The Comparison of Attention to News of Different TV Channels in Young Audiences: The Role of Gender and Tracking

Subject Areas : Media Management

shahla pakdaman ¹ ( دانشیار، گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران )
seddighe alsadat mirzaei ² ( دکتری روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران )
rouhollah mansouri sepehr ³ ( دکتری روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران )

Received: 2020-10-11 Accepted : 2021-01-10 Published : 2022-08-23

Keywords: TV, Gender, News, tracking, Cognitive components, Attention, Emotional components,

Abstract :

News plays an important role in creating political, social and economic awareness that is necessary for the preservation of life and the development of society. At the same time, our country, Iran, has gone through many political, socio-economic crises and is now facing many challenges in this field, and every day, several news items are published in this field. It does and needs to act in a way that can compete with external news sources such as cyberspace. Therefore, it is necessary to know the factors that attract the attention of the audience in order to make the necessary plans in this field in order to increase the attention and tracking and then more convince of audiences. In this regard, the present study was conducted with the aim of determining that male and female audiences pay more attention to which television channels and how is the amount of attention paid by people who have more tracking compared to people with less tracking. Therefore, the research was conducted experimentally with the between and within subject designs. This study was experimental. The statistical population consisted of undergraduate and postgraduate students of universities in Tehran during 2018-2019, out of which 60 were selected first by cluster and then purposefully sampling. The tools include researcher-made Tracking Questionnaire of Iran broadcasting, Eye Tracking System, and piece of news that were performed on sample and data were analyzed by SPSS21 and mixed analysis of variance method. The results showed that women pay more attention to the news of channel 2 and 3 than men. On the other hand, men pay more attention to the news of 1 and the News channel. Also, the results showed that more tracking in men is associated with more attention to channel 1 and News, while in women, on the contrary, as the amount of tracking increases, their attention to channel 2 and 3 news decreases. Therefore, in order to increase the audience of news and convince them, the Broadcasting Organization of the Islamic Republic of Iran should consider whether the audience is male or female and the components of attracting people's attention.

References:

احمدی، حامد. و پورشریفی، حمید. (1392). "نقش منبع خبری در اقناع افراد با تعدیل‌کنندگی نگرش به منبع خبری، جنسیت و عزت نفس"، دو فصلنامه علمی پژوهشی شناخت اجتماعی، دوره 2(3)، صص. 7-18.

ساعی، محمدحسین.، آزادی، محمدحسین. و البرزی دعوتی، هادی. (1400). "شناسایی گونه‌های مشابه با خبر جعلی و تبیین شاخصه‌های تفاوت بین آن‌ها"، مطالعات فرهنگ- ارتباطات، دوره 54(22)، صص. 7-46.

شکرخواه، یونس.، بدیعی، نعیم.، فرقانی، محمدمهدی. و معتمدنژاد، کاظم. (1380). "میزگرد علمی خبر در رسانه"، فصلنامه پژوهش و سنجش، شماره 28.

شمس، مرتضی. و زابلی‌زاده، اردشیر. (1399). "ارتباطات غیرکلامی گوینده، در خبر تلویزیونی؛ مطالعه گویندگان خبر "شبکه خبر" و "بی بی سی فارسی"، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 16(59)، صص. 213-242.

علم‌بیگی، امیر.، اجاقی، سعیده.، رضوانفر، احمد. و شاه‌پسند، محمدرضا. (1399). "شبکه‌های اجتماعی و احساس خودکارآمدی شغلی کارکنان ترویج کشاورزی در استان مازندران: کاربرد نظریه استفاده و رضامندی از رسانه"، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 16(1)، صص. 99-112.

لالمی شیده. (1386). "بازنمایی زنان در تبلیغات"، پژوهش و سنجش، دوره 52(14)، صص. 115-136.

مظلومیان سعید. و ماهی‌گیر، فرید. (1396). "بررسی تأثیرات مثبت و منفی تکنولوژی و رسانه‌های جمعی در تعلیم و تربیت"، همایش پژوهش‌های جدید ایران و جهان در حقوق روان‌شناسی و علوم تربیتی و علوم اجتماعی 2017. شیراز: دانشگاه شیراز.

موحد، مجید.، عباسی شوازی، محمدتقی. و مرحمتی، ندا. (1389). "رسانه، جنسیت و مصرف گرایی: مطالعه رابطه استفاده از رسانه‌های جمعی با تمایلات مصرف‌گرایانه دختران و پسران جوان در شهر شیراز"، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان، دوره 12(47)، صص. 7-40.

مهرداد، هرمز. (1381). "مقدمه‌ای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی"، تهران، انتشارات فاران.

میرزایی، صدیقه‌السادات.، پاکدامن، شهلا. و علیزاده، ابراهیم. (1399). "تعمیم مهارت‌های اجتماعی در نوجوانان دارای اتیسم با عملکرد بالا: تدوین برنامه‌ای مبتنی بر مدل شناختی پردازش اطلاعات اجتماعی"، رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

میرزایی‌نژاد اوجانی، فریبا. (1398). "بررسی گفتمان خبری بخش 20:30 سیمای جمهوری اسلامی ایران و بخش خبری اتاق خبر شبکه من و تو"، پژوهش‌های ارتباطی، دوره 1(97)، صص. 111-149.

نامور، زهرا. و امیری پریان، خدیجه. (1396). "کاربرد استعاره‌های مفهومی در تیترهای خبر 20:30 شبکه دو سیما، مطالعه‌ای در چهارچوب معناشناسی شناختی"، پژوهش‌های ارتباطی، دوره 24(1)، صص. 149-179.

Adenzato, M., Brambilla, M., Manenti, R., De Lucia, L., Trojano, L., Garofalo, S., Enrici, I. & Cotelli, M. (2017). “Gender differences in cognitive Theory of Mind revealed by transcranial direct current stimulation on medial prefrontal cortex”, Scientific Reports, Vol. 7(1), PP. 1-9.

Agbanu, VN. (2013). “Mass communication: Introduction techniques, issues”, Enugu: Rhyce Kerex Publishers.

Apuke, OD. & Omar, B. (2021). “Fake news and COVID-19: modelling the predictors of fake news sharing among social media users”, Telematics and Informatics, 1;56:101475.

 Atkin, C. (1973). “Instrumental utilities and information seeking. In new models of communication research”, ed. Peter Clark, Newbury Park, PP. 205-242.

Barber, BM., Odean, T. (2008). “All that glitters: The effect of attention and news on the buying behavior of individual and institutional investors”, The review of financial studies, Vol. 21(2), PP. 785-818.

Berkowitz, L. & Rogers, KH. (1986). “A priming effect analysis of media influences”, Perspectives on media effects, Vol. 57, P. 81.

Bucher, HJ. & Schumacher, P. (2006). “The relevance of attention for selecting news content. An eye-tracking study on attention patterns in the reception of print and online media”, “Communications”, Vol. 31(3), PP. 347-68.

Chaffee, SH. & Schleuder, J. (1986). “Measurement and effects of attention to media news”, Human communication research, Vol. 13(1), PP. 76-107.

Darley, WK. & Smith, RE. (1995). “Gender differences in information processing strategies: An empirical test of the selectivity model in advertising response”, Journal of advertising, Vol. 24(1), PP. 41-56.

De Vreese, CH. & Boomgaarden, H. (2006). “News, political knowledge and participation: The differential effects of news media exposure on political knowledge and participation”, Acta Politica, Vol. 41(4), PP. 317-41.

Eveland Jr, WP. (1998). “The cognitive mediation model: A framework for studying learning from the news with survey methods. Inmeeting of the Association for Education in Journalism & Mass Communication”, Baltimore.

Eysenck, MW., Derakshan, N., Santos, R. & Calvo, MG. (2007). “Anxiety and cognitive performance: attentional control theory”, Emotion, Vol. 7(2), P. 336.

Findahl, O. (2001). “News in our minds. In K. Renckstorf, D. McQuail, & N. Jankowski (Eds.), Television news research: Recent European approaches and findings”, Chicago: Quintessence, PP. 111-128.

Guo, L., Su, C. & Lee, H. (2019). “Effects of Issue Involvement, News Attention, Perceived Knowledge, and Perceived Influence of Anti-Corruption News on Chinese Students’ Political Participation”, Journalism & Mass Communication Quarterly, Vol. 96(2), PP. 452-72.

Jensen, JD. (2011). “Knowledge acquisition following exposure to cancer news articles: A test of the cognitive mediation model”, Journal of Communication, Vol. 61(3), PP. 514-534.

Jiang, X., Hwang, J., Shah, DV., Ghosh, S. & Brauer, M. (2022). News attention and social-distancing behavior amid covid-19: How media trust and social norms moderate a mediated relationship”, Health Communication, Vol. 37(6), PP. 768-777.

Lang, A. (2000). “The limited capacity model of mediated message processing”, Journal of communication, Vol. 50(1), PP. 46-70.

Myllylahti, M. (2020). “Paying attention to attention: A conceptual framework for studying news reader revenue models related to platforms”, Digital Journalism, Vol. 8(5), PP. 567-575.

Park, DC. (2015). “Effect of audience's cognition desire and attention to TV documentary on acquirement of information and understanding”, Journal of Digital Convergence, Vol. 13(3), PP. 241-247.

Pennycook, G. & Rand, DG. (2021). “The psychology of fake news. Trends in cognitive sciences, Vol. 25(5), PP. 388-402.

Schramm, W. (1954). “How communication works”, The process and effects of mass communication, Vol. 3, P. 26.

Stoet, G. (2017). “Sex differences in the Simon task help to interpret sex differences in selective attention”, Psychological research, Vol. 81(3), PP. 571-581.

Sülflow, M., Schäfer, S. & Winter, S. (2019). “Selective attention in the news feed: An eye-tracking study on the perception and selection of political news posts on Facebook”, new media & society, Vol. 21(1), PP. 168-90.

Van Dijk, TA. (1988). “News as discourse”, Hillsdale, NJ: L

Adenzato, M., Brambilla, M., Manenti, R., De Lucia, L., Trojano, L., Garofalo, S., Enrici, I. & Cotelli, M. (2017). “Gender differences in cognitive Theory of Mind revealed by transcranial direct current stimulation on medial prefrontal cortex”, Scientific Reports, Vol. 7(1), PP. 1-9.

Agbanu, VN. (2013). “Mass communication: Introduction techniques, issues”, Enugu: Rhyce Kerex Publishers.

Apuke, OD. & Omar, B. (2021). “Fake news and COVID-19: modelling the predictors of fake news sharing among social media users”, Telematics and Informatics, 1;56:101475.

 Atkin, C. (1973). “Instrumental utilities and information seeking. In new models of communication research”, ed. Peter Clark, Newbury Park, PP. 205-242.

Barber, BM., Odean, T. (2008). “All that glitters: The effect of attention and news on the buying behavior of individual and institutional investors”, The review of financial studies, Vol. 21(2), PP. 785-818.

Berkowitz, L. & Rogers, KH. (1986). “A priming effect analysis of media influences”, Perspectives on media effects, Vol. 57, P. 81.

Bucher, HJ. & Schumacher, P. (2006). “The relevance of attention for selecting news content. An eye-tracking study on attention patterns in the reception of print and online media”, “Communications”, Vol. 31(3), PP. 347-68.

Chaffee, SH. & Schleuder, J. (1986). “Measurement and effects of attention to media news”, Human communication research, Vol. 13(1), PP. 76-107.

Darley, WK. & Smith, RE. (1995). “Gender differences in information processing strategies: An empirical test of the selectivity model in advertising response”, Journal of advertising, Vol. 24(1), PP. 41-56.

De Vreese, CH. & Boomgaarden, H. (2006). “News, political knowledge and participation: The differential effects of news media exposure on political knowledge and participation”, Acta Politica, Vol. 41(4), PP. 317-41.

Eveland Jr, WP. (1998). “The cognitive mediation model: A framework for studying learning from the news with survey methods. Inmeeting of the Association for Education in Journalism & Mass Communication”, Baltimore.

Eysenck, MW., Derakshan, N., Santos, R. & Calvo, MG. (2007). “Anxiety and cognitive performance: attentional control theory”, Emotion, Vol. 7(2), P. 336.

Findahl, O. (2001). “News in our minds. In K. Renckstorf, D. McQuail, & N. Jankowski (Eds.), Television news research: Recent European approaches and findings”, Chicago: Quintessence, PP. 111-128.

Guo, L., Su, C. & Lee, H. (2019). “Effects of Issue Involvement, News Attention, Perceived Knowledge, and Perceived Influence of Anti-Corruption News on Chinese Students’ Political Participation”, Journalism & Mass Communication Quarterly, Vol. 96(2), PP. 452-72.

Jensen, JD. (2011). “Knowledge acquisition following exposure to cancer news articles: A test of the cognitive mediation model”, Journal of Communication, Vol. 61(3), PP. 514-534.

Jiang, X., Hwang, J., Shah, DV., Ghosh, S. & Brauer, M. (2022). News attention and social-distancing behavior amid covid-19: How media trust and social norms moderate a mediated relationship”, Health Communication, Vol. 37(6), PP. 768-777.

Lang, A. (2000). “The limited capacity model of mediated message processing”, Journal of communication, Vol. 50(1), PP. 46-70.

Myllylahti, M. (2020). “Paying attention to attention: A conceptual framework for studying news reader revenue models related to platforms”, Digital Journalism, Vol. 8(5), PP. 567-575.

Park, DC. (2015). “Effect of audience's cognition desire and attention to TV documentary on acquirement of information and understanding”, Journal of Digital Convergence, Vol. 13(3), PP. 241-247.

Pennycook, G. & Rand, DG. (2021). “The psychology of fake news. Trends in cognitive sciences, Vol. 25(5), PP. 388-402.

Schramm, W. (1954). “How communication works”, The process and effects of mass communication, Vol. 3, P. 26.

Stoet, G. (2017). “Sex differences in the Simon task help to interpret sex differences in selective attention”, Psychological research, Vol. 81(3), PP. 571-581.

Sülflow, M., Schäfer, S. & Winter, S. (2019). “Selective attention in the news feed: An eye-tracking study on the perception and selection of political news posts on Facebook”, new media & society, Vol. 21(1), PP. 168-90.

Van Dijk, TA. (1988). “News as discourse”, Hillsdale, NJ: L.

Full-Text:



بسمه تعالی

لطفا مواردی که داوران محترم اعلام نموده اند ، بررسی و اقدام لازم صرفا از طریق سامانه مجله صورت گیرد .

میزان توجه به اخبار کانال‌های مختلف تلویزیون در مخاطبان جوان: با در نظر گرفتن نقش جنس و میزان پیگیری

چکیده

 خبر در ایجاد آگاهی­های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که از ضرورت­های حفظ حیات و تحول جامعه به شمار می­روند، نقش مهمی ایفا می­کند. در عین حال، کشورمان ایران بحران­های متعددی را پشت سر گذاشته و اکنون نیز درگیر چالش­های متعددی در زمینه مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است و هر روزه اخبار متعددی در این زمینه منتشر می­کند و ضرورت دارد به گونه­ای عمل کند که بتواند با منابع خبری خارجی از جمله فضای مجازی رقابت کند. بنابراین نیاز است که عوامل جلب توجه مخاطب شناخته شود تا بتوان در این زمینه برنامه‌ریزی‌های لازم به منظور افزایش توجه و پیگیری و به دنبال آن اقناع بیشتر مخاطبان را صورت داد. در این راستا پژوهش حاضر با هدف تعیین اینکه مخاطبان زن و مرد به اخبار کدام کانال­های تلویزیونی بیشتر توجه می­کنند و میزان توجه در افرادی که پیگیری بیشتری دارند نسبت به افراد با پیگیری کمتر چگونه است به انجام رسید. بنابراین پژوهش به صورت آزمایشی و با دو طرح بین آزمودنی و درون آزمودنی انجام شد. جامعه آماری را دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه‌های دولتی شهر تهران در سال تحصیلی 97-1396 تشکیل می­دادند که از میان آن‌ها 60 نفر ابتدا به صورت خوشه‌ای و سپس هدفمند انتخاب شد. ابزارهای مورد استفاده شامل پرسشنامه­ محقق­ساخته پیگیری اخبار صدا و سیما، دستگاه ردیابی حرکات چشم و قطعه‌های اخبار بود که روی نمونه اجرا و داده‌ها توسط نرم افزار spss21 و با روش تحلیل واریانس آمیخته تحلیل شدند. نتایج نشان داد زنان بیش از مردان به اخبار شبکه 2 و 3 توجه می‌کنند. در مقابل مردان توجه بیشتری به اخبار شبکه یک و خبر دارند. همچنین نتایج نشان داد که پیگیری بیشتر در مردان با توجه بیشتر به شبکه یک و خبر همراه است در حالی که در زنان بالعکس هر چه میزان پیگیری افزایش یابد از توجه آن­ها به اخبار شبکه 2 و 3 کاسته می­شود. بنابراین سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به منظور افزایش مخاطبان اخبار و اقناع آنها باید زن یا مرد بودن مخاطب و مؤلفه­های جلب توجه افراد را در نظر داشته باشد.

کلمات کلیدی: اخبار، پیگیری، تلویزیون، توجه، جنس ، عناصر هیجانی، عناصر شناختی

 

 

مقدمه

اخبار در فعالیت‌های روزمره زندگی بشر نقش بسیار مهمی دارد، به طوری که زمانی یکی از رؤسای جمهوری ایالات متحده، توماس جفرسون می‌گوید: "اگر به من بسپارند که انتخاب کنم آیا می‌توانیم دولت را بدون اخبار داشته باشیم یا اخبار را بدون دولت، من بدون شک اخبار بدون دولت را ترجیح می‌دهم" (Agbanu, 2013). 

خبر به عنوان یکی از مهم‌ترین و راهگشاترین مسیرهای ورود به جهان داده‌هاست. به واقع، خبر، رشته ارتباط میان دنیای فرد با جهان پیرامون است. خبر در هر مقیاسی و از هر خاستگاهی (اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، تولیدی و صنعتی، کار و اوقات فراغت، مد و گرایش‌های رفتاری در حوزه هنر و ادبیات و موسیقی و...) در فرایند خود، ماهیتی دارد که رو به آینده است. بدین معنی که از هر آنچه شنیده می­شود، برای برنامه­ریزی یا تصمیم­گیری برای آینده استفاده می­شود (Apuke OD, Omar, 2021). طبق نظریه نیازجویی مخاطبان، باید عمده­ترین تأکید را بر شناسایی و تحلیل نیازها و انتظارات مخاطبان هنگام مواجهه با رسانه­ و محتوای پیام­های آنان داشت. توجه به محتوای خبر، از جمله مهم­ترین موضوعات است که نوع نیاز مخاطب را می­تواند نشان دهد (ساعی، آزادی و البرزی دعوتی، 1400)

توجه یا افزایش تلاش ذهنی به عنوان یکی از مهم‌ترین متغیرها در پردازش پیام‌های ارتباطی انبوه شناخته شده است (Sülflow,Schäfer,& Winter, 2019). اگرچه تعداد نظریه‌های رسمی که به توجه رسانه‌ای پرداخته­اند بسیار کم است، اصول عملی ارتباط کارکردی انبوه (برای مثال آگهی دادن) بر ارزش وسایل جلب توجه تأکید می‌کند و توجه به عنوان یکی از گام‌های کلیدی در فرآیند برقراری ارتباط در نظر گرفته می‌شود (Schramm, 1954). بنابراین اندازه‌گیری توجه در پژوهش‌های مرتبط به رسانه‌های ارتباطی از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.

همچنین توجه به عنوان انتخاب پاسخی که نیازمند تلاش و اختصاص دادن ظرفیت شناختی به موضوع مورد نظر می‌باشد نیز تعریف می‌شود (Berkowitz & Rogers, 1986).  توجه به رسانه‌های خبری یک نوع تفاوت فردی است که باعث تغییر در یادگیری می‌شود و فراتر از مواجهه ساده با خبر است. به عبارت دیگر توجه، نیازمند تلاش ذهنی بیشتری نسبت به مواجهه می‌باشد (Chaffee & Schleuder, 1986). از این منظر با توجه به اهمیت نقش خبر در دنیای امروزی و نیز توجه به عنوان یکی از عناصر مهم اثرگذاری خبر بر نوع تفکر افراد، پژوهش حاضر به منظور بررسی توجه به کانال­های مختلف تلویزیون با در نظر داشتن نقش جنس و میزان پیگیری اخبار توسط مخاطبان انجام شد.

 

بیان مسأله

با توجه به سه چالش اساسی پیش روی رسانه‌ها از جمله سیمای جمهوری اسلامی ایران یعنی جهانی شدن، گسترش فناوری‌های نوین و تنوع رسانه‌ها ضرورت گسترش اطلاعات مبتنی بر یافته‌های علمی جهت جلب مخاطب، سرعت بخشیدن به اطلاع رسانی و نیز اقناع مخاطبان برای شبکه‌های خبری سیما برجسته می­شود.

همچنین صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، در سال‌های اخیر با در اختیار گذاشتن کانال‌های مختلف به ویژه کانال‌های خبری، نقش مهمی در اطلاع رسانی و آموزش به مخاطبان خود ایفا کرده است و یک منبع مهم برای افراد به لحاظ تربیتی می‌باشد به طوری که پژوهش‌ها نشان می‌دهند از جمله تأثیرات مثبت این رسانه در تعلیم و تربیت می‌توان به افزایش دانش عمومی، تقویت یادگیری انفرادی، تقویت فرایند اجتماعی شدن و آموزش مفاهیم مرتبط با آن، آشنایی با مشاغل و تسهیل فرایند انتخاب شغل اشاره کرد. همچنین در باب چالش‌های مربوطه می‌توان به تغییر نگرش انسان نسبت به ماهیت خود و جهان، زوال بنیان تربیتی خانواده، زوال فرهنگ نوشتاری و گسترش فرهنگ شفاهی، حذف تعاملات اجتماعی از محیط تعلیم و تربیت، عدم تناسب محتوای رسانه‌های تصویری با ویژگی‌های سنی مخاطبان، عدم برخورداری آموزش‌های رسانه‌ای از توالی و مدارج علمی و عدم کنترل بر محتوای آموزشی آن‌ها اشاره کرد (مظلومیان و ماهی گیر، 1396). همچنین خبر در ایجاد آگاهی­های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که از ضرورت­های حفظ حیات و تحول جامعه به شمار می­رود نقش مهمی دارد و ایران نیز جامعه­ای در حال گذار است که بحران­های سیاسی-اجتماعی-اقتصادی متعددی را پشت سر گذاشته و اکنون نیز درگیر چالش­های متعددی در این زمینه است و ضرورت دارد که با تلویزیون ایران با منابع خبری خارجی ماهواره و فضای مجازی رقابت کند. بنابراین نیاز است که عوامل جلب توجه مخاطب به کانال‌های مختلف شناخته شود تا بتوان در این زمینه برنامه‌ریزی‌های لازم به منظور افزایش توجه و پیگیری و به دنبال آن تربیت و آموزش بیشتر مخاطبان صورت داد چرا که ابتدا مخاطب باید به برنامه مورد نظر توجه کند تا بتوان بر او اثر گذاشت. به دنبال این مسائل، پژوهش حاضر با نوآوری در زمینه استفاده از ابزارهای دقیق آزمایشگاهی به جای استفاده صرف از پرسشنامه و نیز در نظر گرفتن نقش تعاملی متغیرهای سن و پیگیری انجام گرفت.

اهمیت و ضرورت

در ذکر اهمیت و ضرورت اجرای پژوهش حاضر می­توان گفت که ردیابی عناصر اثر گذار بر مخاطبان اخبار کانال‌ها می‌تواند در بهینه سازی چگونگی سازماندهی اخبار شبکه‌های تلویزیونی هم از لحاظ عناصر ساختاری و هم محتوایی (از جنبه‌های شناختی و هیجانی) کمک دهد و مورد استفاده‌ی برنامه ریزان و دست اندرکاران این بخش از فعالیت‌های صدا و سیما در جهت تغییر و بهینه سازی ارائه‌ی اخبار قرار گیرد. همچنین گسترش دایره‌ی مخاطبین با توجه به عوامل ایجاد توجه، و اقناع آن‌ها با توجه به اهداف صدا و سیما، ضرورت اساسی دارد. استفاده‌ی الگویی از نقاط اثر گذار کانال ارجح (از نظر شناختی و هیجانی) برای مخاطبان اخبار صدا و سیما منجر به افزایش مخاطبان این شبکه­های خبری می­شود و در نتیجه میزان پیگیری اخبار توسط آن­ها افزایش می­یابد.

همچنین براساس آنچه در پیشینه نظری مطرح شد، اخبار روی تغییر نگرش افراد جامعه اثر بسزایی دارد. این امر ضرورت انجام این پژوهش را برجسته‌تر می‌سازد. اخبار، بسته به محتوای آن می‌تواند هیجانات مختلفی اعم از مثبت و منفی را برانگیزد. با انجام پژوهش حاضر می‌توان از یافته‌های آن به منظور ایجاد تناسب در نحوه‌ی ارائه‌ی خبرها برای افزایش بهزیستی روان‌شناختی مخاطبان و جلب نظر آن‌ها استفاده کرد.

اهداف پژوهش:

-       تعیین تفاوت میزان توجه مخاطبان جوان به اخبار کانال­های مختلف تلویزیون با در نظر گرفتن نقش جنس

-       تعیین تفاوت میزان توجه مخاطبان جوان به اخبار کانال­های مختلف تلویزیون با در نظر گرفتن نقش پیگیری

سؤال­های پژوهش:

-       آیا بین میزان توجه مخاطبان جوان به اخبار کانال‌های مختلف با در نظر گرفتن نقش جنس تفاوت وجود دارد؟

-       آیا بین میزان توجه مخاطبان جوان به اخبار کانال‌های مختلف با در نظر گرفتن نقش پیگیری تفاوت وجود دارد؟

فرضیه­های پژوهش:

-       بین میزان توجه مخاطبان جوان به اخبار کانال‌های مختلف با در نظر گرفتن نقش جنس تفاوت وجود دارد.

-       بین میزان توجه مخاطبان جوان به اخبار کانال‌های مختلف با در نظر گرفتن نقش پیگیری تفاوت وجود دارد؟

 

 

مبانی نظری

 

در دنیای کنونی، خبررسانی بسیار رقابتی است. به طوری که اصل طلایی خبر، سرعت در خبررسانی می­باشد. بدین معنا که اولین رسانه­ای خبر را پخش می­کند از اعتبار و حیثیت بالایی برخوردار می­شود. به این رویکرد در خبر رسانی، رویکرد مسئله­محور می­گویند. در این رویکرد، رقابت شرکت­های بزرگ خبری برای دستیابی به مخاطب بیشتر و برآوردن اهداف مالی، اقتصادی و سیاسی مد نظر قرار می­گیرد. رویکرد مسئله­محور منجر به پیامدهای منفی همچون دستکاری بیشتر خبر، ایجاد ذهنیت منفی درباره گروه یا جامعه­ای خاص و نیز دروغ­پردازی می­شود. برای مثال عوامل و رویدادهای منفی همچون خشونت، بحران، فاجعه، فساد و ناهنجاری به عنوان گرایش خبری رسانه­های غربی درباره شرق ارائه می­شود در حالی که اخبار مربوط به رشد و پیشرفت این کشورها جایی در رسانه­های غربی ندارد (شکرخواه، 1380).

به دلیل وجود این نوع بی­عدالتی­ها و رقابت منفی در ارائه اخبار با رویکرد مسئله­محور، رویکرد دیگری با عنوان رویکرد فضیلت­محور در ارائه اخبار پدید آمده است. در این رویکرد به تفاوت افراد و شرایط انجام اعمال اخلاقی و آموزش و تربیت اخلاقی جامعه انسانی براساس الگوهای اخلاقی تأکید می­شود. عصر رسانه­ها نیز در این رویکرد تحت تأثیر آموزه­های فلسفی و عمیق خود قرار می­گیرد. امروزه رسانه­های جمعی باید برمبنای مسئولیت اجتماعی خود نسبت به اخلاق و فضائل اخلاقی جامعه حساسیت داشته و عرصه تولیدات رسانه­ای را برای تعلیم و تربیت جامعه مهیا نمایند. این امر در مورد خبر و خبررسانی مطلوب و لازم است. خبر علاوه بر کارکرد اطلاع­رسانی، شأن و جایگاه اخلاقی پیدا می­کند که سبب می­شود در نحوه گزینش یا نگارش خبر، تأثیر برجسته­ای بر جای بگذارد (شکرخواه، 1380).

 

از طرف دیگر پژوهشگران از دیرباز علاقه‌مند بوده‌اند بدانند که چه مخاطبانی از اخبار یاد می‌گیرند. در ابتدا پژوهش درباره یادگیری از رسانه‌ها معمولاً یک نوع ارتباط مستقیم ساده را در نظر می‌گرفت. برای مثال مواجهه با برخی از محرک‌های رسانه‌ای (همچون پخش بحث‌های سیاسی از تلویزیون) و به یاد آوردن دانش واقعی آن واقعه (برای مثال موضوعاتی که حین این گفتگو درباره آن‌ها صحبت شد، نام کاندیداهایی که با یکدیگر گفتگو می‌کردند) و سپس جستجوی ارتباط بین متغیرها یک نوع روش برای بررسی یادگیری از اخبار بوده است. طبق این پژوهش‌ها، عملکرد افراد کاملاً متفاوت است. مطالعات نشان می‌دهند که حتی وقتی مواجهه با اخبار کنترل شده است، مخاطبان باز هم سعی می‌کنند اطلاعات واقعی یک پیام رسانه‌ای را به یاد آورند (Jensen, 2011).

در حقیقت، مخاطبان بیشتر اطلاعاتی که حین اخبار کسب کرده‌اند را فراموش می‌کنند و به یاد نمی‌آورند. به عبارتی 67% داستان‌هایی را که از یک روزنامه خوانده‌اند را نادیده می‌گیرند و کمتر از 5% داستان‌های خبری که به آن توجه کرده‌اند را به یاد می‌آورند (Findahl, 2001). پژوهش Van Dijk  در سال 1988 نشان داد که تنها یک سوم مخاطبان می‌توانند موضوعات اصلی اخبار را به یاد بیاورند. وی نتیجه گرفت که جزئیات خبر به طور کامل فراموش می‌شود و تنها یک رد کلی از اخبار در ذهن فرد می‌ماند. این رد اجازه می‌دهد فرد برخی اطلاعات قبلی را بازشناسی کند اما نمی‌تواند آن‌ها را به یاد بیاورد.

به دنبال این محدودیت‌ها بود که پژوهشگران تصمیم گرفتند به جای اینکه به دنبال رابطه‌ای مستقیم و خطی بین مواجهه با اخبار و یادآوری آن باشند، مدل‌های غیرمستقیم را ارائه کنند (Guo, Su & Lee, 2019) که در ادامه به آن­ها اشاره شده است.

مدل­های بررسی اثرات غیرمستقیم

مدل‌های اثرات غیرمستقیم چنین فرض می‌کنند که ارتباط بین متغیرها اغلب توسط متغیرهای دیگر تعدیل یا تحت تأثیر قرار می‌گیرد. در زمینه ارتباط بین متغیر مواجهه و یادآوری، ممکن است برای مثال توجه مخاطبان، جنس، پیگیری، عمق پردازش اطلاعات یا استفاده از اطلاعات ارائه شده نقش واسطه‌ای داشته باشند (Myllylahti, 2020). بنابراین نیاز بود فرآیندهای شناختی که ممکن است در این بین نقش داشته باشند را مد نظر قرار دهند (Lang, 2000; Atkin, 1973; Eveland, 1998 ).

مدل وساطت شناختی (Cognitive Mediation Model) که ابتدا توسط Eveland (1998) پیشنهاد شد بیان می‌کند که یادگیری از اخبار را سه عامل پیش‌بینی می‌کند: انگیزه نظارت بر اخبار، توجه و بسط دادن. ایده اصلی این مدل این است که انگیزه نظارت بر اخبار (نظارت بر اخبار برای کسب اطلاعات بالقوه مهم) به طور غیرمستقیم یادگیری را از طریق افزایش سطح توجه به اخبار و میزان اطلاعات مرتبط به تفکر (یعنی بسط دادن) پیش‌بینی می‌کند. بر این اساس، زمانی که فرد به اخبار توجه می­کند، یادگیری صورت می­گیرد.

نظریه ذهن

نظریه ذهن (Theory of Mind) یکی از توانایی­های شناخت اجتماعی و به معنای نام­گذاری هیجان­ها از طریق تظاهرات چهره­ای و آگاهی یافتن از آنکه دیگران، عقاید، تمایلات و مقاصد متفاوتی دارند، است. در صورت ضعیف بودن این توانایی، فرد در مواجهه با موقعیت­های اجتماعی دچار سوء تعبیر شده و روابط خود را از دست می­دهد (میرزایی، پاکدامن و علیزاده، 1399). این توانایی در زنان و مردان متفاوت است به گونه­ای که مردان به موضوعاتی که محتوای شناختی دارند بیشتر توجه نشان می­دهند، در حالی که زنان به موضوعات با محتوای هیجانی جذب می­شوند (Adenzato, Brambilla, Manenti, De Lucia, Trojano, Garofalo, 2017).

نظریه نیازجویی مخاطبان در استفاده از رسانه­های جمعی و اثرپذیری از آن­ها بیان می­کند که عوامل روانی و اجتماعی، نیازها و انتظارات از رسانه­ها و دیگر منابع ارتباطی را پدید می­آورد که خود به الگوهای مختلف نیاز استفاده از رسانه­ها، ارضای نیازها و پیامدهای خواسته یا ناخواسته منجر می­شود. در این نظریه، فرد به صورت هدفمند و پویا از رسانه استفاده می­کند، فرایند ارتباط جمعی، پیش­نیازی برای انتخاب رسانه جهت برآوردن نیازها از سوی مخاطبان است و رسانه­ها برای ارائه اطلاعات به مخاطبان، بر یکدیگر پیشی می­گیرند (ساعی، آزادی و البرزی دعوتی، 1400).

نظریه استفاده و رضامندی بر این باور است که مخاطب فعال است و تصمیم می­گیرد رسانه خاصی را انتخاب و با آن توجه کند تا نیازهای او را برآورده سازد. بنابراین اگر نیاز زنان به محتوای هیجانی بیشتر باشد، زنان کانال­های خبری را انتخاب می­کنند که هیجان بیشتری را به آن­ها القاء می­کند و اگر برعکس، مردان نیازهای شناختی بیشتری را داشته باشند، اخبار با محتوای شناختی را بیشتر مورد توجه قرار می­دهند (علم­بیگی، اجاقی، رضوانفر، شاه­پسند، 1399).

نظریه رضامندی علاوه بر باور به فعال بودن مخاطب، بر موارد زیر تأکید می­کند:

1- مخاطب در انتخاب رسانه خاص، تحت نفوذ اثرات اجتماعی و زمینه روان‌شناختی محیط خود است.

2- رسانه‌های جمعی برای جلب توجه، انتخاب شدن و مورد استفاده قرار گرفتن با یکدیگر رقابت می‌کنند.

3- مخاطبان به خوبی قادرند دلایل خود را برای استفاده از یک رسانه ابراز دارند. به عبارتی، مردم به خوبی می‌توانند علایق و انگیزه‌هایی را که به آن‌ها ارائه می‌کنیم، بازشناسی نمایند.

4- فرض اصلی الگوی استفاده و رضامندی این است که افراد مخاطب، کم و بیش به صورت فعال و به دنبال محتوایی هستند که بیشترین رضامندی را فراهم کند. درجه‌ی این رضامندی بستگی به نیازها و علایق فرد دارد. افراد هر قدر بیشتر احساس کنند که محتوای واقعی نیاز آنان را برآورده می‌کند، احتمال اینکه آن محتوا را انتخاب کنند بیشتر است.

این نکته قابل ذکر است که بیشتر الگوهای استفاده و رضامندی، عنصر فرستنده را از فراگرد ارتباط جمعی کنار می‌گذارند. این الگوها نوعاً با عواملی آغاز می‌شوند که بر انتخاب مخاطبان از محتوای رسانه‌ها تأثیر می‌گذارند (مهرداد، 1381).

مدل ظرفیت محدود پردازش متن با وساطت انگیزش (Limited Capacity Model of Motivated Mediated Message Processing) بیان می­کند هر فردی یک سیستم لذت و یک سیستم نفرت دارد. این سیستم‌ها به طور خودکار به محرک‌های انگیزشی مرتبط پاسخ می‌دهند. به طور خلاصه، سیستم لذت با محرک‌های مثبت یا لذت­بخش فعال می‌شود در حالی که سیستم نفرت با محرک‌های منفی یا غیرلذت­بخش فعال می‌شود. این فعال سازی سیستم لذت، پردازش شناختی فعلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بدین صورت که محرک‌های جدید یا محرک‌های مرتبط از نظر انگیزشی بهتر از سایر محرک‌ها رمزگردانی می‌شوند. بنابراین انگیزش و نگرش نسبت به رسانه نه تنها بر توجه و تماشا کردن تلویزیون تأثیر دارند بلکه روشی که اطلاعات پردازش می‌شوند را نیز تغییر می‌دهند (Lung, 2006). 

نظریه کنترل توجهی

براساس این نظریه، کارکرد های اجرایی اصلی در انسان، بازداری، تغییر کردن و به روز کردن هستند. کارکرد بازداری یعنی فرد بتواند به گونه­ای به محرک مورد نظر توجه کند که از تداخل محرک­ها یا پاسخ­های دیگر جلوگیری نماید. کارکرد تغییر کردن به معنی توانایی فرد برای تغییر انعطاف­پذیر توجه بین گویه­های مربوط به یک تکلیف است و کارکرد به روز کردن شامل به روز کردن و بازبینی بازنمایی­های حافظه فعال می­شود. بر این اساس یکی از کارکردهای اجرایی مهم، کنترل توجه است که می­تواند تحت تأثیر عواملی همچون اضطراب ضعف یا قوت یابد. بدین معنی که باید بتوانیم در هر لحظه توجه خود را بر موضوع مورد نظر حفظ کنیم تا بدین شکل از این اطلاعات یادگیری به عمل آید (Eysenck, Derakshan, Santos & Calvo, 2007).

پیشینه پژوهش 

پژوهشگران سعی کرده‌اند در زمینه اثرات توجه بر دریافت پیام‌های خبری و کسب اطلاعات، مطالعاتی انجام دهند:

 Brauer and Ghosh, Shah, Hwang, Jiang (2022) توجه به اخبار برای ایجاد اعتماد مخاطبان به رسانه به منظور رعایت اصل فاصله­گذاری اجتماعی در ارتباط با بیماری کووید-19 را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد سه متغیر ادراک اثربخشی فاصله­گیری اجتماعی، احتمال ابتلا به ویروس کووید-19 و ادراک فرد درباره پیامدهای منفی ابتلا به این بیماری، در نهایت فرد را متقاعد می­سازد که فاصله اجتماعی را برای پیشگیری از ابتلا به بیماری کرونا رعایت کند. همچنین نتایج نشان داد که مهم­ترین عامل توجه به فاصله اجتماعی در برنامه­های رسانه، میزان توجه فرد به این نوع برنامه­ها می­باشد که روی هر سه نوع عامل واسطه­ای گفته شده اثر می­گذارد.

Pennycook  و Rand (2021) پژوهشی با عنوان روانشناسی اخبار جعلی انجام دادند. نتایج نشان داد یکی از مهم­ترین روش­های پخش اخبار جعلی این است که توچه مخاطبان را از اخبار درست پرت می­گنند و در عوض بر اهمیت اخبار کذب تأکید می­نمایند. در انتها پژوهشگران پیشنهاد می­کنند که به منظور مداخله در این امر نیاز است که به به طور دقیق­تری توجه مخاطبان به اخبار درست جلب شود.

Stoet (2017) تفاوت­های جنسیتی در تکالیف مربوط به سنجش توجه انتخابی و تقسیم شده را بررسی کرد. بدین منظور 418 نفر به صورت کامپیوتری در این تکالیف شرکت کردند. نتایج نشان داد که مردان عملکرد بهتری در توجه انتخابی و زنان در توجه تقسیم شده دارند. بدین صورت که مردان در تمرکز روی یک محرک و دستکاری آن عملکرد بهتری از خود نشان می­دهند، در حالی که در زنان به طور همزمان می­توانند روی چندین محرک توجه خود را حفظ کنند و عملکرد مطلوبی داشته باشند. 

Park (2015) پژوهشی به منظور بررسی تأثیر شناخت و توجه مخاطب بر موثق دانستن تلویزیون برای کسب اطلاعات و فهمیدن، پژوهشی آزمایشی انجام داد. در این پژوهش، وی جهت‌گیری شناخت فرد را به عنوان عامل مخاطب و توجه را به عنوان عامل مربوط به بافت در نظر گرفت. دو گروه 135 نفری از دانشجویان با دو کلیپ ویدیویی متفاوت از تلویزیون مواجهه شدند. نتایج نشان داد که آزمودنی‌های دارای میل شناختی بالاتر، اطلاعات و درک بیشتری نسبت به افراد با میل شناختی کمتر به دست می‌آورند. اما اثر توجه بر کسب اطلاعات و درک اخبار مشخص نشد.

 Jensen (2011) پژوهشی با عنوان کسب دانش به دنبال مواجهه با مقالات خبری سرطان انجام داد. وی در مطالعه خود با 602 نفر که یکی از 5 خبر مربوط به اخبار سرطان را مطالعه می‌کردند، مقیاس‌های ارزیابی بازشناسی و ادراک را تکمیل نمودند. نتایج بدین شرح بود: انگیزه مشاهده اخبار به طور مثبت با درک داستان ارتباط دارد اما ارتباطی با بازشناسی وقایع خاص داستان ندارد. بسط، ارتباط بین مشاهده اخبار و ادراک آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و توجه به اخبار مربوط به سلامتی، میزان روابط غیرمستقیم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین توجه به اخبار مربوط به سلامتی باعث یادگیری بیشتر از اخبار می‌شود.

 همچنین Barber and Odean (2007) در بررسی اثرات شناختی توجه و اخبار بر رفتار خرید کردن افراد و مؤسسات به این نتیجه دست یافتند که بسیاری از سرمایه‌گذاران تنها به خرید سهامی مبادرت می‌ورزند که در ابتدا توجه آن‌ها را جلب کرده‌اند. بنابراین پس از اینکه توجه، مجموعه انتخاب شده فرد را مشخص کرد، ترجیحات منجر به انتخاب از بین مجموعه مورد توجه می‌شود.

De Vreese & Boomgaarden (2006) در پژوهشی به منظور بررسی اثرات مواجهه و توجه به رسانه خبری بر دانش سیاسی و مشارکت در آن با استفاده از زمینه‌یابی و تحلیل محتوای رسانه‌های خبری، نشان دادند که وزن اثرات مثبت مواجهه با اخبار بر اثرات منفی آن سنگینی می‌کند و این اثرات مشروط به محتوای واقعی اخبار هستند.

Bucher & Schumacher (2006) در پژوهشی که با روش ردیابی حرکات چشم روی الگوهای توجه به منظور انتخاب اخبار انجام دادند؛ به این نتیجه دست یافتند که نشانه‌های بصری همچون عکس‌ها یا شکل‌های برجسته و سلسله مراتب اطلاعاتی که با طراحی و شکل‌ها فرآیندهای توجه را به خود جلب می‌کنند، به صورت فعال است نه خودکار. به عبارت دیگر شکل ارائه اخبار، الگوهای توجه فعال را بیش از رسانه و خبر به تنهایی تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین برنامه‌های تلویزیونی نیاز است که با تکیه بر ویژگی‌هایی که توجه مخاطب را بر می‌انگیزد، انتخاب و در اختیار مخاطبان قرار گیرد.

شمس و زابلی­زاده (1399) در پژوهشی به بررسی نقش ارتباطات غیرکلامی گوینده خبر در شبکه خبر و بی­بی­سی فارسی پرداختند. نتایج نشان داد که استفاده از ارتباطات غیرکلامی گویندگان در برقراری ارتباط نزدیک با مخاطبان، باور کردن اخبار و اقناع بیشتر اخبار بر مخاطبان، نقش مهمی ایفا می­کند و این ارتباط غیرکلامی را می­توان در سه زمینه اصلی "نوع نما و قاب گوینده خبر"، لحن و آهنگ کلام گوینده خبر" و "حرکات سر، دست و صورت گوینده خبر" بیان نمود. که در این بین شبکه بی­بی­سی فارسی نسبت به شبکه خبر از ارتباطات غیرکلامی به گونه­ای مناسب­تر استفاده می­کند و نیاز است که این شبکه در ارائه خبر این عناصر غیرکلامی را وارد کرده و به کار گیرد تا مخاطبان بیشتری را جذب نماید. 

میرزایی­نژاد اوجانی (1398) در پژوهشی با عنوان بررسی گفتمان خبری بخش بیست­وسی سیمای جمهوری اسلامی ایران و بخش خبری اتاق خبر شبکه من و تو، با بیان اینکه هر یک از این دو شبکه خبری، توجه مخاطبان را بر ویژگی­ها و جنبه­های متفاوتی از اخبار مشابه جلب می­کنند، بدین نتیجه دست یافت که کانال­های داخلی خبر همچون بیست و سی با اشاره به اتحاد، همدلی و شعور مردم ایران، و اخبار شبکه من و تو با اشاره به آزادی، حقوق بشر، نبود شفاف­سازی و مسائلی از این قبیل، مردم را به حق­خواهی و کمک خواهی از نهادهای حقوق بشر فرا می­خوانند و هر یک تأثیری متفاوت بر مخاطبان خود می­گذارند.

نامور و امیری پریان (1396) در پژوهشی با عنوان کاربرد استعاره­های مفهومی در تیترهای خبر بیست و سی شبکه دو سیما، مطالعه­ای در چهارچوب معناشناسی شناختی، به این نتیجه دست یافتند که در ارائه اخبار بست و سی، استفاده از استعاره که به منظور عینی کردن مفاهیم انتزاعی استفاده می­شود، از بین استعاره مفهومی ساختاری، هستی شناختی و جهتی، استعاره هستی شناختی دارای بالاترین میزان وقوع است که اشاره به بعد هیجانی اخبار این شبکه دارد.

از طرف دیگر به منظور بررسی تفاوت زنان و مردان، در توجه به اخبار، احمدی و پورشریفی (1392) پژوهشی با عنوان نقش منبع خبری در اقناع افراد با تعدیل‌کنندگی نگرش به منبع خبری، جنس و عزت نفس بدین شرح انجام دادند که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چند مرحله‌ای، 307 نفر نمونه گردآوری کردند و مقیاس عزت نفس روزنبرگ و پرسشنامه نگرش سنجی مؤلف ساخته را اجرا کردند. سپس یکی از دو فیلم ساخته شده با آرم‌های بی‌بی‌سی فارسی و 20:30 به طور تصادفی پخش شد و از شرکت کنندگان خواسته شد تا به پرسشنامه اقناع پاسخ دهند. نتایج آزمون خی دو نشان داد که منابع خبری در میزان اقناع با یکدیگر متفاوت هستند و بی بی سی فارسی در اقناع مخاطبان بهتر عمل می­کند. همچنین میزان عزت نفس در اقناع افراد مؤثر بود به طوری که افراد با عزت نفس پایین میزان اقناع بالاتری نشان دادند. بنابراین افرادی که نگرش مثبت به منبع داشتند اقناع بیشتر و افرادی که نگرش منفی به منبع داشتند اقناع کمتر نشان دادند. همچنین نتایج نشان داد که میزان اقناع در دو جنس متفاوت است و زنان بیشتر از مردان اقناع می‌شوند.

موحد، عباسی شوازی و مرحمتی (1389) با بررسی رابطه بین میزان استفاده از رسانه‌ها (پیگیری) و مصرف گرایی با در نظر گرفتن مسئله جنس، نشان دادند که میانگین مصرف­گرایی مردان بیش از مصرف­گرایی زنان است. همچنین میانگین استفاده از رسانه‌ها در زنان کمتر از مردان بود. میزان استفاده از رسانه‌ها در جذب و دریافت پیام‌های حاصل از آن تأثیر داشت به طوری که هر چه فرد ساعات بیشتری به استفاده از رسانه بپردازد، پیام‌ها بر او تأثیر بیشتری گذاشته و اقناع می‌شود. همچنین لالمی (1386) در زمینه بازنمایی زنان در تبلیغات بیان می‌کند که به تناسب موضوع آگهی، جنس مخاطب و افراد ایفا کننده نقش‌ها تفاوت می‌یابد. موضوعات مربوط به اقتصاد یا آینده­نگری و موضوعاتی مانند مباحث علمی که به تفکر، منطق، استنباط و استدلال نیاز دارند، برای مخاطبان مرد ساخته می‌شوند و از بازیگران مرد در آن‌ها استفاده می‌شود. برعکس موضوعاتی که در ارتباط با مسائل مصرفی، احساسی و خانوادگی هستند، مخاطبان زن را جذب می‌کنند و ایفاگران نقش آن‌ها بیشتر زنان هستند. زنان در کار خانه بازنمایی می‌شوند و مردان در کار بیرون از خانه. بنابراین یک نوع کلیشه جنسی در تبلیغات باز تولید می‌شود که به تطبیق تفکرات کمک می‌کند و این تفکرات جامعه‌پذیر می‌شود.

 

چارچوب نظری پژوهش

 

از آنجایی گه پژوهش حاضر با این هدف انجام شد که میزان توجه مخاطباان به اخبار کانال­های مختلف را با در نظر داشتن نقش جنس و میزان پیگیری بررسی کند، می­توان گفت طبق آنچه در مبحث مبانی نظری و پیشینه تحقیق گفته شد، براساس مدل ظرفیت محدود پردازش متن (Lung, 2006) مخاطب باید نسبت به محتوای رسانه نگرش مثبت و انگیزش داشته باشد. این مدل که از همان ابتدا اختصاصاٌ در زمینه روانشناسی رسانه مطرح شد و بعدها در سایر زمینه­های تعامل بین پیام و سیستم پردازش اطلاعات انسان به کار برده شد، بیان می­کند که انسان ظرفیت محدودی برای پردازش اطلاعات دارد، انسان سیستم­های متعددی برای گردآوری اطلاعات درباره دنیای پیرامون خود دارد که آنها را با یکدیگر ادغام و در نهایت برای هدایت رفتارش از این اطلاعات استفاده می­کند. سیستم زیستی که انسان برای انجام این تکالیف از آن استفاده می­کند او را از نظر کیفیت و کمیت اطلاعات مورد پردازش در هر لحظه محدود می­کند. به این دلیل افراد باید به طور هشیار یا ناهشیار اطلاعات خاصی را از دل یک پیام استخراج و در نهایت پردازش کنند تا نیاز آنها را برآورده ساخته و آنها را به هدفشان برساند. همچنین مدل وساطت شناختی (Eveland,1998)  بیان می­کند که باید انگیزه نظارت بر اخبار افزایش یابد تا بدین ترتیب، توجه به محتوای اخبار و بسط آن رخ دهد و در نهایت یادگیری از اخبار اتفاق بیفتد. بنابراین نیاز است به عوامل برانگیختن توجه به اخبار توجه کرد. Eveland (1998) در بحث یادگیری از اخبار و رسانه مدل خود را در نهایت منطبق با مدل O-S-O-R می­داند و بیان می­کند انگیزه نسبت به استفاده از رسانه (یعنی اولین O)، منجر به برانگیختن فرد برای پردازش اطلاعات رسانه­ای (یعنی O دوم) حین و بعد از مواجهه با محتوای اخبار رسانه (یعنی S) می­شود. رفتارهای پردازش اطلاعات (یعنی O دوم) تعیین­کننده­های مستقیم یادگیری از رسانه (یعنی R) می­شوند. بنابراین اثرات انگیزش برای استفاده از رسانه به طور کامل تحت تأثیر رفتارهای پردازش اطلاعات رسانه قرار می­گیرند. نظریه نیازجویی (ساعی و همکاران، 1400) و نظریه استفاده و رضامندی (علم­بیگی، و همکاران، 1399) بیان می­کنند که نیاز افراد تعیین می­کند که به طور فعال به دنبال محرک­هایی باشند که نیازشان را برآورده می­سازد و علایق و نیازهای فرد درجه رضامندی را تعیین می­کند. آنچه در نظریه ذهن (Adenzato et al, 2017) و نظریه کنترل توجهی (Eysenck et al, 2007) بر آن تأکید می­شود این  است که مردان بیشتر جذب محتوایی می­شوند که بار شناختی بیشتری دارد و زنان برعکس به محتوای هیجانی بیشتر توجه می­کنند. به عبارت دیگر، نیاز و انگیزه مردان به محتواهای با بار شناختی و زنان به محتوای با بار هیجانی است و از آنجایی که ممحتوای شناختی نسبت به محتوای هیجانی نیاز به پردازش عمیق­تری دارد باید دید که با توجه به تفاوت دو جنس در جذب شدن به محتوای شناختی و هیجانی، آیا وقتی میزان پیگیری یا مواجهه با اخبار افزایش می­یابد، تفاوتی در توجه زنان و مردان به محتوای اخبار به وجود می­آید.

روش‌

پژوهش حاضر به صورت آزمایشی و با دو طرح بین آزمودنی و درون آزمودنی انجام شد. در روش آزمایشی، دو گروه کنترل و آزمایش وجود دارند که روی گروه آزمایشی دستکاری صورت می­گیرد اما روی گروه کنترل خیر. در پژوهش حاضر بدین صورت بود که آزمودنی‌ها اولاً از لحاظ جنس در دو گروه زن و مرد قرار گرفتند و ثانیاً بر اساس میزان پیگیری اخبار صدا و سیما در دو گروه پیگیری بالا و پیگیری پایین قرار داشتند. از طرف دیگر، همه آزمودنی‌ها چند کلیپ مربوط به شبکه‌های مختلف صدا و سیما را مشاهده کردند که بخش درون گروهی پژوهش را شکل می‌دهد.

جامعه آماری این پژوهش شامل دانشجویان مرد و زن کارشناسی و کارشناسی ارشد دوره‌های حضوری دانشگاه‌های دولتی شهر تهران بود که در سال تحصیلی 97-1396 شاغل به تحصیل بودند و از میان آن‌ها بر اساس منطق حضور حداقل 15 آزمودنی در هر گروه در مطالعات آزمایشی، 60 نفر در نظر گرفته شد (30 مرد و 30 زن که هر کدام بر اساس میزان پیگیری اخبار صدا و سیما به دو گروه 15 نفره تقسیم شد).

نمونه‌گیری در سطح دانشگاه و دانشکده با روش خوشه‌ای انجام شد و برای انتخاب نمونه نهایی از روش هدفمند استفاده گردید. به این ترتیب که در ابتدا به منظور لحاظ کردن تفاوت‌های احتمالی بین کیفیت و میزان امکانات دانشگاهی و نیز تفاوت‌های احتمالی دانشجویان در گرایش‌های اجتماعی-مذهبی –سیاسی، شهر تهران به پنج ناحیه شمال، مرکز، جنوب، شرق و غرب تقسیم شد و پس از استخراج دانشگاه‌های موجود در هر یک از این نواحی، از هر ناحیه یک دانشگاه انتخاب شد. به این ترتیب دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه شاهد برای نمونه‌گیری انتخاب شدند و در مرحله بعدی با مراجعه به هر یک از این دانشگاه‌ها 12 دانشجو (6 مرد و 6 زن) که نیمی از آن‌ها پیگیر اخبار صدا و سیما بودند و نیمی دیگر پیگیر نبودند به روش نمونه‌گیری هدفمند برای انجام پژوهش انتخاب شدند.

اطلاعات جمعیت شناختی شرکت کنندگان نظیر سن، جنس، وضعیت تأهل، شغل، محل زندگی و متغیرهای مشابه توسط پرسشنامه جمعیت شناختی محقق ساخته جمع‌آوری شد و در ادامه از ابزارهای زیر جهت جمع‌آوری داده‌های مرتبط استفاده گردید:

پرسشنامه پیگیری اخبار صدا و سیما

این پرسشنامه محقق ساخته برای اندازه‌گیری میزان پیگیری اخبار صدا و سیما از طرف شرکت کنندگان تهیه شد که شامل 5 سؤال است که در موقعیت‌های مختلف دنبال کردن اخبار توسط آن‌ها را مورد سؤال قرار می‌دهد. روایی محتوای سؤالات با نظرسنجی از 3 نفر از متخصصان روان‌سنجی و انجام اصلاحات لازم مورد تأیید قرار گرفت و ضریب توافق بین ارزیابان نیز برابر با 9/0 محاسبه شد که در حد مطلوبی قرار دارد. همسانی درونی سؤالات نیز با محاسبه آلفای کرونباخ بررسی شد که 82/0 به دست آمد.

دستگاه ردیابی حرکات چشم

برای سنجش نقاط مورد توجه آزمودنی در حین تماشای اخبار، از دستگاه ردیابی چشم مدل SMI-RED-120Hz استفاده شد که متشکل است از یک مانیتور 22 اینچی برای ارائه کلیپ‌ها، دستگاه دریافت کننده امواج مادون قرمز برای ثبت حرکات چشم با سرعت نمونه‌برداری 120 هرتز در ثانیه، نرم‌افزار iView X برای ثبت حرکات و تغییرات چشم، نرم‌افزار experiment center برای طراحی آزمایش و نحوه ارائه محرک‌ها و نرم‌افزار «Be gaze» برای تحلیل داده‌های ثبت شده. این دستگاه مقادیر خطای اندازه‌گیری محل تثبیت‌های چشم (انحراف از محور X و انحراف از محور Y) را نیز محاسبه کرده و گزارش می‌کند و به این ترتیب کوشش‌های آزمایشی دارای خطای زیاد قابل تشخیص بوده و می‌توان آن‌ها را از تحلیل کنار گذاشت. به علاوه، شاخص دیگری با عنوان نسبت ردیابی نیز قابل محاسبه است که عبارت است از درصد زمانی که چشم‌های آزمودنی توسط دستگاه ردیابی شده است. شاخص‌های چشمی مورد سنجش در ارتباط با هدف این پژوهش نیز عبارت بودند از تعداد تثبیت چشم، طول مدت تثبیت، تعداد ساکادها و طول آن‌ها، تعداد واپسگرد و قطر مردمک چشم که هر یک دارای تلویحات شناختی می‌باشند.

قطعه‌های اخبار

این قطعه‌های اخبار به صورت کلیپ‌های کوتاه از چند شبکه مختلف انتخاب شد که امکان مقایسه بین شبکه‌ها نیز فراهم گردد. تهیه این کلیپ‌ها و مشخص نمودن نوع اخبار و طول کلیپ‌ها با همکاری با آرشیو سازمان صدا و سیما انجام شد. انتخاب این کلیپ‌ها توسط متخصصان روانشناسی شناختی انجام شد تا میزان جنبه‌های شناختی و غیر شناختی موجود در هر کلیپ کنترل گردد. روایی محتوای این کلیپ‌ها نیز توسط متخصصان سنجیده شد. در مرحله اول کلیپ‌های خبری از آرشیو صدا و سیما انتخاب شد و با نظر کارشناسی دو روانشناس شناختی به گونه‌ای انتخاب شد که هر کلیپ واجد جنبه‌های متعادلی از مفاهیم شناختی و غیر شناختی باشد و سپس روایی محتوای این کلیپ‌ها توسط دو روانشناس شناختی دیگر مورد بررسی و تأیید قرار گرفت. در بررسی جنبه‌های شناختی، به میزان کاربرد عناصر شناختی در هر کلیپ خبری برای ارائه خبر توجه گردید. به عنوان مثال تکیه برمنطق، استفاده از هر نوع استدلال اعم از قیاسی، استقرایی با تمثیل، اشاره به هر نوع دلیل منطقی قابل بررسی، تأکید بر هر نوع کاربردپذیری خبر برای مخاطب، دعوت صریح یا ضمنی از مخاطب برای قضاوت و تصمیم‌گیری درباره خبر و موارد مشابه. در بررسی جنبه‌های غیر شناختی نیز به میزان کاربرد عناصر هیجانی در خبر پرداخته شد. عناصری مانند استفاده از رنگ و ظاهر برای اثرگذاری، استفاده از کلمات یا عبارات تهییج کننده به جای اطلاع دهنده، تأکید بر نکاتی که موجب بروز احساسات مخاطبین می‌شود، دعوت از مخاطبین برای ابراز احساسات و واکنش هیجانی و موارد مشابه.

روش اجرا

به منظور اجرای پژوهش، پس از نهایی شدن کلیپ‌ها، با اجرای پرسشنامه پیگیری اخبار صدا و سیما، مطابق با روش نمونه‌گیری اقدام به مشخص کردن آزمودنی‌ها شد و آن‌ها به صورت انفرادی در محل آزمایشگاه روانشناسی حضور یافتند و در ابتدا به پرسشنامه جمعیت شناختی پاسخ دادند. پس از انجام مراحل کالیبراسیون و اعتباریابی دستگاه، کلیپ‌ها از طریق دستگاه ردیابی چشمی نمایش داده شد و صدای کلیپ‌ها نیز با دستگاه هدفون به گوش آزمودنی‌ها رسید. در فواصل مختلف ارائه کلیپ‌ها مدت زمانی نیز برای استراحت آزمودنی‌ها در نظر گرفته شد. بلافاصله پس از اتمام ارائه هر کلیپ، مقیاس ارزیابی اثرگذاری در اختیار آزمودنی‌ها قرار می‌گرفت و با گذشت 15 دقیقه از اتمام ارائه کلیپ آزمون یادآوری اجرا شد. پس از پایان آزمایش نمره‌گذاری ابزارهای استفاده شده طبق دستورالعمل انجام شد و با استخراج شاخص‌های ردیابی چشمی از دستگاه، داده‌ها آماده تحلیل آماری گردید.

داده‌ها با روش‌های آمار توصیفی از قبیل فراوانی، درصدها، میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر و غیره توصیف شد. برای پاسخگویی به سؤالات پژوهش نیز از آزمون تحلیل واریانس آمیخته توسط نرم افزار spss نسخه 21 استفاده گردید.

نتایج

متغیرهای سن، جنس و مقطع تحصیلی از متغیرهای جمعیت شناختی مهم در این پژوهش هستند. از طرف دیگر میزان پیگیری اخبار تلویزیون از متغیرهای اصلی پژوهش حاضر می‌باشد. از این رو فراوانی مقطع تحصیلی نمونه پژوهشی در گروه‌های مختلف در جدول 1. ارائه شده است. مقطع تحصیلی احتمالاً با میزان اطلاعات، تجارب اجتماعی، تنوع گرایش‌های اجتماعی و مواردی از این قبیل در ارتباط است و از این رو برای کنترل این اثرات، در این پژوهش اطمینان حاصل شد که توزیع این متغیر در گروه‌های مختلف یکسان باشد.

  جدول 1 اینجا وارد شود

همان‌طور که در جدول 1. مشاهده می‌شود مقاطع تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد به صورت متوازن در گروه‌های جنسی و پیگیری اخبار توزیع شده‌اند. انجام آزمون مجذور کا نیز حاکی از این بود که توزیع مقطع تحصیلی در این گروه‌ها متوازن می‌باشد (χ2= 0.08,df= 1, p= 0.77).

میانگین و انحراف معیار سن شرکت کنندگان در پژوهش به تفکیک گروه‌های مختلف در جدول 2. ارائه شده است.

جدول 2 اینجا وارد شود

با توجه به نتایج ارائه شده در جدول 2. مشاهده می‌شود که میانگین سنی گروه‌ها نزدیک به هم است. برای اطمینان از عدم تفاوت سنی گروه‌ها که ممکن است در متغیرهای وابسته اثرگذار باشد، آزمون تحلیل واریانس یک طرفه انجام شد که نشان داد بین چهار گروه زن-پیگیری کم، زن-پیگیری زیاد، مرد-پیگیری کم و مرد-پیگیری زیاد تفاوت معناداری در متغیر سن وجود ندارد (F(3,56)= 1.19, p= 0.32). از این رو تفاوت‌های احتمالی این گروه‌ها در متغیرهای وابسته پژوهش متأثر از تفاوت سنی نخواهد بود.

میانگین و انحراف معیار طول مدت تثبیت چشم شرکت کنندگان به تفکیک جنس، میزان پیگیری و شبکه‌های مختلف در جدول 3. ارائه شده است.

جدول 3 اینجا وارد شود

همان‌طور که در جدول 3. مشاهده می‌شود شرکت کنندگان گروه‌های مختلف طول تثبیت چشم متفاوتی را در شبکه‌های مختلف داشته‌اند. برای بررسی معناداری این تفاوت‌ها از آزمون تحلیل واریانس آمیخته استفاده شد که نتایج آن در جدول 4. ارائه شده است. مفروضه کرویت داده‌ها با استفاده از آزمون موچلی بررسی شد که نشان داد مفروضه کرویت داده‌ها برقرار نیست (χ2= 146, p< 0.001). از این رو در محاسبه تحلیل واریانس آمیخته از مقادیر تصحیح شده گرینهاوس-گیزر استفاده شد. مفروضه برابری واریانس‌های خطا نیز با آزمون F لوین بررسی شد که حاکی از برقراری این مفروضه برای شبکه‌های 1، 2، 3 و خبر بود (به ترتیب F(3,56)= 1.8, p= 0.14، F(3,56)= 1.6, p= 0.18، F(3,56)= 1.2, p= 0.3 و F(3,56)= 0.2, p= 0.61). مفروضه برابری ماتریس کوواریانس‌ها با آزمون M باکس بررسی شد که حاکی از برقراری این مفروضه بود (F= 0.93, p= 0.31).

جدول 4 اینجا وارد شود

با توجه به نتایج تحلیل واریانس آمیخته در جدول 4. نتیجه گرفته می‌شود که اثر اصلی جنس بر طول مدت تثبیت چشم اثرگذار بوده است. به این ترتیب که طول مدت تثبیت چشم مردان بیشتر از زنان است.

اثر اصلی شبکه‌های تلویزیونی نیز معنادار بود. به این صورت که طول مدت تثبیت چشم روی اخبار شبکه خبر بیشتر از بقیه شبکه‌ها بود.

میانگین و انحراف معیار قطر مردمک چشم شرکت کنندگان به تفکیک جنس، میزان پیگیری و شبکه‌های مختلف در جدول 5. ارائه شده است.

جدول 5 اینجا وارد شود

همان‌طور که در جدول 5. مشاهده می‌شود شرکت کنندگان گروه‌های مختلف قطر مردمک متفاوتی را در شبکه‌های مختلف داشته‌اند. برای بررسی معناداری این تفاوت‌ها از آزمون تحلیل واریانس آمیخته استفاده شد که نتایج آن در جدول 6. ارائه شده است. مفروضه کرویت داده‌ها با استفاده از آزمون موچلی بررسی شد که نشان داد مفروضه کرویت داده‌ها برقرار نیست (χ2= 231, p< 0.001). از این رو در محاسبه تحلیل واریانس آمیخته از مقادیر تصحیح شده گرینهاوس-گیزر استفاده شد. مفروضه برابری واریانس‌های خطا نیز با آزمون F لوین بررسی شد که حاکی از برقراری این مفروضه برای شبکه‌های 1، 2، 3 و خبر بود (به ترتیب F(3,56)= 2.1, p= 0.08، F(3,56)= 1.5, p= 0.2، F(3,56)= 0.2, p= 0.81 و F(3,56)= 1.9, p= 0.1). مفروضه برابری ماتریس کوواریانس‌ها با آزمون M باکس بررسی شد که حاکی از برقراری این مفروضه بود (F= 1.23, p= 0.21).

جدول 6 اینجا وارد شود

    با توجه به نتایج تحلیل واریانس آمیخته در جدول 6. نتیجه گرفته می‌شود که اثر اصلی شبکه‌های تلویزیونی بر قطر مردمک چشم معنادار بود. به این صورت که قطر مردمک چشم روی اخبار شبکه 1 و خبر بیشتر از بقیه شبکه‌ها بود.

بنابراین خلاصه نتایج به شرح زیر بود:

-       طول تثبیت مردان بیشتر از زنان بود.

-       طول تثبیت روی اخبار شبکه خبر بیشتر بود.

-       قطر مردمک (بیانگر پردازش عمیق‌تر) مردان روی اخبار شبکه 1 و خبر بیشتر بود.

-       قطر مردمک چشم زنان روی اخبار شبکه 2 و 3 بیشتر بود.

-       طول تثبیت زنان گروه‌های پیگیری کم و زیاد فرقی با هم نداشت اما مردان پیگیری زیاد نسبت به مردان با پیگیری کم تثبیت‌های طولانی‌تری داشتند.

-       قطر مردمک زنان گروه پیگیری کم بیشتر از پیگیری زیاد بود اما در مردان دقیقاً برعکس بود.

 

بحث و نتیجه­گیری

پژوهش حاضر با هدف تعیین تفاوت میزان توجه به اخبار کانال‌های مختلف تلویزیون در مخاطبان جوان با در نظر گرفتن نقش جنس و میزان پیگیری انجام شد. نتایج نشان داد که بدون در نظر داشتن نقش پیگیری و شبکه، توجه مردان به اخبار، بیش از زنان است و این توجه در گروه با پیگیری زیاد و در ارتباط با شبکه خبر بیشتر دیده می‌شود. توجه زنان به اخبار نسبت به مردان کمتر بود اما در بین شبکه‌های مختلف، در مقایسه با مردان به اخبار شبکه 2 توجه بیشتری نشان می‌دادند و با در نظر گرفتن نقش پیگیری، برعکس مردان، این توجه در زنان با پیگیری کم، بیشتر دیده می‌شد.

در تبیین تفاوت زنان و مردان در میزان توجه به اخبار می‌توان گفت که براساس نظریه کنترل توجهی (Eysenck et al., 2007) در زنان به دلیل سطح بالای هیجان و استرس، در پردازش اطلاعات به صورت شناختی اختلال به وجود می‌آید. بنابراین زنان ترجیح می‌دهند که مشاهده کننده و پذیرنده باشند تا عامل تغییر، در حالی که مردان به پردازش عمیق‌تری پرداخته و به همین دلیل در مطالعه حاضر شاخص افزایش قطر مردمک چشم گواه این امر است. در تبیین پردازش عمیق‌تر اطلاعات، مدل به گزینی (Darley & Smith, 1995) بیان می‌کند که زنان پردازشگرهای کلی و جامع اطلاعات‌اند که اِسنادهای عینی و ذهنی را در نظر می‌گیرند در حالی که مردان پردازشگرهای انتخابی‌اند و تنها به پردازش اطلاعات مبتنی بر هدف خود می‌پردازند. بر این اساس، عدم تأثیر میزان پیگیری در افزایش توجه به اخبار در زنان نیز تبیین می­شود. چرا که با پیگیری بیش­­تر، اطلاعات عمیق­تر پردازش شده و ابعاد شناختی خبر نمود پیدا می­کند که برای اغلب زنان جذابیت ندارد و نیاز زنان به مواجهه با محتوای هیجانی خبر برآورده نمی­شود به همین دلیل در زنانی که میزان پیگیری خبر بالا بود به شبکه دو سیما توجه کمتری نشان می­دادند. 

همچنین همسو با نتایج پژوهش Jiang (2022) وPennycook (2021) می‌توان اینگونه بیان کرد که محرک‌ها و مفاهیم زودگذر فرصتی برای پردازش در نظام شناختی انسان نمی‌یابند؛ به همین جهت یا اصلاً یاد گرفته نمی‌شوند و یا خیلی زود فراموش می‌شوند بنابراین نیاز است که به این محرک‌ها توجه بیشتری شود و پردازش آن‌ها به صورت عمیق‌تری صورت گیرد که این امر در توجه مردان به اخبار شبکه یک و خبر دیده می‌شود و در پژوهش حاضر این افزایش قطر مردمک چشم در مردان و به دنبال درگیر شدن در فرآیند شناختی اخبار مربوطه دیده شد.

براساس مدل وساطت شناختی (ٍEveland,1998) که بیان می­کند، یادگیری از اخبار را سه عامل انگیزه نظارت بر اخبار، توجه و بسط دادن پیش­بینی می­کند، می­توان چنین گفت که عناصر هیجانی و شناختی هر شبکه، ابتدا متناسب با جنس، زنان یا مردان را پای مشاهده اخبار می­نشاند، سپس در این بین، با توجه به بسط محتوای اخبار و حفظ توجه مخاطب، منجر به یادگیری فرد از اخبار می­شود. بدین معنی که زنان بنا به انگیزه هیجان­خواهی به محتوای هیجانی اخبار توجه کرده، آن را بسط می­دهند و از این طریق می­آموزند، در حالی که مردان به محتوای شناختی اخبار توجه می­کنند و سپس آن را بسط می­دهند. همچنین بنا به مدل ظرفیت محدود پردازش متن با وساطت انگیزش، سیستم لذت که با محرک‌های مثبت یا لذت بخش فعال می‌شود با پردازش هیجانی در زنان و پردازش شناختی در مردان مرتبط است. بدین صورت چون زنان به محرک­های هیجانی توجه بیشتری دارند، انگیزش نسبت به این محرک­ها منجر به توجه و تغییر نگرش آن­ها از طریق پردازش هیجانی اخبار می­شود (Lung, 2006). 

در تبیین این نتیجه که میزان توجه به اخبار شبکه‌های 2 و 3 در زنان بیش از مردان و اخبار شبکه‌های خبر و 1 در مردان بیشتر است می‌توان گفت که اخبار شبکه دو با برگزیدن شیوه‌ای متفاوت از ارائه خبر و به کار بردن زبانی نزدیک به زبان محاوره، استفاده از گرافیک خبری متفاوت و تیترها و زیرنویس‌های کنایه آمیز در برانگیختن هیجانات و اثرگذاری بر زنان پیشی گرفته است. همچنین از طرف دیگر از آنجایی که شبکه‌های 2 و 3 بعد هیجانی را درگیر می‌کنند و درک حالات و نظریه ذهن هیجانی در زنان و نظریه ذهن شناختی در مردان قوی‌تر است (Adenzato et al, 2017) به نظر منطقی می‌رسد که درگیری آن‌ها با این دو شبکه بیش از شبکه خبر و یک باشد. زنان عناصر هیجانی را بیشتر به خاطر می‌آورند، اما از میان آن‌ها زنانی که به میزان کمتری اخبار را دنبال می‌کنند، بیشتر تحت تأثیر هیجانات حاصل از آن قرار می‌گیرند. در مقابل اگرچه مردان به عناصر شناختی اخبار توجه بیشتری دارند اما از بین آن‌ها کسانی که اخبار را بیشتر دنبال می‌کنند، تأثیرپذیری بیشتری دارند. همچنین براساس نظریه استفاده و رضامندی، از آنجایی که ذهن زنان به دنبال عناصر هیجانی و مردان به دنبال عناصر شناختی است، وجود داشتن این عناصر در محتوای خبر منجر به رضامندی مخاطب می­شود و در نهایت، پیگیری خبر توسط وی ادامه می­یابد (علم­بیگی و همکاران، 1399). بنابراین می­توان گفت، بنا به نظریه ذهن هیجانی در زنان و ذهن شناختی در مردان (Adenzato et al, 2017)، محتوای مورد نیاز در زنان، متفاوت از مردان است و این تفاوت در نیاز، مطابق با نظریه نیازجویی (ساعی و همکاران، 1399)، منجر به توجه این دو جنس به محتوای خبری متفاوتی می­شود و کانال­های خبری مختلفی را برمی­گزینند.

 در تبیین تفاوت محتوای شناختی و هیجانی اخبار شبکه دو و سه نسبت به شبکه­های یک و خبر می­توان چنین گفت که همسو با نتایج پژوهش­های نامور و همکاران (1396)، میرزایی­نژاد (1398) و شمس و همکاران (1399) شبکه خبر در ارائه اخبار از اشارات غیرکلامی به اندازه کافی استفاده نمی­کند در حالی که از جمله محتوای هیجانی اخبار که می­تواند به ویژه مخاطبان زن را به خود جلب کند استفاده از لحن و آهنگ کلام برانگیزاننده، حرکات سر، دست و صورت گوینده خبر به ویژه حرکات تأییدی سر و عدم استفاده از لحن یکنواخت است. چنین اشاراتی در شبکه دو به گونه­ای مناسب مورد استفاده قرار گرفته است. به گونه­ای که گویندگان خبر به ویژه از تکنیک­های مربوط به برقراری ارتباط همچون بالا و پایین کردن تن صدا و عدم یکنواختی استفاده کرده و مخاطبان زن را به خود جلب می­کنند. شبکه­های خبر و یک به دلیل اینکه ابعاد هیجانی محتوای خبر را در سطح پایین نگه داشته­اند و در عین حال همسو با Stoet (2017)، با توجه به انواع توجه به ویژه توجه تقسیم­شده و انتخابی، مردان هنگام توجه به محتوای خبر کمتر از زنان می­توانند درگیر محتوای هیجانی آن شوند. در مقابل زنان بیشتر توجه از نوع تقسیم­شده را دارا هستند که می­توانند همزمان علاوه بر پردازش محتوای شناختی خبر، تظاهرات زیباشناختی و هیجانی خبر را پردازش کنند اما این نوع پردازش منجر به کاهش عمق شناختی می­شود.

در نگاه کلی نتایج به دست آمده تأییدی بر فرض‌های نظریه استفاده و رضامندی می‌باشد چرا که این نظریه بیان می‌کند افراد مخاطب، کم و بیش به صورت فعال به دنبال محتوایی هستند که بیشترین رضامندی را فراهم کند. درجه این رضامندی بستگی به نیازها و علایق فرد دارد. افراد هر قدر بیشتر احساس کنند که محتوای واقعی نیاز آنان را برآورده می‌کند، احتمال اینکه آن محتوا را انتخاب کنند بیشتر است.

از جمله محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به نوع نمونه و ابزار جمع‌آوری داده‌ها اشاره کرد؛ نمونه پژوهش حاضر تنها شامل دانشجویان بود و امکان تعمیم به نتایج به گروه‌های دیگر باید با احتیاط صورت گیرد. نیاز است که افراد با سطح تحصیلات و انواع ویژگی‌های شخصیتی همچون نیاز به شناخت و سبک‌های پردازش کلی و جزئی مورد مقایسه و بررسی قرار گیرند. همچنین باید دانست میزان مواجهه با اخبار به چه صورت است زیرا که برخی دانشجویان به دلایلی همچون ضیق وقت و عدم وجود امکاناتی همچون تلویزیون در خوابگاه‌های دانشجویی امکان دسترسی راحت و پیگیری اخبار را ندارند. هرچند که در پژوهش حاضر برای دستیابی به پاسخ‌های صادقانه از روش بی نام کردن پرسشنامه‌ها استفاده شد، با این وجود احتمال دارد برخی دانشجویان بنا به ملاحظاتی نسبت به ارائه پاسخ‌های محافظه کارانه و مطلوب اقدام نموده باشند، به علاوه در پژوهش حاضر دو ابزار اصلی پژوهش مؤلف ساخته بود که هر چند هر دو از لحاظ روایی و پایایی نتایج قابل قبولی داشتند اما پیش از این در پژوهش دیگری مورد استفاده قرار نگرفته‌اند و نیاز است مورد بررسی بیشتر قرار گیرند.

بنابراین برای پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود به موضوعات زیر پرداخته شود:

1. موضوع خوابگاهی و یا غیر خوابگاهی بودن دانشجویان به دلیل عدم دسترسی راحت به تلویزیون مد نظر قرار گیرد.

2. مقاطع مختلف تحصیلی و قشرهای مختلف جامعه در بر گرفته شود.

3. پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آتی سایر اجزای نگرش و نیز هیجان و شناخت را در نظر گیرند

4. پژوهش‌های آتی می‌توانند منابع خبری بیشتری را بررسی کرده و منابع خبری مشابه و همگون‌تری را برای مقایسه با یکدیگر در نظر بگیرند.

5. پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های بعدی، تفاوت‌های بین دو جنس را با متغیرهای دقیق‌تری بسنجند و عناصر هیجانی و شناختی را به اجزای کوچک‌تری همچون انواع هیجان و انواع شناخت تقسیم کنند.

6. رابطه بین توجه، یادآوری و اقناع در پژوهش­های آتی لحاظ شود و از طریق پژوهشهای میانجی به تحلیل مسیر اقناع از خلال این متغیرهای شناختی پرداخته شود.

پیشنهادات کاربردی در سطح صدا و سیما به منظور تربیت و آموزش به مخاطبان می‌تواند به شرح زیر باشد:

1. با توجه به ویژگی‌های شناختی و هیجانی مخاطبان خود، محتوای برنامه را ارائه دهند.

2. جهت جلب توجه مخاطبان زن از عناصر و انگیزش‌های هیجانی استفاده نمایند.

3. جهت جلب توجه مخاطبان مرد از عناصر شناختی و به فکر واداشتن آن‌ها استفاده نمایند.

4. به عوامل مؤثر بر توجه و یادآوری در زنان و مردان توجه کرده و متناسب با این عوامل، بر توجه آن‌ها و یادآوری محتوای برنامه اثر بگذارند.

5. به نظر می­رسد با توجه به نقش زیربنایی توجه در اقناع و نظر به توجه بیشتر مردان به شبکه خبر و زنان به شبکه دو، اخبار مهم و اثرگذار را متناسب با جنس مخاطب در این شبکه­ها ارائه دهند.

6. از آنجایی که رویکرد مسئله­محور در ارائه خبر، در نهایت رضایت مخاطبان را مد نظر قرار نمی­دهد، بهتر است صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران از رویکرد فضیلت­محور استفاده نماید چرا که براساس نظریاتی که در تبیین نتایج به دست آمده ذکر شد، این رویکرد اخلاق­محور می­تواند برآوردن نیازهای هیجانی و شناختی مخاطبان را مد نظر قرار دهد و منجر به جذب مخاطب شود.  

7. با کمک کارشناسان و متخصصان علوم ارتباطات، روانشناسی و جامعه­شناسی به گویندگان خبر، ارتباط کلامی و غیرکلامی را آموزش دهند و گویندگانی را انتخاب کنند که توانایی ارائه تظاهرات غیرکلامی را به بهترین وجه دارا هستند.

8. برگزاری دوره­های آموزشی و اعزام تیم­های خبرنگاری به منظور ابتدا شناخت مخاطبان و سپس تمرین مهارت­های گویندگی در محیط طبیعی

جدول 1. فراوانی مقاطع تحصیلی در گروه‌های مختلف

جنس	تحصیلات	پیگیری کم	پیگیری زیاد	کل
زن	کارشناسی	10	10	20
	کارشناسی ارشد	5	5	10
	کل	15	15	30
مرد	کارشناسی	12	11	23
	کارشناسی ارشد	3	4	7
	کل	15	15	30
کل	کارشناسی	22	21	43
	کارشناسی ارشد	8	9	17
	کل	30	30	60

جدول 2. میانگین و انحراف معیار سن شرکت کنندگان در پژوهش به تفکیک گروه‌ها

جنس	پیگیری کم		پیگیری زیاد		کل
	میانگین	انحراف معیار	میانگین	انحراف معیار	میانگین	انحراف معیار
زن	5/21	2/2	8/22	1/2	1/22	2/2
مرد	2/22	2/2	5/21	1/2	7/21	2/2
کل	9/21	2/2	1/22	2/2	22	2/2

جدول 3. میانگین و انحراف معیار طول مدت تثبیت چشم شرکت کنندگان به تفکیک گروه و شبکه‌های مختلف

جنس	پیگیری	شبکه 1		شبکه 2		شبکه 3		شبکه خبر
		M	SD	M	SD	M	SD	M	SD
زن	کم	438	37	459	33	452	41	454	31
	زیاد	446	42	452	37	436	39	461	36
مرد	کم	498	35	524	43	509	45	587	42
	زیاد	525	51	563	48	558	50	615	40

جدول 4. نتایج تحلیل واریانس آمیخته برای بررسی اثر متغیرهای مستقل روی طول مدت تثبیت چشم

منبع		مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F	Sig.	مجذور اتا
درون آزمودنی	شبکه	56238	8/1	31243	6/5	01/0	11/0
	شبکه * جنس	6940	8/1	3855	7/0	51/0	003/0
	شبکه * پیگیری	6745	8/1	3747	5/0	68/0	002/0
	شبکه * جنس * پیگیری	7235	8/1	4019	8/0	42/0	003/0
بین آزمودنی	جنس	357397	1	357397	56/12	001/0	18/0
	پیگیری	33615	1	33615	9/0	54/0	004/0
	جنس * پیگیری	152749	1	152749	7/4	01/0	09/0

جدول 5. میانگین و انحراف معیار قطر مردمک چشم شرکت کنندگان به تفکیک گروه و شبکه‌های مختلف

جنس	پیگیری	شبکه 1		شبکه 2		شبکه 3		شبکه خبر
		M	SD	M	SD	M	SD	M	SD
زن	کم	61/3	3/0	37/3	4/0	41/3	2/0	87/3	4/0
	زیاد	67/3	4/0	3/3	3/0	38/3	2/0	63/3	4/0
مرد	کم	64/3	3/0	1/3	3/0	41/3	3/0	61/3	3/0
	زیاد	65/3	3/0	41/3	4/0	48/3	3/0	81/3	4/0

جدول 6. نتایج تحلیل واریانس آمیخته برای بررسی اثر متغیرهای مستقل روی قطر مردمک چشم

منبع		مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F	Sig.	مجذور اتا
درون آزمودنی	شبکه	5/4	7/1	6/2	6/5	01/0	11/0
	شبکه * جنس	64/0	7/1	37/0	7/0	51/0	003/0
	شبکه * پیگیری	39/0	7/1	22/0	5/0	68/0	002/0
	شبکه * جنس * پیگیری	78/0	7/1	45/0	8/0	42/0	003/0
بین آزمودنی	جنس	5/3	1	5/3	56/1	1/0	02/0
	پیگیری	3/2	1	3/2	9/0	54/0	004/0
	جنس * پیگیری	1/9	1	1/9	7/4	01/0	09/0

 

منابع

احمدی، حامد.، و پورشریفی، حمید. (1392). نقش منبع خبری در اقناع افراد با تعدیل‌کنندگی نگرش به منبع خبری، جنسیت و عزت نفس. دو فصلنامه علمی پژوهشی شناخت اجتماعی، 2(3)، 7-18.

ساعی، محمدحسین.، آزادی، محمدحسین.، و البرزی دعوتی، هادی. (1400). شناسایی گونه­های مشابه با خبر جعلی و تبیین شاخصه­های تفاوت بین آن­ها. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 54(22)، 7-46.

شکرخواه، یونس.، بدیعی، نعیم.، فرقانی، محمدمهدی.، و معتمدنژاد، کاظم. (1380). میزگرد علمی خبر در رسانه. فصلنامه پژوهش و سنجش، شماره 28.

شمس، مرتضی.، و زابلی­زاده، اردشیر. (1399). ارتباطات غیرکلامی گوینده، در خبر تلویزیونی؛ مطالعه گویندگان خبر "شبکه خبر" و "بی­بی­سی فارسی". فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 16(59)، 213-242.

علم­بیگی، امیر.، اجاقی، سعیده.، رضوانفر، احمد.، و شاه­پسند، محمدرضا. (1399). شبکه­های اجتماعی و احساس خودکارآمدی شغلی کارکنان ترویج کشاورزی در استان مازندران: کاربرد نظریه استفاده و رضامندی از رسانه. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 16(1)، 99-112.

لالمی شیده. (1386). بازنمایی زنان در تبلیغات. پژوهش و سنجش، 52(14)، 115-136.

مظلومیان سعید.، و ماهی‌گیر، فرید. (1396). بررسی تأثیرات مثبت و منفی تکنولوژی و رسانه‌های جمعی در تعلیم و تربیت. همایش پژوهش‌های جدید ایران و جهان در حقوق روانشناسی و علوم تربیتی و علوم اجتماعی 2017. شیراز: دانشگاه شیراز.

موحد، مجید.، عباسی شوازی، محمدتقی.، و مرحمتی، ندا. (1389). رسانه، جنسیت و مصرف گرایی: مطالعه رابطه استفاده از رسانه‌های جمعی با تمایلات مصرف‌گرایانه دختران و پسران جوان در شهر شیراز. فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان، 12(47)، 7-40.

مهرداد، هرمز. (1381). مقدمه‌ای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی، تهران، انتشارات فاران.

میرزایی، صدیقه السادات.، پاکدامن، شهلا.، و علیزاده، ابراهیم. (1399). تعمیم مهارت‌های اجتماعی در نوجوانان دارای اتیسم با عملکرد بالا: تدوین برنامه­ای مبتنی بر مدل شناختی پردازش اطلاعات اجتماعی. رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. 

میرزایی­نژاد اوجانی، فریبا. (1398). بررسی گفتمان خبری بخش بیست و سی سیمای جمهوری اسلامی ایران و بخش خبری اتاق خبر شبکه من و تو، پژوهش­های ارتباطی، 1(97)، 111-149.

نامور، زهرا، امیری پریان، خدیجه. (1396). کاربرد استعاره­های مفهومی در تیترهای خبر 20:30 شبکه دو سیما، مطالعه­ای در چهارچوب معناشناسی شناختی، پژوهش­های ارتباطی، 24(1)، 149-179.

Adenzato M, Brambilla M, Manenti R, De Lucia L, Trojano L, Garofalo S, Enrici I, Cotelli M. Gender differences in cognitive Theory of Mind revealed by transcranial direct current stimulation on medial prefrontal cortex. Scientific Reports. 2017 Jan 24;7(1):1-9.

Agbanu VN. Mass communication: Introduction techniques, issues. Enugu: Rhyce Kerex Publishers. 2013.

Apuke OD, Omar B. Fake news and COVID-19: modelling the predictors of fake news sharing among social media users. Telematics and Informatics. 2021, 1;56:101475.

 Atkin, C. Instrumental utilities and information seeking. In new models of communication research, ed. Peter Clark, Newbury Park. 1973; 205-242.

Barber BM, Odean T. All that glitters: The effect of attention and news on the buying behavior of individual and institutional investors. The review of financial studies. 2008 Apr 1;21(2):785-818.

Berkowitz L, Rogers KH. A priming effect analysis of media influences. Perspectives on media effects. 1986;57:81.

Bucher HJ, Schumacher P. The relevance of attention for selecting news content. An eye-tracking study on attention patterns in the reception of print and online media. Communications. 2006 Sep 1;31(3):347-68.

Chaffee SH, Schleuder J. Measurement and effects of attention to media news. Human communication research. 1986 Sep;13(1):76-107.

 Darley WK, Smith RE. Gender differences in information processing strategies: An empirical test of the selectivity model in advertising response. Journal of advertising. 1995 Mar 1;24(1):41-56.

 De Vreese CH, Boomgaarden H. News, political knowledge and participation: The differential effects of news media exposure on political knowledge and participation. Acta Politica. 2006 Dec 1;41(4):317-41.

Eveland Jr WP. The cognitive mediation model: A framework for studying learning from the news with survey methods. Inmeeting of the Association for Education in Journalism & Mass Communication, Baltimore, MD 1998 Aug.

Eysenck MW, Derakshan N, Santos R, Calvo MG. Anxiety and cognitive performance: attentional control theory. Emotion. 2007 May;7(2):336.

 Findahl, O. News in our minds. In K. Renckstorf, D. McQuail, & N. Jankowski (Eds.), Television news research: Recent European approaches and findings. Chicago: Quintessence. 2001; 111-128.

Guo L, Su C, Lee H. Effects of Issue Involvement, News Attention, Perceived Knowledge, and Perceived Influence of Anti-Corruption News on Chinese Students’ Political Participation. Journalism & Mass Communication Quarterly. 2019 Jun;96(2):452-72.

Jensen JD. Knowledge acquisition following exposure to cancer news articles: A test of the cognitive mediation model. Journal of Communication. 2011 Jun 1;61(3):514-34.

Jiang X, Hwang J, Shah DV, Ghosh S, Brauer M. News attention and social-distancing behavior amid covid-19: How media trust and social norms moderate a mediated relationship. Health Communication. 2022 May 12;37(6):768-77.

Lang A. The limited capacity model of mediated message processing. Journal of communication. 2000 Mar 1;50(1):46-70.

Myllylahti M. Paying attention to attention: A conceptual framework for studying news reader revenue models related to platforms. Digital Journalism. 2020 May 27;8(5):567-75.

Park DC. Effect of audience's cognition desire and attention to TV documentary on acquirement of information and understanding. Journal of Digital Convergence. 2015;13(3):241-7.

Pennycook G, Rand DG. The psychology of fake news. Trends in cognitive sciences. 2021, 1;25(5):388-402.

Schramm W. How communication works. The process and effects of mass communication. 1954;3:26.

Stoet, G. (2017). Sex differences in the Simon task help to interpret sex differences in selective attention. Psychological research, 81(3), 571-581.

 Sülflow M, Schäfer S, Winter S. Selective attention in the news feed: An eye-tracking study on the perception and selection of political news posts on Facebook. new media & society. 2019 Jan;21(1):168-90.

 Van Dijk TA. News as discourse. Hillsdale, NJ: L. 1988.

 

Assessing the level of attention to the news of different TV channels in young audiences: considering the role of gender and the rate of tracking

Abstract

      News plays an important role in creating political, social and economic awareness that is necessary for the preservation of life and the development of society. At the same time, our country, Iran, has gone through many political, socio-economic crises and is now facing many challenges in this field, and every day, several news items are published in this field. It does and needs to act in a way that can compete with external news sources such as cyberspace. Therefore, it is necessary to know the factors that attract the attention of the audience in order to make the necessary plans in this field in order to increase the attention and tracking and then more convince of audiences. In this regard, the present study was conducted with the aim of determining that male and female audiences pay more attention to which television channels and how is the amount of attention paid by people who have more tracking compared to people with less tracking. Therefore, the research was conducted experimentally with the between and within subject designs. This study was experimental. The statistical population consisted of undergraduate and postgraduate students of universities in Tehran during 2018-2019, out of which 60 were selected first by cluster and then purposefully sampling. The tools include researcher-made Tracking Questionnaire of Iran broadcasting, Eye Tracking System, and piece of news that were performed on sample and data were analyzed by SPSS21 and mixed analysis of variance method. The results showed that women pay more attention to the news of channel 2 and 3 than men. On the other hand, men pay more attention to the news of 1 and the News channel. Also, the results showed that more tracking in men is associated with more attention to channel 1 and News, while in women, on the contrary, as the amount of tracking increases, their attention to channel 2 and 3 news decreases. Therefore, in order to increase the audience of news and convince them, the Broadcasting Organization of the Islamic Republic of Iran should consider whether the audience is male or female and the components of attracting people's attention.

   

  Keywords: Attention, Cognitive components, Emotional components, Gender, News, Tracking, TV.

 

 

داور دوم

تقویت منابع و چکیده و نتیجه گیری

انجام شد

11

---