی برنامگی اقتصادی به ویوژه در دو سال ابتدای این دولت، تمرکز بر اجاره بلندمدت زمین و اعطای تسهیلات ساخت، طرح بنگاه­های زودبازده و طرح تحول اقتصادی، اشاره نمود . قابل ذکر است که تا قبل از این دوران با توجه به مداخله همه جانبه دولت در پروژه مسکن مهر در مراحلی چون مکان یابی زمین، تعیین مالکیت، تعیین الگوی ساخت بخش مسکن را می­توان دارای شرایط بازار آزاد دانست به گونه ای که به‌طور نسبی در دوره 30 ساله، سهم دولت در تأمین مسکن به‌طور مستقیم از حدود 5 درصد به حدود 2 درصد کاهش یافت. اما شرایط کنونی مسکن گروه­های کم‌درآمد شهر تبریز نشان می­دهد هیچ کدام از برنامه­ها و سیاست‌های اجرا شده تا کنون نتوانسته­اند در حل این مشکل موفق عمل نمایند. شرایط مسکن در سکونتگاه­ های فقیرنشین شهر تبریز، دچار آسیب­های کالبدی و اجتماعی بسیاری است، از سوی دیگر علاوه بر شکل­گیری اسکان غیر­رسمی در حاشیه شهر، در سطح شهر نیز به دلیل درآمد متفاوت ساکنین و بعد خانوار، توزیع نامتعادل کاربری­های مسکونی به چشم می­خورد. گروه‌های اجتماعی کم­درآمد در این شهر، همواره برای تهیه مسکن با مشکل روبه­رو بوده­اند؛ متوسط بعد خانوار، تراکم در واحد مسکونی، فرسودگی ساختمان­ها و غیره در مکان­هایی زیاد بوده که این گروه­ها ساکن هستند و بنابراین این قشر چاره­ای جز افتادن در چرخه فقر را ندارند. مجموع این عوامل نیز به تشدید درهم‌ریختگی فضایی و کالبدی این شهر منجر شده است. به همین علت، ضرورت داشت به مهم‌ترین عوامل مؤثر بر تأمین مسکن گروهای کم‌درآمد در شهر تبریز پرداخته، چگونگی تأثیرگذاري هر یک از عوامل مشخص گردد تا درنهایت برنامه‌ریزی‌های اصولی و منسجم در این راستا صورت پذیرد.

 پژوهش حاضر با هدف تعیین و شناسایی عوامل مؤثر بر تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری تبریز با رویکرد آینده­پژوهی صورت گرفته است. ازآنجایی‌که در راستای شناسایی و تعیین پیشران­های کلیدی مؤثر بر تأمین مسکن این گروه‌های درآمدی در محدوده موردمطالعه با رویکرد آینده­پژوهی همچون دیگر رویکردها نیاز به ابزارهای علمی و منطقی می­باشد، در این پژوهش نرم‌افزار میک­مک، جهت انجام تحلیل فوق انتخاب‌شد . بدین‌صورت که ابتدا عوامل مؤثر بر تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد در شهر تبریز با دو روش دلفی و پویش محیطی استخراج، سپس متغیرها و عوامل به‌دست‌آمده در قالب 4 بعد و در چارچوب پرسشنامه در اختیار کارشناسان متخصص در زمینه مسائل شهری قرار داده شد. نتایج حاصل از پرسشنامه جهت انجام تحلیل­های ساختاری وارد نرم­افزار میک مک شد. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل ساختاری در نرم­افزار میک­مک، 16 عامل به­عنوان پیشران­های کلیدی برای تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد محدوده موردمطالعه انتخاب شدند.این پیشران­ها به ترتیب شامل مکان يابي، ايمني و امنيت، تناسب و هماهنگي (هندسه منظم و متناسب) مصالح مناسب و بهينه، بهره گيري از الگوي تقسيم فضايي، شناخت مردم و رنگ تعلق، دسترسي به حمل ونقل عمومي رعايت سلسله مراتب حريم، چيدمان فضايي مطلوب، طراحي حداقل و رعايت مقياس انساني، دسترسي به آب، برق، گاز، تلفن، فاضلاب، ارتباط با محیط، حفظ هويت مسکن، ايجاد بافت متوازن و متعادل، آرامش و خلوت و فضاي سبز شهری بودند . تدوین راهبردها بر اساس ترکیب چهار عامل دخیل در مدل برنامه ریزی راهبردی صورت ­گرفت :

1.       راهبردهای SO (راهبردهای تهاجمی)، با بهره­گیری از قوت ها در صدد بهره برداری از فرصت هاست.

2.       راهبردهای ST (راهبردهای تنوع)، برای دوری از تهدیدها از نقاط قوت استفاده می­کند.

3.       راهبردهای WO (راهبردهای بازنگری)، با بهره جستن از فرصت ها نقاط ضعف را کاهش می­دهد.

4.       راهبردهای WT (راهبردهای تدافعی)، نقاط ضعف را کاهش و از تهدیدها دوری می­کند.

در بین راهبردهای 4 گانه ارائه شده ، راهبردهای تهاجمی مطلوب­ترین راهبرد برای ارائه الکوی تامین مسکن گروه­های کم درآمد در شهر تبریز می­باشند . مهمترين راهبردهاي مؤثر تامین مسکن گروه­های کم درآمد شهر تبریز عبارت بودند از :

1- مکانیابی مناسب مسکن نسبت به عملکردهای شهری و هماهنگی با همجواری ها

2- توجه به تاثیرات منفی از جمله نور نتمطلوب، باد غالب، دید و منظر نامطلوب

3- استقرار بنا در عمق زمین (ریشه دار شدن بنا در خاک) ، سبک کردن بخش های فوقانی بمنظور پایین آوردن مرکز ثقل

4- کلاف کشی افقی و قائم با چوب بمنظور تأمین انسجام بنا

5- کاهش ریسک واژگونی ساختمان از طریق طراحی زیرزمین

6- طراحی ستون های سخت تر و با اتصال گیردار در هال پذیرایی

7- انتقال تراز پایه از سطح پی به کف

8- استفاده نمادین از هندسه ها و عناصر با ارزش

9- هماهنگی عملکردها با اشکال فضاها

10- استفاده از نسبت حیاط به سطح زمین به میزان 31 تا 41 درصد

11-پرهیز از تنوع زیاد در هندسه فضاها  و انتخاب هندسه ساده و زیبا در کالبد

12-استفاده از مصالح هماهنگ با بافت

13-استفاده از مصالح با ماندگاری بالا

14- استفاده از مصالح بومی

15- ایجاد محوریت در معماری با جدا کردن فضاهای درونی و بیرونی

16- رعایت سلسله مراتب فضاهای خصوصی، نیمه خصوصی و نمیه عمومی

17- ایجاد تناسب فضاها با فعالیت خانواده

18- ایجاد حس تعلق به مکان با علائم آشنای مردمی

19- رعایت سلسه مراتب حریم درونی و بیرونی

20- پرهیز از ارتباط مستقیم دیداری و شنیداری بین درون و فضاهای عمومی و درون گرایی

21- عدم اشراف واحدهای مسکونی بر یکدیگر

22- تناسب هندسی فضاها با فعالیت ها

23- مکانیابی مناسب اجزا ساختمان مثل درها و پنجره ها و امثال آن

24- استفاده از تناسبات انسانی

25- تناسب ابعاد فضاها با ویژگی­های روانی و فیزیولوژی انسان

26- بهره گیری از تقارن موجود

27- ایجاد همگونی با فرم­های طبیعی و حفظ پسوستگی با محیط

28- تعیین الگوی هندسی مناسب برای هر رویداد

29- استفاده از تناسبات انسانی

30- اختصاص حداقل 15 درصد از کل مساحت عرصه مجتمع های مسکونی به کاشت فضای سبز

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، می­توان اذعان کرد که موفقیت در دستیابی به اهداف همه­جانبه در این زمینه، وابسته به تعامل مستمر بین عوامل کلیدی و برنامه­ریزی دقیق برای این پیشران­ها و اجرای راهبردهای ارئه شده است. به‌عبارت‌دیگر، توجه کافی از سوی برنامه­ریزان و مدیران شهری به عوامل تأثیرگذار و پیشران و مد­نظر قرار دادن این عوامل کلیدی و روابط بین آن‌ها بسترهای لازم را برای تأمین مسکن گروه‌های کم ‌درآمد شهر تبریز فراهم خواهد نمود.

تعارض منافع :

بنا بر اظهار نویسندگان ، مقاله حاضر فاقد هر گونه تعارض منافع بوده است .

 

Referencies:

1- Alenso, W., (1964), Location and Land Use: Toward a General Theory of Land Rent, Harvard University Press.

2- Ahari, Zahra, Amini, Zahra (1996), Experiences of different countries in providing housing, Ministry of Housing and Urban Development, Tehran.

3- Amani, Sharareh (2004), housing; Social justice and the role of the state; Housing Economics Quarterly, Nos. 35 and 36

4- Arshin, Mahsa, Sarvar, Rahim (2016), Evaluation of government executive policies in providing housing for low-income urban groups (Case study: Mashhad metropolis), Urban Management Studies, 9 (30), 81-95.

5-Babaghibi Azghandi, Alireza (2010), The Future of a New Approach in Comprehensive Urban Transportation Management, Traffic Management Studies Quarterly, Year 5 Issue 16

6- Bahmani, Afshin (2015), Evaluation of Mehr Housing Policy in Providing Housing for Low-Income Urban Groups, M.Sc. Thesis, Tarbiat Modares University, Faculty of Literature and Humanities

7- Behforouz, Fatemeh (1991), Studies of Environmental Perception and Behavior in the Field of Behavioral Geography and Contemporary Human Geography Studies, Geographical Research, No. 20

8- Darkoosh, Abedin (2004), An Introduction to Urban Economy, Publications of the Center for Urban Studies and Planning, Tehran

9-Datta, K. and Jones, G.,( 2002), Housing and Finance in Developing Countries, Routledge, Newyork

10-Dehdehzadeh Silabi, Parvin (2015), Housing Planning for Low-Income Groups with Future Research Approach, Case Study of Ardabil, PhD Thesis, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Literature and Humanities, University Mohaghegh Ardabili.Department of Families and Communities.(2004) Affordable Housing Design Guidelines, Government of South Australia, (www.housing.sa).

11-Drakakis-Smith, D. (2000) third world cities, London, Routledge Hall &Preiffer, 2000, 154.

12- Ebrahimi, Mehdi Heidarkhani, Amir Abdolm, Abdolmohammadi, Abel, Firoozabadi, Ameneh, Taybi, Nahid (2012), A Study of Factors Affecting Customer Satisfaction with Urban Housing in Isfahan .N 18

13-Edwards, B., (1999), Sustainable Architecture: European Directives and Building Design, press oxford, UK.

14- Fathi, Soroush (2012), An Analysis of Social Relations in Sustainable Urban Space, Iranian Journal of Social Development Studies, Volume 4, Number 4.

15-Godet, A. J., Meunier, M. F., Roubelat, F.( 2003) Structural analysis with the MICMAC method & actors' strategy with MACTOR method”, AC/UNU Millennium Project, Futures Research Methodology, 7(33), pp.20-41.

16-Gooding, T. (2017) Low-Income Housing Provision in Mauritius: Improving Social Justice and Place Quality, Habitat International, Vol 53, No 1, pp. 502-516.

17-Green, R. and Wachter, S. (2007), The Housing Finance Revolution: Implications for the Subprime Market Working Paper Prepared for the 31st Economic Policy Symposium: Housing, Housing Finance & Monetary Policy Jackson Hole, Wyoming Federal Research Bank of Kansas City

18-Grigsby, W. Rosenberg, L. (1975), Urban Housing Policy, APS Publications: NY.

19- Ghorbani, Rasoul, Roustaei, Shahrivar, Karami, Sonia (2020), Future research of factors affecting the quantitative and qualitative indicators of housing in Tabriz metropolis using the scenario writing approach and matrix of cross-effects, Journal of Geography and Planning,

20- Hajipour, Khalil, Ataei, Sina (2013), Determining the criteria for housing planning of low-income groups and evaluating the implementation plans of Mehr housing in small towns, Case study: 5 small towns in North Khorasan province, Studies And Urban and Regional Research, Volume 5, Number 19

21- Hekmatonia, Hassan, Ansari, Jinus (2012), Human Geography Research, No. 79

22- Jahanbin, Reza, Pourmohammadi, Mohammad Reza, (2010), Basic Housing Strategies for Low-Income Urban Groups (Case Study of Tabriz), Zagros Vision Geographical Quarterly, Second Year, No. 3.

23- Khalili, Ahmad, Noorollahi, Hanieh, Rashidi, Naeema, Rahmani, Maryam (2014), Evaluating Mehr Housing Policies in Iran and Presenting Strategies for Its Improvement, Quarterly Journal of Urban Studies, No. 13

24-Katz, B., Turner, M.A ( 2008), Rethinking U.S. Rental Housing Policy: A New Blueprint for Federal, State and Local Action, In Revisiting Rental Housing, edited by Nicolas P. Retsinas and Eric S. Belsky Washington, DC: Brookings Institution Press.

25-Markvart, T., (2007), Radical green political theory and land use decision making for sustainability in the region of Waterloo, Ontario, Canada, Department of Environment and Resource Studies, University of Waterloo.

26- Mobin, Homayoun, (2011), Review and analysis of housing supply policies for low-income groups in the country with emphasis on the Mehr housing project Case study: Sanandaj, M.Sc. Thesis in Urban Design and Planning , Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Central Tehran Branch.

27- Mohammadi Dah Cheshmeh, Pejman (2018), Evaluation of government housing policies for urban low-income groups, Geography Quarterly, 8 (2), 281-295

28-Piran, Parviz (2001), Sociological Analysis of Urban Housing in Iran: Informal Housing, Journal of the Iranian Sociological Association, No. 6

29-Saharkhiz, Morteza (2011), A Study of Factors Affecting Land Prices by Hedonic Method: A Case Study of District 8 of Tehran, M.Sc. Thesis, Faculty of Management and Economics, Sharif University of Technology, Tehran.

30- Sarvari, Zehtab (2005), Housing Methods for Low-Income Groups, Case Study of Karaj, M.Sc. Thesis, University of Isfahan.

31- Shakouei, Hossein (2011), Perspectives on Urban Geography, Tehran Samat Publications.

32- Roustaei, Shahrivar, Ahadnejad, Mohsen, Asghari Zamani, Akbar, Zanganeh, Alireza (2012), A Study of Physical and Social Indicators of Housing in Determining Poverty Blocks Using Factor Analysis Model, Case Study of Kermanshah, Research Human Geography (Geographical Research), Volume 44, Number 81.

• 33-Warsho, Manijeh, (2010), A Study of Housing Policies for Urban Low-Income Groups (Case Study: Ferdis Karaj), Master Thesis in Geography and Urban Planning, Faculty of Literature and Humanities, Tarbiat Moallem University Tehran

34-Neuma W. (2007) Social research methods, 6thed. Upper Saddle River, NJ: Pearson Education, London.

35-Potter, R.B. & Lioyd- Evans (1998) The City in the Developing World, Essex, longman

36- Pourmohammadi, Mohammadreza, Asadi, Ahmad (2014), Evaluation of government housing policies for urban low-income groups, Case study of Zanjan city, Geographical space, Volume 14, Number 45

37-UN-HABITAT (2008), the State of the world's Cities 2008/2009: Homogenous Cities. www.unhabitat.org, 2008/10/28.

38- Ziari, Keramataleh (2006), Affordable Housing Policy, Proceedings of the Second Housing Development Seminar in Iran, Volume 1, National Land and Housing Organization, Ministry of Housing and Urban Development, Tehran

39- Ziari, Keramatollah, Parhiz, Farhad, Mahdenjad, Hafez, Ashtari, Hafez (2010), Housing Assessment of Income Groups and Presentation of Low-Income Housing Program, Case Study: Lorestan Province, Human Geography Research, Issue 74

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Research Paper

 

Social factors affecting the presentation of a suitable housing model for low-income groups in the city of Tabriz

 

        

 

Access to housing for various groups in society, especially low-income groups, and its quality and quantity is one of the most important challenges facing governments and communities. Numerous factors have made it difficult to access in cities, especially for low-income groups. In this study, the key drivers affecting the provision of adequate housing for low-income groups in the city of Tabriz have been identified and analyzed. First, with the environmental and Delphi scanning technique, 40 primary factors in four dimensions of physical-spatial indicators, economic indicators, social indicators and environmental indicators were extracted and then using the Delphi method of managers, the matrix of intersecting effects of the components was formed and through software. The matrix analysis was performed and five categories of variables were identified accordingly. Due to the high score of direct and indirect effect of factors, sixteen main factors as key drivers in order to provide suitable housing for groups. Low income was identified in Tabriz metropolis. Among the propellants studied, the variables of physical-spatial dimension had the greatest impact on housing of the groups in the study area and factors related to the environmental dimension had the least impact.

 

Conflict of interest:

According to the authors of the present article, there was no conflict of interest.

Keywords: Low Income Groups, Housing Planning, Future Research, Tabriz

 

---

[1] . Form

[2] . William Alonso

[3] . Muth

---