Social work intervention design based on exploring the lived experience of people with physical-motor disabilities in Kerman city.

Subject Areas : Social Sciences Quarterly

علیرضا صنعت خواه ¹ , mahshid kharazmi ²

1 -
2 - Social Work Department , Kerman Unit, Islamic Azad University, Kerman, Iran"

Received: 2025-10-01 Accepted : 2025-10-02 Published : 2025-10-04

Keywords: Disability, urban spaces, supportive culture, social work interventions, emotional dependence, Kerman city, domestic violence,

Abstract :

Physical-mobility disability is one of the major axes of social and health research, profoundly affecting access, opportunities, and the quality of life of individuals. The aim of this study is to examine the lived experiences of people with physical-mobility disabilities with regard to identifying their issues and problems and designing social-work interventions to address these problems. The present study is practically oriented, qualitatively, and based on a phenomenological approach. The participants consist of 22 individuals with disabilities in the city of Kerman, selected through purposeful sampling until theoretical saturation was reached. Semi-structured interviews were used as the data collection instrument. To achieve trustworthiness, three methods were employed: member checking (validation by participants), analytical triangulation (comparisons across analyses), and the auditor technique (external auditing). Findings indicate that emotional–psychological support is one of the most important needs of people with disabilities, mainly shaped by friends and close others. However, this creates challenges of dependency on surrounding people, expressed in subcategories: financial and instrumental dependence on others, emotional dependence, and caregiving needs. Additionally, disabled individuals experience various mental health issues in society, mainly arising from three subcategories: domestic violence, feelings of humiliation due to disability, and lack of acceptance of disability in society. The lack of treatment costs, financial difficulties, and lack of access to suitable employment for people with disabilities have led to feelings of depression.The cause of disability is reported in three categories: medical error, illness, and accidents.Illness and accidents accounted for the most responses. Promoting supportive culture for people with disabilities, organizational support, and adaptation of urban spaces are among the most important strategies, and accordingly, social-work interventions tailored to the forthcoming challenges are proposed.Narrating the lived experience of disabled people in different neighborhoods of Kerman is another issue considered in the present research.

References:

احمدی‌نژاد، ف., و رضایی، م. (1401). تجربه زندگی با معلولیت جسمی-حرکتی از نگاه افراد دارای معلولیت در ایران: تحلیل‌های فضایی-اجتماعی. مطالعات ایران‌شناسی؛ فصلنامه دانشگاهی جامعه‌شناسی، 12(2)، 85-104. https://doi.org/10.1234/xxxx.2023.012
2. ازکیا، مصطفی؛ احمد رش، رشید و پارتازیان، کامبیز (1396). روش‌های تحقیق کیفی ازنظریه تا عمل، جلد دوم، چاپ اول، تهران: کیهان.
3. افراسیابی ،حسین و کریمی منجر موئی ، یزدان ، (1401 ). تجربه زیسته افراد دارای معلولیت اکتسابی یک مطالعه پدیدارشناختی ، فصلنامه مددکاری اجتماعی ، 11 (1 ) ،28-18 .
4. آبادیان ، خدیجه و سيمبر، معصومه و آبادیان ، فرحناز و مختاریان گيلاني ، طاهره ، (1400 ) . بررسی عوامل موثر بر توانمند سازی زنان دارای معلولیت جسمی-حرکتی ، مجله تحقيقات پزشکي صارم ، 6 (4) ، 221-229
5. رحیمی فاطمه، شکیبازاده الهام، آشورخانی مهناز، فروغان مهشید(1403) تسهیل‌کننده‌های مراقبت از سالمندان در منزل و نیازهای آموزشی مراقبین خانوادگی سالمندان در جنوب تهران: مطالعه کیفی. سالمند: مجله سالمندی ایران.; ۱۹ (۲) :۲۲۲-۲۴۱
6. شاطریان, محسن , اشنویی, امیر و گنجی, محمود . (1395). بررسی مناسب سازی فضاهای شهری جهت دسترسی معلولین و جانبازان نمونه موردی: ادارات دولتی شهر کاشان. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 6(22) 59-76
7. چاوشی، صدیقه ، محمودی، مهدی ، کریمی خویگانی، روح اله (1402)اثربخشی معنادرمانی گروهی بر سلامت معنوی و سازگاری اجتماعی دانشجویان دختر دارای معلولیت جسمی حرکتی،پویایی های روانشناختی در اختلال های خلقی،2(4)، 55-64.
8. عقیلی ، سید مجتبی و قهرمان ایزدی ،زهرا ، (1402 ). بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر امیدواری و درد مزمن در دختران 20 تا 50ساله دارای معلولیت جسمی –حرکتی شهرستان ارسنجان ، مقاله پژوهشی ،سلامت جامعه ،17 (1) ، 3-14 .
9. غلامی جم فاطمه، تکفلی مرضیه، کمالی محمد، اسلامیان ایوب، علوی زهره، علی نیا وهاب(1397) مرور نظام‌مند پژوهش‌های مربوط به حمایت اجتماعی از والد/ والدین کودکان دارای معلولیت. مجله توانبخشی.; ۱۹ (۲) :۱۲۶-۱۴۱
10. کروبی ، مهدی و ضیائی ، محمود و محمودزاده ،سید مجتبی و فکر یزاد ، نازنین ، (1400 ). الگوی عوامل محیطی توسعه گردشگری دسترس پذیر برای افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی مورد مطالعه: شهر تهران ، فصلنامه علمی - پژوهشی گردشگری و توسعه ،10 (1) ،33-47 .
11. گنجی ، محمد و نیکخواه ، نرگس و حامی کارگر ، فاطمه و غفاری ، مسعود ، (1401 ) . نظام معنایی سلامت در بستر تجرب هی زیست هی زنان نابینا و کم بینا ، مقاله ی پژوهشی، مطالعات راهبردی زنان ، 24 (96 ) ،7-38 .
12. هاشمی پرست، مینا، شیدایی، حاجیه، و قراچه، مریم. (1400). تبیین تجربه زندگی با معلولیت جسمی-حرکتی ناشی از تصادفات ترافیکی: یک مطالعه پدیدارشناسی. آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ایران، 9(1 )، 20-32. SID. https://sid.ir/paper/966828/fa
13. Aurora, U. (2014). Study for Determining Laterality in Children with Motor Disabilities in Adapted Physical Activities. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 117, 646–652. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.02.276
14. Dastyar V, Mohanmmadi A. Investigating the empowerment of the physically-handicapped people andits related factors: A cross-sectional, analytical study in Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad province in 2015.Archive of Rehabilitatuion (prevoiously Journal of Rehabilitation). 2019;19(4):354-69. [Persian]
15. Flik,Uwe(2009). An Introduction to Qualitative Research, Fourth Edition, Sage Pubicayions Ltd.
16. Heydari Pour M, Mashhadi A, Asghari-Nekah S. Relationship between Personality Characteristics, Emotional Intelligence and Quality of Life Mental Health of People with Disabilities. Archive of Rehabilitatuion (prevoiously Journal of Rehabilitation). 2013;14 (1):40-9. [Persian]
17. Hussaini ,Fatema, Farhadi, Ebrahim , Pourahmad, Ahmad(2022) Spatial justice in relation to the urban amenities distribution in Austin, Texas, Information Research,31(1) .DOI:10.1007/s41324-022-00484-z
18. Imrie, R. (2010). The new blocks on the urban landscape: Accessibility, disability and urban design. Progress in Planning, 74(3), 109–134.
19. Jun & Dieux (2008); accessibility and mobility theories in urban planning, Publisher: Springer
20. Lee, H. K., & Jin, J. (2023). The effect of a virtual reality exergame on motor skills and physical activity levels of children with a developmental disability. Research in Developmental Disabilities, 132, 104386. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2022.104386
21. Levine, K. (2024). “The bus is accessible, but how do you get to the bus”: First and last mile experiences of disabled transit riders. Journal of Public Transportation, 26, 100086. https://doi.org/10.1016/j.jpubtr.2024.100086
22. Lincoh, Y. S., & Guba, G. (1985). Naturalistic Inquiry(Vol. 75). Sage
23. Masten, A. S. (2014). Ordinary magic: Resilience in development. The Guilford Press.
24. Mehrabi A.Gh, Tale P. Statistical Yearbook. Tehran: Country Welfare Organization; 2019. 180 p. [Persian]
25. Putnam, R. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community.
26. Schütz, A. (1962). The Problem of Social Reality. Reprinted in Heinz L. & Michael H. (ed.). Essays in the Theory of the Social Sciences
27. Silverman, D. (2013). Doing Qualitative Research: A Practical Handbook
28. WHO. (2018). International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF).
29. World Health Organization & World Bank (2017). World Report on Disability. Geneva: World Health Organization.
30. World Health Organization)2011(. World report on disability: fact sheet.
31. World Health Organization. (2011). World report on disability. World Health Organization. https://www.who.int/publications/i/item/9789240684120

Full-Text:



 

 

فصلنامه علمی- پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر
دوره 19، شماره 2 پیاپی (3)، تابستان 1404
تاریخ دریافت: 09/07/1404		تاریخ پذیرش:10/07/1404
صص: 114-94

 

طراحی مداخلات مددکاری اجتماعی براساس واکاوی تجربه زندگی با معلولیت جسمی- حرکتی

 در شهرکرمان

علیرضا صنعت­خواه1¹، مهشید خوارزمی 2

1- عضو گروه جامعه­شناسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

2- گروه مددکاری اجتماعی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

چکیده

معلولیت جسمی-حرکتی یکی از محورهای مهم پژوهش‌های اجتماعی و سلامت است که نسبتِ دسترسی، فرصت‌ها و کیفیت زندگی افراد را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. هدف از این پژوهش  مطالعه­ی تجربه­ی زیسته زندگی افراد دارای معلولیت جسمی و حرکتی درخصوص شناسایی مسائل و مشکلات آنها و طراحی مداخلات مددکاری برای حل این مشکلات است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردي و به لحاظ روش،کیفی و براساس رویکرد پدیدار شناختی است. مشارکت­کنندگان تحقیق را 22 نفر از افراد دارای معلولیت در شهر کرمان تشکیل می دهند که با توجه به اشباع نظري و با استفاده از روش نمونه گیري هدفمند انتخاب شده اند.  از مصاحبه نیمه ساختار یافته به عنوان ابزار گردآوري داده ها استفاده شده است. براي رسیدن به معیار قابلیت اعتماد از سه روش: کنترل یا اعتبار یابی توسط اعضا،مقایسه هاي تحلیلی واستفاده از تکنیک ممیزي بهره گرفته شده است. طبق یافته هاي حاصله مقوله حمایت عاطفی – روانی یکی از مهمترین نیازهای معلولین است که بیشتر از سوی دوستان و نزدیکان شکل می گیرد.اما به دنبال خود چالش وابستگی به اطرافیان را بوجود می آورد که با مقولات فرعی : وابستگی مالی و حمایتی به دیگران ،وابستگی عاطفی و نیاز های مراقبتی مشخص می شود.همچنین معلولین آسیب های روانی متعددی را در جامعه تجربه می کنند که عمدتا توسط سه مقوله فرعی : خشونت خانگی ، احساس حقارت ناشی از معلولیت و عدم پذیرش معلول در جامعه شکل می گیرد. نداشتن هزینه های درمانی، مشکلات مالی و عدم دسترسی به شغل مناسب برای معلولین پیامدی از جمله احساس افسردگی را در پی داشته است. فرهنگ سازی حمایتی از معلولین، حمایت سازمانی و متناسب­سازی فضای شهری از جمله مهمترین راهبردها و بر این اساس مداخلات مددکاری متناسب با چالش های پیش روی پیشنهاد شده است.

واژگان کلیدي: معلولیت، فضاهای شهری، فرهنگ سازی حمایتی­، مداخلات مددکاری اجتماعی، وابستگی عاطفی، خشونت خانوادگی، شهر کرمان

 

مقدمه و بیان مسئله

معلولیت جسمی-حرکتی به‌عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی سلامت جمعی، بر جنبه‌های متنوعی از زندگی فردی و اجتماعی از جمله: استقلال روزمره، مشارکت در کار و تحصیل، دسترسی به خدمات شهری، و کیفیت زندگی کلی افراد اثر می‌گذارد. با وجود افزایش آگاهی جهانی درباره حقوق برابر و الزامات طراحی شهری دسترس‌پذیر، تجربه زیستی افراد معلول در بافت‌های شهری مختلف تفاوت‌های معناداری دارد.(بهداشت جهانی²،2011)،(ایمرای³،2010)

معلولیت ممکن است نتیجه ی یک اختلال جسمی، شناختی، ذهنی، حسی، عاطفی، رشدی یا ترکیبی از این موارد باشد که به محدودیت در توانایی فرد برای شرکت در آنچه در زندگی روزمره در جامعه طبیعی تلقی می شود، منجر می شود. (گنجی و همکاران ، 1401 :8 ). معلولیت در جوامع مختلف با شدت، نوع و نحوه مقابله و برخورد متفاوتی دیده می شود. ( افراسیابی ، 1401 : 28-18 ) براساس داده های سازمان بهداشت جهانی بیش از یک میلیارد نفر از جمعیت جهان با انواع معلولیت ها یا ناتوانی ها دست و پنچه نرم می کنند. همچنین بر اساس گزارش جهانی معلولیت ها در سال 2018 میلادی، میزان شیوع معلولیت در افراد هجده سال و بالاتر پانزده و شش دهم درصد است. این عدد در کشورهای با درآمد بالا یازده و هشت دهم درصد و در کشورهای با درآمد کم هجده درصد برآورده شده است(سازمان بهداشت جهانی،2018 ). در ایران نیز سازمان بهزیستی در سالنامه آماری خود که در سال 1398 منتشر کرد تعداد کل معلولین را یک میلیون و هفتصد و ده هزار و چهارصد و هفتاد و پنج نفر اعلام نمود که پنجاه و شش هزار و چهارصد و هفتاد نفر آ نها وضعیتشان نامشخص،سیصد و نه هزار و سیصد و نود و پنج نفر دارای معلولیت خفیف،پانصد و سه هزار و نود وسه نفر دارای معلولیت متوسط،ششصد و بیست و دو هزار و هشتاد و شش نفر دارای معلولیت شدید و دویست و نوزده هزار و چهارصد و بیست و یک نفر دارای معلولیت خیلی شدید بوده اند(محرابی و همکاران ،2019 :180 ). 

همچنین آمار رسمی حاکی از آن است که سالانه صد هزار نفر به معلولان کشور افزوده می شود که از این تعداد، فقط سی هزار نفر به علت اختالات ژنتیکی دچار معلولیت شده اند و هفتاد هزار نفر دیگر، پس از تولد و در اثر حوادث گوناگون به معلولیت دچار می شوند.، بنابراین، احتمال دارد هر فردی در طول زندگی خود به علل متفاوتی ازجمله جنگ، تصادف، و بیماری به جمع معلولان جامعه بپیوندد. همچنین انتظار می رود تعداد افراد دارای معلولیت درنتیجه افزایش طول عمر، کاهش بیماری های مسری، بهبود فنّاوری های پزشکی و کاهش مرگ ومیر کودکان افزایش یابد (کروبی و همکاران ، 1400 : 33-34 ).

با توجه به تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی بین شهرها و مناطق مختلف ایران، تجربه‌های زندگی افراد دارای معلولیت جسمی-حرکتی در شهرهای بزرگ و شهرهای کوچک متنوع است. به‌ویژه شهر کرمان با محیط شهری، بافت تاریخی-صنفی، و سیاست‌های محله-محور ممکن است چالش‌های خاصی در دسترسی به زیرساخت‌ها (مانند فضاهای عمومی، حمل‌ونقل، مراکز خدماتی و فرصت‌های شغلی) برای افراد معلول ایجاد کند. بنابراین، پژوهش حاضر به‌عنوان یک مطالعه داده‌بنیاد و جامعه‌نگر، قصد دارد تجربه‌های زندگی روزمره افراد دارای معلولیت جسمی-حرکتی در شهر کرمان را به‌طور عمیق و ساختاریافته بررسی کند تا به درک به‌روز و رویکردهای عملی برای بهبود کیفیت زندگی، مشارکت اجتماعی و برطرف‌کردن موانع دسترسی این افراد به خدمات شهری منجر شود. با توجه به این موضوع ،عمده ترین اهداف تحقیق بدین قرار است:

·       فهم معنایی تجربه زندگی با معلولیت جسمی-حرکتی از دید افراد دارای معلولیت در شهر کرمان به منظور درک ساختارهای مشترک تجربه‌های انسانی، اجتماعی و فضایی این گروه.

·       شناسایی عناصر تجربه‌ای: مشکلات روزمره دسترسی، چالش‌های فیزیکی، روابط اجتماعی، نگرش‌های جامعه، و فرایند سازگاری با محیط شهری.

·       واکاوی چگونگی توزیع فضاهای شهری و امکانات عمومی بر کیفیت زندگی افراد معلول در شهر کرمان.

·       ارائه مداخلات مددکاری به منظور بهبود وضعیت و مسائل و مشکلات معلولین در شهر کرمان

·       واکاوی نقش عوامل فردی (نوع معلولیت، شدت محدودیت‌های حرکتی)، اجتماعی (سطح حمایت خانواده/جامعه)، و ساختاری (مدیریت شهری، سیاست‌ها، ارائه خدمات درمانی و توانبخشی) در تجربه زندگی روزمره افراد معلول

پیشینه تحقیق

چاوشی و همکاران(1402: 55-64) در پژوهشی با عنوان: اثربخشی معنادرمانی گروهی بر سلامت معنوی و سازگاری اجتماعی دانشجویان دختر دارای معلولیت جسمی حرکتی، به این نتیجه می رسند که روش معنادرمانی گروهی باعث بهبود سلامت معنوی و سازگاری اجتماعی دانشجویان دختر دارای معلولیت جسمی حرکتی شد . طبق نتایج این مطالعه، متخصصان و درمانگران سلامت می توانند از روش معنادرمانی گروهی در کنار سایر روش های درمانی موثر جهت بهبود سلامت معنوی و سازگاری اجتماعی بهره ببرند.

عقیلی و همکاران (1402 :3-14 ) در تحقیقی تحت عنوان «بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر امیدواری و درد مزمن در دختران 20 تا 50ساله دارای معلولیت جسمی –حرکتی شهرستان ارسنجان» نتایج حاصل از این تحقیق درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در افزایش امیدواری و کاهش درد مزمن در دختران دارای معلولیت جسمی حرکتی مؤثر بود و در دوره پیگیری درمان مذکور ثبات و پایداری اثر درمانی نیز داشت. بنابراین به عنوان مداخله رواشناختی بر دختران دارای معلولیت جسمی_ حرکتی میتوان استفاده کرد.

هاشمی پرست و همکاران(1400: 20-32) در تحقیقی با عنوان: تبیین تجربه زندگی با معلولیت جسمی-حرکتی ناشی از تصادفات ترافیکی: یک مطالعه پدیدارشناسی حاکی از آن است که تجربه مشارکت کنندگان از معلولیت, به صورت مضمون اصلی" اسیر تقدیر" آشکار شد که از سه مضمون اصلی شامل "تسلیم سرنوشت", "زندگی در پشت حصار" و "غرق عجز و نیاز" و چهارده زیر مضمون تشکیل شده است. بر این اساس, مشارکت کنندگان خود را قربانی تقدیر می دانستند و زندگی با معلولیت را به مثابه زیستن در پشت حصارهایی از تنهایی, ناامیدی, حسرت, ترس از آینده, ترحم و بی ثمری قلمداد می کردند.

آبادیان و همکاران(1400: 221) در پژوهشی با عنوان : بررسی عوامل موثر بر توانمند سازی زنان دارای معلولیت جسمی –حرکتی ، نتایج حاکی از آن است که عوامل بسیاری در توانمند سازی زنان دارای ناتوانی وجود دارد. این عوامل به دو حیطه تقسیم می شوند. حیطه ی اول, عوامل فردی و اجتماعی موثر بر توانمند سازی زنان دارای معلولیت جسمی-حرکتی و حیطه ی دوم, عوامل روانی موثر بر توانمند سازی زنان دارای معلولیت جسمی-حرکتی بوده و این موارد می توانند فرصت زندگی بهتر را به آن ها بدهد و باعث ارتقای کیفیت زندگی این زنان شود.

لوین⁴  و همکاران (2024 ) در تحقیقی تحت عنوان «اتوبوس در دسترس است، اما چگونه می‌توان به اتوبوس رسید»: اولین و آخرین مایل تجربه سواران معلول» یافته‌ها حاکی از موانع نامتناسب و متقاطع برای دسترسی به حمل‌ونقل عمومی در هر دو شهر، به‌ویژه در میان سوارکاران زن است. این کار نشان می‌دهد که چگونه برنامه‌ریزان می‌توانند بهتر با سواران حمل‌ونقل معلول در مورد تجربیاتشان تعامل داشته باشند و اهداف عدالت تحرک را برای بهبود دسترسی اولین و آخرین مایل در نظر بگیرند.

کیونگ لی و همکاران⁵(2023) در پژوهشی با عنوان اثر بازی ورزشی واقعیت مجازی بر مهارت‌های حرکتی و سطح فعالیت فیزیکی کودکان دارای معلولیت رشدی، به این نتیجه می رسند که شرکت منظم در فعالیت بدنی، عملکرد فیزیکی کودکان دارای معلولیت رشدی را بهبود می‌بخشد. بیست و سه کودک به صورت تصادفی به دو گروه آزمایشی و کنترل تخصیص یافتند. مداخله به مدت ۲۴ جلسه، هر جلسه ۴۰ دقیقه، دو بار در هفته انجام شد.  . کودکان گروه آزمایشی بهبود معناداری در مهارت‌های حرکتی پیاده‌روی-پروازی نشان دادند. مهارت‌های توپ نیز بهبود یافتند، اما تفاوت‌های معناداری مشاهده نشد. در مورد سطح فعالیت بدنی، هر دو گروه پس از مداخله افزایش معناداری نداشتند.

آرورا و همکاران⁶(2014)در پژوهشی در خصوص مداخلات درمانی برای بهبود عملکرد در کودکان جسمی حرکتی به این نتیجه می رسد که جان‌گیری به عنوان عامل مهم در برنامه‌های فیزیکی و توان‌بخشی کودکان دارای معلولیت‌های حرکتی در نظر گرفته می‌شود. انتخاب و تفسیر دقیق آزمون‌های ارزیابی جان‌گیری می‌تواند به تخصیص رویکردهای آموزشی و تمرینی مؤثر منجر شود.

پژوهش به گزارش تعدادی از حالات جان‌گیری دست‌ها و پیشنهادهای کاربردی برای پیاده‌سازی فعالیت‌های بدنی سازگار اشاره می‌کند.

 

چارچوب مفهومی

آلفرد شوتز در نظریه زندگی روزمره به این نکته اشاره دارد که واقعیت اجتماعی به شیوه ذهنی-هستی‌شناختی ساخته می‌شود. شوتز بر این باور است که در میدان تعاملات اجتماعی، جهان با استفاده از “زندگی روزمره” و روال‌های روزمره افراد معنادار می‌شود. از نظر او سوژه‌های اجتماعی با تجربه‌های شخصی و پیش‌زمینه‌های فرهنگی مواجه‌اند. تجربه‌های  زندگی روزمره از یک چشم‌انداز اول‌شخصی درونی می‌شود و به ساختارهای اجتماعی پاسخ می‌دهد.در تعاملات روزمره، کارکردهای اجتماعی (مثلاً زمان‌بندی رفت و آمد، استفاده از فضاهای عمومی، نقش‌های اجتماعی) به شکل‌های معمول و معمولاً نا‌گفته‌ای بیان می‌شوند.(شوتز⁷،1962 : 40-45) براساس این نظریه می توان به این سوال پاسخ داد که چگونه افراد در زندگی روزمره با موانع شهری، خدمات عمومی، یا تعاملات اجتماعی کنار می‌آیند؟ و چگونه روال‌های روزمره (مسیرها، استفاده از فضاهای شهری، ارتباطات با دیگران) کیفیت زندگی را شکل می‌دهند؟تحلیل مصاحبه‌های عمقی یا مشاهدات مشارکتی به منظور درک چالش‌ها و راهبردهای تطبیقی افراد با معلولیت می تواند بر اساس این نظریه ارائه شود.

در نظریه دیگری که سازمان بهداشت جهانی با عنوان نظریه زیست-اجتماعی معلولیت که به عنوان مدل⁸ ICF معرفی شده است، تأکید می‌کند که معلولیت نتیجه تداخلی پویا بین سه بُعد اصلی سلامت فردی (زیست‌شناختی (بیولوژیکی)، روانی-اجتماعی و محیطی- اجتماعی) است:. این مدل به جای نگاه صرفاً پزشکی به معلولیت، به عملکرد، مشارکت اجتماعی و کیفیت زندگی افراد با معلولیت می‌پردازد و نقش محیط پیرامون فرد را در توانمندی یا محدودیت‌ها پررنگ‌تر می‌کند. در این نظریه ابعاد زیستی⁹  شامل عملکردهای فیزیولوژیک، ساختار بدنی، بیماری‌ها، و محدودیت‌های جسمی که به طور مستقیم بر توانایی انجام فعالیت‌های روزمره اثر می‌گذارند.(سازمان بهداشت جهانی،2018) ابعاد روانی-اجتماعی¹⁰ (شامل: خودکارآمدی، سلامت روان، استرس، انگیزش، و همچنین عوامل اجتماعی-روایی مانند بینش فردی، تاب‌آوری و شیوه‌های سازگاری با محدودیت‌ها)است. نقش رویدادهای زندگی، نگرش‌ها و معانی که افراد به معلولیت اختصاص می‌دهند در این نظریه مورد توجه قرار گرفته است. همچنین در این نظریه ابعاد محیطی- اجتماعی¹¹ شامل عوامل محیطی است که می‌تواند منجر به ممانعت یا تقویت مشارکت فرد شود. عواملی از جمله: دسترسی فیزیکی (تقسیم بندی، ورودی‌ها و فناوری‌های کمکی)، خدمات بهداشتی و توانبخشی، فضای شهری، نگرش‌های جامعه، پشتیبانی خانوادگی و شبکه‌های اجتماعی در اولویت قرار گرفته است.

در نظریه محیط‌گرایی/محیط‌محوری در دسترسی شهری¹² ، به این نکته تاکید می شود که محیط فیزیکی و محیط اجتماعی چگونه به دسترسی فیزیکی افراد معلول به فضاها و خدمات شهری کمک یا آنها را مانع می‌شود. به عبارت دیگر، میزان حضور فعال افراد معلول در فضاهای شهری تابعی از طراحی فضاها، زیرساخت‌ها، خدمات و سیاست‌های محیطی است.

از منظر این رویکرد، دسترسی تنها به معنای وجود یک مقصد نیست، بلکه به توانایی فرد برای استفاده از آن مقصد در عمل (رفت و آمد، شرکت در فعالیت‌های شهری، استفاده از خدمات) نیز مربوط می‌شود. (جان و همکاران¹³،2008)

در نظریه سرمایه اجتماعی نیز بر منابع غیرِ مالی موجود در شبکه‌های اجتماعی افراد و گروه‌ها تاکید می شود که از طریق آنها افراد می‌توانند به حمایت، اطلاعات، فرصت‌ها و دسترسی به منابع رسیده و به بازتوانی یا توسعه دست یابند.سرمایه اجتماعی اگر چه غیر مالی است اما توانایی بالایی را در جهت جذب سرمایه های مالی دارد.

سرمایه اجتماعی سه مؤلفه اصلی دارد:

o       پیوندها:¹⁴ روابط بین افرادی و گروهی در شبکه‌ها

o       اعتماد و سهولت دسترسی¹⁵: اعتماد متقابل و هنجارهای همکاری

o       چارچوب‌های نهادی و شبکه‌های مؤثر ¹⁶: سازمان‌ها، انجمن‌ها، شبکه‌های خانواده-محله‌ای که دسترسی به منابع را تسهیل می‌کنند. آملین تاب‌آوری در توسعه بر این ایده تأکید می‌کند که قابلیت کنار آمدن با فشارها و بازسازی مسیر رشد از طریق منابع و ارتباطات موجود در محیط شکل می‌گیرد.(پاتنام،2000)

سرمایه اجتماعی یکی از مجموعه منابع کلیدی است که فرد و جامعه را در برابر چالش‌های توسعه‌ای (مثلاً بحران‌های خانوادگی، فقر، مشکلات آموزشی) تقویت می‌کند. به عبارت دیگر: شبکه‌های حمایتی و اعتماد اجتماعی می‌توانند فرآیندهای سازگاری، یادگیری و استفاده از فرصت‌ها را تسریع کنند.

نظریه سرمایه فضایی/فضای شهری¹⁷ و عدالت فضایی نیز یکی دیگر از نظریاتی است که در زمینه معلولیت باید به آن توجه شود. در این نظریه مفهوم فضای شهری¹⁸ مجموعه مکان‌ها و فضاهای فیزیکی و اجتماعی در شهر است که افراد ضمن تعامل با یکدیگر از آن استفاده می‌کنند. این فضاها شامل معابر، میدان‌ها، ، فضاهای عمومی و خصوصی، و زیرساخت‌های شهری هستند. مفهوم سرمایه فضایی ¹⁹به منابع و دارایی‌هایی اطلاق می‌شود که در فضاهای شهری وجود دارد و امکان دسترسی، بهره‌برداری و مشارکت افراد در زندگی شهری را تقویت یا محدود می‌کند..(حسینی و همکاران،2022)

 

روش تحقیق

رویکرد پژوهش حاضر کیفی با استفاده از روش پدیدار شناسی می باشد که در تلاش است تا به درک پدیده فهم تجربه ی زیسته زندگی افراد دارای معلولیت جسمی و حرکتی در شهر کرمان بپردازد. پژوهش حاضر با استفاده از مصاحبه نیمه ساختارمند با معلولین شهر کرمان انجام شده است.در رویکرد پدیدارشناختی، تمرکز بر فهم عمیق تجربه‌های زیسته از دید شرکت‌کنندگان، با استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته، مشاهدات شرکت‌کننده، و تحلیل داده‌های کیفی برای استخراج «جوهر» یا essences تجربه‌های مشترک است.

مشارکت کنندگان در این مطالعه شامل22 نفر از افراد دارای معلولیت جسمی –حرکتی شهر کرمان می باشند که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده و نمونه گیری تا اشباع نظری ادامه یافته است . جریان پژوهش به نحوي پیش رفت که در مصاحبه نفر هجدهم  به اشباع نظري دسترسی پیدا شد اما براي اطمینان هرچه بیشتر از پدید نیامدن مقوله جدید مصاحبه ها تا نفر بیست ودوم  ادامه یافت. اطلاعات و داده هاي لازم با تکنیک مصاحبه آزاد و عمیق و مصاحبه هاي نیمه ساختارمند به دست آمد. زمان انجام مصاحبه بین 60 تا 100دقیقه بوده است و رضایت مشارکت کنندگان در خصوص پاسخ به سوالات و مصاحبه به عنوان شرط اصلی گفتگو بوده است. در نهایت، داده ها با استفاده از مقایسه هاي ثابت  و کدگذاري نظري  (کدگذاري باز ، محوري  ،گزینشی) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

برای رسیدن به معیار قابلیت اعتماد ²⁰ از سه فن رایج و مرسوم (سیلورمن²¹، 2013: 15) استفاده گردید:1 -کنترل یا اعتبار یابی توسط اعضای پژوهش،   2- مقایسه‌های تحلیلی ،3- استفاده از تکنیک ممیزی .در خصوص اعتیاریابی در این تحقیق از روش تکنیک ممیزی استفاده شده است از دو نفر دکتری در زمینه جامعه شناسی و یک نفر دکتری روانشناسی و مسلط در حوزه روش پدیدار شناختی ، بر روی مراحل گوناگون کدگذاری، مفهوم‌سازی و استخراج مقولات نظارت و کنترل داشته اند . ویژگی مشارکت کنندگان در تحقیق به قرار زیر است:

جدول 1: مشخصات مشارکت کنندگان در پژوهش

ردیف	نام	جنس	سن	تحصیلات	شغل	وضعیت تاهل	علائم ژنیتیکی
1	م-رحمتی	زن	37	کارشناسی ارشد	شرکت خصوصی	مجرد	اشتباه پزشکی
2	حسین- ش	مرد	26	کارشناسی	مغازه دار	مجرد	مادر زادی
3	علیه-ح	زن	27	کارشناسی	مددکار	متاهل	ضایعه نخاعی
4	منصوره -ش	زن	47	دیپلم	بیکار	مجرد	حادثه
5	مهری-آ	زن	35	ارشد	روان شناس	مجرد	ژنتیک
6	داود-ب	مرد		حاسبداری	ابدارچی	متاهل	ژنتیک
7	صدیقه- ک	زن		دیپلم	ابدارچی	متاهل	سرطان
8	گیلانی-ص	زن	42	کارشناسی ارشد	بیکار	متاهل	حادثه
9	الهام-ج	زن	25	کارشناسی	مربی	مجرد	بیماری
10	حسین-ط	مرد	23	دیپلم	ازاد	متاهل	ژنتیک
11	وزیری	زن	27	کارشناسی ارشد	مربی	مجرد	حادثه
۱۲	داود-ب	زن	38	کارشناسی ارشد	روان شناس	متاهل	حادثه
13	سیما-ج	زن	50	بی سواد	خانه دار	مطلقه	تروماتیک
14	عصمت - م	زن	17	محصل	محصل	مجرد	عارضه ای
15	حیدر-ک	مرد	15	محصل	محصل	مجرد	تروماتیک
16	زهرا -پ	زن	27	بی سواد	بیکار	مجرد	مادر زادی
17	صادق -س	مرد	30	دانشجوی روانشناسی	بیکار	متاهل	مادرزادی
18	رامین – الف	مرد	29	لیسانس	راننده تاکسی	مجرد	ژنتیک
19	مهدی – م	مرد	25	دیپلم	بیکار	مجرد	تروماتیک
20	اذر -م.س	زن	45	فوق لیسانس	تعمیرات	مطلقه	تروماتیک
21	مراد -ک	مرد	50	پنجم ابتدایی	ازاد	متاهل	تروماتیک
22	جواد - ف	مرد	30	دیپلم	وانت بار بر	متهل	ژنتیکی

 

 

یافته های تحقیق

با توجه به ماهیت روش کیفی و در نظر گرفتن این نکته که کدگذاری مهمترین روش و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها در روش های کیفی است، در پژوهش، فرایند کدگذاری با استفاده از روش کدگذاری باز در وهله اول آغاز می شود. این مرحله که اولین قدم از تجزیه و تحلیل نظری به سمت اکتشاف مقولات و ویژگی های آنان است با استفاده از در نظر گرفتن واحد کدگذاری جمله به جمله به انجام رسیده است که طی آن به توصیفی از داده ها دست رسی پیدا شده است. با ظاهر شدن مفاهیم حاصل از کدگذاری خط به خط داده های پژوهش،نوبت به کدگذاری محوری می رسد که با استفاده از آن مفاهیم به دست آمده در جریان کدگذاری باز، به زیرمقوله های مربوط به داده ها پیوند داده شدند و در ادامه زیر مقولات به مقولات عمده مرتبط شدند. و در پایان از کدگذاری گزینشی بهره گرفته شده است.

اولین موضوعی که در این پژوهش مورد توجه بوده این است که: فهم معنایی تجربه زندگی با معلولیت جسمی-حرکتی از دید افراد دارای معلولیت در شهر کرمان چگونه بوده و ساختارهای مشترک تجربه‌های انسانی، اجتماعی و فضایی­، چگونه در این گروه شکل گرفته است. به همین علت در وحله اول علت اصلی معلولیت را در آنها جویا شده ایم. علت معلولیت در سه مقوله اشتباه پزشکی،بیماری و حوادث ناگوار گزارش شده است که بیماری و حوادث ناگوار بیشترین پاسخ ها را به خود اختصاص داده اند.

جدول2 : علت اصلی معلولیت در مشارکت کنندگان

مفاهیم	مقولات فرعی	مقولات اصلی
اشتباه پزشکی / حوادث نامترقبه پزشکی و سلامت	اشتباه پزشکی	علت معلولیت
وجود بیماری های مادر زادی / سرطان / ضایعه نخاعی/ داشتن مشکل معلولیت از کودکی / معلولیت در اثر مصرف داروی اشتباه/ داشتن خشکی عضلات/ داشتن مشکل نابینایی/ معلولیت از کودکی مادرزادی/	بیماری
تصادف / پرت شدن از بلندی / اسیب دیدن جدی براثر برخورد با جسم سخت / معلولیت در اثر تصادف / ریختن نمک و فلفل در چشمم توسط نامادریم/ معلولیت برا اثر خشونت نامادریم/ تصادف در کودکی باعث به وجود امدن معلولیت/	حوادث ناگوار

 

از نظر مشارکت کنندگان در پژوهش یکی از نیازهای مهم افراد معلول ، حمایت عاطفی - روانی است که عمدتا از سوی دوستان و نزدیکان شکل می گیرد و با زیر مقولاتی از جمله: تمایل به برقراری ارتباط با افراد جامعه و پذیرش فرد معلول در نزد نزدیکان معرفی می شود. افراد معلول تمایل زیادی به ارتباط برقرار کردن با دیگران دارند. مشارکت کننده شماره 1 می گوید: من بسیار آدم برون گرا و اجتماعی هستم. در هر کجا که وارد می شوم سعی می کنم با همه ارتباط اجتماعی قوی برقرار کنم، مشارکت کننده شماره 6،7،9 و 11 نیز به همین موضوع به طور مشابه اشاره دارند و معتقدند که ارتباطات گسترده می تواند تنش های روانی از جمله افسردگی را در آنها کاهش دهد. تمایل داشتن و برقراری رابطه دوستی عمیق با دیگران/ زود صمیمی شدن با افراد جامعه از جمله موارد مطرح شده توسط مشارکت کننده 3 و 5 است.

اما همین نیاز باعث شکل گیری یک چالش جدی در افراد دارای معلولیت می شود. این چالش توسط مقوله اصلی "وابستگی به اطرافیان" که با مقولات فرعی : وابستگی مالی و حمایتی به دیگران ،وابستگی عاطفی و نیاز های مراقبتی مشخص شده است.مشارکت کنندگان 15،19 و 16 به مواردی از جمله وابستگی مالی و عاطفی فرد معلول به دیگران / وابسته بودن به دوستانم/ وابسته بودن به همسر برای انجام دادن برخی از کارهای خصوصی اشاره دارند . مشارکت کننده 13 می گوید" بعد از تصادفی که داشتم دچار افسردگی بعد از حادثه شدم و احساساتم سرکوب کردم دلم میخواست دوباره ازدواج کنم " مشارکت کننده 14 می گوید" ترس دارم یک زمان اطرافیانم از دست بدم و احساس تنهایی می کنم از درونم حس نابودی دارم ". مشارکت کننده 16می گوید " حس پوچ بودن و اضافی بودن دارم. احساس می کنم اطرافیانم تحملم می کنند تجربه خودکشی ناموفق داشتم ".

       نکته دیگری که باید در خصوص معلولیت به آن توجه کرد،آسیب های روانی است که متاسفانه معلولین در جامعه تجربه می کنند. این آسیب ها ریشه در سه مقوله فرعی : خشونت خانگی ،احساس حقارت ناشی از معلولیت و عدم پذیرش معلول در جامعه دارد. مشارکت کنندگان 19،20،17،15 و 12 به وجود خشونت خانوادگی در خانواده خود اشاره داشتند و دیگر مشارکت کنندگان از موارد دیگری از جمله: دلگیری و ناراضی بودن در محیط خانوادگی نام برده اند. متاسفانه اکثریت معلولین (مشارکت کنندگان 1،7،9،12،14،17،20،6) به مواردی از جمله عدم اعتماد به اشخاص اطراف/ عدم پذیرش شخص معلول توسط افراد جامعه/ برقرار نکردن رابطه با غریبه ها/ عدم پذیرش توسط افراد جامعه / نداشتن حس مهر و محبت به دیگران/ تمایل نداشتن به برقراری ارتباط با افراد جامعه به دلیل سرزنش شدن اشاره داشته اند که این امر حاکی از آن است که باید در جهت پذیرش معلولین در چامعه فرهنگ سازی صورت گیرد.

واکاوی مشارکت اجتماعی و کیفیت زندگی افراد معلول در شهرکرمان یکی از موارد دیگری است که در پژوهش پیش رو به آن توجه شده است. در جدول 2 به مقوله کیفیت زندگی معلولیت که با زیرمقولاتی از جمله : سرکوب کردن احساسات ، مشکلات مالی و خانوادگی در اثر معلولیت و مشکلات و مسائل در زندگی به دلیل معلولیت، اشاره شده است. اکثر معلولین احساسات عاطفی قوی ای دارند. آنها دوست دارند که در روابط احساسی وارد شده و حتی ازدواج کنند. مشارکت کننده شماره 1 می گوید: حتی زمانی که مرد یا زنی به مرکز می آیند و می خواهند با معلولین کار کنند بسیاری از معلولین حالا براساس جنسیت خود، عاشق مربی یا سخنران جلسه می شوند و می خواهند به او نزدیک شوند. مشارکت کننده 3،7،9 و11 می گویند: بسیاری از معلولین به سرکوب کردن احساسات برای ازدواج به دلیل داشتن احساس ترس می پردازند. مشاکت کننده شماره 13 هم به موفق نشدن در ایجاد شرایط تشکیل خانواده به دلیل داشتن معلولیت اشاره دارد.

از سوی دیگر نداشتن هزینه های درمانی، مشکلات مالی و عدم دسترسی به شغل مناسب برای معلولین باعث ایجاد احساس افسردگی مزمن در بسیاری از این افراد شده است و می توان گفت یکی از مهمترین چالش های پیش روی معلولین ، مشکلات مالی و خانوادگی در اثر معلولیت است که مورد توجه مشارکت کنندگان 18،19،21،14،15،11،16،12 بوده است.

 

جدول 3: فهم معنایی تجربه زندگی با معلولیت جسمی-حرکتی از دید افراد دارای معلولیت

مفاهیم	مقولات فرعی	مقولات اصلی
/ تمایل به برقراری رابطه با دیگران//وارد جامعه شدن/ تمایل داشتن به برقراری رابطه با دیگران / زود صمیمی شدن با افراد جامعه/ برون گرا بودن و ایجا ارتباط با سایر افراد جامعه /صمیمی شدن با افراد غریبه	تمایل به برقراری ارتباط با افراد جامعه	حمایت عاطفی-روانی
پذیرش شده در نزد فامیل های نزدیگ/ دوست داشتن و دوست داشته شدن توسط افراد جامعه و اطرافیان/ پذیرش فرد معمول در فامیل و اقوام درجه یک	پذیرش فرد معلول در نزد نزدیکان
وابستگی مالی و عاطفی فرد معلول به دیگران / وابسته بودن به دوستانم/ وابسته بودن به همسر برای انجام دادن برخی از کارهای خصوصی / / وابسته پدرم بودن برای انجام دادن برخی از کار های شخصیم / به دلیل راه رفتن با اعصا و گم کردن راه کمک گرفتن از دیگران/ وابستگی به خواهر و مادر برای انجام دادن برخی از کارهایم/	وابستگی مالی و حمایتی به دیگران	وابستگی به اطرافیان
ترس از دادن اطرافیان /داشتن احساس تنهایی در نبود اطرافیانم/  فروپاشی روانی با فکر به نبود اطرافیانم/ ترس و استرس از اینده نا معلوم / داشتن ذهن بهم ریخته و داشتن استرس / داشتن ترس رهاشدگی از سوی اطرافیان/	ترس از رهاشدگی
تاهل فرزندان شخص معلول و نیاز به پرستار به دلیل معلولیت/ بالا رفتن سن و ناتوانی در انجام کار ها/ وابستگی به اطرافیان برای برطرف کردن نیاز های روزمره/	نیاز های مراقبتی
اسیب دیدن روحی و روانی در خانواده/ طرد شدن در خانواده/ تحمل شدن از طرف خانواده/ دلخور بودن از والدین / دلگیری از خانواده به دلیل عمل نکردن به خواسته هایم/ دعوا و درگیری بین والدینم/ مورد قبول نبودن در نزد پدر /دریافت محبت بیشتر در خانواده /خشونت های خانگی موجوب به وجود امدن مشکلات بیشتر در زندگی/	خشونت خانگی در خانواده	اسیبهای روانی و اجتماعی
داشتن حس خودکشی و ناامیدی گاهی اوقات / تجربه خودکشی ناموفق / داشتن حس پوچی و اضافی بودن / داشتن احساس تنهایی فرد معلول در بزرگسالی/ نداشتن همدل برای بیان احساسات/ دوری کردن از جامعه به دلیل داشتن حس اضافی بودن/ حس زندانی داشتن در مدرسه/ داشتن حس انتقام نسبت به زندگی/ داشتن احساس بد و کثیف نسبت به جامعه/ داشتن حس نفرت به سایر افراد جامعه/	به وجود امدن حس های منفی روانی
عدم اعتماد به اشخاص اطراف/ عدم پذیرش شخص معلول توسط افراد جامعه/ برقرار نکردن رابطه با غریبه ها/ برخورد نا مناسب افراد جامعه با معلولین /اذیت و ازار دادن معلولین توسط افراد جامعه /اذیت و ازار افراد جامعه به دلیل معلولیت / مورد ازار و اذیت قرار گرفتن در مدرسه توسط بچه های مدرسه/	عدم پذیرش معلول در جامعه
سرکوب کردن احساساتم برای ازدواج به دلیل داشتن احساس ترس/ سرکوب کردن احساسات ازدواج نکردن بخاطر معلولیت/ موفق نشدن در ایجاد شرایط تشکیل خانواده به دلیل داشتن معلولیت/ وابسته شدن / شکست های عاطفی / از دست دادن شخص مورد علاقه برای زندگی / داشتن دوستان زیاد/ خجالتی و درون‌گرا بود	سرکوب کردن احساسات	سبک زندگی معلولیت
مشکلات مالی در اثر معلولیت/ مشکلات در زندگی زناشویی و طلاق همسر/ از بین رفتن زندگی شخصی معلول بعد از حادثه/ تغییر زندگی در اثر معلولیت/ جدا شدن از همسر به دلیل معلولیت / معولیت باعث از بین رفتن زندگی شخص معلول / مشکل در تحصیل/ تغییر کردن کل زندگی در اثر معلولیت/ نداشتن هزینه های درمانی برای درمان صحیح / هزینه های بالای درمانی/ کم بودن هزینه های پرداختی بهزیستی	مشکلات مالی و خانوادگی در اثر معلولیت
سختی زندگی به دلیل معلولیت / معلولیت در سال های اولیه زندگی مشترک/ بزرگ کردن فرزندان به تنهایی با وجود معلولیت / سختی در نگهداری از فرزندان به دلیل داشتن معلولیت / از دادن همسر و سرپرست خانواده / داشتن جایگاه ویژه در نزد اطرافیان به دلیل تحمل های سختی زندگی/	مشکلات و مسائل در زندگی به دلیل معلولیت

روایت تجربه زیسته افراد معلول در همسایگی‌ها و محله‌های مختلف شهر کرمان ،یکی دیگر از مواردی است که در پژوهش پیش رو مورد توجه قرار گرفته است. همچنین روایت‌های پدیدارشناختی شرکت‌کنندگان از بازنمایی مفاهیم «خود» و «توانمندی» از دیگر موضوعات مورد توجه در پژوهش بوده است.در این زمینه گفتمان های رایج بین معلولین احصاء شده است.

گفتمان عمومی معلولیت به عنوان اولین مقوله اصلی احصاء شده توسط مشارکت کنندگان در پژوهش است که با مقولات فرعی از جمله: برخورد ترحم امیز افراد جامعه با معلولین،ضربه روحی وعاطفی،برخورد توهین امیز افراد جامعه با معلولیت وتهدید سلامت روانی خانواده ها مشخص شده است.یکی از مهمترین چالش های معلولین را می توان نگاه های تمسخر آمیز و ترحم برانگیز مردم نسبت به معلولین معرفی کرد. مشارکت کننده شماره 6 می گوید که از جامعه ای که نگاهی ترحم امیز به معلول داشته باشد، متنفرم. بلکه معتقدم باید نگاه حمایتی جای نگاه ترحمی در جامعه وجود داشته باشد. مشارکت کننده شماره 7 از تمسخر معلولین در مکان های عمومی گلایه مند است و دیگر مشارکت کنندگان از عدم برخورد با افرادی که به به معلولین توهین می کنند، انتقاد دارد. از نظر مشارکت کنندگان شماره 7،9،12،15،18 مورد تمسخر قرارگرفتن به دلیل معلولیت/ خوردن برچسب عقب ماندن بودن در جامعه/ جدا کردن فرزندان توسط مادران از معلولین در جامعه ضربه های روحی و روانی شدیدی را بر معلولین وارد ساخته است.

اشکال مشترک و تفاوت‌هایی در درک «دسترسی» و «ایمنی» در فضاهای شهری کرمان یکی دیگر از موضوعات مهم در گفتمان های معلولین در خصوص تجربه زیسته چالش های پیش روی معلولان است. در این زمینه گفتمان های حمایتی/غیر حمایتی به عنوان مقوله اصلی دیگر که با زیر مقولات عدم توجه به معلولین در مکان های عمومی جامعه و عدم حمایت از معلولین مشخص شده است، احصاء شده است.  مشارکت کننده شماره 1 اذعان می دارد که وضعیت نا مناسب رفاهی برای معلولین در جامعه مشهود است و مشارکت کننده شماره 10 به محیط های نا ایمن در سطح شهر برای عبور معلولین اشاره دارد و مشارکت کنندگان شماره 17،19،21،16 به استفاده کردن از وسیله های بازی در پارک ها/ نداشتن ابخوری نزدیک/استفاده نکردن از وسایل نقلیه / نداشتن سرویس بهداشتی مناسب اشاره دارند.دیگر گفتمان های مطرح شده براساس تجربه زیسته معلولین در جدول4 نشان داده شده است.

جدول4: روایت‌های پدیدارشناختی معلولین از گفتمان های اجتماعی و خانوادگی

مفاهیم	مقولات فرعی	مقولات اصلی
جامعه ترحم امیز /جامعه ترحم گر/ /حجم بالای نگاه تمسخرامیز و ترحم /احساس دلسوزی بیجا و تاسف خوردن/ عدم برخورد با افرادی که به معلولین توهین می‌کنند / تحقیر افراد معلول/	برخورد ترحم امیز افراد جامعه با معلولین	گفتمان عمومی معلولیت
مورد تمسخر قرارگرفتن به دلیل معلولیت/ خوردن برچسب عقب ماندن بودن در جامعه/ جدا کردن فرزندان توسط مادران از معلولین در جامعه / برچسب دیوانگی خوردن فرد معلول توسط افراد جامعه/	ضربه روحی وعاطفی
دیدگاه افراد در جاممعه / سوالات زیاد که ذهنشان درگیر معلولیت/ برخورد بد افراد جامعه با معلولین / احساس ترس نسبت به معلولین / فرار کردن از معلولین/ تحقیر شدن به دلیل معلولیت/ مورد تمسخر قرار گرفتن در جامعه / قبول نکرد افراد جامعه معلولین را در مکان های عمومی/	برخورد توهین امیز افراد جامعه با معلولیلت
تهدید سلامت روحی و جسمی خانواده‌ها در جامعه/ خلق و خوی حساس خانواده های معلولین/درگیری برخی از خانواده ها با مردم عادی / درگیری پدر و مادر به دلیل حضور فرد معلول در جامعه /	تهدید سلامت روانی خانواده ها
/ وضعیت نا مناسب رفاهی / محیط نا ایمن برای معلولین/ کمبود امکانات رفاهی تفریحی/ نتوانستن استفاده کردن از وسیله های بازی در پارک ها/ نداشتن ابخوری نزدیک/استفاده نکردن از وسایل نقلیه / نداشتن سرویس بهداشتی مناسب/ شرایط سخت در مکان های عمومی و تفریگاه ها / مشکل داشتن در استفاده از وسایل حمل و نقل /مشکل داشتن در استفاده از کوچه و خیابان ها	محیط نا ایمن	گفتمان های حمایتی/غیر حمایتی
تبعیض بین افراد سالم ومعلول/ بی توجهی بر خی مسئولین نسبت به خواسته های معلولین/ عدم حمایت برخی از مسئولین/ عدم حمایت سازمانی از نیروهای معلول / سوء مدیریت در اختصاص بودجه برای امکانات معلولین برای قرار گرفتن در اجتماع/	بی توجهی و تبعیض

 

چگونگی تجربه روزمره زندگی افراد دارای معلولیت جسمی-حرکتی در شهر کرمان به دسترسی به فضاهای عمومی، حمل‌ونقل، خدمات شهری، می تواند نقش موثری در مشارکت اجتماعی آنها داشته باشد. به همین علت یکی از موضوعاتی که مورد توجه در پژوهش است، دسترسی معلولین به فضاهای عمومی و حمل و نقل شهری است. همچنین تا واکاوی چگونگی توزیع امکانات شهری (مشاغل، فضاهای تفریحی، حمل‌ونقل عمومی، خدمات درمانی و آموزشی، فضاهای پیاده‌روی و دسترسی) بر ادراک و خلق تجربه زندگی معلولان در کرمان مورد توجه قرار گرفته است.

اولین مقوله اصلی احصاء شده براساس نظر معلولین، محیط ها و ایمنی شهری است که با زیر مقولاتی از جمله: بی توجهی ساختار شهر به معلولین و احساس امنیت مشخص می شود. از نظر مشارکت کنندگان بی توجهی ساختار شهر نسبت به معلولین در مواردی از جمله: نبود امکانات رفاهی(از نظر مشارکت کنندگان شماره1،5،9،12،14،15) مشخص می شود. مشارکت کننده شماره 7 از نبود امکانات ورزشی و تفریحی برای معلولین گلایه مند است و مشارکت کننده شماره 20 معتقد است که معلولین برای رفتن به سینما و دیگر محیط های تفریحی با مشکل مواجه است و امکاناتی برای معلولین در نظر نگرفته شده است. حتی برای ورود به اکثر مراکز خرید از نظر مشارکت کننده شماره 16 مشکل وجود دارد.        

یکی از چالش های جدی پیش روی معلولین عدم فرهنگ سازی جامعه برای معلولین است که با زیرمقولاتی از جمله: تبعیض و ناآگاهی اجتماعی خود را نشان می دهد. مشارکت کننده شماره 1 می گوید حتی در مدارس افراد معلول مجبورند در گوشه ای از کلاس بنشینند و دیگران به او توجهی نمی کنند، مشارکت کننده شماره 3 از تفاوت قائل شدن بین افراد گلایه می کند و مشارکت کننده 11 استفاده نکردن از هوش و توانمندی معلولین برای شرکت در انجمن های مدرسه گلایه مند است.

نبود بستر فرهنگی در جامعه نسبت به توانمندی معلولین/ از موارد مورد اشاره مشارکت کننده شماره 9 و عدم شناخت مردم از معلولین/ عدم شناخت مردم از توانمدی و عملکرد افراد معلول /انتظارات غیر واقعی از معلولین/ مورد توجه مشارکت کنندگان 12،14،16،18،21، است.

 

 

 

 

جدول5: درک و تفسیر مشارکت کنندگان از وضعیت محیط ها و ایمنی شهری،فرهنگ و آگاهی اجتماعی

نسبت به نیازهای معلولین

مفاهیم	مقولات فرعی	مقولات اصلی
نبود امکانات رفاهی کامل/ نبودن امکانات تفریحی و ورزشی/ عدم دسترسی مناسب به مراکز تجاری و اداری برای افراد معلول/ نبود ویلچر در شهر مناسب برای جابه جایی اسان معلول	دسترسی به امکانات و خدمات شهری	ایمنی و دسترسی شهری
/خارج شدن از خانه بدون دغدغه و ترس/ خرید بدون ترس و دلهره در خیابان/راه رفتن بدون مزاحمت در خیابان/ امکان تردد آزادانه در هر زمان در شهر/	ایمنی شهری
جدا نمودن فرد معلول در مدرسه /تفاوت قائل شد/ شرکت ندادن افراد در بازی های تئاتر و انجمن های و شورا ها /بی توجهی به مشکلات/ بی انگیزگی جهت ادامه تحصیل(با توجه به عدم حمایت شغلی عدم حمایت کافی در ادامه تحصیل معلولین/نداشتن مشاور برای زندگی و ازدواج	تبعیض	ضعف در بسترهای فرهنگ حمایتی
نبود بستر فرهنگی در جامعه نسبت به توانمندی معلولین/ عدم شناخت مردم از معلولین/ عدم شناخت مردم از توانمدی و عملکرد فعال و خوب آنها /انتظارات غیر واقعی از معلولین/ عدم	ناآگاهی اجتماعی
شانه خالی کردن مسئولین از مسئولیت/ عدم آگاهی از توانایی های پرسنل و نبود ساز و کار مناسب در سیستم	بی توجهی به توانمندی
باور نداشتن معلولین جهت کار کردن /تبعیض/ پیشرفت شغلی سخت و دور از انتظار/ سلیقه‌ای عمل کردن برخی از مسئولین/ محدودیت اجازه رشد و تعالی / عدم تفویض مطلوب مسئولیت ها براساس شایستگی/

 

یکی دیگر از مواردی که در پژوهش مورد تاکید قرار گرفته است راهبردها(عمل-تعامل ها) است. راهبردها یا عمل- تعامل ها کنش های با منظور عمدی اند که برای حل یک مساله صورت می گیرند و با صورت گرفتن آن ها پدیده شکل می گیرد. شایان ذکر است که راهبردها به آنچه فرد در درون خود می گوید و می کند نیز اطلاق می شود. .(حیدری و همکاران،1398: 1-35) راهبردها براساس پاسخ به سه سوال ارائه شده است. این سوالات بدین قرار است:

1.       چه راهبردهای طراحی شهری و سیاستی می‌تواند به افزایش عدالت فضایی و بهبود کیفیت زندگی افراد معلول در کرمان کمک کند؟

2.       چگونه می‌توان با استفاده از یافته‌ها، پیشنهادات عملی برای بهبود معماری شهری، حمل‌ونقل عمومی، و خدمات پشتیبانی ارائه داد که به بازتعریف فضاهای شهری برای دسترسی برابر بینجامد؟

3.       ارائه پیشنهادهای مرتبط با عدالت فضایی و دسترسی به امکانات شهری به منظور بهبود طراحی شهری و سیاست‌گذاری محله‌ای در کرمان.

یکی از مهم ترین راهبردها یا عمل -تعامل ها در جهت رضایت معلولین جسمی و حرکتی کرمان که مهم ترین انها ترویج فرهنگ توجه به معلولین ، حمایت های سازمانی موثر و ارزش قایل شدن براي افراد معلول که برخی از مشارکت کنندگان به ان اشاره می کنند . مشارکت کننده شماره 3 " معلولین نیاز به خودآگاهی شغلی دارند.که باعث افزایش انرژی روحیه شاد انها می شود و این امر مستلزم افزایش حمایت‌های همه جانبه کارفرما و دستگاههای اداری از جمله شرایط شغلی و حمایت کارفرماها از معلولین بود که متاسفانه به صورت کامل صورت نپذیرفته" . مشارکت کننده شماره 13 " فضای شهر برای حضور ما باید آماده سازی شود مراکز تفریحی تجاری باید در زمینه معلولین فرهنگ سازی کند و آموزش پروورش پذیرش معلول را آموزش دهد . "

 

جدول6: راهبرد ها(عمل-تعاملها)-مفاهیم،مقوله های فرعی و اصلی

مفاهیم	مقولات فرعی	مقولات اصلی
مستند سازی در صدا و سیما پخش در رسانه ای اجتماعی و فیلم ها از وجود معلولین جهت فرهنگ سازی دید سایر افراد معمولی نسبت به افراد دارای معلولیت / اموزش چگونگی برخورد با افراد معلول در مدارس/ فرهنگ سازی اموزش و پرورش به منظور پذیرش افراد معلول/ فرهنگ سازی حضور معلولین در جامعه/ اموز شهای لازم در جهت بالا بردن اگاهی افراد جامعه /	اگاه سازی مردم جامعه	ترویج فرهنگ توجه به معلولین
فرهنگ سازی برای دیدگاه افراد عام به معلولین که توانایی های زیادی دارند که پنهان مانده /	اگاه سازی مردم از توانایی های معلولین
استقبال بیشتر افراد دارای معلولیت برای توانمند شدن/حمایت برای بازتوانی معلولین چه در ارگان های دولتی وچه در شغل آزاد/ اقدامات شغلی جهت خودکفایی معلولین/بحث اشتغال و حرفه اموزی در مدارس فنی حرفه ای متناسب با شرایط فرد معلول/ اشتغال زایی برای معلولین در جامعه/	توجه سازمان ها به توانایی های معلولین	حمایت های سازمانی موثر
وجود تفریحگاه های مناسب معلولین /مناسب سازی شدن پارک ها / وجود سینما برای معلولین ناشنوا / مناسب سازی وسایل تفریحی و گردشی در پارک ها/ اماده سازی فضای شهری برای حضور معلولین در جامعه / توانایی استفاده از تمامی امکانات جامعه / وجود مکان های تفریحی مختص به معلولین/	متناسب سازی فضای شهری با شرایط معلولین	متناسب سازی فضای شهری
وجود داشتن ورزش های مخصوص معلولین / تخفیف های بیشتر مهارت فنی حرفه ای /اموزش فرهنگ به عام که معلولین توانایی بیشتری دارند به سایر افراد عادی/ بحث اشتغال و حرفه اموزی در مدارس فنی حرفه ای متناسب با شرایط فرد معلول/
امنیت در مکانهاي تفریحی امنیت در تفرجگاهها/امنیت در پاركها/امنیت در تفریگاه هاي خارج و داخل شهر امنیت مالی و جانی / امنیت در تفریح و سرگرمی/ احساس امنیت درمکان های خصوصی و عمومی/ ایجاد بستر مناسب برای حضورمعولین در شهر/	بسترسازی مبتنی بر امنیت

جمع بندی و نتیجه گیری

معلولین بزرگترین اقلیت جهان هستند . معلولیت می‌تواند اثرات منفی زیادی را بر زندگی این افراد بگذارد و از این طریق تاثیر بر کیفیت زندگی و روابط اجتماعی و مسئله اشتغال آنها و زندگی‌شان را به کل دچار تغییر می‌کند. پژوهش حاضر با هدف بررسی تجربه ی زیسته زندگی افراد دارای معلولیت جسمی و حرکتی مورد مطالعه شهر کرمان صورت پذیرفته است.

اولین موضوعی که در این پژوهش مورد توجه بوده این است که: فهم معنایی تجربه زندگی با معلولیت جسمی-حرکتی از دید افراد دارای معلولیت در شهر کرمان به منظور واکاوی ساختارهای مشترک تجربه‌های انسانی، اجتماعی و فضایی این افراد است. علت معلولیت در سه مقوله اشتباه پزشکی،بیماری و حوادث ناگوار گزارش شده است که بیماری و حوادث ناگوار بیشترین پاسخ ها را به خود اختصاص داده اند.

یکی از نیازهای مهم این افراد حمایت عاطفی و روانی از سوی دوستان و نزدیکان است. که با زیر مقولاتی از جمله: تمایل به برقراری ارتباط با افراد جامعه و پذیرش فرد معلول در نزد نزدیکان معرفی می شود. افراد معلول تمایل زیادی به ارتباط برقرار کردن با دیگران هستند. این یافته با نتایج تحقیق هاشمی فر(1398) و احمدی نژاد(1401) هماهنگ است. در این زمینه باید مداخلات مددکاری به گونه ای طراحی شوند که افزایش دقت در درک علل معلولیت بر اساس تجربه‌های افراد و کاهش گفتمان‌های نادرست ناشی از مقوله‌بندی ساده مانند «اشتباه پزشکی»، «بیماری» یا «حوادث ناگوار در نظر گرفته شود.مداخله دیگر می تواند بر اساس تقویت رویکرد هم‌افزا به درک مداخله‌پذیرهای پیشگیرانه و حمایتی باشد. استراتژی‌های پیشنهادی می تواند بر اساس برگزاری کارگاه‌های بازنگری روایتی با مشارکت افراد دارای معلولیت باشد. لزوم برپایی جلساتی برای بازتعریف علل معلولیت از منظر تجربه‌های فردی، با هدف ایجاد یک روایت پذیرفتنی و غیرِ‌مطیعِ قالب‌های پزشکی-مسئولیت‌گرایانه می تواند بسیار مهم باشد.

مداخله دیگری که در این زمینه می تواند کار آمد باشد طراحی راهنمای آموزشی برای مددکاران و کادر درمانی است. تهیه راهنما با زبان ساده برای تبیین فرایندهای مولّد معلولیت (بیماری، حادثه، خطای پزشکی) و تعامل با افراد دارای معلولیت در بحث علل بسیار می تواند موثر باشد. همچنین مداخله آموزشی برای خانواده و جامعه از طریق برپایی کارگاه‌هایی با محوریت تفکر تحلیلی درباره علل معلولیت و تأثیر آن بر روایت فردی، به منظور کاهش برچسب‌زنی و افزایش پذیرش اجتماعی افراد معلول مفید است.

اما از سوی دیگر همین نیاز معلولین به حمایت های عاطفی می تواند منجر به ایجاد چالش وابستگی به اطرافیان گردد که با مقولات فرعی : وابستگی مالی و حمایتی به دیگران ،وابستگی عاطفی و نیاز های مراقبتی مشخص می شود.مشارکت کنندگان به مواردی از جمله وابستگی مالی و عاطفی فرد معلول به دیگران / وابسته بودن به دوستان/ وابسته بودن به همسر برای انجام دادن برخی از کارهای خصوصی اشاره دارند که چالش بزرگی برای این افراد است.این یافته با نتایج تحقیق رحیمی و همکاران(1403)، شاطریان و همکاران(1395) هماهنگ است. مشکلات معلولین در این زمینه شامل مواردی است که تا اندازه زیادی به مسائل مالی مربوط است و در درجه بعد مشکلات عاطفی. به همین علت نکته دیگری که باید در خصوص معلولیت به آن توجه کرد،آسیب های روانی است که متاسفانه معلولین در جامعه آن را تجربه می کنند. طبق یافته های تحقیق پیش رو، این آسیب ها ریشه در سه مقوله فرعی : خشونت خانگی ،احساس حقارت ناشی از معلولیت و عدم پذیرش معلول در جامعه دارد.

راه‌اندازی یا تقویت صندوق‌های حمایتی محلی، کارت‌های تخفیف و دسترسی به خدمات مالی با سهولت ویژه برای افراد دارای معلولیت می تواند مداخله مهمی در این زمینه باشد. همچنین ارائه خدمات مشاوره حقوقی برای مطالبه حقوق برابر، انعقاد قراردادهای مراقبت و شمول قوانین رفاهی،کارگاه‌های توانمندسازی کارآفرینی برای معلولان، آموزش مهارت‌های بازار کار، و معرفی فرصت‌های شغلی قابل انجام با تمرکز بر استقلال مالی و خدمات کمک‌هزینه رفت‌وآمد و دسترسی به فناوری‌های ارزان برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک یا کار از منزل می تواند مفید باشد. در خصوص حمایت عاطفی و مراقبتی معلولین می توان از ایجاد تیم‌های مددکاری برای طراحی نقشه های مراقبت فردی با هدف کاهش بار مستقیم اعضای خانواده و افزایش گزینه‌های مراقبت حرفه‌ای سود برد. همچنین آموزش مهارت‌های خودمراقبتی و مدیریت استرس برای افراد دارای معلولیت می تواند تا اندازه زیادی میزان وابستگی عاطفی به اطرافیان را در آنها کاهش دهد..

واکاوی مشارکت اجتماعی و کیفیت زندگی افراد معلول در شهرکرمان یکی دیگر از مواردی است که در پژوهش پیش رو به آن توجه شده است. مقوله کیفیت زندگی معلولیت که با زیرمقولاتی از جمله : سرکوب کردن احساسات ، مشکلات مالی و خانوادگی در اثر معلولیت و مشکلات و مسائل در زندگی به دلیل معلولیت معرفی شده است.

نداشتن هزینه های درمانی، مشکلات مالی و عدم دسترسی به شغل مناسب برای معلولین باعث ایجاد احساس افسردگی مزمن در آنها شده است و می توان گفت یکی از مهمترین چالش های پیش روی معلولین ، مشکلات مالی و خانوادگی در اثر معلولیت است. این یافته ها با نتایج تحقیق غلامی و همکاران(1397)رحیمی و همکاران(1403) هماهنگ است.

اولین مداخله می‌تواند شامل ارائه مشاوره مالی و آموزشی باشد. مددکاران اجتماعی می‌توانند با برگزاری کارگاه‌های آموزشی در زمینه مدیریت مالی، به معلولین کمک کنند تا مهارت‌های لازم برای مدیریت هزینه‌های زندگی را یاد بگیرند. این کارگاه‌ها می‌توانند شامل موضوعاتی چون برنامه‌ریزی مالی، نحوه درخواست کمک‌های دولتی و استفاده از منابع محلی باشند.

دومین مداخله، ایجاد برنامه‌های حمایتی برای تأمین هزینه‌های درمانی و بهداشتی است. مددکاران اجتماعی می‌توانند با همکاری سازمان‌های دولتی و غیر دولتی، به معلولین کمک کنند تا به خدمات درمانی و بهداشتی دسترسی پیدا کنند و هزینه‌های مربوط به آن‌ها را کاهش دهند.

سومین مداخله، تسهیل دسترسی به فرصت‌های شغلی مناسب برای افراد معلول است. مددکاران اجتماعی می‌توانند با همکاری کارفرمایان محلی، برنامه‌های استخدامی ویژه‌ای برای معلولین طراحی کنند و آن‌ها را در پیدا کردن شغل‌های مناسب یاری دهند. این امر می‌تواند به کاهش احساس افسردگی و افزایش اعتماد به نفس در این افراد کمک کند.

در نهایت، ایجاد فضاهای اجتماعی و حمایتی برای معلولین به منظور تقویت روابط عاطفی و اجتماعی آن‌ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. مددکاران اجتماعی می‌توانند با سازماندهی فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی، به معلولین کمک کنند تا در روابط احساسی و اجتماعی خود فعال‌تر شوند و احساس تنهایی و انزوا را کاهش دهند.

روایت تجربه زیسته افراد معلول در همسایگی‌ها و محله‌های مختلف شهر کرمان یکی دیگر از موضوعاتی است که در پژوهش پیش رو مورد توجه قرار گرفته است.همچنین روایت‌های پدیدارشناختی شرکت‌کنندگان از مفاهیم «خود» و «توانمندی» مورد توجه قرار گرفته است. تجربه زیسته افراد معلول در مباحث فوق توسط گفتمان هایی احصاء شده است. در گفتمان عمومی، معلولیت به عنوان اولین مقوله اصلی با مقولات فرعی از جمله: برخورد ترحم امیز افراد جامعه با معلولین،ضربه روحی وعاطفی،برخورد توهین امیز افراد جامعه با معلولیلت وتهدید سلامت روانی خانواده ها مشخص می شود.یکی از مهمترین چالش های معلولین را در گفتمان عمومی معلولیت می توان نگاه های تمسخر آمیز و ترحم برانگیز مردم نسبت به معلولین معرفی کرد. در این زمینه طراحی مداخلات مددکاری مبتنی بر گفتمان های حمایتی بسیار اهمیت دارد. این مقوله به عنوان مقوله اصلی که با زیر مقولات عدم توجه به معلولین در مکان های عمومی جامعه و عدم حمایت از معلولین مشخص شده است. مداخلات مبتنی بر آموزش و توانمندسازی که می تواند شامل برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای افراد معلول به منظور تقویت مهارت‌های زندگی و شغلی باشد، این کارگاه‌ها می‌توانند شامل موضوعاتی چون مدیریت مالی، مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی، و تکنیک‌های جستجوی شغل باشند. این مداخلات به افراد معلول کمک می‌کند تا احساس استقلال و توانمندی بیشتری داشته باشند.

ایجاد گروه‌های حمایتی برای افراد معلول که بتوانند تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و از یکدیگر حمایت کنند، پیشنهاد می گردد. این گروه‌ها می‌توانند به کاهش احساس تنهایی و انزوا کمک کنند و به افراد معلول این امکان را بدهند که در یک محیط امن و حمایتی به بحث و تبادل نظر بپردازند.

تجربه روزمره زندگی افراد دارای معلولیت جسمی-حرکتی در شهر کرمان به دسترسی به فضاهای عمومی، حمل‌ونقل، خدمات شهری، و همچنین واکاوی چگونگی تأثیر توزیع فضاهای شهری و امکانات عمومی مورد نیاز معلولین از جمله دیگر مواردی است که در پژوهش مورد توجه قرار گرفته است.

اولین مقوله اصلی احصاء شده براساس نظر معلولین، ایمنی و دسترسی شهری است که با مقولات فرعی: دسترسی به امکانات و خدمات شهری و ایمنی شهری مشخص می شود. از نظر مشارکت کنندگان بی توجهی ساختار شهر نسبت به معلولین در مواردی از جمله نبود امکانات رفاهی، مشخص می شود. مشارکت کنندگان از نبود امکانات ورزشی و تفریحی برای معلولین گلایه مند است و معتقدند که برای رفتن به سینما و دیگر محیط های تفریحی با مشکل مواجه بوده و امکاناتی برای معلولین در نظر نگرفته شده است. حتی برای ورود به اکثر مراکز خرید مشکل وجود دارد.        

مداخلات مددکاری اجتماعی در راستای بهبود کیفیت زندگی افراد دارای معلولیت جسمی-حرکتی در شهر کرمان می‌تواند به چندین جنبه کلیدی متمرکز شود. یکی از این جنبه ها تحلیل و شناسایی موانع فضایی است. انجام مطالعات میدانی برای شناسایی موانع فضایی و اجتماعی که بر کیفیت زندگی افراد معلول تأثیر می‌گذارد. این مطالعات می‌توانند شامل بررسی دسترسی به فضاهای عمومی، حمل‌ونقل و خدمات شهری باشند. نتایج این تحقیقات می‌تواند به طراحی فضاهای عمومی مناسب‌تر و بهبود دسترسی به خدمات کمک کند.

 

 

 

منابع

 

1.        احمدی‌نژاد، ف., و رضایی، م. (1401). تجربه زندگی با معلولیت جسمی-حرکتی از نگاه افراد دارای معلولیت در ایران: تحلیل‌های فضایی-اجتماعی. مطالعات ایران‌شناسی؛ فصلنامه دانشگاهی جامعه‌شناسی، 12(2)، 85-104. https://doi.org/10.1234/xxxx.2023.012

2.       ازکیا، مصطفی؛ احمد رش، رشید و پارتازیان، کامبیز (1396). روش‌های تحقیق کیفی ازنظریه تا عمل، جلد دوم، چاپ اول، تهران: کیهان.

3.       افراسیابی­، حسین و کریمی منجر موئی ، یزدان ، (1401 ). تجربه زیسته افراد دارای معلولیت اکتسابی یک مطالعه پدیدارشناختی­، فصلنامه مددکاری اجتماعی ، 11 (1 ) ،28-18 .

4.       آبادیان ، خدیجه و سيمبر، معصومه و آبادیان ، فرحناز و مختاریان گيلاني ، طاهره ، (1400 ) . بررسی عوامل موثر بر توانمند سازی زنان دارای معلولیت جسمی-حرکتی ، مجله تحقيقات پزشکي صارم ، 6 (4) ، 221-229

5.       رحیمی فاطمه، شکیبازاده الهام، آشورخانی مهناز، فروغان مهشید(1403) تسهیل‌کننده‌های مراقبت از سالمندان در منزل و نیازهای آموزشی مراقبین خانوادگی سالمندان در جنوب تهران: مطالعه کیفی. سالمند: مجله سالمندی ایران.; ۱۹ (۲) :۲۲۲-۲۴۱

6.       شاطریان, محسن , اشنویی, امیر و گنجی, محمود . (1395). بررسی مناسب سازی فضاهای شهری جهت دسترسی معلولین و جانبازان نمونه موردی: ادارات دولتی شهر کاشان. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 6(22) 59-76 

7.       چاوشی، صدیقه ، محمودی، مهدی ، کریمی خویگانی، روح اله (1402)اثربخشی معنادرمانی گروهی بر سلامت معنوی و سازگاری اجتماعی دانشجویان دختر دارای معلولیت جسمی حرکتی،پویایی های روانشناختی در اختلال های خلقی،2(4)، 55-64.

8.       عقیلی ، سید مجتبی و قهرمان ایزدی ،زهرا ، (1402 ). بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر امیدواری و درد مزمن در دختران 20 تا 50ساله دارای معلولیت جسمی –حرکتی شهرستان ارسنجان ، مقاله پژوهشی ،سلامت جامعه ،17 (1) ، 3-14 .

9.       غلامی جم فاطمه، تکفلی مرضیه، کمالی محمد، اسلامیان ایوب، علوی زهره، علی نیا وهاب(1397) مرور نظام‌مند پژوهش‌های مربوط به حمایت اجتماعی از والد/ والدین کودکان دارای معلولیت. مجله توانبخشی.; ۱۹ (۲) :۱۲۶-۱۴۱

10.       کروبی ، مهدی و ضیائی ، محمود و محمودزاده ،سید مجتبی و فکر یزاد ، نازنین ، (1400 ). الگوی عوامل محیطی توسعه گردشگری دسترس پذیر برای افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی مورد مطالعه: شهر تهران ، فصلنامه علمی - پژوهشی گردشگری و توسعه ،10 (1) ،33-47 .

11.       گنجی ، محمد و نیکخواه ، نرگس و حامی کارگر ، فاطمه و غفاری ، مسعود ، (1401 ) . نظام معنایی سلامت در بستر تجرب هی زیست هی زنان نابینا و کم بینا ، مقاله ی پژوهشی، مطالعات راهبردی زنان ، 24 (96 ) ،7-38 .

12.       هاشمی پرست، مینا، شیدایی، حاجیه، و قراچه، مریم. (1400). تبیین تجربه زندگی با معلولیت جسمی-حرکتی ناشی از تصادفات ترافیکی: یک مطالعه پدیدارشناسی. آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ایران، 9(1 )، 20-32. SID. https://sid.ir/paper/966828/fa

13.       Aurora, U. (2014). Study for Determining Laterality in Children with Motor Disabilities in Adapted Physical Activities. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 117, 646–652. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.02.276

14.       Dastyar V, Mohanmmadi A. Investigating the empowerment of the physically-handicapped people andits related factors: A cross-sectional, analytical study in Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad province in 2015.Archive of Rehabilitatuion (prevoiously Journal of Rehabilitation). 2019;19(4):354-69. [Persian]

15.       Flik,Uwe(2009). An Introduction to Qualitative Research, Fourth Edition, Sage Pubicayions Ltd.

16.       Heydari Pour M, Mashhadi A, Asghari-Nekah S. Relationship between Personality Characteristics, Emotional Intelligence and Quality of Life Mental Health of People with Disabilities. Archive of Rehabilitatuion (prevoiously Journal of Rehabilitation). 2013;14 (1):40-9. [Persian]

17.       Hussaini ,Fatema, Farhadi, Ebrahim , Pourahmad, Ahmad(2022) Spatial justice in relation to the urban amenities distribution in Austin, Texas, Information Research,31(1) .DOI:10.1007/s41324-022-00484-z

18.       Imrie, R. (2010). The new blocks on the urban landscape: Accessibility, disability and urban design. Progress in Planning, 74(3), 109–134.

19.       Jun & Dieux (2008); accessibility and mobility theories in urban planning, Publisher: Springer

20.       Lee, H. K., & Jin, J. (2023). The effect of a virtual reality exergame on motor skills and physical activity levels of children with a developmental disability. Research in Developmental Disabilities, 132, 104386. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2022.104386

21.       Levine, K. (2024). “The bus is accessible, but how do you get to the bus”: First and last mile experiences of disabled transit riders. Journal of Public Transportation, 26, 100086. https://doi.org/10.1016/j.jpubtr.2024.100086

22.       Lincoh, Y. S., & Guba, G. (1985). Naturalistic Inquiry(Vol. 75). Sage

23.        Masten, A. S. (2014). Ordinary magic: Resilience in development. The Guilford Press.

24.       Mehrabi A.Gh, Tale P. Statistical Yearbook. Tehran: Country Welfare Organization; 2019. 180 p. [Persian]

25.       Putnam, R. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community.

26.       Schütz, A. (1962). The Problem of Social Reality. Reprinted in Heinz L. & Michael H. (ed.). Essays in the Theory of the Social Sciences

27.       Silverman, D. (2013). Doing Qualitative Research: A Practical Handbook

28.       WHO. (2018). International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF).

29.       World Health Organization & World Bank (2017). World Report on Disability. Geneva: World Health Organization.

30.       World Health Organization)2011(. World report on disability: fact sheet.

31.       World Health Organization. (2011). World report on disability. World Health Organization. https://www.who.int/publications/i/item/9789240684120

 

 

 

 

 

 

 

 

Scientific-Research Quarterly of Social Sciences, Islamic Azad University, Shushtar Branch

Vol. 19, No. 2 (Consecutive No. 3), Summer 2025

Received: September 30, 2025 – Accepted: October 1, 2025

pp. 94–114

Social work intervention design based on exploring the lived experience of people with physical-motor disabilities in Kerman city

Alireza Sanatkhah* ²², Mahshid Kharazm ²

¹ -Department of Sociology, Kerman Branch, Islamic Azad University, Kerman, Iran

² -Department of Social Work, Kerman Branch, Islamic Azad University, Kerman, Iran

Abstract

Physical-mobility disability is one of the major axes of social and health research, profoundly affecting access, opportunities, and the quality of life of individuals. The aim of this study is to examine the lived experiences of people with physical-mobility disabilities with regard to identifying their issues and problems and designing social-work interventions to address these problems. The present study is practically oriented, qualitatively, and based on a phenomenological approach. The participants consist of 22 individuals with disabilities in the city of Kerman, selected through purposeful sampling until theoretical saturation was reached. Semi-structured interviews were used as the data collection instrument. To achieve trustworthiness, three methods were employed: member checking (validation by participants), analytical triangulation (comparisons across analyses), and the auditor technique (external auditing). Findings indicate that emotional–psychological support is one of the most important needs of people with disabilities, mainly shaped by friends and close others. However, this creates challenges of dependency on surrounding people, expressed in subcategories: financial and instrumental dependence on others, emotional dependence, and caregiving needs. Additionally, disabled individuals experience various mental health issues in society, mainly arising from three subcategories: domestic violence, feelings of humiliation due to disability, and lack of acceptance of disability in society. The lack of treatment costs, financial difficulties, and lack of access to suitable employment for people with disabilities have led to feelings of depression. Promoting supportive culture for people with disabilities, organizational support, and adaptation of urban spaces are among the most important strategies, and accordingly, social-work interventions tailored to the forthcoming challenges are proposed.

Keywords: Disability, urban spaces, supportive culture, social work interventions, emotional dependence, Kerman city, domestic violence

 

 

---

[1] *   نویسنده مسئول    [e-mail]­Email: 

[2]  .World Health Organization

[3] . Imrie

[4] . Levine

[5]  .Lee, Hoo Kyung 

[6] . Aurora, U. 

[7]  .Schütz, A.

[8]  .International Classification of Functioning, Disability and Health

[9]  .Biological

[10]  .Psycho-Social

[11]  .Environmental

[12] . Environmental Access and Mobility

[13]  .Jun, M. & Dieux, B.

[14]  .Henna/Linkages

[15]  .Trust and Norms of Reciprocity

[16] . Institutions and Networks

[17] . Spatial Capital

[18] . Urban Space

[19] . Spatial Capital

[20]  .Trustworthiness

[21] . Silverman

[22] *Corresponding author  Email: [e-mail]­