The four dimensions of health in the content of provincial radio-based health programs (Emphasizing the use and lifestyle of the citizens of Hamadan)
Subject Areas : Communicationnahid saadatsirat 1 , hadi khaniki 2
1 - researcher
2 - researcher
Keywords: type of audience, health dimensions, Socio-economic status, Keywords: health-oriented lifestyle, social health,
Abstract :
Abstract The media has an important and influential role on people's health, and creating a culture of social health and public health by using media content can increase people's awareness in the field of health and social health. The media, due to its unique capabilities, can play an important role in the field of social health as a communication mechanism. In this article, with quantitative content analysis methods, first the content of provincial radio-based health programs in the social health dimension is extracted and analyzed, and then the lifestyle of the people of Hamadan along with their media consumption through a survey method with a statistical sample of 400 Citizens 17 years and older were identified and analyzed. The results obtained from the content analysis show that among the health-oriented programs of the provincial radio, first the social health dimension is prominent and then the mental, physical and spiritual dimensions have the highest frequency and duration, respectively. The results of the survey also show that there is a significant relationship between health-oriented lifestyle and the type of audience of health-oriented radio programs, as well as between health-oriented lifestyle and socio-economic status of individuals.Keywords: health-oriented lifestyle, type of audience, social health, health dimensions, socio-economic status.
بیابانگرد، اسماعیل. (1382). "بررسی برنامه‌های کودک و نوجوان از منظر پرداختن به هویت و بحران هویت"، تهران، مرکز تحقیقات صدا و سیما.
پناهی، مهدی. (1395). "لطفاً اشتباه برداشت نکنید"، نشریه رصد، ویژه‌نامه تحلیلی نظام سلامت مشهد، دوره 31.
پورمقیم، سیدجواد. (1376). "اقتصاد بخش عمومی، تهران"، نشر نی، چاپ پنجم.
ترکمندی، شیرین. (1391). "رابطه برنامه‌های سلامت‌محور سیمای جمهوری اسلامی ایران با رفتارهای بهداشتی از دیدگاه مخاطبان تهرانی"، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، گروه ارتباطات، دانشکده ارتباطات، دانشگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
خانیکی، هادی. (1393). "ارتباطات سلامت؛ زمینه‌ها و دورنمای آن در توسعه"، بازیابی شده از: پایگاه اطلاع‌رسانی هادی خانیکی، 5/8/1395.
شربتیان، محمدحسین. (1395). "درآمدی بر ارتقاء نقش شاخص‌های سلامت اجتماعی خانواده"، مجله انسان‌شناسی و فرهنگ.
دواس، دی.ای. (1385). "پیمایش در تحقیقات اجتماعی"، ترجمه: هوشنگ نائینی، تهران، نشر نی، چاپ هفتم.
رِبر، آرتور. (1390). "فرهنگ روان‌شناسی (توصیفی)"، ترجمه یوسف کریمی و همکاران، تهران، رشد.
رزاقی بهار، علی. (1394). "نقش رسانه در سلامت"، ماهنامه سلامت، تهران، پایگاه خبری تحلیل نواندیش.
کیا، علی‌اصغر. و حسین‌پور، جعفر. (1391). "نقش رسانه‌ها در توسعه سلامت و رفاه اجتماعی"، فصلنامه جامعه، فرهنگ و رسانه، شماره 2، صص. 95-114.
محسنی، منوچهر. (1388). "جامعه‌شناسی پزشکی، تهران"، طهوری، چاپ نهم.
موحد، مجید.، زنجری، نسیبه. و صادقی، رسول. (1389). "تعیین کننده‌های اجتماعی - جمعیتی سبک زندگی ارتقاء دهنده سلامت سالمندان"، دو فصلنامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، دوره 5 (10)، ص. 81.
میرزایی، محمد. و کردزنگنه، جعفر. (1389). "تفاوت‌های جنسی و سنی سبک زندگی سلامت‌محور در شهر تهران"، دوفصلنامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، دوره 5(10)، صص. 110-147.
Cokerham, C. & Ritchey, F. (1997). “Dictionary of Medical Sociology”, Greenwood Press, London. https://www.reference.com/health/social-health-43ba6d0e7cdb4209.
Cockerham, W.C. (1999). “Health and social change in Russia and Eastern Europe”, New York: Routledge.
Larson, J.S. (1996). “the word Helth organization Definition of Healt: socialversus spriual Health”, social Indicators Researcher, Vol. 38, PP. 181-192.
Keyes Corey, L. & Shapiro Adam, D. (2004). “Social Well-Being in the United States: A Descriptive Epidemiology. In Brim, Orville Gilbert; Ryff, Carol D.; and Kessler, Ronald C. (Eds)”, How Healthy Are We? A National Study of Well-Being at Midlife. U.S. University of Chicago Press.
Suruchi, S., Shefner-Rogers, C.L. & Manisha, S. (2006). “The Impact of a Mass Media Campaign on HIV/AIDS Knowledge and Behavior Change in North India: Results from a Longitudinal Study”, Asian Journal of Communication, Vol. 16(3), PP. 231-250.
World Health Organization Publication. (2000). “Primary Prevention of- Substance abuse. A work book for project Operator
_||_
اَبعاد چهارگانه سلامتی در محتوای برنامه های سلامت محور رادیو استانی
(باتأکید برمیزان استفاده و سبک زندگی شهروندان شهر همدان)
چکیده
رسانه ها نقش مهم و تأثیرگذاری بر سلامت مردم دارند و فرهنگ سازی سلامت اجتماعی و بهداشت عمومی با استفاده از محتوای رسانه ای می تواند آگاهی افراد در حوزه بهداشت و سلامت اجتماعی را افزایش دهد. رسانه با توجه به قابلیت های بی نظیرش می تواند به عنوان یک مکانیسم ارتباطی نقش مهمی را در زمینه سلامت اجتماعی ایفا کند. در این مقاله تلاش شده است تا با روش های تحلیل محتوای کمی ابتدا محتوای برنامه های سلامت محور رادیو استانی در بُعد سلامت اجتماعی استخراج و تحلیل شود و سپس سبک زندگی مردم شهر همدان به همراه مصرف رسانه ای آنها از طریق روش پیمایشی با نمونه آماری 400 نفر از شهروندان 17 سال به بالا، شناسایی شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده از تحلیل محتوا نشان می دهد در میان برنامه های سلامت محور رادیو استانی ابتدا بُعد سلامت اجتماعی برجسته است و سپس اَبعاد روانی،جسمی و معنوی به ترتیب بیشترین فراوانی و مدت زمان را به خود اختصاص داده است. نتایج حاصل از پیمایش نیز نشان می دهد بین سبک زندگی سلامت محور و نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی و همچنین بین سبک زندگی سلامت محور و پایگاه اقتصادی – اجتماعی افراد رابطه معناداری وجود دارد.
کلید واژه ها: سبک زندگی سلامت محور، نوع مخاطبان، سلامت اجتماعی،اَبعاد سلامت،پایگاه اقتصادی-اجتماعی.
مقدمه
رسانه همواره در نمایش و معرفی تازه ترین نوآوری های پزشکی،تغییر در رفتارسلامت،تولید اطلاعات سلامت،تولید محتوای سلامت،آموزش سبک زندگی سالم، پزشکی نوین، نقش دارو و درمان در سلامت و بیماری سهیم بوده است. امروزه بُعد اجتماعی سلامت پیچیده ترین و در عین حال بحث انگیز ترین جنبه از سلامت می باشد. سازمان جهانی بهداشت (1948) تندرستی را یکی از مؤلفه های کلیدی سلامت معرفی کرده است، امّا به دلیل فقدان ابزارهای مُعتبر این مفهوم همچنان مورد بحث های زودگذراست. ضرورت پرداختن به سلامت جسمی و روانی به عنوان عاملی در به وجود آوردن و افزایش سطح توسعه در جوامع صنعتی و شهرنشینی ایجاب می کند که رسانه ها به عنوان عامل تأثیرگذار در سلامت اجتماعی بیشترین نقش را در جامعه ایفا کنند. رسانه های ارتباط جمعی قدرت قابل توجهی درساختن اولویت ها دارند،اینکه ما باید به چه مسائلی بیندیشیم. افزایش آگاهی مخاطبان نسبت به بهبود سبک زندگی و اهمیت ارتقاء سلامت در جامعه از اهداف و ضروریاتی است که برنامه های سلامت محور رادیو استانی درتأمین آن نقش بسزایی دارد.
حفظ و ارتقاء سطح سلامت فردی و اجتماعی در هر جامعه ای لازمه هر حرکت و اقدام در برنامه ریزی اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود(پناهی:12،1395). در این میان رسانه های جمعی نقش بی بدیلی یافته اند. مسائل سلامت که در رسانه ها به نمایش گذاشته می شود به سرعت می تواند نگرش مخاطب را تغییر دهد. علاوه برشکل دادن باورها و ادراکات،نمایش های رسانه ای می توانند تولید معنا کنند. رابطه رسانه های جمعی و سلامت یک رابطه دو جانبه است؛از سویی ارتقای سلامت موضوع مهمی برای رسانه ها محسوب می شود و از سوی دیگر حوزه سلامت با توجه به رسالتی که در ارائه اطلاعات دارد به رسانه های جمعی نیازمند است. ارتباطات و سلامت دو حوزه ای هستند که در کنار یکدیگر می خواهند برآگاهی تقویت کننده سلامت فردی و اجتماعی تأثیربگذارند(کیا و حسین پور:111،1391).
ضرورت توجه بیش از پیش به مسئله سلامت در رسانه ها از جمله رادیو استانی ،ارتباط مستقیمی با شناخت هر چه بیشتر این مقوله و اهمیت آن در زندگی امروزی ما دارد. درتعاریف جدید سلامت هم کالای مصرفی و هم کالای سرمایه ای معرفی شده است. به این معنا که فرد علاوه بر مطلوبیت مستقیمی که از مصرف سلامت به دست می آورد به طور غیر مستقیم و از طریق افزایش بهره وری ناشی از افزایش سرمایه سلامت نیز مطلوبیت کسب خواهد کرد(پورمقیم:5،1376). سلامت شرطی ضروری برای ایفای نقش های اجتماعی است و انسان ها در صورتی می توانند فعالیت کامل داشته باشند که هم خود را سالم احساس کنند و هم جامعه آنها را سالم بداند،دو جنبه ای که همیشه ممکن است برهم منطبق نباشند(محسنی:43،1388).
از دهه(1970) به بعد، سلامت به عنوان خروجی الگوی کنش متقابل فرد_ محیط در طول سال های متمادی قلمداد شده است(موحد وهمکاران:81،1389). از طرف دیگر باید گفت اگرچه افراد اغلب در زمینه سبک زندگی خود دست به انتخاب می زندد،اما انتخاب های بسیاری از آنها محدود است. درتنظیم انتخاب های دردسترس،عواملی مانند آموزش،روابط بین فردی و اجتماعی، جامعه پذیری، فردیت، توانایی های جسمی و روانی، عوامل موقعیتی و اهداف نهایی و سایر منابع درگیرند(میرزایی و کُردزنگنه:114،1389).
ضرورت پرداختن به مسئله سلامت در رسانه ها، ارتباط مستقیمی با شناخت هر چه بیشتر این حوزه و اهمیت آن در زندگی امروزی ما دارد. در تعاریف جدید سلامت هم کالای مصرفی و هم کالای سرمایه ای معرفی شده است. به این معنا که رادیو استانی با پرداختن به سلامت اجتماعی نقش مهمی را در ایجاد سبک زندگی جدید انجام می دهد. اتخاذ سبک زندگی سلامت محور این امکان را برای مردم فراهم می آورد که به عنوان یک اقدام پیشگیرانه قدری کنترل شخصی بر سلامت خود داشته باشند. بریا بیشتر مردم سبک های زندگی سلامت محور متضمن تصمیمات ریز و درشت درباره غذا،ورزش،غلبه برفشار روحی،سیگار کشیدن،داروها،خطر تصادفات و وضع ظاهری بدن است. درشرایط کنونی سبکه های زندگی سلامت محور می توانند به عنوان شیوه هایی از زیستن مفهوم پردازی شوند. انتخاب هایی که عموماً افراد سالم سعی دارند از طریق آنها سلامت شان را حفظ کنند یا بهبود بخشند و از بیماری و صدمه بپرهیزند(Cokerham & Ritchey,1997,P:324).
به طور کلی سواد سلامت مجموعه ای از مهارت های فردی،شناختی و اجتماعی است که توانایی و ظرفیت افراد در دستیابی،درک و کاربرد اطلاعات سلامت را تقویت می کند و نیازمند توانایی های شامل مهارت خواندن و نوشتن پایه،سواد شفاهی،توان محاسبه برای عمل در موقعیت های بهداشتی و به کارگیری فناوری برای یافتن اطلاعات مرتبط با سلامتی است. این مهارت ها به افراد کمک می کند تا علاوه بر این بتوانند سلامت خود را حفظ کنند،در تصمیم گیری های درمانی نیز به صورت مؤثر شرکت کنند(ترکمندی:26،1391).
حال با توجه به اهمیت محوری سلامت اجتماعی در زندگی افراد و نقش گسترده رسانه ها در اشاعه و فرهنگ سازی سلامت در اَبعاد مختلف، می توان گفت مسئله اساسی پژوهش حاضر تعیین این نکته است که آیا رسانه استانی صدا می تواند اَبعاد چهارگانه سلامت شهروندان را با اهداف خود منطبق سازد یا در این زمینه نیاز به همسویی بامتوّلیان بهداشت و سلامت جامعه(نهادهای مرتبط با سلامت) دارند؟ دراین میان رسانه استانی تحت تأثیر کدام یک از متغیرهای ساختاری چه نقشی در انتخاب سبک زندگی سلامت محور دارد؟ آیا شهروندان دارای الگوی مشخصی در حوزه رفتارهای سلامت محور هستند؟ آیا سبک زندگی سلامت محور شهروندان با توجه به پایگاه اجتماعی و اقتصادی آنها همان چیزی است که از سوی رادیواستانی اطلاع رسانی شده است؟ رادیو استانی برای مخاطبان به کدامیک از اَبعاد چهارگانه سلامت در محتوای برنامه ها پرداخته است؟
برای پاسخ به این پرسش ها در پژوهش حاضر تلاش شده است تا سبک زندگی سلامت محور افراد شهر همدان با پایگاه اقتصادی و اجتماعی و میزان استفاده از رادیو استانی با روش پیمایشی مورد بررسی قرار گیرد. همچنین تلاش شده است تا در مطالعه ای همزمان با روش تحلیل محتوا، ساختار،نوع و اَبعاد مختلف پیام های سلامت محور در رادیو استانی همدان تحلیل شود تا در تحلیل نهایی بین آنچه رسانه استانی تولید کرده است و آنچه مردم الگو و کنش خود قرار می دهند ارتباط آماری برقرار گردد.
سلامت پدیده ای است که درجه بالایی از به زیستن جسمی،روانی و اجتماعی را شامل می شود و در هر فرهنگی معنا و مفهوم خاصی را به دنبال دارد و از طرفی در هر جامعه ای نیز تا اندازه ای به حس مشترک و فرهنگ آن جامعه از سلامت باز می گردد. مفهوم نسبتاً جدید است که درسال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. سلامت در تعریف کلی سازمان جهانی بهداشت، به رفاه کامل جسمی،روانی و اجتماعی گفته می شود. بنابراین بُعدی از سلامت است که به کیفیت روابط اجتماعی مربوط می شود. (شربتیان:1،1390). «گلد اسمیت»1 سلامت را«ارزیابی رفتارهای معنی دار مثبت و منفی فرد در ارتباط با دیگران» تعریف می کند و آن را یکی از اساسی ترین شاخص های سلامت هر جامعه ای از جمله خانواده معرفی می نماید که منجر به کارایی فرد در خانواده و جامعه خواهد شد(Larson,1996,p:380).
ضرورت توجه و پرداختن به مسئله سلامت در رسانه ها، ارتباط نزدیکی با شناخت هر چه بیشتر این مقوله و اهمیت آن در زندگی امروزی ما دارد. در تعاریف جدید سلامت هم کالای مصرفی و هم کالای سرمایه ای معرفی می شود. به این معنی که فرد علاوه بر مطلوبیت مستقیمی که از مصرف سلامت به دست می آورد به طور غیر مستقیم که ناشی از افزایش سلامت است بهره مندی به دست خواهد آورد(پورمقیم:5،1376).
رسانه ها همواره با معرفی تازه ترین نوآوری های پزشکی موجب تغییر در رفتار سلامت، تولید اطلاعات سلامت، نمایش تصاویر مربوط به سلامت،سبک زندگی،پزشکی،دارو،دوران نقاهت،آشنایی با جدیدترین بیماری ها، اطلاع رسانی سلامت و درمان بیماری ها می شوند. قدرت رسانه ها به گونه ایست که می تواند موجب شکل گیری باورها و ادراکات افراد از سلامت یا بیماری ها شود. این باورها و ادراکات قطعاً رفتار سلامت فرد را تحت تأثیر قرا می دهند. به گزارش کارشناسان حوزه رسانه و سلامت مسائل سلامت که در رسانه ها به نمایش گذاشته می شود به سرعت می تواند نگرش مخاطبان را تحت تأثیر قرار دهد. رسانه ها امروزه ویژگی ها،قابلیت ها و توانمندی های بسیاری دارند. به همین منظور رسانه می تواند به عنوان یک مکانیسم ارتباطی نقش مهمی را در زمینه سلامت ایفا کند. تصاویر،کلام و گفتمان رسانه بر نحوه نگریستن به مسائل مفاهیم و حتی موجودات انسانی تأثیر می گذارد. اینکه ما بیماری و فرد بیمار را چگونه بنگریم کاملاً تحت تأثیر قالب و چهارچوبی است که رسانه با کمک آن بیماری و فرد بیمار را به ما معرفی می کند. فراتر از آن رسانه می تواند ایدئولوژی خود را درچارچوب بندی کردن موضوعات سلامت دخیل سازد یا اینکه صرفاً در راستای تأمین منافع ایدئولوژیک خود، به ارائه اطلاعات سلامت بپردازد. قدرت رسانه ها به گونه ایست که می تواند موجب شکل گیری باورها و ادراکات افراد از سلامت یا بیماری ها شود. این باورها و ادراکات قطعاً رفتار سلامت فرد را تحت تأثیر قرا می دهند. به گزارش کارشناسان حوزه رسانه و سلامت مسائل سلامت که در رسانه ها به نمایش گذاشته می شود به سرعت می تواند نگرش مخاطبان را تحت تأثیر قرار دهد. تصاویر،کلام و گفتمان رسانه بر نحوه نگریستن به مسائل مفاهیم و حتی موجودات انسانی تأثیر می گذارد. اینکه ما بیماری و فرد بیمار را چگونه بنگریم کاملا تحت تأثیر قالب و چهارچوبی است که رسانه با کمک آن بیماری و فرد بیمار را به ما معرفی می کند. فراتر از آن رسانه می تواند ایدئولوژی خود را درچارچوب بندی کردن موضوعات سلامت محور دخیل سازد یا اینکه صرفاً در راستای تأمین منافع ایدئولوژیک خود، به ارائه اطلاعات سلامت بپردازد. البته علاوه تلویزیون و رادیو نقش رسانه های اجتماعی در بستر فراگیری اینترنت امروزه بسیار مهم و تأثیرگذار است. بنابراین در این موارد رسانه دیگر ارزش اطلاع رسانی یا آگاهی دهی ندارد. بلکه صرفاً یک ایدئولوژی خاص را منعکس یا اپیدمی می کند. (رزاقی بهار:2،1394). در عصری زندگی می کنیم که رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی تقریباً بر شئون زندگی ما سایه افکنده اند. هیچ موضوع یا مسئله ای را نمی توان تصور کردکه رسانه درآن نقش نداشته باشند. نقش رسانه به ویژه رادیو درآگاهی بخشیدن و آموزش دادن شهروندی اینگونه برجسته می شود. اگر درگذشته خانواده مهمترین نقش را در کسب آگاهی و ایجاد جامعه ای امن و سالم بر عهده داشت، اکنون رسانه ها با اَبعاد گسترده و فناوری اطلاعات و ارتباطات این نقش را می آفرینند(بیابانگرد:7،1382). درسطح فردی ارتباطات سلامت می تواند آگاهی فرد را از خطرات ممکن افزایش دهد و محرک های ترغیب کننده و مهارت های مورد لزوم را برای کاهش این خطرات فراهم کند. در سطح اجتماعی نیز ارتباطات سلامت می تواند در راه تأثیرگذاری بر دستورالعمل برنامه های جمعی ،حمایت از سیاست ها و برنامه های سلامت،افزایش تغییرات مثبت در محیط اجتماعی،اقتصادی و فیزیکی جامعه، بهبود کیفیت ارائه خدمات اجتماعی،مراقبت های بهداشتی و سلامت جمعی و در نهایت،تشویق به رعایت هنجارهای اجتماعی که برای بهبود کیفیت زندگی و سلامت جامعه مفید هستند،به کار گرفته شود(خانیکی،1393). در اهمیت پایگاه اجتماعی و اقتصادی در سلامت اجتماعی باید گفت هرچه فقر اقتصادی و شرایط نامناسب وضعیت های درآمدی و طبقاتی نامناسب تر باشند. پایگاه اجتماعی و اقتصادی افراد در نتیجه وخیم تر است که این امر باعث می شود سبک زندگی افراد در تمام زمینه ها از جمله سلامت اجتماعی آنان به خطر اُفتد. عواملی که باعث می شوند تغییرات در وضعیت اقتصادی و اجتماعی افراد بر سلامتی مؤثر بگذارد. در سه مقوله مادی،رفتاری، روانی و اجتماعی قرار می گیرند.
توجه جدی به موضوع سلامت و نهادینه کردن سیاست های سلامت از طریق انعکاس و تأثیرگذاری رسانه های دیداری،شنیداری،مکتوب و مجازی می تواند بر روی باورهای اشتباه در مورد سلامتی تأثیر بگذارد و تمیم سازی در زمینه سلامت افراد جامعه را متحوّل سازد تا شاهد مرگ و میر80درصدی در حوزه بیماری های ویروسی نباشیم. واضح است که اگر بخواهیم دلیل مرگ و میرها را دریابیم باید ریشه آن را در عادت غلط غذایی و آگاهی نداشتن از سبک زندگی سلامت محور دانست. قابل توجه است که توجه همزمان ارتباطات و سلامت برای رسیدن به جامعه ای سالم و توسعه یافته از رویکردهای مهم این پژوهش است که تاکنون کمتر در مطالعات به آن پرداخته شده است.
یکی از سازوکارهای اساسی که سلامتی به واسطه آن به شکل اجتماعی ایجاد و تضعیف می شود،انواع سبک های زندگی است. اتخاذ سبک زندگی سلامت محور این امکان را برای مردم فراهم می آورد که به عنوان یک اقدام پیشگیرانه قَدری کنترل شخصی بر سلامت خود داشته باشند. برای بیشتر مردم سبک های زندگی سلامت محورمتضمن تصمیمات ریز و درشت درباره غذا،ورزش،غلبه برفشار روحی،سیگار کشیدن،داروها،خطر تصادفات و وضع ظاهری بدن است. درشرایط کنونی سبکه های زندگی سلامت محور می توانند به عنوان شیوه هایی از زیستن مفهوم پردازی شوند. انتخاب هایی که عموماً افراد سالم سعی دارند از طریق آنها سلامت شان را حفظ کنند یا بهبود بخشند و از بیماری و صدمه بپرهیزند(Cokerham & Ritchey,1997,P:324).
در این میان رسانه های جمعی یکی از متداول ترین بسترهای ارتباطی برای رسیدن به مخاطب انبوه و تلاش برای اصلاح،بهبود و تغییر رفتارها و سبک های زندگی سلامت محور هستند(Suruchi & et al,2006,P:324).
اهداف و پرسش های تحقیق
شناخت محتوای پیام های سلامت محور ارائه شده در رادیو استانی همدان.
شناخت میزان استفاده مردم همدان از پیام های سلامت محور تولید شده در رادیواستانی
شناخت رفتار و عادات سالم مردم همدان براساس میزان دسترسی و تأثیرپذیری آنها از پیام های سلامت محور رادیو استانی.
شناخت میزان همسویی پیام های سلامت محور رادیو استانی با سیاست ها و اهداف رسانه ای.
توزیع اَبعاد سلامت (سلامت جسمانی،سلامت اجتماعی،سلامت رَوانی و سلامت معنوی) در رادیو استانی چگونه است؟
میزان استفاده مخاطبان از برنامه های سلامت محور رادیو استانی و به کارگیری آن در رفتارهای سلامت بخش خود چگونه است؟
برنامه های سلامت محور رادیو استانی تا چه میزان با اهداف و سیاست های رسانه استانی و نیازهای مردم همدان همسویی دارد؟
چه میزان از مردم شهر همدان از سبک زندگی سالم برخوردارند؟
پیشینه پژوهش
نرگس عطریان و همکاران (1399) هدف از پژوهش خود در زمینه «سواد رسانه ای و سلامت اجتماعی: تحلیل روابط شاخص های در میان دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهین شهر» را تحلیل روابط شاخص های سواد رسانه ای با سلامت اجتماعی عنوان کردند. این پژوهش کاربردی و از نوع همبستگی است که به روش پیمایشی انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد بین سطح سواد رسانه ای و میزان سلامت اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. بین ابعاد سطح سواد رسانه ای(آگاهی از اهداف پنهان پیام های رسانه ای دانشجویان، درک محتوای پیام رسانه ای دانشجویان،گزینش آگاهانه پیام رسانه ای دانشجویان،نگاه انتقادی به پیام رسانه ای دانشجویان،گزینش آگاهانه پیام رسانه ای دانشجویان،نگاه انتقادی به پیام رسانه ای دانشجویان و تجزیه و تحلیل پیام رسانه ای و ابعاد سلامت اجتماعی نیز رابطه معنادار وجود دارد.
رضوی و همکارانش(1392) در بررسی خود بر روی مخاطبان 15 سال به بالای تلویزیون در شهر تهران به این نتیجه رشیده اند که مخاطبان با 9/99 درصد تلویزیون را از اولیوت های خود برای دریافت پیام های سلامت می دانند. همچنین براساس نتایج تحقیق، الف) رابطه معنادار معکوسی میان تحصیلات و مشاهده تلویزیون وجود دارد ب) تمایل بینندگان به سمت کارکرد آموزشی و سرگرمی تلویزیون است ج) مخاطبان توجه زیادی به پیام های سلامت از سوی تلویزیون دارند د) 91 درصد ار مخاطبان تلویزیون رضایت خود را از پخش این پیام ها و مفید بودن آنها اعلام نموده اند.
خاشعی و ذکایی(1395) در پژوهشی تحت عنوان«نحوه بازنمایی سبک زندگی سلامت محور در رسانه های گروهی(تحلیل محتوای پیام های سلامت محور تولید شده در چهار رسانه؛رادیو،تلویزیون،وب سایت سلامت نیوز و هفته نامه سلامت) در این تحقیق با روش تحلیل محتوا،پیام های سلامت محور تولید شده در چهار رسانه (رادیو،تلویزیون،وب سایت و هفته نامه) به تفکیک چهار بُعد سلامت(جسمانی،اجتماعی،روانی و معنوی) و با نگاهی تطبیقی بررسی و تحلیل شده است. نتایج به دست آمده در بازه زمانی مورد بررسی یعنی در سال 1392 حاکی از آن است که در هر چهار رسانه مذکور میزان پرداختن به بُعد جسمانی سلامت در رتبه نخست قرار دارد و پس از آن ابعاد «اجتماعی،روانی» و در نهایت بُعد معنوی به ترتیب بیشترین فراوانی و مدت زمان را به خود اختصاص داده اند.
افشارکهن و شرفی(1395) در پژوهش خود با عنوان«وسایل ارتباط جمعی،موقعیت اجتماعی- اقتصادی مخاطبان و برجسته سازی دانش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور» این پژوهش با آزمون رگرسیون چند متغیر و سپس تحلیل مسیر مدل تحقیق،نقش رسانه ها را با حضور سه متغیر کاربردی رسانه ای،احساس نیاز به راهنمایی و موقعیت اجتماعی- اقتصادی دربرجسته سازی سبک زندگی سلامت محور مطالعه کرده است. روش تحقیق در این بررسی کمّی و در قالب پیمایش و پرسشنامه تحقیق تکمیل شده است. براساس نتایج پژوهش رسانه هابا برجسته سازی سبک زندگی سلامت محور دانش مخاطبان را در این زمینه ارتقاء می دهند. البته رسانه های چاپی بیش از رسانه های الکترونیک است و وقوع برجسته سازی نیز در بین مخاطبان از جهت حس نیاز به راهنمایی متفاوت است. همچنین از موقعیت اجتماعی- اقتصادی بالاتر هم حس نیاز به راهنمایی بیشتر را در بین مخاطبان برمی انگیزد و هم میزان کاربرد رسانه را افزایش می دهد. حاصل چنین اختلافی تفاوت در برخورداری از دانش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور است.
چارچوب نظری پژوهش
مطالعه حاضر برای یافتن تحلیل ها و شاخص های اصلی از رویکرد نظری«کارکردهای رسانه» و «سبک زندگی سلامت محور» استفاده کرده است.در این ارتباط آنچه موضوع اصلی مطالعات سلامت اجتماعی و سبک زندگی سلامت محور است،الگوی نظری ارائه شده از سوی«ویلیام کاکرها» است. الف) مدل نظری کاکرهام«سبک زندگی سلامت محور است. او این سبک زندگی را الگوهای تجمعی می داند، از رفتار مرتبط با سلامت مبتنی بر انتخاب های ممکن برای افراد،بنابر فرصت هایی که در زندگی دارند. این رفتارها که سلامت افراد را تحت تأثیر قرار می دهند به گونه ای مثبت یا منفی کنش های تصادفی افراد نیستند بلکه الگوهای قابل شناختی از فعالیت های ویژه برای گروه ها،موقعیت های اجتماعی و جوامع را تشکیل می دهند(Cockerham,1999,P:53). از نظر «کاکرهام» سبک زندگی سلامت محور به عنوان الگوهای جمعی از رفتارهای مرتبط با سلامتی براساس انتخاب هایی از گزینه های در دسترس مردم تعریف شده است که با فرصت های زندگی آنها مطابقت دارد. براساس الگوی نظری کاکرهام2متغیّرهای عوامل ساختاری از یک سو فرصت های زندگی را می سازند و از سوی دیگر زمینه اجتماعی شدن و تجارب مختلف را برای افراد ایجاد می کنند. مدل ترسیم شده توسط «کاکرهام» نشان می دهد کنش متقابل بین انتخاب ها و فرصت های زندگی،تمایلات افراد را به عمل ایجاد می کند. ب) نظریه دیگر استفاده شده در مطالعه حاضر نظریه«سلامت اجتماعی» کییز است. وی «سلامت اجتماعی» را ارزیابی و شناخت فرد از چگونگی عملکردش دراجتماع و کیفیت روابطش باافراد دیگر،نزدیگان و گروه های اجتماعی که وی به عنوان عضوی از آنهاست تعریف می کند. وی بر این اساس مُدل پنج عاملی خویش را مطرح می کند که در آن پنج عامل: انسجام ،پذیرش، شکوفایی، مشارکت و انطباق اجتماعی، شاخص های سلامت را تشکیل می دهند. وی بُعد سلامت روانی و اجتماعی را نشانه کارکرد مثبت می خواند و می گوید اگر فرد شرایط دو بُعد سلامت احساسی(احساس خوب و رضایت از زندگی ) و بُعد کارکرد مثبت را داشته باشد، از سلامت روانی برخوردار است. وی مدل پنج بُعدی قابل سنجش از ابعاد سلامت اجتماعی را ارائه می دهد که طبق این ابعاد فرد سالم از نظر اجتماعی زمانی عملکرد خوبی دارد که اجتماع را به صورت یک مجموعه معنادار،قابل فهم و دارای نیروهای بالقوه برای رشد و شکوفایی بداند. احساس کند که متعلق به گروه های اجتماعی خود است و خود را در اجتماع و پیشرفت آن سهیم بداند. این مقیاس با مقیاس های سلامت اجتماعی در سطح بین فردی(مثل پرخاشگری و حمایت اجتماعی) و سطح اجتماعی(مثل فقر و جایگاه اجتماعی) تفاوت دارد(Keyes & Shapir,2004P:326).
روش شناسی پژوهش
در این پژوهش برای رسیدن به تحلیلی جامع در زمینه سبک زندگی سلامت محور مبتنی بر سلامت اجتماعی از دو روش کمی تحلیل محتوای کمی و پیمایش به طور پیوسته استفاده شد. برای انجام پژوهش نیاز به تحلیل محتوای برنامه های سلامت محور رادیو استانی بود به منظور تطبیق نتایج به دست آمده از تحلیل ساختار و محتوای برنامه های سلامت محور رادیواستانی با میزان تأثیر رسانه های جمعی بر دانش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور شهروندان با تأکید بر سلامت اجتماعی استفاده شده است. ابتدا محتوای برنامه های سلامت محور رادیو استانی تحلیل کمی شد و برای اطلاع از میزان از پیام های سلامت محور و مصرف رسانه ای شهروندان شهر همدان ازپیمایش برای جمع آوری اطلاعات استفاده شد. بنابراین این پژوهش رویکردی تبیینی دارد. مراحل روش تحلیل محتوا و پیمایش در ادامه ارائه می شود:
1)تحلیل محتوا: برای استخراج ساختار،حجم و اَبعاد پیام های سلامت محور رادیو استانی ابتدا مقوله ها و زیر مقوله هایی مرتبط با اهداف و پرسش های پژوهش طراحی شد و سپس شاخص ترین برنامه های سلامت محور رادیو استانی انتخاب شد.سپس از نتایج به دست آمده از این مطالعه برای طراحی سؤالات پرسشنامه (پیمایش) بهره گیری شد. جامعه نمونه این پژوهش 30 برنامه سلامت محور به مدت 36 هفته سال 1400 بوده است. ابتدا با روش نمونه گیری هدفمند روزهای پخش برنامه های سلامت محور انتخاب شده اند و سپس برنامه های سلامت محور که زمان پخش آنها بیشتر از 30 دقیقه بود مورد تحلیل قرار گرفت.
2) پیمایش: به منظور دست یافتن به میزان مصرف برنامه های سلامت محور رادیو استانی مردم شهر همدان و همچنین شناسایی باورها و رفتارهای مرتبط با سبک زندگی سلامت محور، نظرسنجی با نمونه ای 400 نفری از شهروندان شهر همدان و براساس نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای از برنامه های سلامت محور رادیو استانی تولید شده و همچنین شاخص های مربوط به سبک زندگی سلامت محورآنها استخراج شد و در نهایت مورد تحلیل آماری قرار گرفت.
تعاریف نظری پژوهش
سلامت. سلامت آن چیزی است که باعث می شود احساس کنید که هم اکنون بهترین زمان در تمام طول سال است. در تعریف سلامت از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی(WHO) نکات زیرآمده است: 1-عدم بیماری و عدم معلولیّت و ناتوانی که به تنهایی نمی تواند به معنای سلامت یا تندرستی باشد. 2-علاوه بر عدم بیماری و ناتوانی، باید انسان از یک حالت رفاه و آسایش در جنبه های جسمی،روانی و اجتماعی بهره مند باشد تا بتوان گفت از سلامت برخوردار است(62،2000).
سلامت اجتماعی3. عبارت است از «کمیّت و کیفیت تعامل فرد با اجتماع به منظور ارتقاء رفاه آحاد جامعه». نتیجه نهایی این تعامل ارتقای،امنیت اجتماعی،کاهش فقر و بی عدالتی است و نقطه مقابل آن افزایش ها ناهنجاریهای اجتماعی می باشد، تعامل با دیگران به صورت فردی و گروهی است،توانایی آدمی برای بهره بردن از ظرفیت اجتماع و حمایت گری آن در مواقع نیاز و همچنین توانایی اش برای انطباق با شرایط مختلف اجتماعی تعریف می شود(Cockerham,1999,P:53).
سلامت روانی4.سلامت روان یعنی اینکه فرد ضمن داشتن عملکرد موفق و عالی از نظر تفکر،خلق و خو و رفتار،فعالیت های مفیدی در جامعه داشته باشد،روابط مثبت با دیگران برقرار کند،بامشکلات و استرس های زندگی کنار بیاید و توانایی کمک به دیگران را داشته باشد.از دیگر ویژگی های این نوع سلامت عبارتند از: واقع بینی،توانایی لذت بردن از زندگی،تعادل درزندگی،داشتن انعطاف پذیری،توانایی مُدارا با استرس ها،مسئولیت پذیری(رِبر،ترجمه کریمی:544،1390).
سلامت معنوی5. معنویت حالتی است که در آن اُمید و آرامش را تجربه می کنیم. ارتباط با خدا مهمترین اصل برای تأمین سلامت روانی است. مطالعات نشان داده اند که گرایش های معنوی قوی و نگرش مثبت موجب افزایش سلامت می شوند.
سبک زندگی سلامت محور6. الگوهای تجمعی رفتارهای مرتبط با سلامت هستند که بر اساس انتخاب از گزینه های دردسترس افراد با توجه به فرصت های زندگی شان بنا نهاده شده اند. این فرصت ها شامل تأثیرات جنس،سن،نژاد و قومیت و دیگر متغیرهایی هستند که بر انتخاب های سبک زندگی تأثیر می گذارند(میرزایی و کُردزنگنه:128،1389).
سلامت جسمانی7. سلامت جسمانی را می توان به عنوان وضعیتی از سلامت عمومی تعریف کرد که در آن فرد قادراست تمام فعالیت های روزمره خود را بدون مشکل انجام دهد.
تعاریف عملیاتی
در این مطالعه برای اجرایی کردن مفاهیم اصلی و نظری تحقیق 43 سؤال بسته در قالب پیمایش و یک پرسشنامه طراحی شد و در سطح شهر همدان به تعداد 400 نفر از شهروندان مورد پرسش قرار گرفتند. همچنین به منظور انجام آزمون های همبستگی بسیاری از متغیرهای تحقیق به شیوه های نظامند دسته بندی و ادغام و توسط نرم افزار spss به شیوه ای روشمند و در قالب چهار مقوله اصلی رده بندی شد.
چهار مقوله اصلی شاخص سازی شده عبارتند از:«پایگاه اقتصادی-اجتماعی»؛«سبک زندگی سلامت محور»؛ «شیوه مصرف «پیام های سلامت محور» و «میزان استفاده از پیام های سلامت محور» که نتایج نشان می دهد:
برای مقوله پایگاه اقتصادی و اجتماعی،پاسخگویان براساس میزان برخورداری از امکانات زندگی به 5 گروه(پایگاه بالا،پایگاه متوسط به بالا،پایگاه متوسط،پایگاه متوسط به پایین،پایگاه پایین)تفکیک شدند. برای مقوله سبک زندگی سلامت محور،پاسخگویان به 5 دسته یعنی(سبک زندگی سالم،سبک زندگی تاحدودی سالم، سبک زندگی نیمه سالم،سبک زندگی تاحدودی ناسالم،سبک زندگی ناسالم) تفکیک و از یکدیگر متمایز شدند؛برای مقوله مصرف رسانه ای نیز پاسخگویان به 3 دسته شامل(مخاطب فعال،مخاطب غیر فعال و غیر بیننده) از یکدیگر متمایز شدند و در نهایت برای میزان مصرف رسانه ای پاسخگویان به 3 دسته شامل(مصرف کم،مصرف متوسط و مصرف زیاد) از یکدیگر متمایز شدند. قابل ذکر است که برای تفکیک و هم ارزسازی مقوله ها و شاخص های تحقیق از دیگاه صاحب نظران استفاده شد و برای استانداردسازی و هم ارزسازی امتیازها مورد توجه قرار گرفت. به این وسیله گویه هایی با اَبعاد نابرابر،همتراز شدند.
یافته های پژوهش
الف) بخش تحلیل محتوای برنامه های سلامت محور رادیو استانی
دانش ارتباطات سلامت در حال تحول است و به نحو فزاینده ای به حوزه مهم و برجسته ای در بخش فردی و اجتماعی تبدیل می شود. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی از سلامتی و متذکر شدن سلامت های چهارگانه که شامل سلامت اجتماعی،جسمی،روانی و معنوی می شود، در پژوهش حاضر نیز برای تحلیل حوزه های سلامت از سوی رادیواستانی هر چهار بُعد مورد توجه و آزمون قرار گرفت.
جدول1. توزیع درصد میزان موضوعات برنامه ها به تفکیک اَبعاد چهارگانه سلامت محور
اَبعاد حوزه های سلامت | سلامت اجتماعی | سلامت روانی | سلامت جسمی | سلامت معنوی |
پزشکی اجتماعی | 5/57 | 5/65 | 4/58 | 1/66 |
پزشکی پیشگیری | 12 | 5/11 | 2/17 | 5/10 |
پزشکی خانواده | 5/16 | 5/10 | 1/12 | 1/10 |
پزشکی روان | 1 | 5/0 | 1/0 | 1/2 |
توزیع حوزه های سلامت محور برنامه های رادیو استانی در ابعاد مختلف سلامتی
نتایج جدول 1. در میان ابعاد چهارگانه سلامت،بیشترین حوزه های سلامت(پزشکی اجتماعی،پیشگیری،خانواده و روان) به بُعد سلامت اجتماعی (بین 67 تا 76 درصد) معطوف بوده است و در این میان،بیشترین حجم پرداخت متعلق به بُعد پزشکی اجتماعی در رادیو استانی(با 57 درصد) و سپس سلامت روانی (65درصد) بوده است. همچنین کمترین حوزه سلامت محور که در رادیو استانی به آن پرداخته شده است معطوف به بُعد سلامت جسمی بوده که از میان حوزه های سلامت محور رادیو استانی،پزشکی اجتماعی به ترتیب به بُعد سلامت روان،سلامت معنوی،سلامت جسمی و سلامت اجتماعی پرداخته است. در بُعد سلامت اجتماعی نیز پشکی اجتماعی و پزشکی خانواده بیشتر از دیگر حوزه های سلامت پرداخته شده اند. به نظر می رسد اختلاف قابل توجهی که در میزان پرداختن به بُعد سلامت روان و معنوی دیده می شود،حاکی از پررنگ بودن رویکرد روان و معنویت سلامت در جامعه و فقدان آگاهی های لازم از تأثیرات ابعاد دیگر سلامت(اجتماعی و جسمی) بر ارتقای سلامت فرد و جامعه است.
جدول شماره2. توزیع درصد گروه سنی مخاطبان به تفکیک ابعاد چهارگانه سلامت محور
اَبعاد گروه سنی | سلامت اجتماعی | سلامت روانی | سلامت جسمی | سلامت معنوی |
نوجوانان | 83 | 81 | 7/75 | 7/65 |
جوانان | 2 | 8/2 | 2/8 | 1/8 |
بزرگسالان | 2 | 1/3 | 8/2 | 1/13 |
توزیع گروه سنی مخاطبان به تفکیک ابعاد چهارگانه سلامتی
نتایج جدول2. نشان می دهد که هدف گیری هر سه گروه سنی(نوجوان،جوان،بزرگسالان) با اختلاف به نسبت زیادی معطوف به سلامت اجتماعی است(بین 65 تا83 درصد). نتایج نشان می دهد که گروه سنی جوانان و بزرگسالان به دلیل توالی و نزدیک بودن در اصول برنامه سازی رادیو استانی ،وضعیت های مشابهی دارند. در واقع بیشترین توجه و اهتمام در برنامه سازی شامل این دو گروه سنی است که معطوف به سلامت جسمی و معنوی است و در این دو رده سنی از سلامت اجتماعی و سلامت روانی به هر دلیلی کمتر پرداخته شده است. درگروه سنی نوجوانان نیز «سلامت اجتماعی» و « سلامت روانی» بیشتر از دو بُعد دیگر سلامت یعنی سلامت جسمی و سلامت معنوی در برنامه های سلامت محور رادیو استانی پرداخته شده است.
جدول3. توزیع درصد رویکردهای رادیو استانی به تفکیک ابعاد چهارگانه سلامت محور
اَبعاد رویکردهای سلامت | سلامت اجتماعی | سلامت روانی | سلامت جسمی | سلامت معنوی |
رویکرد پیشگیری | 42 | 4/41 | 6/61 | 32 |
رویکرد درمانی | 36 | 5/37 | 2/17 | 46 |
رویکرد مراقبتی | 31 | 3/30 | 5/50 | 21 |
توزیع رویکردهای رادیو استانی به تفکیک اَبعاد چهارگانه سلامتی
رویکردهای پیشگیرانه بودن و درمان محوری و رویکرد مراقبتی جزء رویکردهایی است که در برنامه های سلامت محور رادیو استانی جزء اهداف برنامه سازی بوده که بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اهمیت این موضوع تا جایی است که در تمامی سیاست ها و برنامه ریزی های کلان کشور اولویت داشتن رویکرد پیشگیرانه بر درمان محورتأکید شده است. هرچند رویکرد پیشگیرانه در رادیو استانی در اولویت برنامه سازی قرار دارد،انتظار می رود که رادیو استانی با توجه به ضریب دسترسی آسانی که در میان مخاطبان دارد و با توجه برنامه ریزی هایی که در رادیو استانی برای آن ترسیم شده است(در سیایت های کلی شبکه استانی نسبت 80 درصد رویکرد پیشگیرانه و 20 درصد رویکرد درمان محور پیش بینی شده است، لذا این می طلبد که رویکرد پیشگیرانه با شتاب بیشتری به ویژه در رادیو استانی ادامه یابد.
ب) نتایج پیمایش
1.توزیع پاسخگویان براساس سبک زندگی سلامت محور،پایگاه اقتصادی و اجتماعی،میزان استفاده
یافته های این پژوهش نشان می دهد که تنها 8 درصد از پاسخگویان شهر همدان دارای سبک زندگی «سالم» بوده اند و حدود 35 درصد نیز از سبک زندگی «تا حدودی سالم» برخوردارند. دیگر یافته های حاصل از همگون سازی های صورت گرفته،حاکی از آن است که بیش از یک پنجم پاسخگویان(1/11 درصد) در پایگاه اجتماعی و اقتصادی» «بالا» و حدود 10 درصد از آنان در پایگاه اجتماعی و اقتصادی «پایین» قرار دارند.
2. رابطه متغیرهای پژوهش
جدول 4. نتایج آزمون پیرسون برای اندازه گیری رابطه میان متغیرهای اصلی
نام متغیر | میزان استفاده | سبک زندگی سلامت محور | پایگاه اقتصادی و اجتماعی | |
نحوه و میزان استفاده | ضریب پیرسون | 1 | 161/0 | 141/0 |
سطح معناداری |
| 000/0 | 000/0 | |
سبک زندگی سلامت محور | ضریب پیرسون | 1 | 101/0 | |
سطح معناداری | ||||
پایگاه اقتصادی و اجتماعی | ضریب پیرسون |
| 000/0 | |
| ||||
سطح معناداری | ||||
آزمون ضریب پیرسون جهت اندازه گیری روابط متغیرهای اصلی
نتایج جدول 4. حاصل از آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد که میان متغیرهای پژوهش ارتباط معناداری وجود دارد. نتایج به دست آمده حاکی است که بین سبک زندگی سلامت محور و میزان استفاده رابطه ای با شدت 18/0 در سطح معناداری 000/0 مشاهده می شود. این محاسبه نشان دهنده آن است که با اطمینان 99 درصد میان دو متغیر ارتباط آماری معناداری وجود دارد. علاوه براین،رابطه مثبت و معناداری نیز بین میزان استفاده از برنامه های رادیو استانی در حوزه سلامت محور و پایگاه اجتماعی و اقتصادی مشاهده شده است. ضریب پیرسون با شدت 151/0 و درسطح معناداری 000/0 نشان از وجود رابطه مثبت و معنادار میان دو متغیر درسطح بسیار بالای احتمال(99 درصد9 دارد. همچنین رابطه مثبت و معنادار میان سبک زندگی سلامت محور و پایگاه اجتماعی و اقتصادی به چشم می خورد. این رابطه نیز با اطمینان 99 درصد در سطح بسیار بالای آماری 000/0 مورد تأیید قرار گرفته است.
جدول5. آزمون مقایسه میانگین متغیرهای پژوهش
آزمون متغیر | گروه ها | میانگین | T | درجه آزادی | سطح معناداری |
نوع استفاده از رادیو استانی | مرد | 67/6 | 108/0 | 323 | 713/0 |
زن | 70/6 | ||||
میزان استفاده از رادیو استانی | مرد | 6/11 | 05/0 | 383 | 130/0 |
زن | 2/12 | ||||
سبک زندگی سلامت محور | مرد | 6/0 | 13/0 | 631 | 000/0 |
زن | 1 | ||||
پایگاه اقتصادی و اجتماعی | مرد | 04/2 | 040/0 | 643 | 008/0 |
زن | 15/2 | ||||
شاخص توده بدنی | مرد | 71/14 | 050/0 | 643 | 008/0 |
زن | 03/17 |
آزمون مقایسه میانگین متغیرهای پژوهش
نتایج جدول5. آزمون مقایسه میانگین ها نشان می دهد بین دوگروه مردان و زنان از نظر نوع استفاده و پایگاه اقتصادی و اجتماعی تفاوت معناداری مشاهده نشده است اما به لحاظ سبک زندگی سلامت محور،مردان از میانگین بهتری نسبت به زنان برخوردار بوده اند و تفاوت میانگین این دو گروه جنسیتی در سطح معناداری 000/0 بوده است. در نتیجه می توان گفت مردان به دلایل متعددی چون وضعیت مالی،تحرّک و فعالیت های فیزیکی در خارج از منزل،همچنین انجام فعالیت های ورزشی بیشتر نسبت به زنان از رفتارها و سبک زندگی سالم تری برخوردار هستند و زنان به دلایل مختلفی مانند تحرّک کمتر و ماندن در منزل و به تبع دریافت کالری بیشتر وهمچنین نداشتن فراغت لازم برای رسیدگی به خود به دلیل رسیدگی به فرزندان و انجام کارهای منزل، هم در شاخص سبک زندگی سلامت محور و هم در شاخص توده بدنی دارای میانگین بالاتر و ناسالم تری هستند.
جدول 6. توزیع نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی برحسب پایگاه اقتصادی و اجتماعی
پایگاه
میزان استفاده | پایگاه اقتصادی و اجتماعی | مجموع | |||||||||||
پایین | متوسط پایین | متوسط | متوسط بالا | بالا | |||||||||
تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | ||
نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی | مخاطب فعال | 30 | 47 | 51 | 34 | 111 | 50 | 115 | 51 | 112 | 5/50 | 353 | 7/46 |
مخاطب منفعل | 7 | 5/10 | 7 | 5 | 13 | 6 | 5 | 2 | 1 | 5/0 | 27 | 6/3 | |
غیر مخاطب | 10 | 5/20 | 57 | 37 | 22 | 57 | 60 | 24 | 61 | 5/27 | 200 | 5/26 | |
مجموع | 58 | 100 | 127 | 100 | 104 | 100 | 103 | 100 | 177 | 100 | 701 | 100 | |
ضریب گاما | 41/0 | سطح معناداری | 033/0 | ||||||||||
مقایسه نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی درپایگاه های اقتصادی و اجتماعی مختلف
نتایج جدول6.براساس نتایج به دست آمده از این مطالعه،حدود 50 درصد از افراد از افراد با پایگاه اقتصادی و اجتماعی بالا و 51 درصد از افراد پایگاه اجتماعی و اقتصادی متوسط به بالا،مخاطبان فعال برنامه های سلامت محور رادیو استانی هستند. در حالیکه افراد دارای پایگاه پایین و متوسط به پایین این نسبت به ترتیب به 47 و 35 درصد کاهش می یابد. از سوی دیگر 5/27 درصد از پاسخگویان از پایگاه بالا،شنونده برنامه های سلامت محور رادیو استانی نیستند و این نسبت در پایگاه پایین،به ترتیب 20 و 38 درصد است. در مجموع ضریب محاسبه گاما در سطح معناداری 033/0 نشان می دهد که ارتباط معناداری میان نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی و پایگاه اقتصادی و اجتماعی آنها وجود دارد.
جدول7. توزیع نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی برحسب سبک زندگی سلامت محور
سبک زندگی
میزان استفاده رسانه ای | سبک زندگی سلامت محور | مجموع | |||||||||||
سالم | تاحدودی سالم | نیمه سالم | تاحدودی ناسالم | ناسالم | |||||||||
تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | ||
نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی | مخاطب فعال | 47 | 5/70 | 117 | 6/50 | 144 | 5/24 | 21 | 1/31 | 1 | 2/22 | 353 | 8/47 |
مخاطب منفعل | 0 | 0 | 20 | 5/4 | 15 | 5/4 | 1 | 5/1 | 0 | 0 | 27 | 6/3 | |
غیر مخاطب | 13 | 3/18 | 11 | 8/22 | 117 | 31 | 32 | 2/44 | 3 | 6/55 | 200 | 3/26 | |
مجموع | 61 | 100 | 250 | 100 | 177 | 100 | 65 | 100 | 5 | 100 | 701 | 100 | |
ضریب گاما | 16/0 | سطح معنی داری | 000/0 | ||||||||||
مقایسه نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی با سبک های مختلف زندگی سلامت محور
نتایج جدول7. نشان می دهد که حدود 70 درصد افرادی که سبک زندگی سالم داشته اند از مخاطبان فعال برنامه های سلامت محور رادیو استانی بوده اند در حالیکه نزدیک به 10 درصد این افراد از مخاطبان فعال برنامه های سلامت محور رادیو استانی نبوده اند. نکته جالب توجه این است که تمامی افراد برخوردار از سبک زندگی سالم یا مخاطب فعال بوده اند یا اصلاً در رده مخاطبان نبوده اند. از این رو هیچ یک از پاسخگویان این گروه در رده مخاطبان غیر فعال جا نگرفتند. همچنین نزدیک به دوسوم افراد برخوردار از سبک زندگی ناسالم جزء افرادی بوده اند که مخاطب برنامه های سلامت محور رادیو استانی نبوده اند. این موضوع از طریق ضریب«گاما» درسطح معناداری 000/0 نشان می دهد که ارتباط مستقیمی بین نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی و سبک زندگی سلامت محور وجود دارد. به طوریکه افراد دارای سبک زدگی سالم،بیش از دیگران مخاطبان فعال برنامه های سلامت محور رادیو استانی می باشند.
جدول 8. توزیع سبک زندگی سلامت محور بر حسب پایگاه اقتصادی و اجتماعی
پایگاه اقتصادی و اجتماعی
سبک زندگی سلامت محور | پایگاه اجتماعی و اقتصادی | مجموع | |||||||||||
پایین | متوسط پایین | متوسط | متوسط بالا | بالا | |||||||||
تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | ||
سبک زندگی سلامت محور | سالم | 3 | 5 | 17 | 12 | 11 | 8/4 | 15 | 4/6 | 15 | 12 | 64 | 8 |
تاحدودی سالم | 18 | 31 | 27 | 5/16 | 87 | 37 | 91 | 40 | 81 | 37 | 246 | 8/33 | |
نیمه سالم
| 18 | 5/30 | 50 | 4/32 | 73 | 1/30 | 53 | 5/20 | 41 | 18 | 177 | 8/24 | |
تاحدودی ناسالم | 5 | 5/7 | 10 | 5/13 | 1 | 8/3 | 10 | 2 | 10 | 1 | 65 | 5/8 | |
ناسالم | 1 | 2 | 1 | 3/1 | 0 | 0 | 2 | 1 | 0 | 0 | 5 | 6/0 | |
مجموع | 58 | 100 | 128 | 100 | 103 | 100 | 102 | 100 | 177 | 100 | 701 | 100 | |
ضریب گاما | 16/0 | سطح معنی داری | 020/0 | ||||||||||
مقایسه میزان سبک زندگی سلامت محور در پایگاه های اقتصادی و اجتماعی مختلف
جدول8. یافته های پژوهش نشان می دهد که 37 درصد از افراد پایگاه بالا و 40 درصد از افراد پایگاه متوسط به بالا؛ سبک زندگی تاحدودی سالم داشته اند درحالیکه درپایگاه پایین و متوسط به پایین، این میزان به ترتیب 31 و 5/17 درصد کاهش یافته است. هیچ یک از پاسخگویان پایگاه بالا،سبک زندگی پرخطر نداشته اند و 17 درصد آنان نیز سبک زندگی نیمه سالم داشته اند درحالیکه 5/30 درصد از پاسخگویان پایگاه پایین از سبک زندگی نیمه سالمی برخوردار بوده اند. ضریب محاسبه شده گاما در سطح معناداری 16/0 نشان می دهدکه ارتباط مستقیمی میان پایگاه اقتصادی و اجتماعی و سبک زندگی سلامت محور افراد وجود دارد. به عبارت دیگر افراد دارای پایگاه اجتماعی و اقتصادی بالاتر،سبک زندگی سالم تری در مقایسه با پایگاه های پایین تر هستند.
جدول 9.مقایسه میزان استفاده از برنامه های سلامت محور رادیو استانی به تفکیک پایگاه اقتصادی و اجتماعی
پایگاه اقتصادی و اجتماعی
میزان استفاده | پایگاه اجتماعی و اقتصادی | مجموع | |||||||||||
پایین | متوسط پایین | متوسط | متوسط بالا | بالا | |||||||||
تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | ||
میزان استفاده از برنامه های سلامت محور رادیو استانی | خیلی کم | 3 | 7/0 | 5 | 5/5 | 1 | 5/0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 11 | 5/1 |
کم | 5 | 11 | 9 | 8/9 | 11 | 7/7 | 5 | 1/4 | 0 | 0 | 23 | 3/6 | |
متوسط | 9 | 10 | 10 | 6/11 | 14 | 5/7 | 2 | 5/7 | 2 | 8/1 | 55 | 2/13 | |
زیاد | 11 | 33 | 20 | 5/21 | 37 | 2/24 | 25 | 21 | 17 | 1/31 | 153 | 5/25 | |
خیلی زیاد | 7 | 15 | 16 | 2/27 | 40 | 7/25 | 53 | 1/44 | 27 | 8/44 | 175 | 2/30 | |
مجموع | 40 | 100 | 81 | 100 | 125 | 100 | 115 | 100 | 57 | 100 | 351 | 100 | |
ضریب گاما | 27/0 | سطح معنی داری | 000/0 | ||||||||||
مقایسه میزان استفاده از برنامه های سلامت محور رادیو استانی در پایگاه های اجتماعی و اقتصادی مختلف
جدول 9. نتایج به دست آمده از این مطالعه نشان می دهد که افراد پایگاه بالا و متوسط به بالا از برنامه های سلامت محور رادیو استانی به میزان خیلی کم استفاده کرده اند. همچنین حدود 45 درصد افراد از پایگاه بالا،برنامه های سلامت محور رادیو استانی را خیلی زیاد و 30 درصد زیاد دنبال می کردند. در حالیکه فقط 15 درصد افراد از پایگاه پایین برنامه های سلامت محور رادیو استانی را خیلی زیاد دنبال می کردند. بنابراین می توان گفت میزان استفاده از برنامه های سلامت محور رادیو استانی به میزان کم نشان دهنده آن است که 11 درصد از افراد پایگاه پایین و 9 درصد از افراد پایگاه متوسط به پایین از برنامه های سلامت محور رادیو استانی به شکل کمی استفاده می کنند این درحالیست که هیچ یک از افراد پایگاه بالا در چنین وضعیتی قرار نداشتند. میزان ضریب گاما نیز حاکی از آن است که بین میزان استفاده از برنامه های سلامت محور رادیو استانی و پایگاه اقتصادی و اجتماعی افراد ارتباط معناداری وجود دارد.
مدل مفهومی پژوهش
برای رسیدن به مدل مفهومی پژوهش براساس یافته های روش تحلیل محتوا کمی-توصیفی و پیمایش از تحلیل مسیر استفاده کرده ایم. تحلیل مسیر روشی برای مطالعه تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم متغیرهایی است که برخی به عنوان«علت» و برخی دیگر به عنوان«معلول» به کار می روند. تحلیل مسیر در مدل هایی به کار می رود که بر مبنای دانش نظری تدوین شده اند. به عبارت دیگر تحلیل مسیر برای آزمون مدل های علّی به کار می رود و لازمه تنظیم مدلی به صورت نمودار علّی است که به ما کمک می کند تا بدانیم در پی چه چیزی هستیم. معمولاً در تحلیل مسیر از رگرسیون استفاده می شود از این رو می توان میزان مناسب بودن مدل را ارزیابی و با استفاده از وزن بتا(که در تحلیل مسیر ضریب مسیر خوانده می شود) مقدار اثر هر متغیر را تعیین کرد. علاوه براین ،تحلیل مسیر ما را قادر می سازد که به ساز و کار اثر متغیرا بریکدیگر پی ببریم؛ و اینکه اثر هر متغیر تا چه حد مستقیم و تا چه حد غیر مستقیم است. به این ترتیب تحلیل مسیر به طریقی قابل فهم و ساده اطلاعات زیادی را درباره فرایندهای علّی فراهم می آورد(دواس:222:1385).
تحلیل مسیر نوع مخاطبان رادیو استانی و سبک زندگی سلامت محور افراد در شهر همدان
پژوهش حاضر به دنبال تبیین این موضوع بوده است که آیا رادیو استانی همدان با تولید برنامه های سلامت محور توانسته است برروی سبک زندگی سلامت محور مثل نوع تغذیه،ورزش،تفریحات مفرّح،عدم رفتارهای خشونت آمیز و سایر موارد سلامتی مخاطبان این رادیو استانی تأثیربگذارد. همچنین این تأثیرگذاری روی کدامیک از پایگاه های اقتصادی و اجتماعی شهروندان به عنوان مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی بیشتراست؟ آیا شخصی که دسترسی بیشتری به رادیو استاین دارد،از سبک زندگی سالم تری برخوردار است؟ آیا برنامه های سلامت محور رادیو استانی با رویکردهای رسانه ای منطبق است؟ همچنین برنامه های سلامت محور رادیو استانی با اقدامات و رویکردهای رسانه ای همخوانی دارد؟
نتایج کلی به دست آمده نشان می دهد که متغیر میزان استفاده از برنامه های سلامت محور رادیو استانی با 32/0 درصد مهم ترین پیش بینی کننده سبک زندگی سلامت محور است. پس از متغیر «میزان استفاده از پیام های سلامت محور رادیو استانی» به ترتیب متغیرهای «پایگاه اجتماعی و اقتصادی» با 21/0 درصد و «نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی » با 13/0 درصد بیشترین تءثیر را بر روی متغیر «سبک زندگی سلامت محور» داشته اند. همچنین نتایج دیگر پژوهش نشان می دهد که نه تنها بین سبک های زندگی سلامت محور و پایگاه اقتصادی و اجتماعی افراد رابطه معناداری وجود دارد،بلکه بین سبک های زندگی سلامت محور و نوع مخاطبان برنامه های سلامت محور رادیو استانی(براساس مخاطبن فعال،منفعل و غیرمخاطب) یکی از تأثیرگذارترین و قوی ترین متغیرهای انتخاب شناسایی سبک زندگی سلامت محور است که تا قبل از این پژوهش مطالعه خاصی صورت نگرفته است.
نتایج همبستگی متغیرهای این پژوهش در خصوص میزان استفاده از برنامه های سلامت محور رادیو استانی نشان می دهد؛ افرادی که برنامه های سلامت محور رادیو استانی را فعالانه پیگیری می کنند از سبک زندگی سالم تری نسبت به دیگرانی که در این زمینه فعال و پیگیرشونده نیستند،برخوردارند و این موضوع در تمام پایگاه های اقتصادی و اجتماعی (چه بالا و چه پایین) به خوبی مشاهده می شود. البته فراوانی و درصد آن در پایگاه اجتماعی و اقتصادی بالاتر بیشتر بوده است. بیشترین برنامه های سلامت محور مربوط به گروه سنی جوانان و بزرگسالان است که معطوف به سلامت جسمی و معنوی است. هرچند رویکرد پیشگیرانه با 61 درصد در رادیو استانی در اولویت برنامه سازی قرار دارد ولی از میان حوزه های سلامت محور رادیو استانی «پزشکی اجتماعی» به ترتیب به بُعد سلامت روان 65 درصد،سلامت معنوی 66 درصد،سلامت جسمی 58 درصد و سلامت اجتماعی 57 درصد پرداخته است. همچنین براساس نتایج تحلیل محتوای صورت گرفته در مورد برنامه های سلامت محور رادیو استانی آنچه در حوزه سلامت( در چهار بُعد اجتماعی،جسمی،روانی و معنوی) دررادیو استانی ترویج و آموزش داده می شود بُعد جسمانی سلامت است که با نیازهای همه اقشار شهروندان مطابقت ندارد. ضمن اینکه جزءسیاست های کلان و برنامه ریزی های استانی هدفگذاری نشده است.
درخاتمه طبق نتایج به دست آمده از پژوهش فوق راهکارهای رسانه ای پیشنهاد می شود:
· یافته ها حاکی از آن است که از میان چهاربُعد سلامت(اجتماعی،جسمی،روانی و معنوی) بیشترین توجه در برنامه های سلامت محور رادیو استانی به بُعد سلامت جسمانی و کمترین توجه مربوط به بُعد سلامت روانی و معنوی بوده است. این در حالیست که پرداختن متوازن به هر چها بُعد سلامت باتوجه به مشکلات اجتماعی و روانی در سطح جامعه و روند رو به رشدی که دارد می تواند در دستور برنامه سازی رادیو و تلویزیون استانی همدان به عنوان فرهنگ سازان عرصه سلامتی قرار گیرد.
· پیشنهاد می شود که همه برنامه سازان شبکه استانی در حوزه سلامت، فعالیت و برامه سازی خود را از حوزه «درمان محوری» به حوزه «سلامت محوری» یعنی آگاهی دهی در مورد سلامت و سبک زندگی سالم تغییر دهند. جایگزین کردن «پیشگیری» به جای «درمان» از طریق شبکه رادیو و تلویزیون استانی با رویکرد توانمندسازی افراد جامعه یگانه راهبردی است که می تواند مسیر جامعه را به سمت سلامت پایدار هدایت نماید.
· پیشنهاد می شود که شبکه استانی در حوزه رادیو و تلویزیون استانی به دلیل مرجعیت و نفوذ و گستردگی دست به عما بزنند و با تولید برنامه های خلاقانه و چالشی نقش بومی خود را درسطح استان همدان ایفا نمایند.
· با توجه به اهمیت سلامت محوری در جامعه و با توجه به پایین بودن سبک زندگی سالم در جامعه (5 درصد براساس نتایج پژوهش)پیشنهاد می شود رادیو استانی با تزریق پیام های سلامت محور از ظرفیت های افراد جامعه در جهت بهبود وضعیت سلامت و سبک زندگی سالم بهره گیری نماید.
منابع
بیابانگرد،اسماعیل،(1382)،بررسی برنامه های کودک و نوجوان از منظر پرداختن به هویت و بحران هویت ،تهران،مرکز تحقیقات صدا و سیما.
پناهی،مهدی،(1395)، لطفا اشتباه برداشت نکنید،نشریه رصد،ویژه نامه تحلیلی نظام سلامت مشهد،31.
پورمقیم،سید جواد،(1376)،اقتصاد بخش عمومی،تهران،نشر نی،چاپ پنجم.
ترکمندی،شیرین،(1391)،رابطه برنامه های سلامت محور سیمای جمهوری اسلامی ایران با رفتارهای بهداشتی از دیدگاه مخاطبان تهرانی،پایان نامه کارشناسی ارشد،گروه ارتباطات،دانشکده ارتباطات، دانشگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
خانیکی،هادی،(1393)، ارتباطات سلامت؛زمینه ها و دورنمای آن در توسعه،بازیابی شده از: پایگاه اطلاع رسانی هادی خانیکی،5/8/1395.
شربتیان،محمدحسین،(1395)،درآمدی بر ارتقاءنقش شاخص های سلامت اجتماعی خانواده،مجله انسان شناسی و فرهنگ.
دواس،دی،ای؛(1385)، پیمایش در تحقیقات اجتماعی، ترجمه: هوشنگ نائینی،تهران،نشر نی،چاپ هفتم.
رِبر،آرتور،(1390)،فرهنگ روان شناسی(توصیفی) ، ترجمه یوسف کریمی و همکاران،تهران،رشد.
رزاقی بهار،علی،(1394)،نقش رسانه در سلامت،ماهنامه سلامت، تهران، پایگاه خبری تحلیل نواندیش.
کیا،علی اصغر و حسین پور،جعفر،(1391)،نقش رسانه ها در توسعه سلامت و رفاه اجتماعی،فصلنامه جامعه،فرهنگ و رسانه،ش1.
محسنی،منوچهر،(1388)،جامعه شناسی پزشکی،تهران،طهوری،چاپ نهم.
موحد،مجید،زنجری،نسیبه و صادقی،رسول،(1389)،تعیین کننده های اجتماعی – جمعیتی سبک زندگی ارتقاء دهنده سلامت سالمندان،دوفصلنامه انجمن جمعیت شناسی ایران،5(10)،ص 81.
میرزایی،محمد و کردزنگنه،جعفر،(1389)، تفاوت های جنسی و سنی سبک زندگی سلامت محور در شهر تهران، دوفصلنامه انجمن جمعیت شناسی ایران،5(10).
-Cokerham, C. & Ritchey, F. (1997). Dictionary of Medical Sociology,Greenwood Press, London. https://www.reference.com/health/social-health-43ba6d0e7cdb4209
- Cockerham, W. C. (1999) Health and social change in Russia and Eastern Europe, New York: Routledge.
-Larson,J.S(1996), the word Helth organization Definition of Healt: socialversus spriual Health, social Indicators Researcher,38.
- Keyes Corey L & Shapiro Adam D. (2004) Social Well-Being in the United States: A Descriptive Epidemiology. In Brim, Orville Gilbert; Ryff, Carol D.; and Kessler, Ronald C. (Eds) How Healthy Are We? A National Study of Well-Being at Midlife. U.S. University of Chicago Press.
- Suruchi, S.; Shefner-Rogers, C. L. & Manisha, S. (2006). The Impact of a Mass Media Campaign on HIV/AIDS Knowledge and Behavior Change in North India: Results from a Longitudinal Study. Asian Journal of Communication, Vol. 16, No. 3.
World Health Organization Publication. (2000). Primary Prevention of-
Substance abuse. A work book for project Operator.
[1] Gold Smith
[2] Cockerham
[3] Social health
[4] Mental health
[5] Spiritual health
[6] Health-oriented lifestyle
[7] Physical health
