Effect of fertigation, foliar spray and seed inoculation of phosphorus, zinc, aminophosphate and greenset on some qualitative traits of bread grain and flour of wheat

Subject Areas : Plant physiology

Seyed Shahriar Jasemi ¹ , مهدی شعبان ²

1 - AREEO
2 -

Received: 2025-07-20 Accepted : 2025-08-25 Published : 2025-09-08

Keywords: Wheat nutrition, quality characteristics, fertilizer, foliar spraying,

Abstract :

 

This study was conducted to investigate the effect of phosphorus, zinc, aminophosphate and greenset application on some qualitative traits of bread wheat grain and flour in the 1401-1402 crop year at the research farm of the Grain Department at the Karaj Institute of Research, Improvement and Seed Preparation. The experiment was conducted as a factorial experiment in a randomized complete block design with three replications. The experimental factors included phosphorus and zinc seed dressing treatment (control, Bazaargan Kala and X), liquid phosphorus irrigation (application and non-application) and greenset foliar application (0, 6 and 9 per thousand). The results showed that the effect of phosphorus and zinc seed dressing treatment on bread volume traits and grain hardness index was significant. The effect of liquid phosphorus irrigation on the volume of Zeleny sediment and the effect of Greenset spraying on the bread volume were significant. The interaction effect of liquid phosphorus irrigation and Greenset spraying on the gluten index was significant. The application of liquid phosphorus aminophosphate as an irrigation fertilizer had a positive effect on increasing the volume of Zeleny sediment of wheat flour, and in the liquid phosphorus application treatment, the highest volume of Zeleny sediment was obtained at 26 ml. The highest volume of bread was obtained in the phosphorus seed treatment and on Bazargan Kala at 500 cubic centimeters. The highest volume of bread was obtained in the 6 per thousand Greenset solution treatment at 498 cubic centimeters. Also, the Bazargan Kala seed treatment caused the highest grain hardness (47.7). The highest grain gluten index was obtained at 70 and 69.4mixing of strong and weak flours to produce quality bread.

References:

جاسمی، س.ش.، اکبری، غ.ع.، مرادی، ف.، اکبری، غ.ع. و نجفیان، گ. 1393. اثر کودهای پرمصرف و کم مصرف بر عملکرد و صفات مرتبط با کیفیت دو رقم گندم. مجله به زراعی نهال و بذر، 2(2): 133-119.
سلطانی، ش. 1399. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی"مقايسه تأثیر كاربرد سولفات روی با روی و آهن كالت شده با اسيد آمينه گاليسين بر عملکرد، اجزای عملکرد و تجمع روی و آهن دانه برنج رقم هاشمی". سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.
AACC. 2000. Approved Methods of the American Association of Cereal Chemists, 10th Ed., Vol. 2. American Association of Cereal Chemists, St. Paul, MN.
Abdelaleema, M. A., and K.F. Al-Azab. 2021. Evaluation of flour protein for different bread wheat genotypes. Brazilian Journal of Biology, 81(3): 719-727. DOI: 10.1590/1519-6984.230403
Alda, L. M., Lazureanu, A., Alda, S., Baluta, D., Sirbulescu, C. and I, Gogoasa. 2010. Wet gluten analysis depending on cultivar, fertilization, herbicide application and climate conditions, in winter wheat. Journal of Horticulture, Forestry and Biotechnology, 14(2): 23-26.
Bonfil, D.J., and E.S, Posner. 2012. Can bread wheat quality be determined by gluten index?. Journal of Cereal Science, 56: 115-118. doi: 10.1016/j.jcs.2012.07.003.
Carter, B. P., Morris, C. F., and J.A. Anderson. 1999. Optimizing the SDS Sedimentation Test for End-Use Quality Selection in a Soft White and Club Wheat Breeding Program. Cereal Chemistry, 76(6): 907–911. https://doi.org/10.1094/CCHEM.1999.76.6.907
Duric, V., Kondic -Spika, A., Hristov, N. and J, Popov-Raljic. 2010. The effects of nitrogen nutrition and glutenin composition on the gluten quality in wheat genotypes. Chemical Industry and Chemical Engineering Quarterly, 16(1): 73-78.
Gordon, E., Kaviani, M., Kagale, S., Payne, T., and A, Navabi. 2018. Genetic diversity and population structure of synthetic hexaploid-derived wheat (Triticum aestivum L.) accessions. Genetic Resource and Crop Evolution, 66: 335–348. https://doi.org/10.1007/s10722-018-0711-9.
Gulfam, R., Kiarostami, K., Lohrasbi, T., Hasrak, S., and Razavi. 2024. Effect of drought stress on traits related to baking quality of two bread wheat cultivars. Agricultural Sciences Research in Arid Regions, 6(4): 223-240. [In Persian] doi: 10.22034/csrar.2024.427004.1381
Horvat, D., Šimi´c, G., Dvojkovi´c, K., Ivi´c, M., Plavšin, I., and D, Novoselovi´c. 2021. Gluten Protein Compositional Changes in Response to Nitrogen Application Rate. Agronomy, 11: 325. DOI:10.3390/agronomy11020325
Jasemi, Sh., Naghipour, F., Sanjani, A., Esfandyaripour, A., Khorsandi, H. and G, Najafian. 2017. Evaluation of quality properties of four wheat (Triticum aestivum L.) cultivars in wheat producing provinces, Iran. Iranian Journal of crop sciences, 19(2): 179-195. Doi:20.1001.1.15625540.1396.19.2.2.0
Johansson, E., Prieto-Linde, M. L. and G, Svensson. 2004. Influence of nitrogen application rate and timing on grain protein composition and gluten strength in Swedish wheat cultivars. Journal of Plant Nutrition and Soil Science, 167: 345-350.
Lacko-Bartošová, M., Lacko-Bartošová, L., Kaur, A., and J, Moudrý. 2022. Comparative Assessment of Agro-Morphological and Quality Traits of Ancient Wheat Cultivars Grown under Organic Farming. Agriculture, 12: 1476. https://doi.org/10.3390/ agriculture12091476.
Lindgren, A., and S, Simsek. 2016. Evaluation of hard red spring wheat mill stream fractions using solvent retention capacity test. Journal of Food Process Preservation, 40(2): 131–139. https://doi.org/10.1111/jfpp.12590
Migliorini, P., Spagnolo, S., Torri, L., Arnoulet, M., Lazzerini, G., and S, Ceccarelli. 2016. Agronomic and quality characteristics of old, modern and mixture wheat varieties and landraces for organic bread chain in diverse environments of northern Italy. Eurpean Journal of Agronomy, 79: 131–141. DOI:10.1016/j.eja.2016.05.011
Mokhtari, N., Majidi, M.M., and A, Mirlohi. 2025. Synthetic wheat as a new source of flour quality under drought conditions: Associations with solvent retention capacity. PLoS ONE, 20(2): e0316945. https://doi.org/10.1371/journal. pone.0316945
Najafian, G., Jasemi, Sh., Naghipour, F., Sanjani, S., Esfandiaripour, E., Kaboli, M.M., Karimzadeh, Kh., Khorsandi, H., Pour Payghambar H. A., MortezaGholi, M., Bababie Goli, B., Shafiepour, M. T., and E.S, Moslehi. 2021. Quality properties mapping and evaluation of farmers’ field produced wheat of different regions of Iran at provincial and district levels. Agricultural Education Publication. Tehran. 191 pp.
Peighambardoust, S. H. 2017. Rheology Test Methods: Wheat, Flour and Dough: Amidi Publications. Tabriz. 67 pp.
Rademacher, W. 2015. Plant growth regulators: backgrounds and uses in plant production. Journal of Plant Growth Regulature, 34(4): 845-872.
Rekowski, A., Wimmer, M.A., Tahmasebi, S., Dier, M., Kalmbach, S., Hitzmann, B., and C, Zörb. 2021. Drought Stress during Anthesis Alters Grain Protein Composition and Improves Bread Quality in Field-Grown Iranian and German Wheat Genotypes. Applied Sciences, 11(21): 9782. doi:10.3390/app11219782.
Sadeghi, F., and H, Dehghani. 2016. Factor analysis and causality of traits related to baking quality of bread wheat (Triticum aestivum L.). Journal of Crop Breeding, 8(19): 8-1.
Wiwart, M., Szafra ´nska, A., Wachowska, U. and E, Suchowilska. 2017. Quality Parameters and Rheological Dough Properties of 15 Spelt (Triticum spelta L.) Varieties Cultivated Today. Cereal Chemistry, 94: 1037–1044. DOI:10.1094/CCHEM-05-17-0097-R
Zorb, C., Grover, C., Steinfurth, D. and K.H, Muhling. 2010. Quantitative proteome analysis of wheat gluten as influenced by N and S nutrition. Plant and Soil, 327(2): 225-234.

Full-Text:



واحد گرمسار

گیاه و زیست فناوری ایران Iranian Journal of Plant & Biotechnology (IJPB)

 

نوع مقاله: پژوهشی

 

اثر کودآبیاری، محلول‏پاشي و بذرمال فسفر، روی، آمینوفسفات و کود کامل بر برخي صفات کيفي دانه و آرد گندم نان

سید شهریار جاسمی1 و مهدی شعبان (نویسنده مسئول)2*

1- استادیار، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران، [e-mail]

2- مربی، بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بروجرد، یران، [e-mail]

تاریخ دریافت: تیر 1404 تاریخ پذیرش: شهریور 1404

Effect of fertigation, foliar spray and seed inoculation of phosphorus, zinc, aminophosphate and complete fertilizer on some qualitative traits of bread grain and flour of wheat

 Seyed Sharyar Jasemi1 and Mahdi Shaaban (Corresponding Author)2*

1-       Assistant Professor, Seed and Plant Improvement Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Karaj, Iran, [e-mail]

2- Instructor, Department of Agricultural and Horticultural Sciences, Lorestan Province Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Borujerd, Iran, [e-mail]

Received: July 2025        Accepted: September 2025

چکیده این تحقیق به‌منظور بررسی اثر کاربرد فسفر، روی، آمینوفسفات و کود کامل بر برخي صفات کيفي دانه و آرد گندم نان در سال زراعی 1402-1401 در مزرعه تحقیقاتی بخش غلات در موسسه تحقیقات، اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اجرا شد. آزمایش به‌صورت فاکتوریل و در قالب طرح آزمایشی بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل تیمار بذرمال فسفر و روی ( عدم کاربرد، بذر مال شرکت X1 و بذر مال شرکت X2)، کودآبیاری فسفر مایع (کاربرد و عدم کاربرد) و محلول‌پاشی کود کامل (صفر، 6 و 9 در هزار) بودند. نتایج نشان داد اثر تیمار بذر مال فسفر و روی بر حجم نان و شاخص سختی دانه معنی‏دار شد. اثر تیمار کودآبیاری فسفر مایع بر حجم رسوب زلنی و اثر تیمار محلول‏پاشی کود کامل بر حجم نان معنی‏دار گردید. اثرمتقابل کودآبیاری فسفر مایع و محلول‏پاشی کود کامل بر شاخص گلوتن معنی‏دار شد. کاربرد فسفر مایع آمینوفسفات به صورت کودآبیاری دارای اثر مثبت بر افزایش حجم رسوب زلنی آرد گندم داشت و در تیمار کاربرد فسفر مایع بیشترین میزان حجم رسوب زلنی به مقدار 26 میلی‏لیتر حاصل گردید. بالاترین میزان حجم نان در تیمار بذرمال فسفر و روی شرکت X1 به میزان 500 سانتی‏متر مکعب به‌دست آمد. بیشترین میزان حجم نان در تیمار 6 در هزار از محلول کود کامل بود. همچنین تیمار بذرمال شرکت X1  سبب شد که بالاترین میزان سختی دانه حاصل گردد. بالاترین شاخص گلوتن دانه در تیمار کاربرد 9 در هزار کود کامل و به‌ترتیب در تیمارهای عدم کاربرد و کاربرد فسفر مایع آمینوفسفات به‌دست آمد. براساس نتایج حاصل از این مطالعه مشخص گردید که بهبود تغذیه گندم با فسفر و روی و کود کامل می‏تواند منجر به بهبود خصوصیات کیفی آرد گندم گردد که در نهایت می‏توان جهت تهیه نان با کیفیت، اختلاط آردهای قوی و ضعیف به میزان کمتری صورت گیرد. کلمات کلیدی: تغذیه گندم، خصوصیات کیفی، کودآبیاری، محلول‏پاشی فصلنامه گیاه و زیست فناوری ایران  تابستان 1404، دوره 20، شماره 2، صص 46-35

Abstract This study was conducted to investigate the effect of phosphorus, zinc, aminophosphate and complete fertilizer application on some qualitative traits of bread wheat grain and flour in the 1401-1402 crop year at the research farm of the Grain Department at the Karaj Institute of Research, Improvement and Seed Preparation. The experiment was conducted as a factorial experiment in a randomized complete block design with three replications. The experimental factors included phosphorus and zinc seed dressing treatment (control, X1 and X2), liquid phosphorus irrigation (application and non-application) and complete fertilizer foliar application (0, 6 and 9 per thousand). The results showed that the effect of phosphorus and zinc seed dressing treatment on bread volume traits and grain hardness index was significant. The effect of liquid phosphorus irrigation on the volume of Zeleny sediment and the effect of complete fertilizer spraying on the bread volume were significant. The interaction effect of liquid phosphorus irrigation and complete fertilizer spraying on the gluten index was significant. The application of liquid phosphorus aminophosphate as an irrigation fertilizer had a positive effect on increasing the volume of Zeleny sediment of wheat flour, and in the liquid phosphorus application treatment, the highest volume of Zeleny sediment was obtained at 26 ml. The highest volume of bread was obtained in the phosphorus seed treatment and on X2 at 500 cubic centimeters. The highest volume of bread was obtained in the 6 per thousand complete fertilizer solution treatment at 498 cubic centimeters. Also, the X2 seed treatment caused the highest grain hardness (47.7). The highest grain gluten index was obtained at 70 and 69.44 percent in the treatment of 9 per thousand complete fertilizer and in the treatments of no application and application of liquid phosphorus aminophosphate, respectively. Based on the results of this study, it was determined that improving wheat nutrition with phosphorus and zinc and complete fertilizer can lead to improved wheat flour quality characteristics, which ultimately can lead to less mixing of strong and weak flours to produce quality bread. Keywords: Fertilizer, Foliar Spraying, Quality Characteristics, Wheat Nutrition Iranian Journal of Plant & Biotechnology Summer 2025, Vol 20, No 2, Pp 35-46

 

 

مقدمه و کلیات

در بین گیاهان زراعی مختلف، گندم زراعی با نام علمی Triricum aestivum مهمترین غله در دنیا است که منبع اصلی تأمین پروتئین و رژیم غذایی بشر را تشکیل می‏دهد (Abdelaleema and Al-Azab, 2021). به گزارش وزارت جهاد کشاورزی سطح زیر کشت گندم آبی در کشور 142/2 میلیون هکتار (حدود 38% از کل مزارع تحت آبیاری کشور) و سطح زیر کشت گندم دیم 126/4 میلیون هکتار (حدود 75% از کل مزارع دیم کشور) می‏باشد. رشد روزافزون جمعيت از یک طرف و محدودیت شدید زمین‌های زراعی و منابع تامین کننده آب ایجاب می‌کند تا به منظور تأمين غذاي مورد نياز، بازنگري در روش‌هاي متداول کشاورزی و استراتژي‌هاي مربوط به استفاده بیشتر و بهينه از زمين و افزايش توليد در واحد سطح در زمينه غلات و به ويژه گندم، بيش از پيش مورد توجه قرار گيرد. در کنار اصلاح و معرفی ارقام با پتانسیل عملکرد بالا، بهینه‌سازی مدیریت مزرعه برای افزایش عملکرد در واحد سطح و همچنین بهبود کیفیت گندم می‌تواند نقش موثری داشته باشد. یکی از مهمترین عوامل به زراعی در افزایش کمیت و کیفیت محصول بکار‌گیری صحیح نهاده‌های کشاورزی از جمله کودها و تنظیم کننده‌های رشد است. به تازگی توجه به تنظیم‌کننده های رشد به عنوان یک روش کاربردی و سریع برای دست‌ورزی رشد گیاهان افزایش یافته است. استفاده سیستمی از تنظیم کننده های رشد از دهه 1930 میلادی آغاز شده است و روز به روز بر اهمیت و مصرف آنها افزوده می شود (Rademacher, 2015). در گندم‌های هگزاپلوئید کنونی تجمع ژنوم AABBDD از ترکیب سه نوع گندم قدیمی روی کیفیت نانوایی گندم اثرگذار بوده و سبب شده گندمی تولید شود که دارای کیفیت بالا جهت اهداف نانوایی باشد Gordon et al., 2018)). به منظور بررسی خصوصیات کیفی گندم، باید شاخص‏هایی وجود داشته که بررسی آن‏ها بتواند نیم‏رخی از وضعیت کیفی و خاصیت نانوایی آرد آن ارائه نماید. برخی از اجزایی که در کیفیت خمیر و نان گندم دخیل هستند، عبارتند از مقدار خاکستر کل، پروتئین کل، گلوتن خشک، شاخص گلوتن، حجم رسوب زلنی و عدد فالینگ که اطلاعات جامعی در مورد پتانسیل کیفیت نانوایی گندم ارائه می‏دهند (Lacko-Bartošová et al., 2022). میزان پروتئین گندم تأثیر مستقیمی بر کیفیت نان دارد و افزایش پروتئین می‏تواند ضایعات نان را به حداقل برساند. گلوتنین و گلیادین در مجموع پروتئین گندم را تشکیل داده که اثر مستقیم در کیفیت خمیر، کشسانی و خاصیت پخت نان دارند. مطالعه پروتئین‌هاي گلوتنین پلیمري در محلول سولفات دودسیل سدیم (SDS)  به عنوان روش نوینی براي پیشگویی خواص کمی و کیفی گندم، خمیر و نان مطرح است. همچنین، شاخص گلوتن پارامتری است که کش‏سانی گلوتن را ارزیابی نموده و خاصیت تکنولوژیکی آرد را تعیین می‏کند (Horvat et al., 2021). حجم مناسب رسوب SDS  گندم‌هایی که 13 درصد پروتئین دارند، هم‏بستگی بسیار بالایی با گلوتن و کیفیت مناسب نانوایی دارد (Sadeghi and Dehghani, 2016). اگر چه بسیاری از صفات کیفی گندم تحت تأثیر محیط هستند، ولی عواملی همچون تغذیه نیز می‏تواند در این امر دخیل باشند (جاسمی و همکاران، 1393). اثر تغذیه بر خصوصیات کیفی گندم می‏تواند تعیین کننده کیفیت نان تولیدی بوده و در این زمینه هم مطالعات کمی صورت گرفته که نیاز به انجام مطالعات بیشتر در این حوزه می‏باشد. جدای از کاربرد سنتی کودها، کاربرد کودها به صورت محلول‌پاشی به عنوان يک مکمل برای كوددهی و تکنيکی مؤثر جهت ارتقای رشد گياه و توان گياهان زراعی بوسیله جذب سريع و سرعت بخشيدن به انتقال عناصر جذب شده از برگ‌ها به بخش‌های مختلف می باشد (سلطانی، 1399). در مطالعه‏ای که روی گندم صورت گرفت مشخص شد که کاربرد کودهای NPK روی خصوصیات کیفی گندم از جمله میزان و شاخص گلوتن اثر مثبت داشت و تا حدودی کیفیت گلوتن را بهبود بخشید (Alda et al., 2010). همچنین بیان شده که خصوصیات کیفی از قبیل میزان و شاخص گلوتن و سختی دانه تحت تأثیر کاربرد کودهایی از قبیل نیتروژن قرار داشته و با کاربرد مقادیر مناسبی از این کود میزان پروتئین نیز افزایش یافته است (Duric et al., 2010). در یک مطالعه دیگر روی گندم مشخص شد که کاربرد کودهای حاوی گوگرد می‏تواند خصوصیات کیفی دانه و آرد گندم را بهبود بخشد (Zorb et al., 2010). کیفیت گلوتن و گلیادین گندم با کاربرد کودهای نیتروژنی به دلیل اثر مثبت بر میزان پروتئین آنها بهبود یافته که ناشی اط واکنش مثبت دانه گندم از نظر کیفی به کاربرد کود است (Johansson et al., 2004). لذا با توجه به مطالعات کمی که روی اثر کاربرد کودهای مخنلف روی خصوصیات کیفی گندم و آر د صورت گرفته است، هدف از اجرای این مطالعه بررسی اثر کاربرد کودهای مختلف با روش های مختلف بر خصوصیات کیفی آرد و دانه گندم می‏باشد.

فرآیند پژوهش

این مطالعه به‌منظور بررسی اثر کودآبیاری، محلول‏پاشي و بذرمال فسفر، روی، آمینوفسفات و کود کامل بر برخي صفات کيفي دانه و آرد گندم نان در سال زراعی 1402-1401 در مزرعه تحقیقاتی بخش غلات در موسسه تحقیقات، اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اجرا شد. آزمایش به‌صورت فاکتوریل و در قالب طرح آزمایشی بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل تیمار بذر مال با ترکیبات فسفر و روی (در سه سطح شاهد، بذر مال شرکت X1 و بذرمال شرکت X2)، کودآبیاری فسفر مایع آمینوفسفات (در دو سطح شاهد و دوبارکاربرد به میزان 10 لیتر در هکتار در هر بار مخلوط با آب آبیاری) و محلول‌پاشی با کود کامل (در سه سطح صفر، 6 در هزار و 9 در هزار دو بار محلول‌پاشی در مرحله اواخر پنجه زنی و ساقه رفتن گندم) بودند. رقم گندم مورد بررسی در این آزمایش رقم امین (رقم جدید و پرپتانسیل و مناسب منطقه معتدل) بود. هر تيمار بر روي چهار پشته به عرض 62 سانتي‌متر و به طول شش متر که هر پشته نیز از سه خط به فاصله 20 سانتی متر از یکدیگر كشت شدند (که با احتساب حذف نیم متر از ابتدا و انتهای هر کرت به عنوان حاشیه مساحت هر كرت 5/12 مترمربع بود). همچنین برای جلوگیری از اختلاط اثرات تیمارهای کودی کرت‏ها بین هر کرت یک پشته نکاشت قرارگرفت. پیش از کاشت، بذر مورد نیاز برای هر پلات براساس تراکم بذر 400 دانه و با در نظر گرفتن وزن هزار دانه رقم امین تهیه و با قارچ کش کاربوکسین تیرام ضدعفونی شدند. در روز کاشت، بذور مربوط به تیمار‏های تنظیم کننده رشد (سید تریتمنت 10-10) با ترکیب توصیه شده توسط شرکت سازنده (چهار لیتر برای هر تن بذر که به نسبت دو تا پنج برابر با آب رقیق شد) بطور کامل بذر مال گردید و پس از خشک شدن اقدام به کاشت با بذر کار آزمایشی شد. تهية زمين و عمليات كشت براساس روش معمول اجراي آزمايش‌هاي غلات ايستگاه مربوطه بود. كودهاي پتاس و فسفر و یک سوم كود نیتروژن در زمان كاشت و بقيه كود نیتروژنه در مراحل پنجه‌زني، ظهور سنبله و دانه‌بندي بصورت سرك مصرف گردید. تیمار کود فسفر مایع در دو مرحله یکی پس از کشت با آبیاری اول یا دوم و سپس در شروع رشد مجدد در بهار تا پیش از گلدهی به نسبت 10 لیتر کود در آب آبیاری اعمال شد. همچنین تیمارهای کود کامل نیز در دو مرحله اواخر پنجه‌زنی و همچنین مرحله ساقه رفتن گندم بصورت محلول‌پاشی اعمال گردید. روش آبياري با استفاده از لوله های تیپ بوده و در زمان مناسب با علف‌هاي هرز بصورت مكانيكي و يا شيميایي مبارزه گردید. پس از برداشت با ارسال نمونه‌ها از تیمارهای آزمایش به آزمایشگاه شیمی غلات بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات، اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج، صفات مربوط به كيفيت دانه ارزیابی شدند. نمونه‏ها با استفاده از دستگاه بوجاری آزمایشگاهی (مدل a/s Rationel Kornservice،)، بوجاری گردید و گرد و خاک، کاه و کلش، بذر سایر محصولات و علف‎های هرز و سایر مواد، به غیر از بذر گندم، از محموله‏های بذری جداسازی گردید. برای تهیه آرد کامل (برای ارزیابی میزان پروتئین، گلوتن مرطوب و سختی دانه) از آسیاب چکشی آزمایشگاهی (Laboratory Mill 3100) و برای تهیه آرد سفید فاقد سبوس (برای اندازه‏گیری عدد زلنی و ارتفاع رسوب SDS وکیفیت پروتئین گلوتن) از آسیاب غلطکی (Brabender) استفاده شد. برای اندازه‏گیری میزان پروتئین دانه از استاندارد تدوین شده توسط انجمن شیمی‏دانان غلات آمریکا (AACC) شماره 10-46 (AACC, 2000) و روش کجلدال استفاده شد. بدین منظور، مقدار یک گرم نمونه توزین و پس از قرارگیری در لوله هضم، مقدار 8/0 گرم کاتالیزور روی آن ریخته و سپس سه میلی‏لیتر اسید سولفوریک به نمونه‏ها اضافه گردید. پس از این مرحله، نمونه‏ها به همراه لوله روی اجاق هضم قرار گرفته و به آهستگی حرارت داده شدند. پس از اینکه محتویات لوله، بی‎رنگ و زلال گردید، به مدت 20 دقیقه دیگر عملیات هضم ادامه یافت و در ادامه پس از سرد شدن لوله‏ها، به هر لوله 25 میلی‏لیتر آب مقطر اضافه گردید و پس از ورتکس کردن، لوله به طور مستقیم در دستگاه اندازه‏گیری نیتروژن قرارگرفته و با تنظیم ضریب تبدیل نیتروژن به پروتئین، میزان پروتئین نمونه‏ها محاسبه گردید (Jasemi et al., 2017). برای اندازه‏گیری میزان گلوتن مرطوب از استاندارد AACC شماره 11-38 استفاده شد (AACC, 2000). بدین منظور مقدار 10 گرم نمونه آرد به اتاقک شستشوی دستگاه گلوتن‏شوی (Perten, Sweden) انتقال داد شد و سپس مقدار 8/4 میلی‏لیتر محلول آب نمک دو درصد به نمونه‏ها اضافه و عمل مخلوط کردن و شستشو به مدت دو دقیقه انجام گردید. بعد از یک مرحله، شستشو در زیر جریان ملایم با آب سرد (به منظور حذف ذرات نشاسته و سبوس)، مجدداً اتاقک به دستگاه وصل و عمل شستشو تا تکمیل شستشوی گلوتن باقیمانده به طور متوالی ادامه یافت. در پایان گلوتن مرطوب به دو قسمت تقریباً مساوی تقسیم و روی صفحات مشبک سانتریفیوژ قرارداده شد تا رطوبت اضافی آن خارج و میزان گلوتن مرطوب بر حسب وزن نمونه اولیه ثبت گردید (Jasemi et al., 2017). برای ارزیابی میزان سختی دانه از دستگاه NIR (Perten, Sweden) استفاده شد. شاخص یا عدد زلنی نیز با استفاده از استاندارد AACC به شماره 54-11 محاسبه شد (AACC, 2000). اندازه­گیری ارتفاع رسوب SDS با استفاده از روش (Carter et al., 1999) انجام گردید. در این روش مقدار 6/0 گرم آرد نمونه با درجه استخراج 75 درصد با چهار میلی‏لیتر آب مقطر درون لوله آزمایش قرار داده و به مدت 20 ثانیه ورتکس شدند. پس از پنج دقیقیه استراحت مقدار 12 میلی‏لیتر محلول سدیمانتاسیون (Sedimentation) شامل نسبت حجمی 1 به 48 از SDS 5/1 درصد و اسید لاکتیک 85 درصد در آب (1:8) به لوله اضافه شده و عمل ورتکس به مدت 40 ثانیه روی شیکر زلنی صورت گرفت. بعد از پنج دقیقه استراحت، عمل مخلوط کردن 40 ثانیه ادامه و در خاتمه بعد از سپری شدن 10 دقیقه استراحت، ارتفاع محتویات در حالت عمودی به عنوان ارتفاع رسوب SDS اندازه‏گیری گردید (Jasemi et al., 2017). تجزیه داده‏ها و مقایسات میانگین با استفاده از نرم‏افزار SAS v 9.1 انجام گردید و رسم نمودار با نرم‏افزار excell انجام شد.

نتايج و بحث

نتایج تجزیه واریانس داده‏ها نشان داد اثر تیمار بذر مال فسفر و روی بر روی صفات حجم نان و شاخص سختی دانه در سطح احتمال پنج درصد معنی‏دار گردید. همچنین نتایج نشان داد اثر تیمار کودآبیاری فسفر مایع آمینوفسفات بر صفت حجم رسوب زلنی در سطح پنج درصد معنی‏دار گردید و بر سایر صفات اثر معنی‏داری نداشت. نتایج همچنین نشان داد اثر تیمار دوبار محلول‏پاشی کود کامل بر صفت حجم نان در سطح احتمال پنج درصد معنی‏دار گردید و بر سایر صفات اثر معنی‏داری نداشت. در بین اثرات متقابل نیز فقط اثر متقابل کودآبیاری فسفر مایع آمینوفسفات و دوبار محلول‏پاشی کود کامل در سطح احتمال پنج درصد بر صفت شاخص گلوتن معنی‏دار شد و بر سایر صفات اثر معنی‏داری نداشت (جدول 1).

 

جدول 1- تجزیه واریانس صفات کیفی دانه و آرد گندم تحت تأثیرکاربرد بذرمال و محلول‏پاشي فسفر، روی و کود کامل

 

Table 1- Analysis of variance of wheat grain and flour quality traits under the influence of seed dressing application and foliar application of phosphorus, zinc and complete fertilizers

منابع تغییرات	درجه آزادی	پروتئین دانه	حجم رسوب زلنی	حجم نان	شاخص سختی دانه	گلوتن مرطوب	شاخص گلوتن	ارتفاع رسوب SDS
تکرار	2	85/1	88/30	860	79/39	01/9	473	94
بذر مال فسفر و روی (a)	2	24/0	16/3	*1850	*07/18	68/1	44	18
کودآبیاری فسفر مایع آمینوفسفات (b)	1	13/0	*24	456	24/2	62/3	3	21
دوبار محلول‏پاشی کود کامل(c)	2	007/0	72/1	1214*	12/5	79/0	46	3
a*b	2	02/0	38/4	463	62/5	46/0	355	27
b*c	2	02/0	38/0	160	57/0	01/2	*661	7
a*c	4	09/0	3/4	753	51/1	68/2	329	16
a*b*c	4	04/	86/0	376	79/1	85/0	57	9
خطا	34	25/0	06/5	446	11/4	46/2	192	10
ضریب تغییرات (درصد)	-	36/4	88/8	29/4	34/4	26/6	45/21	08/4

* و ** به ترتیب بیانگر معنی‏داری در سطح احتمال پنج و یک درصد می‏باشند.

* and ** indicate significance at the 5 and 1% levels, respectively

 

نتایج حاصل زا مقایسه میانگین داده‏ها نشان داد کاربرد فسفر مایع آمینوفسفات به صورت کودآبیاری دارای اثر مثبت بر افزایش حجم رسوب زلنی آرد گندم بود به طوری که با کاربرد کودآبیاری فسفر مایع آمینو فسفات بیشترین میزان حجم رسوب زلنی به مقدار 26 میلی‏لیتر حاصل گردید. این در حالی بود که در تیمار عدم کاربرد فسفرمایع آمینوفسفات میزان حجم رسوب زلنی کمتر (7/24 میلی‏لیتر) بود و اختلاف بین این دو تیمار از نظر آماری معنی‏دار بود (جدول 2). حجم رسوب زلنی (Zeleny index) یکی از مهمترین آزمونها برای دسته‎بندی نمونه‏های گندم بر پایه کمیت و کیفیت گلوتن است (Wiwart et al., 2017). نسبت حجم رسوب زلنی به گلوتن خشک منعکس کننده کیفیت گلـوتن می‏باشد و اختلاف کیفی گلوتن ارقام را به طور واقعی نشـان خواهد داد (Mokhtari et al., 2025). در آزمون زلنی، پروتئین گلوتن متورم شده و به شکل رسوب در مدت زمان معینی ته‎نشین می‏شود، هر چه محتوای گلوتن و کیفیت بیشتر و بهتر باشد، گلوتن باعث رسوب آهسه‏تر و افزایش عدد زلنی می‏شود و هرچه این عدد بالاتر باشد، کیفیت نان بهتری خواهد داشت (Gulfam et al., 2024). آرد گندمی که دارای حجم رسوب زلنی کمتر از 25 میلی‏لیتر باشد، برای اهداف نانوایی مناسب نیست. بررسی صفت حجم رسوب زلنی تیمارهای این مطالعه نشان داد کاربرد فسفرمایع آمینوفسفات به صورت کودآبیاری دارای اثر مثبت بر صفت حجم رسوب زلنی بود و میزان آنرا از 7/24 تا 26 میلی‏لیتر افزایش داد که بیانگر افزایش کیفیت می‏باشد. یکی از دلایل این امر می‏تواند افزایش میزان جذب فسفر، توسعه ریشه و افزایش میزان جذب موادی از قبیل نیتروژن باشد که پیش‏ماده سنتز آمینواسیدها هستند و منجر به افزایش کیفیت و در نتیجه افزایش حجم رسوب زلنی نسبت به تیمار شاهد بود. در برخی دیگر از مطالعات به اثر مثبت کاربرد کودهای ریزمغذی و NPK  بر بهبود خصوصیات کیفی و افزایش رسوب زلنی گندم اشاره شد (جاسمی و همکاران، 1393). از نظر استاندارد، دانه گندم با حجم رسوب زلنی کمتر از 20 میلی‏لیتر در دسته ضعیف و دانه گندم با حجم رسوب زلنی بیشتر از 49 میلی‏لیتر در دسته فوق‎العاده قوی قرار می‏گیرند (Najafian et al., 2021). پس در این مطالعه هر چند که کیفیت همه تیمارهای مورد مطالعه از نظر صفت حجم رسوب زلنی مطلوب بود ولی با کاربرد فسفر مایع به صورت کودآبیاری این کیفیت افزایش بیشتر نشان داد. نه تمامی پروتئین‏های موجود در دانه گندم برای نانوایی مناسب هستند و نه همه آن‏ها بر کیفیت نان تأثیرگذارند، در نتیجه در آزمون زلنی تمرکز به ارزیابی کیفیت پروتئین‏های گلوتنی با وزن مولکولی بالا بوده که قابلیت تورم و رسوب دارند و میزان تورم این زیرواحدها، به عنوان معیاری برای ارزیابی کیفیت پروتئین آرد تحت عنوان شاخص زلنی می‏باشد (Peighambardoust, 2017). لذا در این مطالعه میزان این پروتئین‏های مطلوب با کاربرد کودآبیاری آمینوفسفات افزایش یافت. کاربرد فسفر و روی برحجم نان حاصل از گندم‏هایی که تحت تأثیر بذرمال این تیمار قرار داشتند اثر مثبت داشت. بر این اساس هر دو تیمار بذرمال فسفر و روی شرکت X1 و X2 منجر به افزایش حجم نان گردید ولی بالاترین میزان حجم نان در تیمار بذرمال فسفر و روی شرکت X1 به میزان 500 سانتی‏متر مکعب به دست آمد، در حالی که حجم نان در تیمار بذرمال شرکت X2 حدود 496 سانتی‏مترمکعب بود و بین این دو تیمار اختلاف آماری معنی‏داری مشاهده نگردید. این در حالی بود که کمترین میزان حجم نان به مقدار 481 سانتی‏مترمکعب مربوط به تیمار شاهد بود و این تیمار با دو تیمار بذرمال از نظر آماری دارای اختلاف آماری معنی‏دار بود (جدول 1). هر چند شرایط آب و هوایی رشد گندم می‏تواند روی صفت حجم نان اثر مستقیم داشته باشد (Rekowski et al., 2021)، ولی شرایط تغذیه‏ای گندم نیز با توجه به میزان و حجم گلوتن و گلوتنین تولیدی در پروتئین گندم روی این صفت اثر دارد. در این مطالعه نیز مشخص شد که تیمار بذرمال روی و فسفر روی حجم نان اثر مثبت داشتند و شرکت X1 از این نظر دارای برتری بود. بهبود صفت حجم نان به دلیل کاربرد بذرمال روی و فسفر به دلیل این است که روی در بسیاری از آنزیم ها نقش کلیدی داشته و نقش کاتالیزور بازی کرده و با افزایش میزان فعالیت آنزیمی، فعل و انفعالات بیوشیمیایی را بهبود بخشیده و منجر به افزایش حجم نان شد. همچنین فسفر با توسعه سیستم ریشه‏ای و بهبود جذب سایر مواد تغذیه‏ای نقش موثری در بهبود صفت حجم نان داشت. همچنین نتایج بیانگر این مطلب بود که در بین سطوح تیمار محلول‏پاشی کود کامل، در دو مرحله آوخر پنجه‏زنی و همچنین مرحله ساقه رفتن دوبار محلول‏پاشی کود کامل در غلظت 6 در هزار اثر مثبت بیشتری نسبت به غلظت 9 در هزار داشت و میزان حجم نان در تیمار 6 و 9 در هزار از محلول کود کامل به ترتیب 498 و 482 سانتی‏مترمکعب بود و اختلاف بین این دو تیمار از نظر آماری معنی‏دار بود. افزایش غلظت کاربرد کود کامل از 6 در هزار به 9 در هزار سبب شد که حجم نان به کمترین میزان خود کاهش یافته و حتی از تیمار شاهد (495 سانتی‏مترمکعب) نیز کمتر بود (جدول 2). اثر مثبت کاربرد کود بر خصوصیات کیفی آرد گندم و حجم نان در برخی دیگر از مطالعات گزارش شده (Duric et al., 2010; Zorb et al., 2010)، که با یافته‏های حاصل از این مطالعه مطابقت داشت. در مطالعه جاسمی و همکاران (1393) نیز به اثر مثبت کاربرد کودهای ماکرو و میکرو بر حجم نان اشاره شد. نتایج نشان داد شاخص سختی دانه تحت تأثیر تیمار بذر مال فسفر و روی قرار گرفت و هر چند که بین دو تیمار بذرمال شرکت X1 و X2 اختلاف آماری معنی‏داری مشاهده نشد، ولی بذرمال شرکت X1 (7/47) نسبت به بذرمال X2 (6/46) بهتر بود و بذرمال شرکت X1 نسبت به تیمار شاهد (7/45) اختلاف آماری معنی‏دار داشت در حالی که بذرمال X2 اختلاف آماری معنی‏داری با تیمار شاهد نداشت (جدول 2). سختی دانه یکی از شاخص‏های کلیدی در سنجش کیفیت دانه بوده و بسیاری از کشورها از آن برای طبقه‏بندی تجاری رقم‏‏های گندم نان استفاده می‏کنند. این ویژگی به‌عنوان یک شاخص ژنتیکی، نمایانگر تراکم و فشردگی گرانول‏های نشاسته در آندوسپرم دانه است (Najafian et al., 2021). در دانه‏های گندم با شاخص سختی دانه بالا، گرانول‏های نشاسته با سایر ترکیبات غیر پروتئینی و اجزای غیر نشاسته‏ای محکم به هم دیگر چسبیده‏اند. به‏طور کلی گندم‌های با شاخص سختی دانه بیشتر، دارای آندوسپرم سخت و شیشه‏ای بوده و همچنین مقدار و کیفیت پروتئین بیشتری دارند. با افزایش سهم پروتئین دانه، فضاهای خالی بین سلول‎های آندوسپرم کم شده و در نتیجه، سختی دانه افزایش یافته و بنابراین، شاخص سختی در کیفیت آسیاب نیز تأثیر می‏گذارد و دانه‏های سخت به نیروی بیشتری جهت آرد شدن نیاز دارند و خسارت نشاسته‏ای بیشری خواهند داشت و برای خمیر شدن نیز به آب بیشتری نیاز دارند (Gulfam et al., 2024). بطورکلی، گندم‌های سخت معمولاً دارای مقدار و کیفیت پروتئین بالاتری هستند، آندوسپرم آن‏ها سخت و شیشه‏ای بوده و در فرآیند آسیاب، میزان استخراج آرد بیشتری را فراهم می‏کنند، که به طبیعت زبر آرد منجر می‏شود. همچنین، میزان نشاسته آسیب دیده مکانیکی در آرد گندم‌های سخت، بیش از گندم‌های نرم است. در نتیجه، خواص نانوایی گندم‌های سخت به مراتب بهتر از گندم‌های نرم است (Peighambardoust, 2017). درجه سختی بالاتر در دانه گندم بیانگر کیفیت بالاتر در دانه گندم از نظر نانوایی و پخت می‏باشد (Lindgren and Simsek, 2016). بطور کلی دانه‏های گندم با شاخص سختی دانه 64-45 به لحاظ درجه‎بندی در دسته متوسط سخت قرار می‏گیرند (Peighambardoust, 2017). کاربرد بذرمال روی و فسفر در هر دو تیمار شرکت X1  و شرکت X2 صرف نظر از نوع منبع تهیه کننده آنها بیانگر اثر مثبت این دو عنصر به صورت بذرمال بر افزایش کیفیت و در نتیجه افزایش سختی دانه است. هر چند که در این مطالعه تیمار بذرمال تهیه شده از شرکت X1 نسبت به X دارای ارجحیت بود. در مطالعه جاسمی و همکاران (1393) عنوان گردید که کاربرد کودهای ریزمغذی و همچنین NPK میزان شاخص سختی دانه را افزایش داد که با یافته‏های حاصل از این مطالعه در یک راستا قرار داشتند.

 

 

 

جدول 2- مقایسه میانگین صفات کیفی دانه و آرد گندم تحت تأثیرکاربرد بذرمال و محلول‏پاشي فسفر، روی و کود کامل

Table 2- Comparison of average quality traits of wheat grain and flour under the influence of seed dressing application and foliar spraying of phosphorus, zinc and complete fertilizers 

تیمار		پروتئین دانه (درصد)	حجم رسوب زلنی (میلی‏لیتر)	حجم نان (سانتی‏متر مکعب)	شاخص سختی دانه	گلوتن مرطوب (درصد)	شاخص گلوتن (درصد)	ارتفاع رسوب SDS (میلی‏متر)
بذر مال	شاهد	5/11a	9/24a	481b	7/45b	8/24a	3/63a	2/78a
فسفر و روی	بذر مال شرکت X1	7/11a	8/25a	496a	7/47a	1/25a	3/66a	1/78a
	بذر مال شرکت X2	6/11a	3/25a	500a	6/46ab	4/25a	1/64a	4/76a
کودآبیاری فسفر مایع	عدم کاربرد	6/11a	7/24b	495a	5/46a	8/24a	8/64a	2/78a
آمینوفسفات	کاربرد	7/11a	26a	489a	9/46a	3/25a	3/64a	77a
دوبار محلول‏پاشی	غلظت صفر	6/11a	4/25a	495ab	8/46a	8/24a	7/62a	1/77a
کود کامل	غلظت 6 در هزار	5/11a	25a	498a	1/46a	2/25a	3/65a	78a
	غلظت 9 در هزار	6/11a	6/25a	482b	2/47a	2/25a	7/65a	6/77a

میانگین‌هایی که حداقل یک حرف مشترک دارند، از نظر آماری تفاوت معنی‌داری ندارند

 Means that have at least one letter in common do not have a statistically significant difference

 

شاخص گلوتن دانه گندم تحت تأثیر متقابل محلول‏پاشی کود کامل و کاربرد کودآبیاری فسفر مایع آمینوفسفات قرار گرفت. نتایج نشان داد در دو سطح کاربرد و عدم کاربرد فسفر مایع، محلول‏پاشی کود کامل در دو مرحله پنجه‏زنی و ساقه رفتن و در دو غلظت 6 و 9 در هزار دارای اثر مثبت بر افزایش شاخص گلوتن دانه بود. بالاترین شاخص گلوتن دانه به مقادیر 70 و 44/69 درصد در تیمار کاربرد 9 در هزار کود کامل و به ترتیب در تیمارهای عدم کاربرد و کاربرد فسفر مایع آمینوفسفات به دست آمد. در هر دو سطح از دو تیمار کاربرد و عدم کاربرد فسفر مایع آمینوفسفات به صورت کودآبیاری، عدم کاربرد کود کامل سبب شد که مقدار شاخص گلوتن دانه کمترین میزان بوده و در بین سطوح تیماری کمترین شاخص گلوتن دانه به مقدار 56 درصد در تیمار عدم کاربرد کود کامل و عدم کودآبیاری فسفر مایع آمینوفسفات حاصل گردید (شکل 1). مهم‏ترین ماده پروتئینی در گندم گلوتن است که 80 درصد آن را گلیادین و گلوتنین تشکیل داده و هر دو در آب نامحلول هستند (Najafian et al., 2021). شاخص گلوتن علاوه بر شرایط آب و هوایی به تغذیه گیاه نیز بستگی داشته و در این مطالعه مشخص شد که در هر دو سطح از کاربرد و عدم کاربرد فسفرمایع آمینوفسفات به صورت کودآبیاری، محلول‏پاشی کود کامل بدر غلظت 6 در هزار دارای اثر بهتری نسبت به محلول‏پاشی در غلظت 9 در هزار بود. کاهش شاخص گلوتن با افزایش غلظت کاربرد کود کامل ممکن است به دلیل خاصت سمیت و یا نمکی این ماده بوده که با بستن روزنه‏ها در گیاه و عدم ورود دی اکسید کربن همراه بوده و از طرفی بسته شدن روزنه‏ها با کاهش تعرق در گیاه و به دنبال آن کاهش جذب آب و املاح توسط گیاه همراه بوده که در نهایت منجر به کاهش کیفیت و شاخص گلوتن شده است. شاخص گلوتن در ارتباط با کشسانی و الاستیسیتی گلوتن است. شاخص گلوتن رفتار کیفی آرد را مشخص نموده و هیچ ارتباطی با مقدار پروتئین در دانه گندم ندارد و یکی از معیارهای سنجش پروتئین گندم است که به طور هم‏زمان امکان ارزیابی کمی و کیفی گلوتن را فراهم می‏کند (Bonfil and Posner, 2012). مقدار متوسط شاخص گلوتن آرد گندم بین 65 تا 80 درصد بوده و در مقادیر کمتر از 65 درصد، کیفیت نان برای اهداف پخت مطلوب نمی‏باشد (Migliorini et al., 2016). در این مطالعه نیز با توجه به محدوده استاندارد مشخص شد که کاربرد کود کامل به صورت محلول‏پاشی و برهمکنش آن به کودآبیاری فسفر مایع آمینوفسفات منجر به افزایش این شاخص از محدوده 56 (نامطلوب) تا 70 (مطلوب جهت پخت نان) گردید که می‏تواند یک راهکار جهت افزایش کیفیت آرد گندم و راه‏کاری جهت کاهش میزان اختلاط آردهای با کیفیت بالا به همراه آردهای با کیفیت پایین باشد.

 

 

 

شکل 1- اثر متقابل محلول‏پاشی کود کامل و کودآبیاری فسفر مایع آمینوفسفات بر شاخص گلوتن دانه گندم (میانگین‌هایی که حداقل یک حرف مشترک دارند، از نظر آماری تفاوت معنی‌داری ندارند)

Fig 1- Interaction effect of foliar spraying of complete fertilizer and liquid aminophosphate phosphorus irrigation fertilizer on wheat grain gluten index (Means that have at least one letter in common do not have a statistically significant difference)

 

 

 

 

 

 

 

 

نتیجه‌گیری کلی

علاوه بر شرایط آب و هوایی، شرایط تغذیه نیز بر کیفیت گندم اثر دارد. در این مطالعه مشخص شد که بهبود تغذیه گندم با فسفر مایع آمینوفسفات، بذرمال فسفر و روی و محلول‏پاشی کود کامل می‏تواند منجر به بهبود خصوصیات کیفی آرد گندم گردد که در نهایت می‏توان جهت تهیه نان با کیفیت به جای اختلاط آردهای قوی و ضعیف با هم، مزرعه را از نظر این مواد تغذیه نمود تا نیاز به اختلاط آردها با هم به حداقل برسد.

منابع

1)       جاسمی، س.ش.، اکبری، غ. ع.، مرادی، ف.، اکبری، غ.ع. و گ، نجفیان. 1393. اثر کودهای پرمصرف و کم مصرف بر عملکرد و صفات مرتبط با کیفیت دو رقم گندم. مجله به زراعی نهال و بذر، 2(2): 133-119.

2)       سلطانی، ش. 1399. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی مقايسه تأثیر كاربرد سولفات روی با روی و آهن كالت شده با اسيد آمينه گاليسين بر عملکرد، اجزای عملکرد و تجمع روی و آهن دانه برنج رقم هاشمی. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.

3)       AACC. 2000. Approved Methods of the American Association of Cereal Chemists, 10th Ed., Vol. 2. American Association of Cereal Chemists, St. Paul, MN.

4)       Abdelaleema, M.A. and K.F, Al-Azab. 2021. Evaluation of flour protein for different bread wheat genotypes. Brazilian Journal of Biology, 81(3): 719-727.

5)       Alda, L. M., Lazureanu, A., Alda, S., Baluta, D., Sirbulescu, C. and I, Gogoasa. 2010. Wet gluten analysis depending on cultivar, fertilization, herbicide application and climate conditions, in winter wheat. Journal of Horticulture, Forestry and Biotechnology, 14(2): 23-26.

6)       Bonfil, D.J., and E.S, Posner. 2012. Can bread wheat quality be determined by gluten index?. Journal of Cereal Science, 56: 115-118.

7)       Carter, B. P., Morris, C. F., and J.A. Anderson. 1999. Optimizing the SDS Sedimentation Test for End-Use Quality Selection in a Soft White and Club Wheat Breeding Program. Cereal Chemistry, 76(6): 907–911.

8)       Duric, V., Kondic -Spika, A., Hristov, N. and J, Popov-Raljic. 2010. The effects of nitrogen nutrition and glutenin composition on the gluten quality in wheat genotypes. Chemical Industry and Chemical Engineering Quarterly, 16(1): 73-78.

9)       Gordon, E., Kaviani, M., Kagale, S., Payne, T., and A, Navabi. 2018. Genetic diversity and population structure of synthetic hexaploid-derived wheat (Triticum aestivum L.) accessions. Genetic Resource and Crop Evolution, 66: 335–348.

10)       Gulfam, R., Kiarostami, K., Lohrasbi, T., Hasrak, S., and Razavi. 2024. Effect of drought stress on traits related to baking quality of two bread wheat cultivars. Agricultural Sciences Research in Arid Regions, 6(4): 223-240

11)       Horvat, D., Šimi´c, G., Dvojkovi´c, K., Ivi´c, M., Plavšin, I., and D, Novoselovi´c. 2021. Gluten Protein Compositional Changes in Response to Nitrogen Application Rate. Agronomy, 11: 325. DOI:10.3390/agronomy11020325.

12)       Jasemi, Sh., Naghipour, F., Sanjani, A., Esfandyaripour, A., Khorsandi, H. and G, Najafian. 2017. Evaluation of quality properties of four wheat (Triticum aestivum L.) cultivars in wheat producing provinces, Iran. Iranian Journal of crop sciences, 19(2): 179-195.

13)       Johansson, E., Prieto-Linde, M. L. and G, Svensson. 2004. Influence of nitrogen application rate and timing on grain protein composition and gluten strength in Swedish wheat cultivars. Journal of Plant Nutrition and Soil Science, 167: 345-350.

14)       Lacko-Bartošová, M., Lacko-Bartošová, L., Kaur, A., and J, Moudrý. 2022. Comparative Assessment of Agro-Morphological and Quality Traits of Ancient Wheat Cultivars Grown under Organic Farming. Agriculture, 12: 1476. https://doi.org/10.3390/ agriculture12091476.

15)       Lindgren, A., and S, Simsek. 2016. Evaluation of hard red spring wheat mill stream fractions using solvent retention capacity test. Journal of Food Process Preservation, 40(2): 131–139..

16)       Migliorini, P., Spagnolo, S., Torri, L., Arnoulet, M., Lazzerini, G., and S, Ceccarelli. 2016. Agronomic and quality characteristics of old, modern and mixture wheat varieties and landraces for organic bread chain in diverse environments of northern Italy. Eurpean Journal of Agronomy, 79: 131–141.

17)       Mokhtari, N., Majidi, M.M., and A, Mirlohi. 2025. Synthetic wheat as a new source of flour quality under drought conditions: Associations with solvent retention capacity. PLoS ONE, 20(2): e0316945. https://doi.org/10.1371/journal. pone.0316945.

18)       Najafian, G., Jasemi, Sh., Naghipour, F., Sanjani, S., Esfandiaripour, E., Kaboli, M.M., Karimzadeh, Kh., Khorsandi, H., Pour Payghambar H. A., MortezaGholi, M., Bababie Goli, B., Shafiepour, M. T., and E.S, Moslehi. 2021. Quality properties mapping and evaluation of farmers’ field produced wheat of different regions of Iran at provincial and district levels. Agricultural Education Publication. Tehran. 191 pp.

19)       Peighambardoust, S. H. 2017. Rheology Test Methods: Wheat, Flour and Dough: Amidi Publications. Tabriz. 67 pp.

20)       Rademacher, W. 2015. Plant growth regulators: backgrounds and uses in plant production. Journal of Plant Growth Regulature, 34(4): 845-872.

21)       Rekowski, A., Wimmer, M.A., Tahmasebi, S., Dier, M., Kalmbach, S., Hitzmann, B., and C, Zörb. 2021. Drought Stress during Anthesis Alters Grain Protein Composition and Improves Bread Quality in Field-Grown Iranian and German Wheat Genotypes. Applied Sciences, 11(21): 9782. doi:10.3390/app11219782.

22)       Sadeghi, F., and H, Dehghani. 2016. Factor analysis and causality of traits related to baking quality of bread wheat (Triticum aestivum L.). Journal of Crop Breeding, 8(19): 8-1. 

23)       Wiwart, M., Szafra ´nska, A., Wachowska, U. and E, Suchowilska. 2017. Quality Parameters and Rheological Dough Properties of 15 Spelt (Triticum spelta L.) Varieties Cultivated Today. Cereal Chemistry, 94: 1037–1044. DOI:10.1094/CCHEM-05-17-0097-R.

24)       Zorb, C., Grover, C., Steinfurth, D. and K.H, Muhling. 2010. Quantitative proteome analysis of wheat gluten as influenced by N and S nutrition. Plant and Soil, 327(2): 225-234.