Future studies of Iran's professional sports in the horizon of 2035 based on scenario
Subject Areas : OthersTahsin Veisi 1 , Mohammaf Nikravan 2 , Hamid Foroghipour 3 , Mozafar Yektayar 4
1 - PhD Student of Sports Management Department, Borujerd Branch, Islamic Azad University, Borujerd , Iran.
2 - Assistant Professor of Sports Management Department, Borujerd Branch, Islamic Azad University, Borujerd , Iran.
3 - Assistant Professor of Sports Management Department, Borujerd Branch, Islamic Azad University, Borujerd , Iran.
4 - Associate Professor of Sports Management Department, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Iran
Keywords: Scenario Writing, Future Research, Professional Sports, horizon 2035, Strategic Planning,
Abstract :
The purpose of the present study was to study the future of professional sports in Iran in the horizon of 2035 based on a scenario. In this study, a prospective study has been conducted with a scenario-based approach based on the intuitive logic method. To design the scenarios, the method of analyzing trends and uncertainties and Schwartz's eight-stage model of scenario planning were used. The participants of the present study included 31 Iranian professional sports experts who were selected based on the criteria of expertise and purposeful sampling. Data was collected through interviews and open questionnaires. To analyze the data in the interview analysis section using the coding method, to determine the importance and uncertainty from calculating the average index, and in the future research section using the structural analysis method and the balance analysis of the passing effect with the help of Micmac software and Scenario Wizard was used. Based on the findings, 14 main factors affecting the future of professional sports in Iran lead to the production of 4 key uncertainties: "government ownership in club affairs", "the nature of club management", "women's sports" and "capital". It was "foreign investment" that became the basis for the construction of two "prosperity" and "collapse" scenarios. As a result, it is suggested that in order to develop professional sports in Iran, the preparations for the ownership of clubs, attracting foreign investment, reducing government ownership in club attention to women's sports in the agenda of the planners. and the relevant managers are placed.
بسمه تعالی
با سلام و احترام
در وهله اول از شما داوران محترم به عنوان داوران ماهر و باتجربه که وقت و انرژی خود را صرف بررسی و ارزیابی این مقاله کرده اید، کمال تشکر و قدردانی را داریم. خوشحالیم که به شما اطلاع دهیم که تمامی اصلاحاتی که در ارتباط با این مقاله ارائه کرده بودید، با جدیت، نهایت دقت و تمام تلاش انجام شد. امیدواریم که اصلاحات انجام شده در مقاله، نتیجه مطلوب را به همراه داشته باشد و رضایت شما را داوران گرامی را بدست آورده باشد. شایان ذکر است بخشهای اصلاحی هایلایت شده هستند و هایلایتهای مشترک بیانگر درخواست مشترک داوران و اصلاح همزمان آن بخش میباشد.
آیندهپژوهی ورزش حرفهای ایران در افق 1414 مبتنی بر سناریو
چکیده
هدف مطالعه حاضر آیندهپژوهی ورزش حرفهای ایران در افق 1414 مبتنی بر سناریو بود. در این مطالعه آیندهپژوهی با رویکرد سناریونگاری براساس روش منطق شهودی صورت گرفته است. برای طراحی سناریوها از روش الگوی هشت مرحلهای سناریونگاری شوارتز استفاده گردید. مشارکتکنندگان پژوهش حاضر شامل 31 نفر از صاحبنظران ورزش حرفهای ایران بودند که براساس معیار خبرگی و روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند. گردآوری دادهها با مصاحبه و پرسشنامههای باز صورت گرفت. جهت تجزیه و تحلیل دادهها در بخش تحلیل مصاحبه از روش کدگذاری، برای تعیین اهمیت و عدمقطعیت از محاسبه شاخص میانگین و در بخش آیندهپژوهی از روش تحلیل ساختاری و تحلیل موازنه تأثیر برگذر با کمک نرمافزار میکمک و سناریوویزارد استفاده شد. براساس یافتهها، 14 عامل اصلی مؤثر بر آینده ورزش حرفهای ایران منجر به تولید 4 عدمقطعیت کلیدی "مالکیت دولت در امور باشگاهداری"، "ماهیت اداره باشگاهها"، "ورزش بانوان" و "سرمایهگذاری خارجی" شد که پایه و اساس ساخت دو سناریوی "شکوفایی" و "فروپاشی" گردیدند. با توجه به یافتههای حاصل شده، نتیجهگیری اصلی این است که عوامل اصلی مؤثر بر آینده ورزش حرفهای در ایران شامل مالکیت دولت در امور باشگاهداری، ماهیت اداره باشگاهها، ورزش بانوان و سرمایهگذاری خارجی هستند.
واژگان کلیدی: ورزش حرفهای، برنامهریزی راهبردی، افق 1414، آیندهپژوهی، سناریونویسی
مقدمه
در حال حاضر ورزش بهعنوان یک صنعت پردرآمد بهطور مستقیم و غیرمستقیم در توسعه کشورهای پیشرفته نقش اساسی ایفاء میکند و در این کشورها صنعت ورزش سهم عمدهای از تولید ناخالص ملی آنها را بر عهده دارد (Aghababai & Afshari, 2022). چرا که براساس نظریه بروس کوئن1 ورزش، به منزلۀ یکی از نهادهای مهم اجتماعی در ارتباط با بخش اقتصاد، توسعه و صنعت بوده و کارکردهای اقتصادی خاصی را متناسب با نظام اقتصادی و صنعتی و سیاستها و برنامههای آن از خود بروز میدهد (EsmailpourBariki et al., 2021). از اینرو، برنامهریزی برای توسعه ورزش از وظایف مهم سازمانها و نهادهای دولتی است (Mohammadi et al., 2022).
برمبنای مشارکت ورزشی، سطوح ورزش از ورزش تربیتی، ورزش همگانی، ورزش قهرمانی و ورزش حرفهای تشکیل شده است و برای هر کشوری مهم است که با حفظ تعادل در این سطوح و اولویتبندی این ابعاد براساس کاربرد و اهمیت آنها، ساختار ورزش کشور خود را توسعه و گسترش دهد (Rasekh et al., 2018). در این بین ورزش حرفهای به دلیل نقشی که در توسعه و ارتقاء سطح عمومی ورزش در جامعه، ایجاد فرصتهای شغلی و اقتصادی، جذب جوانان به ورزش، خلق فرصتهای بینالمللی، توسعه صنعت ورزش، کمک به ارتباطات بینالمللی و غیره دارد، به نسبت سایر مؤلفههای ورزشها توجه بیشتری را به خود جلب کرده است (Rosner & Shropshire, 2011).
ورزش حرفهای به درآمدزایی و ایجا شغل از طریق ورزش مربوط میشود و در هر کشوری باتوجه به زمینهای ایجاد شده به بخش خصوصی با دولتی اختصاص دارد (Ghasemi, 2016). همچنین، ورزش حرفهای ورزشی است که در آن ورزشکاران برای عملکرد خود، پول دریافت میکنند (Demir & Söderma, 2015). و در عین حال نوعی کسب و کار است که دارای ماهیت خصوصی است و در بسیاری از کشورهای توسعهیافته دارای تشکیلات و سازماندهی غیردولتی است (Arab Narmi, 2014) که بهصورت فزایندهای در حال رشد است (RezaiSofi et al., 2017) علیرغم آن در ایران توسعه ورزش حرفهای روند کندی دارد و در برخی موارد نسبت به گذشته روند پیشرفت و توسعه آن متوقف شده است (Arab Narmi, 2014).
در چنین شرایطی ورزش حرفهای نیازمند ترسیم چشماندازی بلندمدت، تدوین سند و برنامههای راهبردی است تا ضمن عبور از این بحران و عدم تکرار اشتباهات گذشته، روند رو به رشد را طی کند (Reghbati et al., 2019). یکی از اقداماتی که به تحقق این مهم کمک میکند آیندهپژوهی (Ferdousipour et al., 2022).
آیندهپژوهی به عنوان دانشی نوپا میتوان آن را شکل تکامل‌یافته برنامهریزی راهبردی دانست، در سالهای اخیر به صورت هدفمند برای پاسخگویی به شرایط عدم قطعیت، پیچیدگی، درهم تنیدگی ابعاد مختلف موضوعات و ترسیم دورنمای آینده سیستم‌ها به‌کاربرده میشود (Izadi et al., 2021)؛ و اهمیت آن بهحدی است که آیندهپژوهانی چون جیمز دیتور2 و فرد پلاک3 مدعی هستند تصویر آینده سنگ بنای آیندهپژوهی بوده و در صورتی که سازمان، ملت و تمدنی تصویری از آینده نداشته باشد، محکوم به شکست است (RezaiGhadi & Rafie, 2021). شایان ذکر است امروزه بسیاری از سازمانها و کسب و کارها جهت همگام شدن با تغییرات روزافزون دنیا از آیندهپژوهی استفاده میکنند چرا که آنها برای دستیابی به رشد و توسعه نیازمند این بهروز بودن هستند (Asadnia et al., 2023). افزون بر این آیندهپژوهی این امکان را برای تصمیمگیرندگان فراهم میکند تا با ارائه چارچوبهای ساختاریافته تحلیلهای دقیقتری انجام دهند و به موازات آن اقدامات جایگزین را درنظر بگیرند (Carmel & Sawyer, 2023).
یکی از ابزارهای آیندهپژوهی، سناریونویسی است (Oliver & Parrett, 2018). سناریوها نمای کلی برخی از جنبههای آینده بوده و عموماً به معنای نمایشنامه و طرح کلی یک اثر هنری برجسته و فاخر، تصاویر متحرک یا برنامههای تلویزیونی میباشد. هرمن4 یکی از بنیانگذران مطالعات آینده و پدر سناریونگاری، دv کتاب خود سناریو را این گونه تعریف میکند: «ترسیم مجموعهای از اتفاقات فرضی در آینده با هدف روشن ساختن زنجیره احتمالی رویدادهایی که به فرد اماکن میدهد تا از موقعیت فعلی و واقعی به سمت موقعیتی در آینده حرکت کند» (Saeidpour & Behboudi, 2016). سناریو همچنین یک ابزار قدرتمند است که محیطهای رقابتی آینده را حدس میزند و به توسعۀ استراتژی بلندمدت حتی در محیطهای با بیشترین عدمقطعیت میپردازد (Oliver & Parrett, 2018). سناریو موجب گسترش فرصتها میگردد، راههای درک و مداخله در آینده را ممکن میسازد و منجر به توسعۀ استراتژی سازمانی و عمل به آن میشود (Strengers et al., 2019). در گذشته از ابزار سناریو بهصورت محدود استفاده میشد و هماکنون استفاده از آن در تمام علوم متداول است (ShaholiKohshori et al., 2020) و از آنجائی که محیط ورزش دارای عدمقطعیتهای بیشمار، پویا و پیچیده است و دائماً در حال تغییر است (SaedAmeri et al., 2016) مشاهده میشود حوزههای مختلف از آن برای برنامهریزی و نیز پیشبینی تحولات استفاده میکنند (Khazi et al., 2019).
علیرغم آن در حوزه ورزش حرفهای کاربست رویکرد آیندهپژوهی برای به تصویر کشیدن آینده پیشروی آن محدود است هرچند که تحقیقاتی نیز پیشتر نزدیک به آن انجام شده است. برای مثال رضایی و همکاران (2021) با آیندهپژوهی توسعه ورزش حرفهای زنان ایران بر پایه سناریونویسی نشان دادند از بین 40 متغیر اثرگذار بر توسعه ورزش حرفهای زنان در ایران، 12 متغیر شامل کفایت سرمایه، مشارکت بخش خصوصی، درآمدزایی و تجاریسازی ورزش بانوان، سرمایهگذاری دولت، جذب سرمایه مالی، افزایش سطح درآمد، افزایش قدرت و حضور بانوان در فضای ورزش، افزایش تعداد باشگاههای ورزشی در حوزه ورزش بانوان، حمایت جامعه از توسعه ورزش زنان، افزایش زنان تحت پوشش ورزش قهرمانی، حمایت رسانهها، کسب سهمیه در رقابت‌های المپیک نقش کلیدی را آینده ورزش حرفهای زنان دارند. همچنین پیشروی ورزش زنان در افق 1410، 3 سناریو با امتیاز بالا و احتمال وقوع بیشتر وجود دارند که از میان آنها 2 سناریو شرایط امیدوار کننده و مطلوب (سناریوی شماره 1 و 2) و یک سناریو (سناریوی شماره 3) شرایط نسبتاً مطلوب را نشان میدهد. شهرکی و اسمعیلی شاهزندی (2020) با تحلیل کلان عوامل پیش برنده در پیاده سازی برنامههای راهبردی سازمانهای پی بردند که نیروهای پیشران کلیدی اقتصادی، تکنولوژیکی، ارتباطات، سیاسی و ساختار سازمانی بیشترین تأثیرگذاری و تأثیرپذیری را بر آینده برنامههای راهبردی در سازمانهای ورزشی دارند. در این بین عامل اقتصادی و تکنولوژیکی بیشترین سهم را در اثرپذیری مستقیم داشتهاند. منوچهری و همکاران (2019) با فراتحلیل راهبرد توسعه ورزش نیروهای مسلح ج.ا.ایران کشف کردند هدف‌های کلان و راهبردهای مرتبط در ورزش نیروهای مسلح میتواند در پنج گروه همگانی، قهرمانی، فرهنگی، دانش‌افزایی و توسعه منابع جای گرفته و در افق 1404، سازمان تربیت‌بدنی نیروهای مسلح ج.ا.ایران را در مسیری صحیح و با تأکید بر تقویت سهم خانواده نظامیان در ورزش قهرمانی، به سوی تعالی پیش براند. در همین راستا اسدزاده و همکاران (2019) با طراحی الگوی ارزیابی راهبردی برنامههای ورزش همگانی وزارت ورزش و جوانان تا افق 1404 با رویکرد پدیدارشناسی نشان دادند که مضامین مربوط به مضمون اصلی مشتری عبارتند از: «کیفیت امکانات»، «کیفیت خدمات» و «نیازسنجی برنامهها». مضامین مربوط به رشد و یادگیری عبارتند از: «مدیریت منابع انسانی»، «تحقیق و توسعه»، «مربیان»، «ترویج ورزش همگانی» «بهبود فناوری»، «ساختار سازمانی» و«قوانین». مضامین مربوط به مالی عبارتند از: «منابع مالی» و «وضعیت اقتصادی» و نهایتاً مضامین مربوط به فرایندهای داخلی، عبارتند از: «رسانه»، «برنامهریزی»، «ارتباطات برون‌سازمانی» و «نظام اداری». افزون بر این، ژنگ و ماسون5 (2022) در تحقیقی تحت عنوان رسانههای جدید، دیجیتالی شدن، و تکامل صنعت ورزش نشان دادند صنعت ورزش حرفهای در عصر رسانههای پخش سنتی به موفقیت فوق العادهای دست یافته است، یک بازار چند جانبه و یک مدل تجاری موثر برای رشد درآمد ایجاد شده است. با این حال، ظهور و گسترش فن‌آوری‌های رسانه‌ای جدید، چشم‌انداز رسانه‌ای را به شدت تغییر داده است و یک محیط چندرسانه‌ای بسیار پیچیدهتر را ایجاد کرده است که محبوبیت و شخصی‌سازی، ساختار و عاملیت را متحد میکند. چنین محیط متغیری تحولاتی را در صنعت ورزش حرفهای ایجاد میکند و انطباق با این تحولات منجر به تکامل صنعت ورزش حرفهای و موفقیت آن در عصر رسانههای دیجیتال میشود. تیثاثن6 (2022) نیز در تحقیقی با عنوان بهبود مؤثر شاخصهای کلیدی عملکرد انجمنهای ورزشی حرفهای با هدف ارتقاء اقتصادی و توسعه جامعه نشان داد نسل جدید فناوری دیجیتال فرصتهای جدید و در عین حال شتاب جدیدی را برای توسعه صنعت خدمات ورزشی به ارمغان آورده است. همچنین مطالعه موصوف نشان داد که فناوریهای نامبرده ارزش زیادی برای بهینهسازی ساختار خدمات ورزشی، ادغام آرایش و پیکربندی، تطابق عرضه و تقاضا و بهبود کارایی دارد. سرانجام مطالعه مذکور نشان داد فناوری دیجیتال توسعهیافته منجر به افزایش توسعه صنعت خدمات ورزشی مدرن میشود. در همین راستا لی و همکاران7 (2022) با مطالعه تأثیر موانع محیطی بر حضور در ورزشهای حرفهای در فضای باز و سرپوشیده: مورد مطالعه لیگ‌های فوتبال، بیسبال و بسکتبال کره جنوبی نشان داد در ورزشهای فضای باز، نتایج تخمین زده شده نشان میدهد که حضور در فوتبال و بیسبال تحت تأثیر آلودگی هوا قرار ندارد. مصرف کنندگان ورزشهای داخل سالن با وجود آلودگی هوا، رفتار مصرفی خود را در حضور در ورزش تغییر نمیدهند. علاوه بر این، شواهد متفاوتی در مورد تأثیر متغیرهای مرتبط با آب و هوا بر حضور وجود داشت. مامو و همکاران8 (2022) در تحقیقی جهت درک روابط بین ذینفعان ورزشی و مسئولیتپذیری اجتماعی معتبر نشان دادند اقدامات مسئولیتپذیری اجتماعی شرکت حمایت از محصولات و خدمات ورزشی را به همراه دارد و سازمانهای ورزشی از رویکرد استراتژیک موصوف برای ارتقاء عملکرد تجاری و اجتماعی خود استفاده میکنند. دوی و سینق9 (2022) نیز با بررسی تاثیر وضعیت تحصیلی و سطح مشارکت در ورزشهای رزمی نشان دادند که با گنجاندن ورزشهای رزمی در سیستم آموزشی یکی از شهرهای هندوستان علاقه مردم و مشارکت در ورزشهای رزمی بیشتر از سالهای قبل شده و همچنین نظم و انظباط در دانشآموزان بیشتر شده است آنها در این پژوهش نشان دادند که ورزش های رزمی میتواند به عنوان یک کنترل کننده اجتماعی عمل کند. سرانجام موستاکس و همکاران10 (2020) در تحقیقی تحت عنوان آیندهنگری بخش تناسب اندام: نتایج یک مطالعه دلفی اروپایی و ارتباط آن با کووید-19 نشان دادند که روند تکنولوژیکی، اجتماعی، بهداشتی و اقتصادی مؤثر بر آینده بخش تناسب اندام است. و مهارتهای نرم (ارتباط یا خدمترسانی به مشتری) همراه با مهارتهای فناوری دیجیتال اهمیت روزافزونی پیدا میکنند.
در یک نتیجه منتج از ادبیات تحقیق مشخص میشود در طی سالهای اخیر استفاده از رویکرد آیندهپژوهی در ارزیابی و تخمین آینده توجه فزایندهای را با خود جلب کرده است و ورزش نیز از این قاعده مستثنی نیست. همچنین مشخص شد در اکثر مؤلفههای ورزش به جزء مؤلفه ورزش حرفهای از رویکرد آیندهپژوهی استفاده شده است و با استفاده از آن تحولات پیشروی آنها ترسیم و توصیف شده است. افزون بر این مشخص گردید که محیط ورزش عدمقطعیتهایی زیادی دارد و نمیتوان به سادگی برنامهریزی راهبردی ارائه کرد. در نهایت برای آینده ورزش حرفهای هم در تحقیقات داخلی و هم در تحقیقات خارجی تحقیقی که از رویکرد سناریونویسی بهره گرفته باشد مشاهده نگردید. براین اساس، برای پر کردن این شکاف در مطالعه حاضر به آیندهپژوهی ورزش حرفهای ایران در افق 1414 مبتنی بر سناریو پرداخته میشود.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که در ایران برنامهریزی که برای ورزش حرفهای و سایر مؤلفههای اصلی ورزش صورت میگیرد در اغلب موارد مبتنی بر رویکردهای سنتی است. رویکردهای که دوران آن به دلیل اینکه آینده را خطی درنظر میگرفتند و برای آینده فقط یک سناریو متصور بودند سپری شده است. از طرفی برنامهریزی راهبردی برای توسعه ورزش حرفهای ایران به اذعان کارشناسان این حوزه چندان موفق نبوده است و نه تنها با کشورهای توسعه یافته بلکه با برخی از کشورهای منطقه از جمله قطر، عربستان و امارات نیز فاصله معناداری دارد. این مسئله دلایل مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره دارد و به موازت آنها به نظر میرسد عدم رصد تحولات آینده، نشناختن عدمقطعیتها، تشخیص ندادن آیندههای پیشرو و کاوش نکردن موقعیتهای احتمالی آینده بیارتباط با این موضوع نباشد.
برای چیرگی به این مسئله 3 راه ممکن برای پیشبینی وجود دارد یکی از راهها توصل و تمصک به روشهای سنتی گذشته است که ناکارآمدی آنها در خیلی عرصهها اثبات شده است و در بسیاری از موقعیتها جواب نمیدهد. راه دوم مدیریت شهودی است که در آن مدیران با ترکیب تجارب و دانشهای گذشته خود برای آینده حکم میکنند و تصمیمگیری میکنند. راه سوم که راه منتخب این پژوهش است سناریونویسی است که میتواند در محیط عدمقطعیت، پیچیده و ابهام ورزش کار کند و آینده آن را با حداقل اشتباه تخمین بزند. بنابراین در مطالعه حاضر این سؤال مطرح میشود که آینده ورزش حرفهای ایران در افق 1414 مبتنی بر چه سناریوهای است؟
شایان ذکر است شناخت سناریوهای پیشروی ورزش حرفهای ایران در افق 1414 به مدیران ورزشی در درک بهتر تغییرات و تحولات آینده ورزش حرفهای ایران کمک میکند. این امکان را برای برنامهریزان و سیاستگذاران ورزش حرفهای فراهم میکند تا دقیقتر رویدادهای آینده ورزش حرفهای در ایران را تحلیل کنند و براساس آن وقوع رویدادها و تغییرات آینده را بهتر پیشبینی کنند. از طرفی با شناخت سناریوهای آینده این امکان برای ورزش حرفهای فراهم میشود که با تغییرات آینده سازگاری بیشتری پیدا کند و در نهایت به تقویت تفکر استراتژیک در متولیان ورزش حرفهای کمک میکند. همچنین میتوان به این نکته اشاره کرد که آیندهپژوهی و آیندهنگری به طور مشترک به بهبود تصمیم‌گیری‌ها، افزایش انعطاف‌پذیری و کاهش ریسک‌های مرتبط با تغییرات آینده کمک میکنند.
روششناسی
پژوهش حاضر از منظر رویکرد، استقرایی؛ از منظر جهتگیری، بنیادی؛ از منظر شیوه، ترکیبی؛ از منظر استراتژی، آیندهپژوهی و از منظر پارادایمی، پارادایم نظریه پیچیدگی است. در تحقیقات آیندهپژوهی، در مراحل مختلف پژوهش از روشهای متفاوتی بهره گرفته میشود. این پژوهش از لحاظ رویکرد مطالعات آیندهپژوهی دارای رویکرد اکتشافی است و برنامهریزی بر پایه سناریو براساس روش منطق شهودی صورت گرفته است. اما رویکرد تحلیلی و پردازش نهایی یافتهها با استفاده از تحلیل روندها و عدمقطعیتها و با الگوی سناریونگاری (Schwartz, 2012) در سه مرحله انجام شده. مشارکتکنندگان این پژوهش را خبرگان که دانش مورد نیاز جهت پوشش همه جنبههای مورد نیاز برای فهم موضوع را دارا بودند انتخاب شدند. این افراد شامل مدیران ستادی وزارت ورزش و جوانان، کمیته ملی المپیک، کمیته ملی پارالمپیک، روسای فدراسیونها (فدراسیونهای فوتبال، والیبال، کشتی، بسکتبال، تکواندو)، مربیان (کشتی، تنیس روی میز، تیراندازی، فوتبال، هندبال، والیبال) و ورزشکاران نخبه (فوتبال، والیبال، تکواندو، قایقرانی، وشوو، کشتی) و مدیران باشگاههای ورزشی (فوتبال، بسکتبال، والیبال، هندبال) بودند. انتخاب این افراد بهصورت هدفمند بود و بر مبنای معیار خبرگی 31 نفر از آنها انتخاب شدند. شایان ذکر است برای دسترسی به این افراد ابتدا لیستی از همه مشارکتکنندگان در تحقیق تدوین و با مراجعه به وزارت ورزش و جوانان اطلاعات تماس آنها اخذ شد و برای آنها هم ایمیل همکاری ارسال شد و هم تماس تلفنی برقرار شد و در مواقعی نیز از طریق پیامک با آنها ارتباط برقرار شد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که در این لیست براساس گزینش گروه تحقیق افراد زیادی قرار داشتند و براساس معیارهای اتخاذ شده تعداد 79 نفر به عنوان جامعه هدف درنظر گرفته شدند. ولیکن در پایان برحسب اینکه اشباع نظری ایجاد شد با 31 نفر مصاحبه شد. همانطور که بیان شد این تحقیق در سه گام انجام شده است و در گام اول تحقیق از همه 31 خبره پیرامون عوامل مؤثر بر توسعه ورزش حرفهای نظرخواهی شد. اما در گام دوم و سوم تنها 16 نفر از افرادی که دیدگاه کلنگر و سیستمی داشتند و در گام اول تحقیق نظرات آنها بهزعم گروه تحقیق مطلوب تشخیص داده شد انتخاب شدند.
جدول 1. اطلاعات جمعیتشناختی مشارکتکنندگان
متغیر | طبقه | فراوانی | درصد فروانی |
جنسیت | زن | 9 | 03/29 |
مرد | 22 | 97/70 | |
تحصیلات | کارشناسی | 8 | 81/25 |
کارشناسیارشد | 11 | 48/35 | |
دکتری | 12 | 71/38 | |
حوزه فعالیت | وزارت ورزش و جوانان | 3 | 68/9 |
کمیته ملی المپیک | 2 | 45/6 | |
کمیته ملی پارالمپیک | 3 | 68/9 | |
رئیس فدراسیون | 5 | 13/16 | |
مربی | 7 | 58/22 | |
ورزشکار | 5 | 13/16 | |
مدیران باشگاه | 6 | 35/19 |
در این پژوهش برای گردآوری دادهها از ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده شد. سؤالات مصاحبه مبتنی بر اهداف تحقیق تنظیم شد و سوالات و محتوای پرسشنامه براساس اطلاعات کیفی تنظیم شد. برای ممیزی پژوهش از شاخصهای ارزشیابی (Lincoln & Guba, 1985) که شامل اعتبار، انتقال، قابلیت اعتماد و تأییدپذیری است استفاده شد. برای دستیابی به معیار اعتبار، در پژوهش حاضر متن مصاحبه و کدهای استخراجشده برای مشارکتکنندگان در مصاحبه ارسال و نقطه نظرات آنها اعمال شد. برای تحقق انتقالپذیری تمام مراحل پژوهش برای استفادۀ احتمالی محققان دیگر به صورت مکتوب مستندسازی شد و شرایط جمعیتشناختی مصاحبهشوندگان به صورت تفصیلی ارائه شد. همچنین برای اطمینان از قابلیت اعتماد از یکی از متخصصان تحلیل کیفی در فرایند کدگذاری در پژوهش کمک گرفته شد. به صورت تصادفی دو مصاحبه انتخاب شد. در هر یک از مصاحبهها کدهایی که از نظر دو نفر مشابه بودند، با عنوان توافق و کدهای غیرمشابه با عنوان عدم توافق مشخص شدند و درصد توافق بین دو کدگذار محاسبه شد.
جدول 2. نتایج بررسی پایایی بین دو کدگذار
کد مشارکتکننده | کل کدها | توافقات | عدم توافقات | درصد پایایی |
1 | 8 | 3 | 2 | 75% |
5 | 6 | 2 | 2 | 66% |
کل | 14 | 5 | 4 | 71% |
همانطور که دادههای جدول نشان میدهد، پایایی کل بین دو کدگذار برابر با 71 درصد است. با توجه به اینکه پایایی بیش از 60 درصد است قابلیت اعتماد کدگذاریها تأیید شد. سرانجام بهمنظور اطمینان از تأییدپذیری نتایج این پژوهش در اختیار چند تن از اساتید مدیریت ورزشی خارج از فرایند پژوهش قرار گرفت. پس از مطالعه و بازبینی ایشان نظرات آنها اخذ شد. جهت تجزیه و تحلیل دادهها در بخش تحلیل مصاحبه از روش کدگذاری، برای تعیین اهمیت و عدمقطعیت از محاسبه شاخص میانگین و در بخش آیندهپژوهی از روش تحلیل ساختاری و تحلیل موازنه تأثیر برگذر استفاده شد و این تحلیلها با کمک برنامههای MICMAC نسخه 2/1/6 و Scenario Wizard نسخه 31/4 انجام شد.
یافتهها
در پایان گام اول از طریق مرور نظرات کارشناسان و صاحبنظران، لیستی 38 گانه از عوامل مؤثر بر توسعه ورزش حرفهای ایران شناسایی شد. سپس در ادامه کارشناسان برگزیده عدمقطعیت و اهمیت هر یک از 36 عامل را از طریق امتیازدهی مشخص کردند تا در نهایت اولویتبندی عوامل براساس اهمیت و عدمقطعیت مشخص شود. پاسخگویان به هر مورد امتیازی از 0 تا 10 نمره دادند. مقدار صفر بهمعنای بیاهمیت بودن یا وجود نداشتن عدمقطعیت و 1 تا 10 میزان اهمیت یا عدمقطعیت را مشخص میکرد. با جمعبندی امتیازات در نهایت 14 عامل دارای اهمیت و عدمقطعیت بسیار زیاد، 12 عامل دارای اهمیت و عدمقطعیت زیاد و 12 عامل نیز دارای اهمیت و عدمقطعیت متوسط شناسایی شد. براین اساس در پایان گام اول، 14 متغیر که هم اهمیت و هم عدمقطعیت بالایی داشتند بهعنوان متغیرهای برگزیده جهت تحلیل در گام دوم (تحلیل ساختاری) برگزیده شدند.
جدول 3. ارزیابی میزان اهمیت و عدمقطعیت عوامل مؤثر بر توسعه ورزش حرفهای در آینده
ردیف | عامل | اهمیت/ عدمقطعیت | میانگین | مجموع نمرات | نتیجه |
1 | مالکیت دولت در امر باشگاهداری | اهمیت | 06/8 | 12/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 19/8 | ||||
2 | ثبات مدیریت | اهمیت | 50/6 | 19/5 | رد |
عدمقطعیت | 88/3 | ||||
3 | حمایت دولت از صنعت ورزش | اهمیت | 38/5 | 34/5 | رد |
عدمقطعیت | 31/5 | ||||
4 | پیشرفت ورزش همگانی | اهمیت | 13/6 | 03/5 | رد |
عدمقطعیت | 94/3 | ||||
5 | پیشرفت ورزش قهرمانی | اهمیت | 06/7 | 53/5 | رد |
عدمقطعیت | 00/4 | ||||
6 | ماهیت اداره باشگاهها | اهمیت | 69/8 | 37/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 06/8 | ||||
7 | نظام باشگاهداری | اهمیت | 94/5 | 44/5 | رد |
عدمقطعیت | 94/4 | ||||
8 | ورزش روستایی | اهمیت | 31/5 | 65/5 | رد |
عدمقطعیت | 00/6 | ||||
9 | رویارویی ورزشکاران ایرانی و رژیم اشغالگر قدس | اهمیت | 88/8 | 91/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 94/8 | ||||
10 | منابع انسانی | اهمیت | 00/7 | 12/7 | رد |
عدمقطعیت | 25/7 | ||||
11 | فرهنگپذیری ورزشی | اهمیت | 06/5 | 75/4 | رد |
عدمقطعیت | 44/4 | ||||
12 | مرجعیت ورزش حرفهای | اهمیت | 38/8 | 22/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 06/8 | ||||
13 | توسعه اقتصادی کشور | اهمیت | 13/7 | 78/6 | رد |
عدمقطعیت | 44/6 | ||||
14 | توسعه اجتماعی کشور | اهمیت | 88/5 | 16/6 | رد |
عدمقطعیت | 44/6 | ||||
15 | فناوری اطلات در بعد تجهیزات | اهمیت | 13/9 | 97/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 81/8 | ||||
16 | حکمرانی دادهمحور | اهمیت | 94/8 | 75/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 56/8 | ||||
17 | اقتصاد ورزش | اهمیت | 94/6 | 06/7 | رد |
عدمقطعیت | 19/7 | ||||
18 | زیرساختهای ورزشی | اهمیت | 88/6 | 61/6 | رد |
عدمقطعیت | 94/5 | ||||
19 | نظام ورزش حرفهای | اهمیت | 38/8 | 31/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 25/8 | ||||
20 | سرانه ورزشی | اهمیت | 31/7 | 31/6 | رد |
عدمقطعیت | 31/5 | ||||
21 | بازاریابی ورزشی | اهمیت | 56/6 | 84/5 | رد |
عدمقطعیت | 13/5 | ||||
22 | ورزش بانوان | اهمیت | 00/8 | 06/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 13/8 | ||||
23 | نقش رسانهها | اهمیت | 63/6 | 31/6 | رد |
عدمقطعیت | 00/6 | ||||
24 | سازماندهی مسابقات لیگ | اهمیت | 75/6 | 90/6 | رد |
عدمقطعیت | 06/7 | ||||
25 | مربیان ورزشی | اهمیت | 00/7 | 6 | رد |
عدمقطعیت | 00/5 | ||||
26 | اعتبارات ورزشی | اهمیت | 63/8 | 34/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 06/8 | ||||
27 | تأثیرگذاری پیشرفت علم | اهمیت | 00/9 | 53/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 06/8 | ||||
28 | برنامهریزی جامع | اهمیت | 38/4 | 28/4 | رد |
عدمقطعیت | 19/4 | ||||
29 | نظام جامع استعدادیابی | اهمیت | 50/4 | 37/4 | رد |
عدمقطعیت | 25/4 | ||||
30 | اماکن ورزشی مدرن | اهمیت | 38/4 | 34/4 | رد |
عدمقطعیت | 31/4 | ||||
31 | تجاریسازی ورزش | اهمیت | 63/4 | 91/4 | رد |
عدمقطعیت | 19/5 | ||||
32 | سرمایهگذاری خارجی | اهمیت | 75/8 | 53/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 31/8 | ||||
33 | پایگاههای قهرمانی | اهمیت | 25/8 | 09/7 | رد |
عدمقطعیت | 94/5 | ||||
34 | مدیریت استعداد | اهمیت | 13/8 | 19/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 25/8 | ||||
35 | خصوصیسازی ورزش | اهمیت | 13/8 | 28/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 44/8 | ||||
36 | حمایت جامعه | اهمیت | 13/7 | 75/6 | رد |
عدمقطعیت | 38/6 | ||||
37 | برنامه راهبردی | اهمیت | 06/6 | 06/6 | رد |
عدمقطعیت | 06/6 | ||||
38 | مهاجرت ورزشکاران نخبه | اهمیت | 94/8 | 78/8 | پذیرش |
عدمقطعیت | 63/8 |
در گام دوم پژوهش، شاخصهای استخراج شده با بهرهگیری از روش تحلیل تأثیرات متقابل در محیط میکمک تحلیل شد. برای این منظور از ماتریسی به ابعاد 14×14 شامل 14 شاخص (که جمعبندی عوامل مؤثر در موضوع پژوهش بودهاند) استفاده شد تا وضعیت هر یک از آنها (از حیث تأثیرگذاری، تأثیرپذیری و روابط متقابل) در سیستم مشخص گردد.
نتايج محاسبه دو دور چرخش دادهها در ماتريس 14×14 نشان داد از مجموع 165 رابطه تاثيرگذار و تاثيرپذير ارزيابیشده، 31 رابطه داراي ارزش صفر (بدون تأثیر)، 65 رابطه داراي ارزش 1 (تأثیر کم)، 81 رابطه داراي ارزش 2 (اثرگذاري متوسط) و 19 رابطه داراي ارزش 3 (اثرگذاري شديد) میباشد. همچنین ضريب پرشدگی ماتريس برابر 18/84% بود که نشان از تأثیر نسبتاً زياد و پراکنده عوامل داشت. همچنین درجه مطلوبیت ماتریس مستقیم نشان داد که با دوبار چرخش دادهای از مطلوبیت و بهینهشدگی لازم برخوردار هستند.
در جدول شماره 4، مجموع اعداد سطرها و ستونهای ماتریس تحلیل آثار متقاطع گزارش شده است. در ماتريس تحليل آثار متقاطع مجموع سطرها نشانگر ميزان تأثیرگذاری و مجموع ستونها، معرف ميزان تأثیرپذیری است.
جدول 4. مجموع امتیاز سطرها و ستونهای ماتریس تحلیل آثار متقاطع
ردیف | عامل | مجموع اعداد ردیف | مجموع اعدا ستون |
1 | مالکیت دولت در امر باشگاهداری | 28 | 23 |
2 | ماهیت اداره باشگاهها | 27 | 25 |
3 | رویارویی ورزشکاران ایرانی و رژیم اشغالگر قدس | 14 | 19 |
4 | مرجعیت ورزش حرفهای | 22 | 18 |
5 | فناوری اطلات در بعد تجهیزات | 20 | 21 |
6 | حکمرانی دادهمحور | 11 | 20 |
7 | نظام ورزش حرفهای | 16 | 18 |
8 | ورزش بانوان | 27 | 27 |
9 | اعتبارات ورزشی | 20 | 15 |
10 | تأثیرگذاری پیشرفت علم | 18 | 20 |
11 | سرمایهگذاری خارجی | 30 | 23 |
12 | مدیریت استعداد | 17 | 22 |
13 | خصوصیسازی ورزش | 19 | 19 |
14 | مهاجرت ورزشکاران نخبه | 15 | 14 |
مجموع | 284 | 284 | |
در ادامه در شکل شماره 1، نوع و وضعيت هر يک از متغيرهاي اصلی با توجه به موقعيت آنها در ماتريس تأثیرات مستقيم تحت عنوان نقشه تأثیرگذاری/تأثیرپذیری مستقيم، بررسی شد.
شکل 1. نقشه تأثیرات مستقیم عوامل مؤثر بر توسعه ورزش حرفهای
تحلیل نقشه تأثیرگذاری و تأثیرپذیری مستقیم عوامل 14گانه نشان داد متغیرهای مرجعیت ورزش حرفهای و اعتبارات ورزشی و تاحدودی خصوصیسازی ورزشی جزء متغیرهای تأثیرگذار سیستم هستند. همچنین این نقشه نشان داد متغیرهای مدیریت استعداد و تاحدودی حکمرانی دادهمحور جزء متغیرهای تأثیرپذیر سیستم هستند. بهعلاوه متغیرهای سرمایهگذاری خارجی، ماهیت اداره باشگاهها، ورزش بانوان، مالکیت دولت در امور باشگاهداری و فناوری اطلاعات در بعد تجهیزات جزء متغیرهای دووجهی ریسک و هدف بودند و سرانجام مشخص گردید که متغیرهای مهاجرت ورزشکاران نخبه، نظام ورزش حرفهای، تأثیرگذاری پیشرفت علم و رویارویی ورزشکاران ایرانی و رژیم اشغالگر قدس جزء متغیرهای مستقل سیستم هستند. سپس براساس تحليلهاي برگرفته از خروجی نرمافزار ميکمک، در شكلهاي شماره 2 و 3 بهترتیب، نمايشی گرافيكی از شدت ارتباطات ميان عوامل در نقشه تأثیرگذاری مستقيم و غيرمستقيم ارايه شد.
شکل 2. نمودار شدت ارتباط در تأثیرگذاری مستقیم متغیرها (در سطح 75%)
همانگونه که در نقشه گرافیکی تأثیرات مستقیم ملاحظه میگردد، بخش زیادی از خطوط اتصالی بین شاخصها از نوع تأثیرات بسیاری قوی و نسبتاً قوی هستند و این نوع تأثیرات بیانگر آن است که تمامی شاخصها به درستی برگزیده شدهاند و ارتباط بسیاری قوی بین 14 شاخص در سیستم برقرار است. شایان ذکر است در نقشه مذکور مالکیت دولت در امور باشگاهداری در مرکز نقشه قرار دارد که نشان مرکزیت و مهم بودن این عامل در آینده ورزش حرفهای ایران دارد. سرانجام نقشه گرافیکی تأثیرات مستقیم در شکل (3) ارائه شد. در ماتريس تأثیرات غيرمستقيم، هر يک از شاخصها در نرمافزار به توان رسانده شده و بر اين اساس، تأثیرات غيرمستقيم شاخصها سنجيده شد.
شکل 3. نمودار شدت ارتباط در تأثیرگذاری غیرمستقیم متغیرها (در سطح 75%)
همانگونه که در نقشه گرافیکی تأثیرات غیرمستقیم ملاحظه میگردد، سرمایهگذاری خارجی بر ورزش بانوان تأثیرغیرمستقیم بالایی دارد. همچنین مشخص گردید مهاجرت نخبگان بهعنوان یک عامل نقش محوری در توسعه ورزش حرفهای ندارد و بیشتر سایر مقولههای محوری در تبیین مهاجرت موصوف نقش ایفاء میکنند.
با اقتباس از آنچه که بیان شد و با درنظر گرفتن میزان اهمیت و عدمقطعیت و همچنین موقعیت مکانی عاملها در نقشه تأثیرات مشخص گردید چهار عامل مالکیت دولت در امور باشگاهداری، ماهیت اداره باشگاهها، ورزش بانوان و سرمایهگذاری خارجی عدمقطعیتهای کلیدی پیشروی توسعه ورزش ایران میباشند. در اين پژوهش عوامل موصوف به عنوان عوامل کلیدی و راهبردی (عدمقطعیت) درنظر گرفته شدند.
جدول 5. عدم قطعیتهای کلیدی پیشروی توسعه ورزش ایران
ردیف | عامل | اثرگذاری مستقیم | اثرپذیری مستقیم | اثرگذاری غیرمستقیم | اثرپذیری غیرمستقیم |
1 | مالکیت دولت در امور باشگاهداری | 985 | 880 | 947 | 861 |
2 | ماهیت اداره باشگاهها | 950 | 809 | 894 | 782 |
3 | ورزش بانوان | 950 | 809 | 900 | 798 |
4 | سرمایهگذاری خارجی | 1056 | 950 | 1027 | 907 |
سپس در گام سوم برمبنای نظری ذینفعان مهمترین فاکتورهای سامانه "توصیفگرها" که سناریوهای نهایی بر پایه آنها متمایز میشوند شناسایی شد.
جدول 6. توصیفگرهای عوامل استراتژیک
عامل استراتژیک | نام عامل استراتژیک | وضعیت | نام وضعیت | وضعیت مطلوبیت |
A | مالکیت دولت در امور باشگاهداری | A1 | کاهش مالکیت دولت | مطلوب |
A2 | ادامه وضع موجود | میانه | ||
A3 | افزایش مالکیت دولت | نامطلوب | ||
B | ماهیت اداره باشگاهها | B1 | ساختار سهامی | مطلوب |
B2 | ساختار سنتی | نامطلوب | ||
C | ورزش بانوان | C1 | توسعه ورزش حرفهای بانوان | مطلوب |
C2 | ادامه وضع موجود | میانه | ||
C3 | تضعیف ورزش حرفهای بانوان | نامطلوب | ||
D | سرمایهگذاری خارجی | D1 | جذب سرمایهگذاری خارجی | مطلوب |
D2 | ادامه وضع موجود | میانه | ||
D3 | عدم جذب سرمایهگذاری خارجی | نامطلوب |
جدول 7، میانگین نظرهای ذینفعان در ماتریس سناریو مبنی بر اینکه احتمال وقوع عدمقطعیت اول پیشران الف، بهشرط وقوع عدمقطعیت پیشران ب، چقدر است، را نشان میدهد.
جدول 7. تحلیل موازنه تأثیر بر گذر میان عدم قطعیتهای اصلی
با توجه به اینکه هدف تهیه سناریوهای ممکن از ترکیب 11 وضعیت برای 4 عامل میباشد، انتظار میرود 54 سناریوی ترکیبی از بین آنها استخراج شود که شامل همه احتمالات ممکن در آینده پیشروی ورزش حرفهای ایران است. سپس پردازنده سناریوهای ترکیبی را براساس دادههای وارد شده از پرسشنامه تحلیل و تعداد سناریوهای قوی را 2 سناریو و سناریوهای ضعیف را 8 سناریو گزارش داد. نتایج حاکی از این بود که 2 سناریو با امتیاز بالا و احتمال وقوع بیشتر پیشروی ورزش حرفهای ایران در افق 1414 که از میان آنها یک سناریو شرایط امیدوارکننده و مطلوب را نشان میدهد (سناریوی شمارۀ 1) و یک سناریو نیز شرایط بحرانی و ناامیدکننده را نشان داد (سناریوی شماره 10) وجود دارد.
جدول 8. توصیف نهایی سناریوهای نهایی برحسب عدمقطعیتهای کلیدی از پیشرانهای اصلی
سرانجام وضعیت متغیرها و مسائل اصلی در صورت تحقق دو سناریوی اصلی که هم امتیاز اثرگذاری و هم سازگاری بالاتری داشتند تحلیل شد.
توسعه سناریو 1: شکوفایی
در صورت تحقق سناریوی 1، شکوفایی؛ با مرجعیت ورزش حرفهای و ورود بخش خصوصی به ورزش و فشارها سازمانها و نهادهای بینالمللی مالکیت دولت در امور باشگاهداری بهطرز چشمگیری کاهش پیدا میکند. به تناسب آن اداره باشگاهها نه به سبک گذشته و سنتی بلکه به سبکی نوین که معرف آن اداره بهصورت ساختار سهامی است اداره میشود. افزون بر این، در صورت تحقیق سناریوی شکوفایی، جذب سرمایهگذاری خارجی در ورزش حرفهای ایران بیشتر و در عین حال آسانتر میشود چرا که هم ورزش از مالکیت دولت خارج میشود و هم نحوه اداره آن مطابق استانداردهای ورزش حرفهای انجام میشود. سرانجام اینکه در صورت تحقیق سناریوی شکوفایی ورزش حرفهای زنان از سایه ورزش مردان بیرون میآید و در افق مورد توسعه ورزش زنان به نسبت به ورزش مردان بیشتر خواهد شد.
توسعه سناریو 10: فروپاشی
در صورت تحقق سناریوی 10 که فروپاشی نام گرفت و با بررسی امتیاز تأثیرات و میزان سازگاری مشخص شد نسبت به سناریوی شکوفایی با احتمال کمتری همراه است، محتمل است مرجعیت ورزش حرفهای نتواند حریف سیاست در کشور شود و کماکان دولت در امور باشگاهداری مالکیتاش را افزایش دهد. به موازات آن ماهیت اداره باشگاهها بهصورت سنتی اداره میشود و مدیران و مالکان آنها که همانا بخشهای دولتی هستند، اعتقادی با ماهیت ساختار سهامی ندارند. به موزات این روند، سرمایهگذاری خارجی در ورزش حرفهای ایران سرمایهگذاری نمیکند و جذب سرمایهگذار برای ورزش با مشکل همراه میشود، چرا که در چنین وضعیتی سرمایهگذار خارجی به نظام ورزش کشور بدبین میشود. سرانجام اینکه ورزش بانوان به مانند گذشته در سایه ورزش مردان خواهد بود و رشد و پیشرفت چندانی را تجربه نمیکند.
بحث و نتیجهگیری
در مطالعه حاضر به آیندهپژوهی ورزش حرفهای ایران در افق 1414 مبتنی بر سناریو پرداخته شد. تجزیه و تحلیل دادهها نشان داد چهار نیروی مالکیت دولت در امور باشگاهداری، ماهیت اداره باشگاهها، ورزش بانوان و سرمایهگذاری خارجی پیشرانهای اصلی آینده توسعه ورزش حرفهای ایران در افق 1414 میباشند. پیشرانها بهطور دقیق جزء متغیرهای دووجهی ریسک و متغیرهای تأثیرگذار بحرانی تعیین شده در نقشه تأثیرگذاری/ تأثیرپذیری عوامل حاصل از نرمافزار میکمک هستند. این پیشرانها از دیدگاه خبرگان از ظرفیت بالاتری برای اثرگذاری بر مسیر تحولات آینده در موضوع پژوهش بهرهمند هستند. در تبیین این نتیجه میتوان گفت که در حوزه ورزش زنان در عرصه ورزش تغییر بنیادین در حال وقوع است و تمرکز بر توسعه ورزش زنان و سرمایهگذاری در ورزش زنان اهمیتی بنیادین در توسعه ورزش حرفهای پیدا میکند. سرمایهگذاری خارجی به شدت با آینده توسعه ورزش حرفهای درهمتنیده است و همزمان با آن تغییر ماهیت اداره باشگاهها و نقشآفرینی دولت در امور باشگاهها پیشروی ورزش حرفهای کشور است. این یافته تاحدودی با نتایج مطالعات (Rezai et al., 2021) مبنی بر اینکه مشارکت بخش خصوصی، سرمایهگذاری دولت و جذب سرمایه مالی اشاره کرده بودند و (Shahraki & EsmaeliShazandi, 2020) به دلیل اینکه به پیشرانهای اقتصادی اشاره کرده بودند همخوان است. در مقابل تحقیق ناهمخوانی یافت نگردید.
دلیل اینکه مالکیت دولت در امور باشگاهداری یک پیشران کلیدی است این است که امروزه مقولۀ مالکیت دولتی باشگاههای حرفهای بهشدت غیرمعقول و در بسیاری از موارد از جمله در کشورهای اروپایی مانند انگلستان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و آلمان کاملاً غیرقانونی است. در چنین کشورهایی نه تنها باشگاهها حرفهای از بدنۀ دولتی ارتزاق نمیکنند، بلکه به دولت مالیات نیز میپردازند. دلیل این موضوع این است که باشگاههای موصوف بهعنوان یک شرکت تجاری به ثبت رسیدهاند در نتیجه مشمول قانون تجارت بوده و ملزم به پرداخت مالیات هستند. با این حال در ایران کماکان دولت در بحث باشگاهداری که یکی از ارکان توسعه ورزش حرفهای مشارکت میکند و در بسیاری از مواقع مالکیت باشگاهها را عهدهدار است. براساس تحلیلهای انجام گرفته یکی از ارکان توسعه ورزش حرفهای نقش دولت در امور باشگاهداری است و در صورتی که شاهد کاهش تصدیگری دولت باشیم محتمل است توسعه ورزش به وقوع بپیوندد و در صورتی که چنین نشود یعنی اینکه شاهد افزایش تصدیگر دولت در امور باشگاهداری باشیم توسعه شکل نمیگیرد. شایان ذکر است مطابق قانون برنامۀ چهارم توسعه تا پایان برنامه (1388)، باید تمامی فعالیتهای اجرایی تأمین منابع ورزش حرفهای به بخشهای غیردولتی واگذار شود، ولی مروری بر نوع مالکیت باشگاههای حرفهای ایران حاکی از تصدیگر بسیار زیاد دولت در باشگاهداری حرفهای است.
همچنین دلیل اینکه ماهیت اداره باشگاهها جزء پیشرانهای اصلی آینده پیشروی ورزش حرفهای ایران تشخیص داده شد این است که در حال حاضر در باشگاههای اروپایی اداره باشگاهها بهصورت ساختار سهامی جایگزین ساختار سنتی و قدیمی شده است و این روند در باشگاههای مطرح اروپا رو به افزایش است در نتیجه ماهیت ادارۀ باشگاههای کشور نیز ملزم است چنین مسیری را طی کند. شایان ذکر است اداره باشگاهها بهصورت یک شرکت تجاری میتواند در شرایط دشوار اقتصادی یک راهکار مناسب تلقی شود. چرا که این نوع باشگاهداری علاوه بر اینکه موجب بهبود معیارهای ادارۀ باشگاه میشود میتواند به شفافسازی اطلاعات مدیریتی و مالی باشگاه کمک کند.
علاوه بر این، دلیل اینکه ورزش بانوان به مثابه یک پیشرانهای کلیدی تشخیص داده شد این است که سیر تحولات ورزش زنان به مراتب پیچیدهتر از ورزش مردان است چرا که رشد ورزش زنان در کشور در سطح حرفهای و قهرمانی در ابتدای راه است و بیشک تدوین برنامههای کارآمد و مؤثر و صحت انطباق آن با تحولات رخ داده نیازمند آن است که روندهای پیشروی آنها شناسایی شود. با این حال ورزش زنان همواره چالش‌های مختلفی را به خود می‌بیند؛ محدودیتهای داخلی و خارجی و تبعیض‌های مسؤولان ورزشی کشور تنها بخشی از این چالش‌هاست. لذا آشنایی با روند تاریخی ورزش زنان میتواند تجربه خوبی برای گذر از این چالش‌ها در اختیار بگذارد. در ایران با اینکه استعداد‌های بسیار و ظرفیتهای خوبی در حوزه ورزش زنان وجود دارد اما چندان به ورزش زنان اهمیت داده نمی‌شود. از طرفی، موفقیت‌های به‌دست آمده نیز در مقایسه با ورزش مردان چندان دیده نشده و بهای لازم به آن داده نشده است.
سرانجام دلیل اینکه سرمایهگذاری خارجی جزء عدمقطعیتهای کلیدی پیشروی توسعه ورزش حرفهای ایران تشخیص داده شد این است که در حال حاضر بسیاری از کشورهای جهان به واسطه عدم تکافوی منابع داخلی برای سرمایهگذاری، تمایل شدیدی به جذب سرمایههای خارجی پیدا کردهاند. در کشور ما نیز با اینکه حجم عمدهای از سرمایهگذاریها توسط دولت در قالب بودجههی عمرانی انجام میشود اما با رویکرد افزایش حضور بخش خصوصی به طور خاص در اقتصاد نه ورزش اعمال شده است. بهنظر میرسد در آینده نزدیک این مهم یکی از ارکان توسعه ورزش حرفهای کشور شود چرا که چنین اقدامی در هنگام بروز رکود در کشور نه تنها کشور را از رکود خارج میکند بلکه در صورت فعالیت مطلوب کشور را بحران خارج میکند. و در عین حال این نوع سرمایهگذاری نقش بسزایی در روند جهانی شدن ورزش ایفاء میکند.
تحلیل دادهها نشان داد مرجعیت ورزش حرفهای و اعتبارات ورزشی و تاحدودی خصوصیسازی ورزشی با قرار گرفتن در ربع بالا و سمت چپ نقشه اثرگذاری- اثرپذيري مستقيم متغيرها به طور مشخص متغير اثرگذار اين پژوهش (داراي اثرگذاري زياد و اثرپذيري کم) هستند. ویژگی بارز شاخصهای تأثیرگذار این است که بيشترين تاثيرگذاري را در سیستم دارند و به مثابه «بحرانیترین» شاخصها، وضعیت سیستم و تغییرات آن وابسته به آنهاست و توسط سیستم، چندان قابل کنترل نیستند. چرا که تأثیرپذیری آنها در موضوع پژوهش (آینده ورزش حرفهای) نسبتاً کم است و تغییر آنها وابسته به تغییر در عوامل بسیار دیگر است. در مجموع اين نیروها، بايد به عنوان نيروهای کليدي محيطی مؤثر بر فعاليتها و تعاملات آينده ورزش حرفهای کشور شناخته شوند و همواره شرايط آنها را براي تنظيم سياستها و برنامهها رصد گردد، چرا که تغيير در اين متغیرها میتواند منجر به تغييرات در ساير متغیرهای موضوع پژوهش شود.
افزون بر این مشخص گردید فناوری اطلاعات در بعد تجهیزات جزء متغير دووجهی در موضوع پژوهش (آینده ورزش حرفهای ایران) است؛ بدين معنی که هم داراي تأثيرگذاري زياد و هم داراي تأثيرپذيري زياد هستند. اين متغيرها حوالی خط قطري ماتريس در ناحيه بالا و سمت راست ماتريس تاثيرات قرار میگيرند؛ طبيعت اين متغيرها با ناپايداري آميخته است، زيرا هر عمل و تغييري بر روي آنها، واکنش و تغيير بر ديگر شاخصها را به دنبال خواهد داشت و میتواند موضوع کنش و واکنش سياستگذاران باشند و وضعيت آنها در طراحی برنامهها و اقدامها بهطور ويژه لحاظ گردد. بنابراين از اين متغيرها گاهی به عنوان متغيرهاي هدف و يا "متغيرهاي ريسک" ياد میشود چراکه آنها به خاطر تأثیرپذیری و عدمقطعيت بالاتر (در مقايسه با متغيرهاي تاثيرگذار و تاثيرپذير)، هدف مناسبتري براي تمرکز اقدامات و برنامهها به شمار میروند.
در ادامه مشخص گردید مدیریت استعداد و تاحدودی حکمرانی دادهمحور با قرار گرفتن در قسمت پايين و سمت راست ماتريس، بهطور مشخص، عنوان شاخصهای تأثیرپذیر سیستم در آینده هستند. ویژگی بارز متغيرهاي تأثیرپذیر این است که نسبت به تكامل ساير متغيرهاي تأثیرگذار و دووجهی بسيار حساس هستند. چراکه متغيرهايی هستند که قابليت تأثیرپذیری بالاتري دارند و از طريق هماهنگی و اثرگذاري بر آنها میتوان براي تحقق آينده مطلوب، تلاش و برنامهريزي کرد یا از اثرات منفی آنها کاست. از اين جهت، اين متغیرها، اصطلاحا يک شاخص خروجی براي سيستم بهشمار میروند.
سرانجام مشخص گردید که مهاجرت ورزشکاران نخبه، نظام ورزش حرفهای، تأثیرگذاری پیشرفت علم و رویارویی ورزشکاران ایرانی و رژیم اشغالگر قدس در اين پژوهش نسبت به متغيرهاي ديگر داراي تأثیرگذاری و تأثیرپذیری کمتري هستند و به عنوان متغيرهاي مستقل در سیستم شناخته میشوند. اين بدان معناست که اين شاخص براساس دادههاي واردشده (مبتنی بر ديدگاه خبرگان)، نسبت به شاخصهاي ديگر سيستم، اثرگذاري/پذيري کمتري دارند. لازم به تصريح است كه همه 14 عامل شناسايی شده همانگونه که در مرحله قبل مشخص گردید، در ميان مجموعه متغیرهای مؤثر، بهعنوان مهمترين و موثرترين متغیرها شناسايی شدهاند با اين حال، متغیرهای مستقل شناسايی شده در نقشه تأثیرگذاری/تأثیرپذیری (حاصل از نرمافزار ميکمک) به نسبت ساير عوامل از وزن کمتري برخوردار هستند.
با اقتباس از نتایج تحقیق تمام چهار عامل کلیدی شناسایی شده در این پژوهش نقش مهمی را در شکلدهی به چند و چون تحولات، رویدادها و تصویرهای آینده ورزش حرفهای ایران در افق 1414 خواهند داشت. با توجه به متغیرهای گوناگون شناسایی شده، مسیر آینده ورزش حرفهای ایران مسیری پیچیده است؛ با این حال تنها واقعیت ساده در این مسیر آن است که ورزش زنان نسبت به قبل نقش پررنگتری در توسعه ورزش حرفهای ایران ایفاء میکند، امور باشگاهداری و ماهیت اداره باشگاهها تغییر پیدا میکند و به موازات آن ورزش حرفهای کشور در جهت پیشرفت نیازمند سرمایهگذاری خارجی خواهد بود. بر مبنای یافتههای حاصل شده بهدلیل اینکه ورزش بانوان یکی از پیشرانهای کلیدی تشخیص داده شد به وزارت ورزش و جوانان، کمیته ملی المپیک، کمیته ملی پارالمپیک و فدراسیونهای ورزشی پیشنهاد میشود تقویت نقش زنان در ورزش و توسعه حرفهای ورزش زنان را در برنامههای راهبردی و عملیاتی خود در دستور کار قرار دهند. همچنین به دلیل نقشآفرینی سرمایهگذاری خارجی به نهادهای موصوف و همچنین متولیان سرمایهگذاری کشور پیشنهاد میشود زمینه را برای سرمایهگذاری خارجی فراهم کنند و با رایزنی از طریق دیپلماسی ورزشی زمینه را برای تحقق این مهم از بعد سیاسی فراهم کنند. همچنین به دلیل اینکه مالکیت دولت در امور باشگاهداری یک عدمقطعیت کلیدی تشخیص داده شد به وزارت ورزش و جوان و همچنین دولت توصیه میشود در یک برنامه عملیاتی ادامهدار مالکیت ورزش را کنار گذاشته و این وظیفه را به بخش خصوصی محول کنند. سرانجام به دلیل مهم بودن ماهیت اداره باشگاهها که یکی از ارکان توسعه ورزش حرفهای به شمار میرود به باشگاههای ورزشی خصوصی در کشور پیشنهاد میشود ساختار سهامی را برای خود برگزینند و ساختار سنتی و قدیمی دست بکشند. در این راستا تنظیم و تدوین قوانین الزامآور جهت حرکت باشگاهها در مسیر موصوف نیز از سوی قانونگذار پیشنهاد میشود.
لازم به ذکر است در مسیر انجام این تحقیق محدودیتهای وجود داشت که در تعمیمدهی نتایج لازم است مورد توجه قرار گیرد. محدودیت اول اینکه در انجام آیندهپژوهی صرفاً از مدلهای PEST، DEGEST و STEEP برای شناخت عوامل کلیدی استفاده میشود که به دلیل اینکه مدلهای مذکور نمیتوانست موضوعات ورزشی و فنی خاص ورزش حرفهای را پوشش دهد از این مدلها استفاده نشده است و موضوعات مؤثر بدون دستهبندی و خوشهبندی ارائه شده است. محدودیت دیگر اینکه این پژوهش صرفاً دیدگاه صاحبنظران حوزه ورزش حرفهای را منعکس کرده است لذا نمیتوان نظر آنها را به تمامی ذینفعان ورزش تعمیم داد. بر این مبنا به محققان آتی پیشنهاد میگردد که در تحقیقاتشان مدلهای مختص به حوزه آیندهپژوهی در حوزه ورزش حرفهای را طراحی و اعتباریابی نمایند و با استفاده از یک مطالعه تطبیقی تفاوتها و شباهتهای دیدگاه تمامی ذینفعان ورزش را پیرامون توسعه ورزش حرفهای مطالعه کنند.
منابع
Aghababai, N., & Afshari, M. (2022). Future research in Iran's sports economy (case study: sports events). sports management, 14(2), 99-116. (Persian). https://doi.org/10.22059/jsm.2021.287761.2316.
Arab Narmi, B. (2014). Designing and Developing a Model for the Role of Television in Developing the Main Components of Sports in the Country. Doctoral dissertation in Sports Management and Planning, Faculty of Physical Education and Sport Sciences, University of Tehran. https://ganj.irandoc.ac.ir.
Asadnia, A., CheshmehSohrabi, M., Shabani, A., Asemi, A., & Demneh, M. T. (2023). Future of information retrieval systems and the role of library and information science experts in their development. Librarianship and Information Science, 55(1), 177-190. https://smms.basu.ac.ir/article_3336.html.
Asadzadeh, A., Bagheri, G., AlidoostGhahfarokhi, E., & Saberi, A. (2019). Designing a strategic evaluation model of public sports programs of the Ministry of Sports and Youth until 1404 with a phenomenological approach. Contemporary researches in sports management(18), 107-121. (Persian) https://doi.org/10.1177/0961000621106753.
Carmel, E., & Sawyer, S. (2023). The multi-dimensional space of the futures of work. Information Technology & People, 36(1), 1-20. https://doi.org/10.1108/ITP-12-2020-0857.
Demir, R., & Söderman, S. (2015). Strategic sponsoring in professional sport: a review and conceptualization. European Sport Management Quarterly, 15(3), 271-300. https://doi.org/10.1080/16184742.2015.1042000.
Devi, L. I., & Singh, L. S. (2022). Educational status and level of participation of thang-ta players of manipur. Shodhsamhita, 2(1), 405-410. https://scholar.google.com/scholar?hl=en&as_sdt=0%2C5&q=Educational+status+and+level+of+participation+of+thang-ta+players+of+manipur&btnG=.
EsmailpourBariki, E., Shojai, V., & Hami, M. (2021). Factors affecting the development of educational sports in Iran with a future-research approach. New approaches in sports management, 9(35), 179-192. (Persian) http://ntsmj.issma.ir/article-1-1812-fa.html.
Fathi, M. R., Malaki, M. H., Saberi, A., & Zandagahi, A. (2020). Scenario planning of the future of Iranian university sports with a future-research approach. Sports management and development, 9(3), 72-92. (Persian) https://jsmd.guilan.ac.ir/article_4376.html.
Ferdousipour, A., Salami, M., & Rezaian, A. (2022). Identifying the drivers of the future of Iranian professional sports clubs (Case study: Foolad Mobarakeh Sepahan Club). Sports Management and Development, accepted for online publication on 3rd October 2022. https://journals.iau.ir/article_704312.html.
Ghasemi, H. (2016). Media Activities in Sports. 5th Edition, Tehran: Bamdad Ketab. http://www.bamdadketab.com/mahsoulat/books/23/129.html.
Izadi, F., Ahmadi, A., & Charehjoo, F. (2021). Future research of the development of Kurdistan province, issues and challenges facing it. Applied Research Geographical Sciences, 21(62), 261-279. (Persian) https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=597425.
Khazi, S., Ozai, A., & Defnok, M. (2019). A comprehensive guide to the scenario wizard (Vol. 1). Kariz Publications. (Persian) https://www.gisoom.com/book/11509805/.
Lee, S., Oh, T., & Lim, C. H. (2022). The impact of environmental barriers on attendance of outdoor and indoor professional sports: The case of the South Korean soccer, baseball and basketball leagues. Sport, Business and Management: An International, 12(4), 496-516. https://doi.org/10.1108/SBM-06-2021-0067.
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. sage. https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=2oA9aWlNeooC&oi=fnd&pg=PA7&dq=Lincoln,+Y.+S.,+%26+Guba,+E.+G.+(1985).+Naturalistic+inquiry.+sage.&ots.
Mamo, Y., Anagnostopoulos, C., Kwame Agyemang, J., & Andrew, D. (2022). A conceptual model for understanding the relationships between sport stakeholder and authentic CSR. Managing Sport and Leisure, 1-17. https://doi.org/10.1080/23750472.2022.2096674.
Manochehri, J., BaranCheshme, M. A., & Manochehri, M. G. (2019). meta-analysis of sports development strategy of J.A. Iran's armed forces. Scientific Quarterly of Defense Strategy, 17(3), 123-150. (Persian) https://ds.sndu.ac.ir/article_820.html.
Mohammadi, M., Khodaiari, A., & Abdolmalaki, H. (2022). The future study of police sports in the horizon of 1420 with the approach of structural analysis. Quarterly journal of resource management in the police force(38), 145-171. (Persian) magiran.com/p2481390.
Moustakas, L., Szumilewicz, A., Mayo, X., Thienemann, E., & Grant, A. (2020). Foresight for the fitness sector: Results from a European Delphi study and its relevance in the time of COVID-19. Environmental Research and Public Health, 17(23), 8941. https://www.mdpi.com/1660-4601/17/23/8941.
Mutter, F., & Pawlowski, T. (2014). Role models in sports–Can success in professional sports increase the demand for amateur sport participation? Sport management review, 17(3), 324-336. https://doi.org/10.1016/j.smr.2013.07.003.
Oliver, J. J., & Parrett, E. (2018). Managing future uncertainty: Reevaluating the role of scenario planning. Business Horizons, 61(2), 339-352.
Rasekh, N., Sajadi, S. H., Razavi, S. M. H., & Dosti, M. (2018). Analysis of the structure of educational sports in Iran. Research in educational sports(14), 17-44. (Persian) https://res.ssrc.ac.ir/article_1184.html.
Reghbati, A., Hadawi, F., Aghai, N., & Elahi, A. (2019). Strategies and consequences of the development of professional sports in Iran. Strategic studies of sport and youth, 18(44), 1-25. (Persian) https://www.sid.ir/paper/377789/fa.
Rezai, P., PourKiani, M., Naghshbandi, S. S., & BagherianFarokhAbadi, M. (2021). Prospective research on the development of Iranian women's professional sports based on scenario writing. Contemporary research in sports management, accepted for online publication. (Persian) https://smms.basu.ac.ir/article_5023.html.
RezaiGhadi, M., & Rafie, H. (2021). Examining the applications of future research in public policy making. Policy sphere, 8(27), 85-102. (Persian) https://se.qom.iau.ir/article_681273.html.
RezaiSofi, M., Farahani, A., & Shabani, A. (2017). Environmental analysis of Iranian professional sports. Applied research in sports management, 6(1), 107-118. (Persian) https://arsmb.journals.pnu.ac.ir/article_3962.html.
Rosner, S., & Shropshire, K. (Eds.). (2011). The business of sports. Jones & Bartlett Publishers.
SaedAmeri, M. H., Elahi, A., Afshari, M., & Honari, H. (2016). Developing a model of the effect of paranoia in management on the development of sports. Sports management studies(37), 17-34. (Persian)
Saeidpour, S., & Behboudi, M. (2016). A Practical Guide to ScenarioWizard Software (Developing Organizational Strategies with Scenario Planning Approach). First Edition, Hormozgan: Hormozgan University Publications.
Schwartz, P. (2012). The art of the long view: planning for the future in an uncertain world. Currency. https://www.amazon.fr/Art-Long-View-Planning-Uncertain/dp/0385267320.
ShaholiKohshori, J., Askari, A. R., Nazari, R., & Naghsh, A. R. (2020). Compilation of educational sport strategies in Iran based on scenario. Research in educational sports, 8(21), 223-250. (Persian) https://res.ssrc.ac.ir/article_2080.html.
Shahraki, M., & EsmaeliShazandi, M. R. (2020). Macro analysis of driving factors in the implementation of strategic programs of Iranian sports organizations. Sports management studies, accepted for online publication. (Persian) https://www.sid.ir/paper/1013664/fa.
Strengers, Y., Pink, S., & Nicholls, L. (2019). Smart energy futures and social practice imaginaries: Forecasting scenarios for pet care in Australian homes. Energy Research & Social Science, 48, 108-115. https://doi.org/10.1016/j.erss.2018.09.015.
Thithathan, S. (2022). The effective improvement of professional sports association key performance index to promote economy and society development thailand policy 4.0. Early childhood special education (INT-JECSE), 14(1), 2260-2262. https://www.nesdc.go.th/ewt_dl_link.php?nid=9640.
Zheng, J., & Mason, D. S. (2022). New Media, Digitalization, and the Evolution of the Professional Sport Industry. Frontiers in Sports and Active Living, 221. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fspor.2022.921329/full.
Future studies of Iran's professional sports in the horizon of 2035 based on scenario
Abstract
The purpose of the present study was to study the future of professional sports in Iran in the horizon of 2035 based on a scenario. In this future-research study, a scenario-based approach based on the intuitive logic method has been carried out. Schwartz's eight-step scenario model method was used to design the scenarios. The participants of this research included 31 experts of professional sports in Iran who were selected based on the criteria of expertise and purposeful sampling. Data was collected through interviews and open questionnaires. In order to analyze the data in the interview analysis section using the coding method, to determine the importance and uncertainty from calculating the average index, and in the future-research section using the structural analysis method and the balance analysis of the passing effect with the help of Micmac software and Scenario Wizard was used. Based on the findings, 14 main factors affecting the future of professional sports in Iran lead to the production of 4 key uncertainties: "government ownership in club affairs", "the nature of club management", "women's sports" and "capital". It was "foreign investment" that became the basis of two "prosperity" and "collapse" scenarios. According to the findings, the main conclusion is that the main factors affecting the future of professional sports in Iran include government ownership of clubs, the nature of club management, women's sports, and foreign investment.
Key words: Professional sports, strategic planning, 2035 horizon, future research, scenario writing
[1] . Bruce Coen
[2] . James Dator
[3] . Fraed Plack
[4] . Herman
[5] . Zheng & Mason
[6] . Thithathan
[7] . Lee et al
[8] . Mamo et al
[9] . Devi & Singh
[10] . Moustakas et al
