• Home
  • Compilation of parent-child relationship training package based on cognitive-behavioral therapy and determining its effectiveness on students' self-efficacy

Share To

Article Url


Manuscript ID : PSYEDU-2307-2221 (R2) Visit : 368 Page: 1 - 15

Article Type: Original Research

Compilation of parent-child relationship training package based on cognitive-behavioral therapy and determining its effectiveness on students' self-efficacy

Subject Areas : Journal of Educational Psychology

Mehrali Babaei Miardan 1 , Seyyed Davoud Hosseininasab 2 , Alinaghi Aghdasi 3

1 - Ph.D Student, Department of educational psychology, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
2 - Professor, Department of Psychology, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
3 - Assistant Professor, Department of Psychology, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

Received: 2023-07-28 Accepted : 2024-01-24 Published : 2024-09-09

Keywords: parent-child relationships, cognitive-behavioral therapy, self-efficacy,

Abstract :

This study was conducted with the aim of investigating the effectiveness of parent-child relationship education through cognitive-behavioral therapy based on the educational package compiled on children's self-efficacy. This research was conducted using a semi-experimental method with a pre-test and post-test design with a control group. The statistical population included the students in the first year of a high school in district one of Tabriz in the academic year 2020-2021 and their mothers. According to the purpose of the study, 42 mothers were selected as available statistical samples and randomly divided into two groups of 21 people (experimental and control groups) and 42 students, the children of the same mothers, were placed in the experimental and control groups based on their mothers’ group. The mothers of the experimental group received educational interventions according to the educational package during 10 sessions of 90 minutes for 10 weeks. Students' self-efficacy was measured using the Bandura's self-efficacy questionnaire. The educational package was compiled using library/documentary studies using the research synthesis method and its validity was determined by the content validity method, Lawshe's model (1975), the collective opinion of the expert group.The results demonstrated that quantitative coefficient of CVI validity index of the educational package was between 0.9 and 1, which indicates its reliability. The results of the covariance analysis of the data indicated that the educational intervention of parent-child relations in the way of cognitive-behavioral therapy using the educational package developed was significantly effective on children's self-efficacy (F = 43.85, ).Therefore, parent-child relationship education interventions with the help of techniques based on cognitive-behavioral therapy can be used to increase and promote students' self-efficacy.

 

References:

احمدی تبار، سید مرتضی، مکوندی، بهنام و سودانی، منصور (1397). اثربخشی آموزش خانواده به شیوه شناختی-رفتاری (CBT) بر سازگاری زناشویی، تاب‌آوری و کیفیت زندگی زوجین، زن و مطالعات خانواده، 11(41)، 41-23.
بک، جودیت (1399). درمان شناختی رفتاری: اصول پایه و فراتر از آن. ترجمه: سوده آقامحمدی، محمدرضا محمدی و مریم سلمانیان، تهران: ارجمند.
حسنی نیک، سید سلیمان و اسلام زاده، علی (1398). اثربخشی آموزش شناختی- رفتاری گروهی بر بهبود علائم پس آسیبی، باکیفیت زندگی، عزت‌نفس و رضایت زناشویی زنان مواجهه شده باخیانت زناشویی، پژوهشنامه زنان، 11(1)،7-53.
ساندرز، میتو (1398). برای همه پدرها و مادرها: شیوه‌ای مثبت جهت رسیدگی به رفتار کودکان. ترجمه: نوشین شمس، تهران: ذهن آویز.
فری، مایکل (1397). راهنمای عملی شناخت درمانی گروهی. ترجمه¬: مسعود محمدی و رابرت فرنام. تهران: رشد.
فیبر، آدل و مزلیش، آیلین (1384). کلیدهای تربیت کودکان و نوجوانان-گفتن و شنیدن با کودکان و نوجوانان. ترجمه: زهرا جعفری، تهران: صابرین.
فیبر، آدل و مزلیش، آیلین (1395). کودک، خانواده، انسان. ترجمه: گیتی ناصحی، تهران: نشر نی.
کوهن، آلفی (1399). فرزند پروری بدون شرط. ترجمه: کامیار سنایی، تهران: صابرین.
كيانی، سياوش، صباحی، پرويز، مكوندحسينی، شاهرخ، رفيعی نيا، پروين و آلبويه، محمود رضا (1399). مقايسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذيرش و تعهد و درمان شناختی-رفتاری مثبت نگر بر خودكارآمدی در بيماران مبتلابه درد مزمن، علوم روان‌شناختی، 19(89)، 578-567.
گوردون، تامس (1398). فرهنگ تفاهم: شیوه‌های صحیح برقراری ارتباط با فرزندان. ترجمه: پری‌چهر فرجادی، تهران: فرزان.
گولدنبرگ، هربرت و گولدنبرگ، آیرین (1402). خانواده‌درمانی. ترجمه: مهرداد فیروز بخت، تهان: موسسه فرهنگی رسا.
گینات، هایم (1396). رابطه والدین و کودکان. ترجمه: سیاوش سرتیبی، تهران: نشر روان.
ونزل، امی، دابسون، کیت و هیز، پاملا (1398). درمان شناختی رفتاری: تکنیک‌ها و راهبردها. ترجمه: مائده وحید پور و مصطفی نوکنی، تهران: انتشارات ارجمند.
یوسفی، ناصر، محمدی، فاروق، عزیزی، آرمان، شمس اسفند آبادی، روفیا (1398). مقایسه اثربخشی درمان شناختی رفتاری کلاسیک و درمان شناختی رفتاری مبتنی بر غنی‌سازی بر افسردگی و کیفیت زندگی در زنان افسرده، روانشناسی بالینی، 11 (3)،112-101.
Ahmadizadeh R, Zenoozian S, Rezaei M, Mohammadi J, Motahhari Z. (2022). Effect of Child-Parent Relationship Therapy on the Severity of Separation Anxiety Disorder in Children: A Clinical Trial with a Parallel Groups Study Design. PCNM. 12 (1), 20-28.
Alimoradi, Z. Jafari, E. Broström, A. Maurice, M. Ohayon. Chung-Ying Lin, Mark D. Griffiths, Blom, K, Jernelöv, S. Kaldo.V. Amir H. Pakpour. (2022). Effects of cognitive behavioral therapy for insomnia (CBT-I) on quality of life: A systematic review and meta-analysis, Sleep Medicine Reviews Volume , 64, August 2022, 101646.
Anvari, M. H. Kajbaf, M. B. Montazeri, M. S. & Sajjadian, P (2014). Relationship among dimensions of family communication patterns and locus of control with self-efficacy.Zahedan, Journal of Research in Medical Sciences,16(5), 86-88.
Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191–215.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York, NY: W.H. Freeman and Company.
Bandura, A. (2000).Exercise of human agency through collective efficacy. Current Directions in Psychollogical Science. 9(3), 75–78.
Banovcinova, A. Levicka, K. (2015). The Impact of the Financial Income on the Family Communication. Revista Romaneasca pentru Educatie Multidimensionala, 7(2), 35-46.
Bui HT, Mackie L, Hoang PA, Tran TT. (2020). Exploring the effectiveness of cognitive behavioral therapy for Vietnamese adolescents with anger problems. Kasetsart journal of social sciences. 41(1), 147-51.
Chan, C. W. Au Yeung, E. & Law, B. M. (2019). Effectiveness of physical activity interventions on pregnancy-related outcomes among pregnant women: a systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(10), 18-40.
Cooper, H. Hedges, L. V. & Valentine, J. C. (2009). The handbook of research synthesis and meta-analysis. Russell Sage Foundation.
Cox, M. J. & Harter, K. S. M. (2003). Parent-child relationships. In M. H. Bornstein, L. Davidson, C. L. M. Keyes, & K. A. Moore (Eds.), Well-being: Positive development across the life course (pp. 191–204). Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
Debora Carr, D. S. (2009). Encyclopedia of the life course and human development. Macmillan Reference USA.
Fivush, R. Haden, C. A. & Reese, E. (2006). Elaborating on elaborations: Role of maternal reminiscing style in cognitive and socioemotional development. Child Development 77(6), 1568–1588.
Fivush, R. (2007). Maternal reminiscing style and children’s developing understanding of self and emotion. Clinical Social Work Journal, 35(1), 37–46.
Givertz, M. & Segrin, C. (2014). The association between overinvolved parenting and young adults’ self-efficacy, psychological entitlement, and family communication. Communication Research, 41(8), 1111-1136.
Goodvin, R. & Romdall, L. (2013). Associations of mother–child reminiscing about negative past events, coping, and self-concept in early childhood. Infant and Child Development, 2 (4), 383–400.
Goulao, M. F. (2014). The Relationship Between Self-Efficacy and Academic Achievement in Adults' Learners. Athens Journal of Education, 1 (3), 237-246.
Hamidi, F. Shirazizadeh, Z, Ebrahim Damavandi, M. (2020). The Effect of Cognitive Behavioral Counseling on Parent‐Child Relationship in Mothers of Children with Autism Spectrum Disorder. Health Education and Health Promotion, 2(8), 1-6.
Komariah, M. Amirah, S. Gibraltar Faisal, A. Amabella Prayogo, S. Maulana, S. Platini, H. Suryani,S, Yosep, I, and Arifin, H. (2022). Efficacy of Internet-Based Cognitive Behavioral Therapy for Depression and Anxiety among Global Population during the COVID-19 Pandemic: A Systematic Review and Meta-Analysis of a Randomized Controlled Trial Study, Healthcare, 10(7), 1224.
Laible, D. (2011). Does it matter if preschool children and mothers discuss positive vs. negative events during reminiscing? Links with mother-reported attachment, family emotional climate, and socioemotional development. Social Development, 20(2), 394–411.
Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology, 28 (4), 563-575.
Lindenberg, K, Kindt, S. Szász-Janocha, C. (2022). Effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy–Based Intervention in Preventing Gaming Disorder and Unspecified Internet Use Disorder in Adolescents A Cluster Randomized Clinical Trial. JAMA Netw Open. ;5 (2):e2148995.
Maccoby, E. E. (2007). Historical overview of socialization research and theory. In J. E. Grusec & P. D. Hastings (Eds.), Handbook of socialization: Theory and research (13–41). New York: Guilford Press.
Mohd Suki, N. & Mohd Suki, N. (2016). Library patrons’ emotions after information retrieval: effects of perceived self-efficacy. Program, 50 (3), 288-302.
Pintado, S, Castillo, M. Penagos-Corzo, J. C. (2018). Comparing Cognitive-Behavior Tehrapy and Positive Psychology to Enhance Emotional Well-Being. Revista Interamericana de Psicologia/Interamerican Journal of Psychology, 52(2):171-182.
Romano M, Truzoli R, Osborne LA, Ree P. (2014). The relationship between autism quotient, anxiety, and internet addiction. Research in Autism Spectrum Disorers. 8(11): 1521-1526.
Samaan, M, Diefenbacher, A, Schade, C, Dambacher, C, Pontow, I, M, Pakenham, K & Fydrich, T. (2020). A clinical effectiveness trial comparing ACT and CBT for inpatients with depressive and mixed mental disorders, Psychotherapy Research. 31(3), 372-385.
Sandelowski M, Voils CI, Barroso J. (2006). Defining and designing mixed research synthesis studies. Res Sch. 13(1):29-40.
Schrodt, P. & Ledbetter, A. M. (2007). Communication processes that mediate family communication patterns and mental well-being: A mean and covariance structures analysis of young adults from divorced and nondivorced families. Human Communication Research, 33(3), 330–356.
Wei, M. Russell, D. W. & Zakalik, R. A. (2005). Adult Attachment, Social Self-Efficacy, Self-Disclosure, Loneliness, and Subsequent Depression for Freshman College Students: A Longitudinal Study. Journal of Counseling Psychology, 52(4), 602–614.
Full-Text:


 

C:\Users\ALI\Desktop\Picture4.jpg          فصلنامه مهارت های روانشناسي تربيتي

         دانشگاه آزاد اسلامي واحد تنكابن

         سال پانزدهم، شماره دوم، تابستان 1403، پیاپی 58 

            صص  15-1

 

 

تدوین بسته آموزش روابط والد- فرزندی به شیوه درمان شناختی- رفتاری و تعیین اثربخشی آن بر خودکارآمدی دانش آموزان1

 

مهرعلی بابائی میاردان1، سید داود حسینی نسب 2*، علی نقی اقدسی 3

 

1)       دانشجوی دکتری، گروه روانشناسی تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2)       استاد گروه روانشناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3)       استادیار گروه روانشناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

 

*نویسنده مسئول: d.hosseininasab@gmail.com

 

تاريخ دريافت مقاله 06/05/1402             تاريخ پذيرش مقاله 04/11/1402

 

 چکیده

 این مطالعه با هدف بررسی اثربخشی آموزش روابط والد-فرزندی به شیوه درمان شناختی –رفتاری بر اساس بسته‌ آموزشی تدوین‌شده بر خودکارآمدی فرزندان انجام شد. تحقیق به روش نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل انجام شد. جامعه آماري شامل دانش‌آموزان دوره اول دبیرستان ناحیه یک تبریز در سال تحصيلي 1400-1399 و مادران آن‌ها بود. با توجه به هدف مطالعه 42 نفر از مادران به‌عنوان نمونه آماری در دسترس انتخاب و به‌طور تصادفی در دو گروه 21 نفر (گروه تجربی و کنترل) قرار داده شدند و 42 نفر دانش‌آموز، فرزندان مین مادران به پیروی از مادرانشان در گروه‌های تجربی و کنترل قرار گرفتند. مادران گروه آزمایش، مداخلات آموزشی را مطابق بسته‌ی آموزشی طی 10 جلسه 90 دقیقه‌ای در طول 10 هفته دریافت کردند. خودکارآمدی دانش آموزان با استفاده از پرسشنامه خودکارآمدی بندورا موردسنجش قرار گرفت. پکیج آموزشی با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای/ اسنادی به روش سنتز پژوهی تدوین و روایی آن به روش روایی محتوایی، مدل لاوشه (1975)، نظر جمعی گروه خبرگان تعیین شد. نتایج نشان داد که ضریب کمی شاخص روایی CVI بسته‌ی آموزشی بین 9/0 تا 1 بود که نشان از قابلیت اعتبار آن است. نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد که مداخله آموزشی روابط والد- فرزندی به شیوه درمان شناختی- رفتاری با استفاده از بسته‌ آموزشی تدوین‌شده بر خودکارآمدی فرزندان به‌طور معنی‌دار مؤثر بوده است (85/43=F،img0). بنابراین می‌توان از مداخلات آموزش روابط والد- فرزند با کمک تکنیک‌های مبتنی بر درمان شناختی-رفتاری برای افزایش و ارتقای خودکارآمدی دانش آموزان استفاده کرد.

واژه‌های کلیدی: روابط والد- فرزند، درمان شناختی- رفتاری، خودکارآمدی 

 

[1] . این مقاله برگرفته از رساله دکتری است.

مقدمه

خودکارآمدی1 یعنی باور به توانایی‌های درک شده فرد برای سازمان‌دهی و اجرا در مراحل موردنیاز برای رسیدن به دستاوردهای معین و قضاوت شخصی از چگونگی انجام کارهایی است که تأثیر آن‌ها به آینده فرد مرتبط می‌شود (بندورا2، 1997). قضاوت فرد از توانائی‌ خویش براي پیش‌بینی از كفايت خود در تلاش مستمر برای انجام تكاليف و استفاده از راهكارهاي موردنیاز براي دستيابي به اهداف می‌باشد (گولائو3، 2014). نتایج مطالعه‌ی باهدف ارائه درکی از مفهوم خودکارآمدی با استفاده از چندین پایگاه‌ داده با جستجوی الکترونیکی ادبیات منتشرشده از سال 2009 تا 2019 نشان داده است که خودکارآمدی مفهومی چندبعدی، پویا و زمینه‌ای است که با توجه به تجربیات قبلی، دانش کسب‌شده، حضور توانمند خانواده، وضعیت عاطفی و حمایت حرفه‌ای شکل می‌گیرد (چان، آویونگ و لاو4، 2019). مطالعات نشان داده که تجارب اولیه خانواده بر شکل‌گیری خودکارآمدی در فرزندان تأثیر دارد (وی، راسل و زاکالیک5، 2005). بااین‌حال، همه اشکال ارتباطات خانوادگی، منجر به رشد خودکارآمدی نمی‌شود. شواهد نشان می‌دهد که جهت‌گیری اطاعت و پیروی با خودکارآمدی رابطه منفی دارد (انواری و همکاران6، 2014)، سطح پایین عزت‌نفس (شرودت و لیدبیدر7، 2007)، سطح پایین توانایی‌های ارتباطی (بانوسینوا و لویکا8، 2015)، سطح بالایی اطاعت و پیروی در تداخل بااحساس تسلط شخصی و شرایط مطلوب فیزیولوژیکی، عاطفی و اجتماعی ممکن است، مانع پیشرفت خودکارآمدی شود (بندورا، 1977)، همچنین، کنترل روان‌شناختی والدین می‌تواند فردیت، صلاحیت و شکل‌گیری خودکارآمدی کودکان را با مشکل روبرو کند (گیوریز و سگرین9، 2014). برخی مطالعات بر اهمیت توانایی مادران در تعامل با فرزندان خود به روش عاطفی برای رشد شناختی و اجتماعی کودکان تأکید کرده‌اند (فیووش، هادن و ریز10، 2006). مهارت‌های مؤثر در تنظیم احساسات (لایبل11، 2011)، تصویر مثبت از خود (گودوین و رومدال12،2013)، داشتن دیدگاه واقع‌بینانه در مورد چگونگی ارتباط با دیگران و جهان (فیووش، 2007)، مکانیسم‌های مقابله‌ای مؤثر (گودوین و رومدال، 2013)، برآیند ارتباط عاطفی والدین با فرزندان است.

حمایت‌های نظری و تجربی در مورد رابطه آموزش روابط والد- فرزندی با خودکارآمدی فرزندان وجود دارد. ازلحاظ نظری، روابط مادر-فرزند در میان روابط انسانی منحصربه‌فرد بوده و یکی از مهم‌ترین تعاملات دوران شکل‌گیری شخصیت کودکان محسوب می‌شود. این رابطه، غیر داوطلبان در کل دوران زندگی ماندگار است (ماکوبی13، 2007). پژوهشگران، روابط و تعاملات مادر-فرزند را در مراحل تحولی مختلفی ازجمله نوزادي، کودکی، نوجوانی و بزرگ‌سالی موردمطالعه قرار داده‌اند. مطالعات به روش‌های گوناگون تأثیرپذیري فرزندان توسط جنبه‌ای مختلف روابط و تعاملات مادر- فرزند تمرکز داشته‌اند، آن‌ها بر این اصل اتفاق‌نظر دارند که کیفیت روابط و تعاملات مادر-فرزند، نقش و سهم مهمی در رشد عقلی، عاطفی، اجتماعی و رفتاري فرزندان ایفا می‌کند (کاکس و هارتر14،2003). این تعاملات علاوه بر رشد فرزندان در دوران کودکی و نوجوانی بر موفقیت اقتصادي، اجتماعی و سلامت روانی آن‌ها در کل دوران زندگی اثرگذار هستند (دبوراکار15، 2009). درمان رابطه‌ی والد-فرزند می‌تواند مداخله‌ای مؤثر در کاهش علائم اضطراب جدایی کودک باشد (احمدزاده و همکاران16، 2022). جرالد پترسون17، پیشگام رشته‌ی آموزش والدین، می‌گوید، بچه‌های غیرقابل‌کنترل و مشکل‌زا، بچه‌هایی عصبانی هستند که مردود می‌شوند، با پدر و مادر روابط خوبی ندارند که همگی محصول ثانوی فرایند جاری خانواده‌ها هستند (نقل از گولدنبرگ و گولدنبرگ18، 1402).

علیرغم تأکید صاحب‌نظران و نتایج مطالعات انجام‌شده در مورد اهمیت آموزش مهارت‌های موردنیاز والدین برای فرزند پروری اغلب والدین بر استفاده از روش‌های سنتی و ناکارآمد اصرار دارند و در جهت بهبودی مهارت‌های خویش همتی نشان نمی‌دهند، شاید کمبود امکانات و مشکلات اجازه نمی‌دهد و یا ممکن است آموزش‌های ارائه‌شده را مفید ندانسته به دنبال روش بهتری هستند. دلیل هر چه باشد، آموزش والدین خصوصاً مادران یک نیاز اساسی و شاید بهترین گزینه کمک‌کننده باشد. در این میان شناسایی مؤثرترین شیوه آموزش روابط والد- فرزندی با برنامه‌ای مدون که بتواند به چالش‌ها و مسائل گوناگون تربیتی به والدین کمک کند، ضرورت انکارناپذیر است.

درمان شناختی – رفتاری19 ازجمله رویکردهای بازسازی شناختی می‌باشد که در مدت نه‌چندان زیاد در مطالعات متعدد به نتایج قابل‌توجهی دست‌یافته است. درمان شناختی – رفتاری به‌عنوان نسل دوم رویکردهای شناختی-رفتاری که در ادامه درمان‌های رفتاری به وجود آمده و هدف آن تقویت رفتارهای مطلوب، تغییر باورهای غیرمنطقی و خودتنظیمی است که برای کنترل افکار و احساسات فرد آموزش داده می‌شود (رومانو و همکاران20، ۲۰۱۴). از دیدگاه شناختی-رفتاری درمان یک فرایند پویای یادگیری است. مطابق این دیدگاه رفتار نامطلوب فرد و مشکلات وی برگرفته از یادگیری‌های غلط او می‌باشد که بر اصلاح و تغییر رفتار نامطلوب تأکید می‌شود (بک21، 1399). نتایج مطالعات نشان می‌دهد که درمان شناختی رفتاری، بر بهبودی افسردگی و سایر اختلالات (سامان و همکاران22، 2020)، کنترل مشکلات خشم در کودکان و نوجوانان (بوئی و همکاران23، 2020)، بهبودی کیفیت زندگی (علیمرادی و همکاران24، 2022)، کاهش نمرات افسردگی و اضطراب (کماریه و همکاران25، 2022)، کاهش علائم اختلال بازی و اختلال نامشخص استفاده از اینترنت (لیندنبرگ، کیندت و ساسز-جانوچا26، 2022)، افزایش خودکارآمدی (كيانی و همکاران، 1399). افزایش کیفیت زندگی (حسنی نیک و اسلام زاده،1398)، کاهش افسردگی افراد مبتلابه افسردگی‌های خفیف (یوسفی و همکاران، 1398)، مؤثر بوده است.

با عنایت به مطالب عنوان‌شده و با توجه به اهمیت موضوع نیازهای آموزشی والدین و انجام مطالعات درمان‌ شناختی – رفتاری بر روی برخی از مسائل و کمبود بررسی اثربخشی این رویکرد نوین بر روی مواردی که می‌تواند مفید باشد بیشتر جلب‌توجه می‌کند و ازآنجاکه تاکنون مطالعه‌ای باهدف بررسی اثربخش درمان شناختی– رفتاری بر خودکارآمدی فرزندان صورت نگرفته بود، انجام این پژوهش ضروری به نظر می‌رسید. لذا مطالعه حاضر در جهت شناسایی و بهبودی کیفیت آموزش والدین و رسیدن به روش‌های تربیتی مؤثر و کارآمد ساختن مهارت‌های والدین با تدوین بسته آموزش روابط والد- فرزندی بر اساس درمان شناختی – رفتاری و تعیین اثربخشی آن بر خودکارآمدی فرزندان انجام شد. در ضمن دو سؤال زیر مطرح بود:1- آیا بسته‌ی آموزشی تدوین‌شده از روایی قابل‌قبول و کافی برخوردار است؟ 2- آیا آموزش روابط والد- فرزندی به شیوه درمان شناختی – رفتاری بر اساس بسته‌ی آموزشی تدوین‌شده بر خودکارآمدی دانش آموزان تأثیر دارد؟

 

روش شناسی

این پژوهش به روش نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون - پس‌آزمون به همراه گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دوره اول دبیرستان ناحیه یک تبریز در سال تحصيلي 1400-1399 و مادران آن‌ها بود؛ که در مرحله اول دبیرستان شیخ عطار با 584 نفر دانش‌آموز به‌قیدقرعه در نمونه قرار گرفت. شرکت‌کنندگان از بین دانش آموزان این آموزشگاه و مادران آن‌ها به شیوه نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. با توجه به در دسترس نبودن اطلاعات با بررسی پرونده تحصیلی و تربیتی دانش‌آموزان جهت رسیدن به نمونه موردنظر دانش‌آموزانی که ازنظر تربیتی و تحصیلی، متوسط و پایین‌تر تشخیص داده شدند، برای مادرانشان جهت شرک در برنامه مطالعه دعوت‌نامه کتبی ارسال شد. در متن دعوت‌نامه شرایط حضور در مطالعه اعلام‌شده بود. اعلام آمادگی و تکمیل رضایت‌نامه کتبی، داشتن حداقل تحصیلات دیپلم و حضور مرتب در جلسه‌های آموزش ملاک‌های ورود مادران به مطالعه بود. از میان مادرانی که آماده حضور در برنامه مطالعه بوده و ملاک‌های ورود به مطالعه را داشتند، 42 نفر به‌عنوان اعضاء نمونه آماری انتخاب و به‌طور تصادفی در گروه آزمایش و گروه شاهد قرار داده شدند و 42 دانش‌آموز، فرزندان همین مادران انتخاب و به پیروی از مادرانشان در گروه‌های تجربی و شاهد قرار داده شدند.

ابزار تحقیق

پرسشنامه خودكارآمدي بندورا27: این پرسشنامه‌ای که مركب از 25 سوال به شکل طيف پنج‌درجه‌ای ليكرت می باشد که درسال 2000 میلادی توسط آلبرت بندورا تدوین‌شده است، نمره‌گذاری سؤالات از 1 الی 5 (خیلی زیاد 5 و خیلی کم 1) می‌باشد، كسب نمره بالاتر نشانگر خودکارآمدی بالا است که شامل ابعاد تجربه‌های موفق، تجربه‌های جانشینی، ترغیب‌های کلامی و حالات عاطفی-فیزیکی می‌باشد (بندورا، 2000). این پرسشنامه یک وسیله استاندارد بوده و به‌دفعات مورداستفاده قرارگرفته است. در تحقیق مادسوکی و مادسوکی28 (2016) قابلیت اطمینان این مقیاس در بخش‌های مختلف آن بر اساس آلفای کرونباخ بین 76/0 تا 9/0 به‌دست‌آمده است. در این مطالعه برای بررسی پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده شد که ضریب به‌دست‌آمده در بخش‌های مختلف (خرده مقیاس‌ها) بین 56/0 تا 68/0 و برای مقیاس کلی 78/0 شده است.

نحوه اجرا: این مطالعه در دو مرحله اجرا شد. در مرحله نخست پژوهش برای طراحی و تدوین بسته‌ آموزشی از روش توصیفی – تحلیلی با رویکرد سنتز پژوهی29 از نوع سنتز پژوهی آمیخته30 استفاده شد. این نوع سنتز عبارت از مرور سیستماتیک است؛ که از نتایج مطالعات کیفی و کمی حوزه‌ای مشترک از پژوهش‌های تجربی را ترکیب می‌کند و داده‌های آن از یافته‌های مطالعات کمی و کیفی اولیه از پژوهش‌های تجربی به دست می‌آید (سندلوفسکی، ویلز و باروسو31، 2006).

ازنظر کوپر32 سنتز پژوهی گاهی مترادف با فرا تحلیل کیفی بکار می‌رود. در این حالت سنتز پژوهشی ترکیب مشخصه‌های ویژه‌ای از ادبیات پژوهش است؛ که در گام نخست منابع مرتبط با موضوع شناسایی‌شده و داده‌های اصلی و نتایج مطالعات به‌دقت موردبررسی قرار می‌گیرد. این گام کمک می‌کند تا پژوهشگر به صورتی فراگیر و نظام‌مند یک بازنگری دقیق انجام دهد و یافته‌های پژوهشی به‌نوعی یکپارچه‌شده تا از پدیده موردبررسی نتیجه جامعی حاصل شود. گام بعدی دسته‌بندی کدهای شناسایی‌شده است؛ که این کدها، مقوله‌ها و مفاهیم به‌صورت یکپارچه و تلخیص و ترکیب می‌شوند تا به‌صورت روشن برای فهم بهتر پدیده موردمطالعه منجر شوند (کوپر، هجز و والینتاین33، 2009). اگرچه این روش بیشتر با مرور سیستماتیک یا فراترکیب انجام می‌شود اما در برخی منابع شش یا هفت مرحله ازجمله: تعیین معیارهای ورود، جستجو، غربالگری، کدگذاری، ارزیابی و سنتز برای آن مطرح‌شده است. سنتز همان هدف نهایی این شیوه از تحلیل است که همه کوشش‌های پژوهشگر با ایجاد و ساخت یک مفهوم گسترده و فراگیر به منصه ظهور می‌رسد.

در بررسی اولیه با انتخاب منابع مرتبط و مطالعه در خصوص اصول و مبانی نظری و فنون درمان شناختی– رفتاری از منابع مثل، فری (1397)، بک (1399)، ونزل و همکاران (1398) و بررسی چندین بسته آموزشی استفاده‌شده در مطالعات مرتبط قبلی مثل حمیدی و همکاران (2020)، احمدی تبار و همکاران (1397) و پینتادو، کاستیو و پناگوس-کورزو34 (2018) و همچنین مطالعه منابع مربوط به روابط والدین و فرزندان مثل گوردون (1398)، کوهن (1399)، فیبر و مزلیش (1395؛1384)، گینات (1396)، ساندرز (1398) و دیگر منابع مرتبط و تجارب آموزشی پژوهشگر برای تهیه بسته‌ی آموزش مورد بهره‌برداری قرار گرفت. بسته‌ی آموزشی به شکل دفترچه‌ای شامل اهداف، محتوا، تکالیف هفتگی، تمرینات شرکت‌کنندگان و نحوه اجرا هر یک از جلسه‌های آموزشی می‌باشد

برای اطمینان از روایی مطلوب بسته‌ی آموزشی از روش روایی محتوایی35 مدل (لاوشه36، 1975)، نظر جمعی گروه خبرگان 5 نفری و از ضریب کمی شاخص روایی محتوایی CVI استفاده شد. برای ‌این منظور از 5 نفر متخصصین این حوزه (روانشناسی تربیتی و روانشناسی بالینی) خواسته شد تا محتوای برنامه طراحی‌شده را با توجه به مقیاس 4 ‌درجه‌ای 1- غیر مرتبط 2-مرتبط نیاز به بازبینی اساسی 3- مرتبط اما نیاز به بازبینی 4- کاملاً مرتبط، بررسی و اعلام نظر کنند. در این مرحله 100 درصد پاسخ‌ها در گزینه‌های 3 و 4 بود، تنها 18 درصد از موارد بسته‌ی آموزشی پاسخ‌ها گزینه 3 بود که نیاز به بازبینی داشتند. بعد از اعمال پیشنهادهای ارائه‌شده در مورد اهداف، محتوا و روش‌ها، بسته‌ی آموزشی برای 10 جلسه تدوین شد و ضریب شاخص روایی محتوایی CVI بین 9/0 تا 1 به دست آمد که نشان از قابلیت اعتبار بسته‌ی آموزشی تهیه‌شده دارد. برای کسب اطمینان از تناسب محتوای بسته‌ی آموزشی با مخاطبان و دریافت‌کنندگان آموزش، بسته‌ی آموزشی در یک گروه با 5 نفر داوطلب به شکل مقدماتی به‌صورت فشرده اجرا و پس از بررسی نتایج مقدماتی، رفع نواقص آماده اجرا بر روی گروه نمونه تحقیق شد. خلاصه رئوس مطالب مداخلات آموزشی در جدول 1  ارائه‌شده است.

در مرحله دوم پس از آماده شدن بسته آموزشی در این مرحله با طی روال اداری و کسب مجوز لازم، با تصویب شورای مدرسه و شناسایی دانش آموزان شرکت‌کننده، دانش آموزان با همراهی مادران خود پرسشنامه خودکارآمدی را به‌عنوان ‌پیش‌آزمون تکمیل کردند. در کل از میان داوطلبان حضور در برنامه آموزشی 45 نفر از مادران که ملاک‌های ورود به مطالعه را داشتند در گروه‌های نمونه قرار داده شدند. مادران گروه آزمایش مداخلات آموزشی را به مدت 10 جلسه 90 دقیقه‌ای در طول 10 هفته با استفاده از بسته‌ی تدوین‌شده دریافت کردند. گروه شاهد تا پایان فرایند تحقیق در هیچ برنامه آموزشی شرکت داده نشد. بعد از پایان جلسات آموزشی، دانش آموزان هر دو گروه با مشورت و همراهی مادران پرسشنامه خودکارآمدی را به‌عنوان پس‌آزمون تکمیل کردند. اعضاء گروه کنترل بعد از پایان برنامه مطالعه مداخله آموزشی را دریافت کردند. برنامه آموزشی در محل دبیرستان شیخ عطار تبریز از تاریخ 20/01/1400 الی 31/04/1400 اجرا شد. در جریان اجرا 1 نفر از گروه آزمایش و 2 نفر از گروه به کنترل به دلیل غیبت و عدم شرکت در پس‌آزمون کنار گذاشته شدند. داده‌های تحقیق با استفاده از نرم‌افزار SPSS ویراست 23 با انجام تحلیل کوواریانس تجزیه‌وتحلیل شد.

 

[1] . self-efficacy

[2] . Bandur

[3] . Goulao

[4] . Chan, Au Yeung. & Law

[5] . Wei, Russell & Zakalik

[6] . Anvari et al

[7] . Schrodt & Ledbetter

[8] . Banovcinova & Levicka

[9] . Givertz. & Segrin

[10] . Fivush, Haden & Reese

[11] . Laible

[12] . Goodvin. & Romdall

[13] .Maccoby

[14] . Cox & Harter

[15] . Debora Carr

[16] . Ahmadizadeh et al

[17] . Gerald Patterson

[18] . Goldenberg & Goldenberg

[19] .Cognitiv behavior therapy (CBT)

[20] . Romano et al

[21] . Beck

[22] . Samaan et al.

[23] . Bui et al.

[24] . Alimoradi et al.

[25] . Komariah et al.

[26] . Lindenberg,  Kindt & Szász-Janocha

[27] . Bandura self-efficacy questionnaire

[28] . Mohd Suki & Mohd Suki

[29] . Research synthesis

[30] . mixed research synthesi

[31] . Sandelowski, Voils & Barroso

[32] . Cooper

[33] . Cooper, Hedges & Valentine

[34] . Pintado, Castillo & Penagos-Corzo

[35] . Content Validity Index

[36] . Lawshe

جدول 1. خلاصه‌ محتوای برنامه مداخله آموزشی درمان شناختی-رفتاری

محتوا / روش اجرا

جلسه اول: معارفه، بیان اهداف اجرای طرح، بیان اینکه چگونه افکار بر خلق‌وخوی تأثیر می‌گذارد، چگونگی شناسایی افکار و خطاهای متداول فکر، با استفاده از تمثیل چمدان، آموزش انواع الگوهای ارتباطی، آموزش نحوه شناسایی احساسات، ارائه تکلیف.

جلسه دوم: بررسی تکلیف، شرح افکار خودکار منفی، خطاهای رایج در پردازش شناختی، روش‌های شناسایی این افکار، تمرین تمدد اعصاب، آموزش انواع مهارت‌های ارتباطی، ارائه تکلیف.

جلسه سوم: بررسی تکلیف، آموزش روش ABC، فرآیند فعال بودن باورها و رفتارها، با استفاده از تمرین زنجیره ABC، آموزش اصول اساسی روابط والد- فرزندی، ارائه تکلیف.

جلسه چهارم: بررسی تکالیف، آموزش مهارت ارتباط مؤثر و ویژگی‌های آن، آموزش شیوه‌های گفت‌وشنود، مهارت گوش دادن، درک احساس فرزندان، تکلیف هفتگی (تمرین ارتباط مؤثر در طول هفته و یادداشت پیامدهای آن و ارائه به کلاس).

جلسه پنجم: بررسی تکالیف، آموزش مهارت‌هایی مانند صداقت در رفتار، ثابت‌قدم بودن، حمایتگری از فرزندان، توجه به نیازهای آموزشی، نظم و انضباط، آزادی‌ها و مسئولیت و استقلال، تمرین ارتباط مؤثر در طول هفته و گزارش به کلاس.

جلسه ششم: بررسی تکالیف، آموزش مفاهیم افکار و انتظارات مردم در تعاملات روزانه، روش‌های صحیح تعریف و تمجید از فرزندان، ارائه تکلیف،

جلسه هفتم: بررسی تکالیف، آموزش موانع ارتباطی، بحث درباره مشکلات شرکت‌کنندگان در مسیر خودآگاهی و بررسی نیازها و خواسته‌ها، آموزش رابطه بین فکر و احساس و رفتار، آشنایی تحریفات شناختی، ارائه تکلیف.

جلسه هشتم: بررسی تکالیف، ذکر عوامل اضطراب زا در کودکان، آموزش شیوه‌های ارتباط مؤثر، انجام فعالیت‌های عملی و ایفای نقش، تکلیف هفتگی.

جلسه نهم: بررسی تکالیف، آموزش روش حل مسئله، تأثیر آن در زندگی شخصی و اجتماعی، برجسته‌سازی موفقیت‌های شرکت‌کنندگان، تکلیف هفتگی یادداشت تغییرات رفتاری مشاهده‌شده در رفتار فرزندان و ارائه به کلاس.

جلسه دهم: بررسی تکالیف جلسه قبل، مرور کلی مهارت‌های آموزش داده شد، بحث درباره نکات مثبت و ضعف‌های اجرایی طرح و دریافت بازخورد از شرکت‌کنندگان، قدردانی و سپاسگزاری از شرکت در جلسات، اجرای پس‌آزمون.

 

 

یافته‌ها

برای داشتن تصویری روشن از یافته‌های تحقیق اطلاعات جمعیت‌شناسی گروه نمونه در جدول 2 و 3 ارائه‌شده است.

 

 

جدول 2. اطلاعات افراد نمونه آماری مادران برحسب تحصیلات و سن

گروه کنترل

گروه شناختی -رفتاری

گروه / شاخص

درصد

تعداد

درصد

تعداد

48/90

19

48/90

19

دیپلم

تحصیلات

52/9

2

47/4

1

فوق‌دیپلم

 

 

47/4

1

لیسانس

57/28

6

50/19

4

39-35

گروه سنی

33/33

7

10/38

8

40-44

57/28

6

57/28

6

45-49

53/9

2

28/14

3

50-54

 

همان‌طور که جدول 2 نشان می‌دهد مادران عضو گروه‌های نمونه آماری اغلب داری تحصیلات دیپلم بودند، افراد زیر دیپلم با توجه به ملاک‌های ورود نمی‌توانستند در این مطالعه شرکت کنند، رده سنی مادران حداقل 35 سال و حداکثر 54 سال بود، میانگین سنی آن‌ها 42 سال بوده است.

 

 

 

 

جدول 3. توصیف اطلاعات جمعیت‌شناسی نمونه آماری فرزندان

پایه تحصیلی

گروه آزمایش

گروه کنترل

تعداد

درصد

تعداد

درصد

هفتم

9

86/42

12

14/57

هشتم

12

14/57

9

86/42

کل

21

100

21

100

 

 

به‌طوری‌که جدول 3 نشان می‌دهد اعضاء گروه‌های آزمایش و کنترل فرزندان، دانش‌آموز پایه هفتم و هشتم بودند و در گروه‌بندی به پیروی از مادران خود در گروه آزمایش و یا کنترل قرارگرفته‌ بودند.

 

 

جدول 4. شاخص‌های توصیفی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایش و گروه کنترل متغیرهای وابسته

متغیر

گروه

آزمون

میانگین

انحراف استاندارد

تعداد

خودکارآمدی

پیش‌آزمون

گروه تجربی

90/60

51/8

21

گروه کنترل

81/61

83/8

21

پس‌آزمون

گروه تجربی

90/73

08/9

21

گروه کنترل

33/63

70/7

21

تجربیات موفق

پیش‌آزمون

گروه تجربی

61/16

38/3

21

گروه کنترل

95/16

82/2

21

پس‌آزمون

گروه تجربی

52/19

40/3

21

گروه کنترل

62/16

80/2

21

تجربیات جانشینی

پیش‌آزمون

گروه تجربی

38/19

49/3

21

گروه کنترل

19/18

85/3

21

پس‌آزمون

گروه تجربی

19/21

91/3

21

گروه کنترل

38/19

36/3

21

ترغیب‌های کلامی

پیش‌آزمون

گروه تجربی

23/17

39/2

21

گروه کنترل

03/16

19/2

21

پس‌آزمون

گروه تجربی

67/19

36/3

21

گروه کنترل

23/17

04/3

21

حالات عاطفی-فیزیکی

پیش‌آزمون

گروه تجربی

10/10

03/3

21

گروه کنترل

33/10

52/3

21

پس‌آزمون

گروه تجربی

52/13

14/3

21

گروه کنترل

09/10

03/3

21

 

 

به‌طوری‌که جدول 4 نشان می‌دهد، میانگین نمرات خودکارآمدی و مؤلفه‌های تجربه‌های موفق، تجربه‌های جانشینی، ترغیب‌های کلامی و حالات عاطفی-فیزیکی در گروه‌ تجربی در مرحله پس‌آزمون نسبت به مرحله پیش‌آزمون تغییراتی داشته است. این تغییرات مؤید آن است که در گروه آزمایش نمرات پس‌آزمون شرکت‌کنندگان افزایش داشته است. جهت بررسی این تفاوت‌ها و ارزیابی دقیق‌تر نتایج اثربخشی آموزش روابط والد- فرزندی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر خودکارآمدی فرزندان از روش تحلیل کوواریانس استفاده‌شده است. استفاده از این تحلیل، مستلزم رعایت پیش‌فرض‌های است که قبل از اجرای آزمون موردبررسی قرار گرفتند.

برای بررسی نرمال بودن توزيع پراكندگي داده‌ها از آزمون شاپیروویلک1 استفاده شد که نتایج آزمون سطح معنی‌داری نمرات خودکارآمدی در پیش‌آزمون، 11/0 =p و پس‌آزمون 94/0 =p شده است. با توجه به اینکه سطح معنی‌داری بزرگ‌تر از 05/0 است. فرض نرمال بودن توزیع داده‌ها تائید ‌گردید. به‌منظور بررسی همگنی واریانس متغیرهای پژوهش از آزمون لون2 استفاده شد نتایج این آزمون براي نمرات خودکارآمدی در پیش‌آزمون 76/0=p و پس‌آزمون، 94/0=p شد، با توجه به اینکه در سطح معنی‌داری بزرگ‌تر از 05/0 است. فرض همسانی واریانس داده‌ها برقرار است. برای بررسی پیش‌فرض همگنی شیب‌خط رگرسیون نتایج نشان داد آزمون برای تعامل پیش‌آزمون با متغیر گروه‌بندی در مراحل پس‌آزمون برای مؤلفه‌های پژوهش معنی‌دار نبود. نمرات خودکارآمدی 04/0=(38 و 1)F، 84/0 p=، با توجه اینکه مقادیر در سطح معنی‌داری بزرگ‌تر از 05/0 است فرض همگنی شیب‌های خط رگرسیون داده‌ها برقرار است. برای بررسی پیش‌فرض همگنی ماتریس واریانس کوواریانس داده‌ها در مؤلفه‌های خودکارآمدی از آزمون آم باکس استفاده‌شده نتایج آزمون ام باکس، همگن بودن ماتریس واریانس کوواریانس تمام مؤلفه‌های متغیر وابسته (خودکارآمدی) در سطوح متغیر مستقل (گروه‌ها) را با 84/8= M.Box,s، 64/0p= مورد تائید قرارداد. علاوه بر این فرض هم خطی بودن بین متغیر وابسته با متغیر هم پراش بر اساس نتایج پیش‌آزمون و پس‌آزمون همان‌طوری که نمودار شماره 1- نشان می‌دهد بین متغیرها همبستگی خطی چندگانه وجود ندارد و نمودار شیب خطوط رگرسیون نشان می‌دهد که رابطه خطی بین متغیرها وجود دارد و تقریباً دارای شیب موازی هستند. با برقراری پیش‌فرض‌های تحلیل کوواریانس استفاده از این آزمون بلامانع است و انجام تحلیل کوواریانس معتبر خواهد بود.

 

 

 

[1] .Shapiro-Wilk

[2] .Leven’s test

img0 

نمودار 1. نمودار خطی بودن رابطه بین گروه‌ها برای نمرات خودکارآمدی فرزندان

 

 

نتیجه آماره لامیدای ویلکز در آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیری نشان داد اثر گروه بر ترکیب مؤلفه‌ها معنی‌دار است 73/0 =img0،img0، 85/21= (4،33)F بنابراین می‌توان گفت که بین گروه‌های آزمایش و کنترل ازلحاظ مؤلفه‌های خودکارآمدی در پس‌آزمون بعد از کنترل نمرات پیش‌آزمون تفاوت معنی‌داری وجود دارد و میزان این تفاوت در جامعه بر اساس اندازه اثر 73 درصد واریانس مربوط به اختلاف بین گروه‌ها ناشی از تأثیر متقابل متغیرهای مستقل است و یا به عبارتی مقدار اندازه اثر 73/0 حاکی از آن است که متغیر مستقل توانسته مقدار زیادی از واریانس کل را تبیین کند.

 

 

جدول 5. نتایج تحلیل کوواریانس اثرات بین گروهی برای گروه آزمایش و گروه کنترل بر خودکارآمدی فرزندان و مؤلفه‌های خودکارآمدی

متغیر / مؤلفه

منبع تغییرات

مجموع مجذورات

درجه آزادی

میانگین مجذورات

F

P

اندازه اثر

توان آزمون

خودکارآمدی کلی

پیش‌آزمون

79/1767

1

79/1767

39/64

00/0

62/0

00/1

گروه

58/1328

1

58/1328

58/43

00/0

55/0

00/1

خطا

68/1070

39

45/27

 

 

 

 

تجربیات موفق

پیش‌آزمون

53/46

1

53/46

92/4

03/0

12/0

80/0

گروه

55/118

1

55/118

53/12

00/0

26/0

90/0

خطا

50/340

36

46/9

 

 

 

 

تجربیات جانشینی

پیش‌آزمون

92/301

1

92/301

19/49

00/0

58/0

90/0

گروه

30/32

1

30/32

26/5

02/0

13/0

80/0

خطا

94/220

36

14/6

 

 

 

 

ترغیب‌های کلامی

پیش‌آزمون

76/110

1

76/110

30/23

00/0

39/0

00/1

گروه

29/80

1

29/80

89/16

00/0

32/0

00/1

خطا

11/171

36

75/4

 

 

 

 

حالات عاطفی - فیزیکی

پیش‌آزمون

91/223

1

91/223

54/12

00/0

77/0

00/1

گروه

74/85

1

74/85

02/48

00/0

58/0

00/1

خطا

27/64

36

79/1

 

 

 

 

 

 

نتایج ارائه‌شده در جدول 5 نشان می‌دهد که اثر گروه بر متغیر خودکارآمدی (55/0 η2=، img0، 85/43=F) و مؤلفه‌های تجربه‌های موفق (26/0 η2=، img0، 53/12=F)، تجربه‌های جانشینی، (13/0 η2=، img0، 26/5=F)، ترغیب‌های کلامی (32/0 η2=، img0، 89/16=F)، حالات عاطفی-فیزیکی (58/0 η2=، img0، 02/48=F)، در فرزندان معنی‌دار است؛ یعنی اینکه تفاوت بین دو گروه آزمایش و کنترل در متغیر خودکارآمدی و مؤلفه‌های آن در کل معنی‌دار است؛ و این تفاوت در جامعه با توجه به مقدار اندازه اثر گزارش‌شده برای خودکارآمدی 55 درصد برای مؤلفه‌ی تجربه‌های موفق 26 درصد، تجربه‌های جانشینی 13 درصد، ترغیب‌های کلامی 32 درصد، حالات عاطفی-فیزیکی 58 درصد است. به‌این‌ترتیب مداخله آموزشی شناختی – رفتاری بر بهبودی و افزایش خودکارآمدی و مؤلفه‌های آن در دانش آموزان دارد.

 

بحث و نتیجه‌گیری

این پژوهش باهدف بررسی و تعیین اثربخشی آموزش روابط والد- فرزندی به شیوه درمان شناختی –رفتاری بر خودکارآمدی فرزندان بر اساس بسته‌ی آموزشی تدوین‌شده انجام‌شده است. نتایج نشان داد که بسته‌ی آموزشی تهیه‌شده ازنظر محتوایی و ضریب شاخص روایی آن مناسب و در حد قابل‌قبول بوده است و همچنین نتایج نشان داد که آموزش روابط والد – فرزندی مبتنی بر درمان شناختی رفتاری بر اساس بسته‌ی آموزشی تدوین‌شده بر خودکارآمدی فرزندان مؤثر بوده است.

این مطالعه، با الهام از منابع جدید در زمینه‌ای آموزش والدین و با ایده گرفتن از برنامه‌های بروز کشورهای پیشرفته بر اساس نظریه‌های روان‌شناختی، در جهت رفع نیازهای آموزشی والدین، برای بهبودی توانمندی‌های مادران در فرزند پروری انجام‌شده است. برای این منظور بسته‌ی آموزشی تحت عنوان «آموزش روابط والد- فرزندی مبتنی بر درمان شناختی رفتاری» تدوین گردید. بررسی‌ها نشان داد که پکیج آموزشی تدوین‌شده روایی قابل‌قبول را دارد با توجه به نتایج حاصل از روایی محتوایی و دیگر نتایج تحقیق می‌توان گفت که این بسته‌ی آموزشی به‌عنوان برنامه جامع و مورد تائید برای بهبودی تعاملات والدین و فرزندان در محیط‌های آموزشی، مشاوره‌ای و خصوصاً در کمک به خانواده‌ها مؤثر خواهد بود.

همچنین در مورد این نتیجه که آموزش روابط والد- فرزندی به کمک فنون درمان شناختی-رفتاری بر اساس بسته‌ی آموزشی تدین شده بر خودکارآمدی فرزندان مؤثر است. این نتیجه با یافته‌های مطالعات قبلی ازجمله، کیانی و همکاران (1399)، علی مرادی و همکاران (2022)، کماریه و همکاران (2022)، بوی و همکاران (2020)، همسویی و همخوانی دارد.

نتایج تحقیق کیانی و همکاران (1399)، نشان می‌دهد که درمان شناختی-رفتاری بر خودکارآمدی افراد مبتلابه دردهای مزمن مؤثر بوده است. بوی و همکاران (2020)، دریافتند که مداخله آموزشی شناختی- رفتاری برای کنترل مشکلات خشم در کودکان و نوجوانان مؤثر بوده است. در یک فرا تحلیل، علی مرادی و همکاران (2022)، اثربخشی متوسط و کلی CBT را در بهبود کیفیت زندگی تائید کردند. یافته‌های کما ریه و همکاران (2022)، نشان می‌دهد که مداخله CBT یک اثر قابل‌توجه در کاهش نمرات افسردگی و اضطراب افراد مبتلا داشته است. لیندنبرگ و همکاران (2022)، در یک مطالعه مربوط به یک کار آزمایی تصادفی سازی شده نشان داد که مداخله CBT به‌طور مؤثر علائم اختلال بازی و اختلال نامشخص استفاده از اینترنت را در طی 12 ماه کاهش داده است.

در تبیین این یافته می‌توان گفت که اولین و مهم‌ترین گام رویکرد شناختی- رفتاری، آموزش اهمیت افکار و چگونگی تفسیر وقایع است. باورها و ذهنیات ریشه‌های روانی دارند و بازخوردها می‌توانند هیجانات و رفتارهای شدید و نیرومندی ایجاد کنند. برای کاهش هیجانات منفی، فرد نیاز است که باورها و بازخوردهایش را تغییر دهد و باورها و بازخوردهای منطقی‌تری را جایگزین کند. یادگیری مهارت‌های موردنیاز روابط والد- فرزندی به همراه فنون شناختی -رفتاری کمک می‌کند تا مادران با تغییر و اصلاح رفتار بتوانند در روابط خود با فرزندان با توانمندی و آگاهانه عمل کرده و نقش تربیتی بهتری ایفا کنند. ازنظر (بک، 2020)، افکار و احساسات به‌ هم وابسته‌اند و شیوه­های تفکر بر رفتار اثر می­گذارند. بر اساس درمان شناختی- رفتاری، هرچند فرد نمی‌تواند احساساتش را در مورد رویدادها تغییر دهد اما می‌تواند افکارش را درباره‌ی آن‌ها امتحان کرده و اطمینان حاصل کند که آیا دید واقع‌بینانه از رویدادها دارد یا خیر. اگر دیدگاه فرد متعادل نباشد، واکنش‌های عاطفی او هم نامتعادل خواهد بود. اصلاح باورهای ناکارآمد شرایط ایجاد تغییر پایدار را فراهم می‌کند. رفتار متعادل وتوام با درک احساس مادران منجر به رفتار مطلوب و آرامش خاطر فرزندان می‌شود. لذا نتیجه روابط صحیح مادران و فرزندان موجب توسعه فرآیند رشدی و توانمندی‌های فرزندان شده است.

بر این اساس، مادران با دریافت آموزش شناختی –رفتاری یاد می‌گیرند باورها و بازخوردهای نامتعادل و ناکارآمد خود را تغییر داده و اصلاح کنند. نتایج مطالعات نشان می‌دهد درمان رابطه‌ی والد-فرزند می‌تواند مداخله‌ای مؤثر در کاهش علائم اضطراب جدایی کودک باشد و به‌عنوان یک پروتکل آموزشی برای کاهش تنش، افزایش خودکارآمدی و بهبود روابط مادر و کودک مورداستفاده قرار گیرد (احمدزاده و همکاران،2022). همچنین درمان شناختی–رفتاری مهارت‌های را یاد می‌دهد که بر اساس آن مادران یاد می‌گیرند با کسب بینش در حل مشکلات آگاهانه رفتار کنند، ضمن کنترل افکار خود آیند و با پرهیز از درگیری فکری و افتادن در چرخه افکار منفی با واقعیت‌ها به شکل معقول و ملموس برخورد کنند. رویکرد شــناختی رفتاری، فرصت‌هایی را برای افراد فراهم می‌کند تـا مهارت‌های انطبـاقی جـدیـد را یـاد بگیرنـد و تغییرات لازم را در خـارج از حوزه‌های بـالینی ایجـاد کننـد. مادران رفتـارهـای فرزند پروری مؤثر را می‌آموزند، مهارت‌های خود-تنظیمی آن‌ها افزایش می‌یابد و با به‌کارگیری مهارت‌های آموخته‌شده می‌توانند محیط خانه را آرام و دلپذیر سازند که موجب توسعه توانمندی‌های شخصی آن‌ها می‌شود؛ و برای رشد سالم فرزندان مهیا ساخته و کمک کند تا مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی و توانایی‌های آن‌ها بهتر رشد کند.

به‌طوری‌که اشاره‌شده هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش روابط والد- فرزندی با بهره گرفتن از درمان شناختی- رفتاری بر خودکارآمدی فرزندان بود. اغلب تحقیقات پیشین بر اثربخشی آموزش مهارت‌های فرزند پروری بر تعارض والد-فرزند، بهبودی روابط والدین و فرزندان، یا بهبودی جو عاطفی خانواده تمرکز داشته‌اند. در مطالعه حاضر آموزش روابط- والد-فرزندی به کمک رویکرد نسبتاً جدیدی استفاده شد که در موارد زیادی به نتایج قابل‌توجهی دست‌یافته است. فرض ما این بود. دانش‌آموزانی که در مسائل تحصیلی- تربیتی مشکل‌دارند با والدینی زندگی می‌کنند که در ارتباط با فرزندان خود دچار مشکل‌اند، عدم آگاهی و نداشتن دانش و مهارت کافی موجب تداوم مشکلات می‌شود. درنتیجه ناتوانی در مهارت‌های ارتباطی و استفاده از روش‌های ناکارآمد، خودکارآمدی فرزندان را مختل می‌کند. درنتیجه مداخله آموزشی به کمک فنون درمان شناختی- رفتاری منجر به اثربخشی قابل‌توجهی شده است. از نتایج چنین برمی‌آید که بهبودی خودکارآمدی فرزندان با کمک گرفتن از فنون درمان شناختی- رفتاری ممکن و میسر است. لذا استفاده از این رویکرد در مراکز آموزشی برای آموزش والدین و مراکز مشاوره توصیه می‌شود.

آنچه می‌تواند تعمیم‌پذیری پژوهش حاضر را کاهش دهد، بررسی نشدن شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شرکت‌کننده و محدود بودن نمونه آماری به دانش آموزان پسر دوره اول دبیرستان و مادران آن‌ها است. بر این اساس پیشنهاد می‌شود در مطالعات آینده انجام پژوهش مشابه بر روی سایر گروهای سنی با کنترل جنسیت و دانش آموزان با نیازهای ویژه مدنظر قرار گیرد.

 

ملاحظات اخلاقی پژوهش

 در این مطالعه ضمن کسب مجوز لازم، شرکت‌کنندگان با آگاهی کامل فرم رضایت‌نامه را تکمیل کرده‌ بودند و در مورد محرمانه بودن اطلاعات شخصی اطمینان داده‌شده بود. پژوهش حاضر دارای کد اخلاقی 1024830316987461399162357344 از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز می‌باشد.

 

سهم نویسندگان

 اين مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول است و سایر نویسندگان به‌عنوان استاد راهنما و مشاور، جهت حسن انجام کار، مشارکت فعال داشته‌اند.

 

منابع مالی

از هیچ‌گونه حمایت مالی برخوردار نبوده است.

 

تضاد منافع

نويسندگان اذعان می‌کنند که در اين مقاله هيچ نوع تعارض منافعی وجود ندارد.

 

سپاسگزاری

 پژوهش حاضر بدون همکاری و مشارکت‌ والدین و دانش آموزان امکان­پذیر نبود؛ بدین‌وسیله از کلیه شرکت‌کنندگان و کسانی که به هر نحوی همکاری نموده‌اند، تشکر و قدردانی می‌شود.

 

منابع

احمدی تبار، سید مرتضی، مکوندی، بهنام و سودانی، منصور (1397). اثربخشی آموزش خانواده به شیوه شناختی-رفتاری (CBT) بر سازگاری زناشویی، تاب‌آوری و کیفیت زندگی زوجین، زن و مطالعات خانواده، 11(41)، 41-23.

بک، جودیت (1399). درمان شناختی رفتاری: اصول پایه و فراتر از آن. ترجمه: سوده آقامحمدی، محمدرضا محمدی و مریم سلمانیان، تهران: ارجمند.

حسنی نیک، سید سلیمان و اسلام زاده، علی (1398). اثربخشی آموزش شناختی- رفتاری گروهی بر بهبود علائم پس آسیبی، باکیفیت زندگی، عزت‌نفس و رضایت زناشویی زنان مواجهه شده باخیانت زناشویی، پژوهشنامه زنان، 11(1)،7-53.

ساندرز، میتو (1398). برای همه پدرها و مادرها: شیوه‌ای مثبت جهت رسیدگی به رفتار کودکان. ترجمه: نوشین شمس، تهران: ذهن آویز.

فری، مایکل (1397). راهنمای عملی شناخت درمانی گروهی. ترجمه­: مسعود محمدی و رابرت فرنام. تهران: رشد.

فیبر، آدل و مزلیش، آیلین (1384). کلیدهای تربیت کودکان و نوجوانان-گفتن و شنیدن با کودکان و نوجوانان. ترجمه: زهرا جعفری، تهران: صابرین.

فیبر، آدل و مزلیش، آیلین (1395). کودک، خانواده، انسان. ترجمه: گیتی ناصحی، تهران: نشر نی.

کوهن، آلفی (1399). فرزند پروری بدون شرط. ترجمه: کامیار سنایی، تهران: صابرین.

كيانی، سياوش، صباحی، پرويز، مكوندحسينی، شاهرخ، رفيعی نيا، پروين و آلبويه، محمود رضا (1399). مقايسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذيرش و تعهد و درمان شناختی-رفتاری مثبت نگر بر خودكارآمدی در بيماران مبتلابه درد مزمن، علوم روان‌شناختی، 19(89)، 578-567.

گوردون، تامس (1398). فرهنگ تفاهم: شیوه‌های صحیح برقراری ارتباط با فرزندان. ترجمه: پری‌چهر فرجادی، تهران: فرزان.

گولدنبرگ، هربرت و گولدنبرگ، آیرین (1402). خانواده‌درمانی. ترجمه: مهرداد فیروز بخت، تهان: موسسه فرهنگی رسا.

گینات، هایم (1396). رابطه والدین و کودکان. ترجمه: سیاوش سرتیبی، تهران: نشر روان.

ونزل، امی، دابسون، کیت و هیز، پاملا (1398). درمان شناختی رفتاری: تکنیک‌ها و راهبردها. ترجمه: مائده وحید پور و مصطفی نوکنی، تهران: انتشارات ارجمند.

یوسفی، ناصر، محمدی، فاروق، عزیزی، آرمان، شمس اسفند آبادی، روفیا (1398). مقایسه اثربخشی درمان شناختی رفتاری کلاسیک و درمان شناختی رفتاری مبتنی بر غنی‌سازی بر افسردگی و کیفیت زندگی در زنان افسرده، روانشناسی بالینی، 11 (3)،112-101.

Ahmadizadeh R, Zenoozian S, Rezaei M, Mohammadi J, Motahhari Z. (2022). Effect of Child-Parent Relationship Therapy on the Severity of Separation Anxiety Disorder in Children: A Clinical Trial with a Parallel Groups Study Design. PCNM. 12 (1), 20-28.

Alimoradi, Z.  Jafari, E. Broström, A. Maurice, M. Ohayon. Chung-Ying Lin, Mark D. Griffiths, Blom, K, Jernelöv, S.  Kaldo.V. Amir H. Pakpour. (2022). Effects of cognitive behavioral therapy for insomnia (CBT-I) on quality of life: A systematic review and meta-analysis, Sleep Medicine Reviews Volume , 64, August 2022, 101646.

Anvari, M. H. Kajbaf, M. B. Montazeri, M. S. & Sajjadian, P (2014). Relationship among dimensions of family communication patterns and locus of control with self-efficacy.Zahedan, Journal of Research in Medical Sciences,16(5), 86-88.

Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191–215. 

Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York, NY: W.H. Freeman and Company.

Bandura, A. (2000).Exercise of human agency through collective efficacy. Current Directions in Psychollogical Science. 9(3), 75–78.

Banovcinova, A. Levicka, K. (2015). The Impact of the Financial Income on the Family Communication. Revista Romaneasca pentru Educatie Multidimensionala, 7(2), 35-46.

Bui HT, Mackie L, Hoang PA, Tran TT. (2020). Exploring the effectiveness of cognitive behavioral therapy for Vietnamese adolescents with anger problems. Kasetsart journal of social sciences. 41(1), 147-51.

Chan, C. W. Au Yeung, E. & Law, B. M. (2019). Effectiveness of physical activity interventions on pregnancy-related outcomes among pregnant women: a systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(10), 18-40.

Cooper, H. Hedges, L. V. & Valentine, J. C. (2009). The handbook of research synthesis and meta-analysis. Russell Sage Foundation.

Cox, M. J. & Harter, K. S. M. (2003). Parent-child relationships. In M. H. Bornstein, L. Davidson, C. L. M. Keyes, & K. A. Moore (Eds.), Well-being: Positive development across the life course (pp. 191–204). Lawrence Erlbaum Associates Publishers.

Debora Carr, D. S. (2009). Encyclopedia of the life course and human development. Macmillan Reference USA.

Fivush, R. Haden, C. A. & Reese, E. (2006). Elaborating on elaborations: Role of maternal reminiscing style in cognitive and socioemotional development. Child Development 77(6), 1568–1588.

Fivush, R. (2007). Maternal reminiscing style and children’s developing understanding of self and emotion. Clinical Social Work Journal, 35(1), 37–46.

Givertz, M. & Segrin, C. (2014). The association between overinvolved parenting and young adults’ self-efficacy, psychological entitlement, and family communication. Communication Research, 41(8), 1111-1136.

Goodvin, R. & Romdall, L. (2013). Associations of mother–child reminiscing about negative past events, coping, and self-concept in early childhood. Infant and Child Development, 2 (4), 383–400.

Goulao, M. F. (2014). The Relationship Between Self-Efficacy and Academic Achievement in Adults' Learners. Athens Journal of Education, 1 (3), 237-246.

Hamidi, F. Shirazizadeh, Z, Ebrahim Damavandi, M. (2020). The Effect of Cognitive Behavioral Counseling on Parent‐Child Relationship in Mothers of Children with Autism Spectrum Disorder. Health Education and Health Promotion, 2(8), 1-6.

Komariah, M.  Amirah, S. Gibraltar Faisal, A. Amabella Prayogo, S. Maulana, S. Platini, H. Suryani,S,  Yosep, I, and  Arifin, H. (2022). Efficacy of Internet-Based Cognitive Behavioral Therapy for Depression and Anxiety among Global Population during the COVID-19 Pandemic: A Systematic Review and Meta-Analysis of a Randomized Controlled Trial Study, Healthcare, 10(7), 1224.

Laible, D. (2011). Does it matter if preschool children and mothers discuss positive vs. negative events during reminiscing? Links with mother-reported attachment, family emotional climate, and socioemotional development. Social Development, 20(2), 394–411.

Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology, 28 (4), 563-575.

Lindenberg, K, Kindt, S.  Szász-Janocha, C. (2022). Effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy–Based Intervention in Preventing Gaming Disorder and Unspecified Internet Use Disorder in Adolescents A Cluster Randomized Clinical Trial. JAMA Netw Open. ;5 (2):e2148995.

Maccoby, E. E. (2007). Historical overview of socialization research and theory. In J. E. Grusec & P. D. Hastings (Eds.), Handbook of socialization: Theory and research (13–41). New York: Guilford Press.

Mohd Suki, N. & Mohd Suki, N. (2016). Library patrons’ emotions after information retrieval: effects of perceived self-efficacy. Program, 50 (3), 288-302.

Pintado, S, Castillo, M. Penagos-Corzo, J. C. (2018). Comparing Cognitive-Behavior Tehrapy and Positive Psychology to Enhance Emotional Well-Being. Revista Interamericana de Psicologia/Interamerican Journal of Psychology, 52(2):171-182.

Romano M, Truzoli R, Osborne LA, Ree P. (2014). The relationship between autism quotient, anxiety, and internet addiction. Research in Autism Spectrum Disorers. 8(11): 1521-1526.

Samaan, M, Diefenbacher, A, Schade, C, Dambacher, C, Pontow, I, M, Pakenham, K & Fydrich, T. (2020). A clinical effectiveness trial comparing ACT and CBT for inpatients with depressive and mixed mental disorders, Psychotherapy Research. 31(3), 372-385.

Sandelowski M, Voils CI, Barroso J. (2006). Defining and designing mixed research synthesis studies. Res Sch. 13(1):29-40.

Schrodt, P. & Ledbetter, A. M. (2007). Communication processes that mediate family communication patterns and mental well-being: A mean and covariance structures analysis of young adults from divorced and nondivorced families. Human Communication Research, 33(3), 330–356. 

Wei, M. Russell, D. W. & Zakalik, R. A. (2005). Adult Attachment, Social Self-Efficacy, Self-Disclosure, Loneliness, and Subsequent Depression for Freshman College Students: A Longitudinal Study. Journal of Counseling Psychology, 52(4), 602–614.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

C:\Users\ALI\Desktop\Picture5.jpg 

 

Quarterly Journal of Educational Psychology Skills

Islamic Azad University Tonekabon Branch

Vol. 15, No. 2, summer 2024, No 58

 

 

Compilation of parent-child relationship training package based on cognitive-behavioral therapy and determining its effectiveness on students' self-efficacy

 

Mehrali Babaei Miardan1,Seyyed Davoud Hosseininasab2*, Alinaghi Aghdasi3

 

1) Ph.D Student, Department of educational psychology, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

2) Professor, Department of Psychology, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

3) Assistant Professor, Department of Psychology, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

 

 

Abstract

This study was conducted with the aim of investigating the effectiveness of parent-child relationship education through cognitive-behavioral therapy based on the educational package compiled on children's self-efficacy. This research was conducted using a semi-experimental method with a pre-test and post-test design with a control group. The statistical population included the students in the first year of a high school in district one of Tabriz in the academic year 2020-2021 and their mothers. According to the purpose of the study, 42 mothers were selected as available statistical samples and randomly divided into two groups of 21 people (experimental and control groups) and 42 students, the children of the same mothers, were placed in the experimental and control groups based on their mothers’ group. The mothers of the experimental group received educational interventions according to the educational package during 10 sessions of 90 minutes for 10 weeks. Students' self-efficacy was measured using the Bandura's self-efficacy questionnaire. The educational package was compiled using library/documentary studies using the research synthesis method and its validity was determined by the content validity method, Lawshe's model (1975), the collective opinion of the expert group.The results demonstrated that quantitative coefficient of CVI validity index of the educational package was between 0.9 and 1, which indicates its reliability. The results of the covariance analysis of the data indicated that the educational intervention of parent-child relations in the way of cognitive-behavioral therapy using the educational package developed was significantly effective on children's self-efficacy (F = 43.85, img0).Therefore, parent-child relationship education interventions with the help of techniques based on cognitive-behavioral therapy can be used to increase and promote students' self-efficacy.

 

Keywords: parent-child relationships, cognitive-behavioral therapy, self-efficacy

 

 

60

 


Sanad

Sanad is a platform for managing Azad University publications

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages

The rights to this website are owned by the Raimag Press Management System.
Copyright © 2021-2025

Home| Login| About Us| Contact Us|
[فارسی] [العربية] [fa] [ar]