Subject Areas : geographical and environmental

Farzaneh Teimori ¹ , Amin Rahimikia ² , Sayed Mousa Khademi ³

1 - Department of Educational Management, Faculty of Literature and Humanities, Khorramabad Branch, Khorramabad Islamic Azad University, Khorramabad, Iran
2 - PhD Student in Educational Management, Khorramabad Branch, Islamic Azad University, Khorramabad, Iran
3 - Assistant Professor, Department of Strategic Management, Payam Noor University, Tehran, Iran.

Received: 2024-10-18 Accepted : 2025-06-01 Published : 2025-07-17

Keywords:

References:

آدینه‎وند، علی‎اصغر، حاجیزاده، مریم و قدمی، مصطفی،1391، بررسی عملکرد شهرداری در چهارچوب حکمرانی خوب شهری نمونه موردمطالعه: شهر بابلسر، مدیریت شهری، 1(2)، صص 41-64.
اعتضادی، سهیلا، صفری، حسین، زندیه، مصطفی، جعفرنژاد، احمد و صادقی مقدم، محمد رضا.(1400). توسعۀ مدلی برای تحلیل جامع بهره‏وری درصنایع خدماتی با استفاده ازرویکرد تئوری داده‌بنیاد چندگانه. پژوهش درمدیریت تولید و عملیات، 12(26)، 19-40.
برک پور، ناصر و اسدی، ایرج ، 1390، مدیریت و حکمروایی شهری، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه هنر، ص102.
خاتم, سعید، احمدی، سید عباس و خاتم، مهناز، 1402، بررسی و تحلیل شاخص‌های حکمروایی شهری در کلان‌شهر تهران با استفاده از روش دیمتل فازی، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 3(34)، صص 51-64.
ربانی, طاها، مشکینی, ابوالفضل، رکن الدین افتخاری, عبدالرضا و رفیعیان, مجتبی، 1398، تبیین مسائل حکمروایی شهری در سناریوهای آینده کلان‌شهر تهران مبتنی بر رویکرد تبدیل سناریوهای کیفی به کمی. مجله شهر پایدار، 2(1)، صص 62-45.
رحمانی، حامد، 1397، حکمرانی شهری: شناسایی شاخص‌های برای توسعه مدیریت شهری شهرداری تهران، مطالعات مديريت شهري، 10(36)، صص 1-15.
رزمی، محمدجواد، صدیقی، سمیه و رضاییان، سمانه.(1394). الزامات تحقق حکمرانی خوب برای دستیابی به توسعه انسانی. اقتصاد توسعه و برنامه‎ريزی، 4(2)، 75-51.
رشنوفر، آیت و یوسفوند، جواد، 1400، ارزیابی وضعیت شاخص‎های حکمروایی در شهر الشتر از نگاه مدیران و شهروندان، جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 13(48)، صص 51-66.
رفیعیان، مجتبی و حسینپور، علی، 1390، حکمرانی خوب شهری از منظر نظریات شهرسازی، تهران: انتشارات طحان، ص 150.
رهنمایی، محمدتقی و کشاورز، مهناز، 1389، بررسی الگوی حکمروایی خوب و نقش دولت در مدیریت و اداره امور شـهرها در ایران، دو فصلنامه جغرافیا و برنامه‎ریزی منطقه‎ای، 1(1)، صص 23-55.
زیاری، کرامت الله؛ حسینی، علی؛ بهزادی راد، مسعود.(۱۴۰۱). تحلیل و شناسایی پیشران‌های کلیدی راهبرد توسعه شهر(CDS) در برنامه‌ریزی شهر: رویکرد آینده‌پژوهی به مقوله شهر، شهر پایدار، 5(3)، ۳۹-۶۰ .
زیاری، کرامت الله؛ نیک‌پی، وحید؛ حسینی، علی.(۱۳۹2). سنجش میزان مشارکت شهروندان در مدیریت شهری بر اساس الگوی حکمرانی خوب شهری. مسکن و محیط روستا، 32(141)، ۸۶-۶۹.
سمواتی, سمیرا, حسینی نیا, غلامحسین و بحرینی, حسین، 1401، تحلیل عملکرد مدیریت شهری همدان مبتنی بر شاخص‌های حکمروایی مطلوب شهری با تأکید بر نظر شهروندان، مهندسی جغرافیایی سرزمین، 6(4)، صص 801-816.
سهرابی, شهلا, پریزاد, میلاد و سلیمی, غلامرضا، 1402، طراحی مدل حکمرانی شهری (مورد مطالعه: شهرداری تهران)، مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، 11(1)، صص 18-1.
شریف زاده اقدم, ابراهیم، شیخی, عبدالله و اجزاء شکوهی, محمد، 1397، ارزیابی حکمروایی خوب در پایداری محله‌های شهری پیرانشهر، مجله شهر پایدار، 1(3)، صص 128-109.
صادق پور، صادق، عزت پناه، بختیار و زالی، نادر، 1403، سیاستگذاری حکمروایی مطلوب شهری در کلانشهرها (مطالعه موردی: رشت). سیاست شهری و منطقه ای، 2(8)، صص 59-70 .
صبوری حامد، گیوریان حسن، حق شناس کاشانی فریده، 1400، شناسایی ابعاد و مؤلفه های مدل مطلوب فرایند خط مشی گذاری در نظام آموزش و پرورش ایران، تعلیم و تربیت، ۳۷ (۱)، صص ۷-۳۲.
صفری، مهدی، علیزلده، کتایون و جعفری، حمید.(1403). تأثیر حکمروایی خوب شهری در ارتقاء خدمات آموزشی درمناطق حاشیه نشین نمونه موردی(شهرک شهید رجائی مشهد). علوم جغرافیایی، 20(46)، 53-36).
طالبی, محمدعلی, رهنمایی, محمدتقی و قربانی نژاد, ریباز، 1399، آسیب‌شناسی موانع تحقق حکمروایی خوب شهری در شهرهای میانی مطالعه موردی: شهر نیشابور. مجله شهر پایدار، 3(4)، صص 57-43.
عابدی جعفری, حسن، تسلیمی, محمدسعید، فقیهی, ابوالحسن و شیخ‌زاده, محمد، 1390، تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی، 5(2)، صص 198-151.
قاسمی، ابوالفضل، علویان، مرتضی، لطفی، صدیقه و رحمانی، مریم، 1400، تحليل مضامين حکمرانی خوب شهری در برنامه‎های توسعه جمهوری اسلامی ایران، پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 10(3)، صص 117-141.
کر، عبدالطیف، کردستانی، فرشته، حسینی خواه، علی و دلگشایی، یلدا، 1399، کاربرد تحلیل مضمون در شناسایی و تبیین ابعاد، مولفه ها و شاخصهای آموزش کارآفرینی، مجله سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، 4(4)، صص 234-245.
کمان‌رودی کجوری، موسی؛ بیگدلی، محمد.(۱۳۹۲). بررسی تطبیقی قوانین و برنامه‌های توسعه شهری با اصول حکمروایی خوب، مطالعات شهری، 3(11)، ۴۸-۳۷.
ملکی، سعید، آروین، محمود و بذرافکن، شهرام.(1397). بررسی نقش الگوی حکمروایی خوب شهری در تحقق شهر تاب‌آور (مطالعه موردی: شهر اهواز، دانش شهرسازی، 2(4)، 18-1)
منجم‎زاده، سیدامیرحسین، زیاری، کرامت‎الله و ماجدی، حمیدرضا، 1396، بررسی شاخص‌های زیست‌محیطی توسعه پایدار و سطح برخورداری آن در کلان‌شهرهای ایران، نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 10(1)، صص 298-275.
منگلی، احمد، عفیفی، محمدابراهیم و وخشوری، علی.(1401). شناسایی پایداری زیست محیطی در نواحی شهری با استفاده از فن تصمیم‌گیری چند معیاره تخصیص خطی و تکنیک دلفی با تاکید بر ارزیابی حساسیت وقوع سیل(مطالعه موردی شهر بابک). علوم جغرافیایی(جغرافیای کاربردی)، 18(38)، 36-58.
References:
Addink, Henk (2019) Good governance: Concept and context, Oxford, UK: Oxford University Press.
Alholjailan, M.I. (2012). Thematic Analysis: A critical review of its process and evaluation. West East Journal of Social Sciences, 1(1), 39-47.
Boyatzis, R. E. (1998), Transforming qualitative information: thematic analysis and code development. Sage.
Braun, V., Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology Journal, 3(2), 123-140.
Braun, V., Clarke, V., & Terry, G.(2021).Thematic Analysis:A Practical Guide.SAGE Public. Ltd.
Clarke, V. & Braun, V. (2013). Teaching thematic analysis: Overcoming challenges and developing strategies for effective learning. The Psychologist, 26(2), 120-123.
Divan, A., Ludwig, L., Matthews, K., Motley, P. & Tomlienovic-Berube, A. (2017). A survey of research approaches utilised in The Scholarship of Learning and Teaching publications. Teaching & Learning Inquiry, [online] 5(2), 16-29.
Durdyev, S., Ihtiyar, A., Ismail, S., Ahmad, F. S., & Bakar, N. A. (2014). Productivity and service quality: Factors affecting in service industry. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 109, 487- 491 .
Evans, B., Marko, J., Sundback, S. & Theobald, K. (2005). Governing sustainable cities. Earthscan, London.
Javadi, M. & Zarea, M. (2016). Understanding Thematic Analysis and its Pitfalls. Journal of Client Care, 1 (1), 33-39.
Kropivek, J., & Peri. (2019). A comparative evaluation of operational efficiency of wood industry using data envelopment analysis and Malmquist productivity index: the cases of Slovenia and Croatia. Drvna industrija: Znanstveni \v c asopis za pitanja drvne tehnologije, 70(3), 287--298 .
Maguire, M., Delahunt, B. (2017), Doing a Thematic Analysis: A Practical, Step-by-Step Guide for Learning and Teaching Scholars, AISHE-J, 8(3), 3351-3364.
Pan, L., Yang, F., Lu, F., Qin, S., Yan, H., & Peng, R. (2020). Multi-Agent Simulation of Safe Livability and Sustainable Development in Cities. Sustainability, 12(5), 2070
Rosenthal, M. (2016). Qualitative research methods: Why, when, and how to conduct interviews and focus groups in pharmacy research. Currents in Pharmacy Teaching and Learning, 8(4), 509-516.
Rowland, S.L. & Myatt, P.M. (2014). Getting started in the scholarship of teaching and learning: a “how to” guide for science academics. Biochemistry & Molecular Biology Education, 42(1), 6-14.
UN Habitat. (2013) State of the world’s cities 2012/2013. Prosperity of cities, Routledge, New York.
Vaismoradi, M., Turunen, H. & Bondas, T. (2013). Content analysis and thematic analysis: Implications for conducting a qualitative descriptive study. Nursing and Health Sciences, 15(3), 398-405.
Yang, H. (2021). Holistic Governance: An Explanatory Framework, In: Urban Governance in Transition, Springer Publications (pp. 57-95).

Full-Text:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 21، شماره 51 ، تابستان 1404، صص 64-49

شناسایی شاخص‌های بهره‌وری بر اساس الگوی حکمروایی خوب شهری باتکنیک دلفی (مطالعه موردی: شهرداری‌های استان لرستان)

فرزانه تیموری-دانشجوی دکترای گروه مدیریت آموزشی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم‌آباد، ایران

 امین رحیمی کیا-استادیار گروه مدیریت آموزشی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم‌آباد، ایران(نویسنده مسئول)

[e-mail]

موسی خادمی- استادیار گروه مدیریت استراتژیک،دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

دريافت: 27/7/1403         پذيرش: 11/3/1404        چاپ: 26/4/1404

چکیده

امروزه در اداره شهرها به‎کارگیری روشهای نوین مدیریتی و در راس آن‎ها حکمروایی خوب می‎توان از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. هدف از این پژوهش شناسایی شاخص‎های موثر در بهره‎وری شهرداریهای استان لرستان براساس شاخص‌های حکمروایی خوب می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی از نوع کیفی بر اساس روش تحليلي و مطالعه‌هاي موردي است و شامل بررسي‌هاي كتابخانه‌اي مي‌باشد. برای جمع‌آوری اطلاعات و داده‌های مورد نیاز از مقالات علمی و پژوهشی که در حوزه حکمروایی خوب و بهره‌وری نمایه شده و قابل دسترسی هستند، استفاده شده است. در این پژوهش از روش تحلیل مضمون و تکنیک دلفی استفاده شده است. از بین شاخص‌های مورد استفاده در سابقه پژوهش تعداد 327 شاخص با 746 بار تکرار استخراج گردید. سپس بعد کدگذاری شاخص‎ها و حذف کدهای ناقص و نامرتبط تعداد 163 کد گزینشی(شاخص) بدست آمد. بعد از آن اقدام به ایجاد تم‎ها شده و با توجه به بازبینی، تصفیه و شکل‌دهی مضمون‌های فرعی 14 مضمون فرعی(مولفه) به دست آمد. پس از تعریف و بازبینی مکرر مضمون‎های اصلی تعداد 5 مضمون اصلی به صورت نهایی ارائه گردید. در نهایت داده‌های کیفی از طریق مصاحبه نیمه‎ساختارمند توسط 20 نفر از خبرگان دانشگاهی مورد بررسی دقیق قرار گرفت. نتیجه این بررسی منجر به کاهش کدهای گزینشی از 163 به 84 کد گردید و در مضمون‎های اصلی و فرعی تغییری ایجاد نگردید. نتایج بدست آمده بیانگر اینست که بهره‎وری براساس حکمروایی خوب مجموعه عوامل ساختار مدیریتی(کارایی و اثربخشی، بینش راهبردی، انعطاف‌پذیری و توسعه پایدار)، مشارکت(مشارکت و اجماع‎سازی)، حاکمیت قانون(حاکمیت قانون، کیفیت تنظیم کنندگی و ثبات سیاسی)، عدالت( عدالت، مهار فساد و شفافیت) و پاسخ‎گویی(پاسخ‎گویی و مسئولیت‌پذیری) را شامل می‎شود.

 کلمات کلیدی: بهره وری، حکمروایی خوب، توسعه پایدار، لرستان

 

 

 

 

 

 

مقدمه و طرح موضوع

بهره‎وری یکی از مهم‎ترین مسائل از دیدگاه اقتصادی است زیرا بهره‎وری به‎دلیل سهم مهمی که در اقتصاد و بهبود استانداردهای زندگی دارد، نقش کلیدی در رشد اقتصادی کشورها ایفا می‎کند(دردیو و همکاران ، 2014 کروپیوک و پری،2019) در سطح یا سازمان، سطح بالای بهره‎وری، یکی از متغیرهای اساسی برای رشد سازمان است(اعتضادی و همکاران، 1400). در سالهای اخیر در ایران، به طور گسترده از رویکرد حکمرانی خوب به‌عنوان ضرورت توسعه مدیریت نام برده شده است، این در حالی است که به ظرفیت های موجود آن در قوانین و برنامه‌های توسعه توجه نشده است و اقدامات صورت پذیرفته در این خصوص، بیشتر در نفی انفعالی انحصار مدیریت دولتی در اداره کشور و شهرها انجام پذیرفته است (زیاری و همکاران، ۱۳۹۱: ۷۰). این تلاش‌ها و اقدامات منجر به تبدیل این رویکرد به گفتمان رایج علمی و اجرایی حوزه مدیریت توسعه در ایران نشده است(کمان‌رودی کجوری و بیگدلی، ۱۳۹۲). توسعه هماهنگ میان سیستم‎های اقتصادی، اجتماعی و زیست‎محیطی، بخش مهمی از پایداری شهری است که به‎طور مستقیم بر کیفیت شهرنشینی تأثیر می‎گذارد. زیست پذیری شهری نیز یک عامل مهم برای توسعه پایدار شهرهای مدرن است(پان و همکاران، 2020:2). توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری طی دهه‎های اخیر به‎تدریج به پارادایم نوین و مسـلطی در ادبیـات نظری و علمی رایج در بـاب توسـعه و برنامه‎ریزی شهری تبدیل‎ شده است(زیاری و همکاران، 1401: 40). حکمروايي خوب شهری،حاکي ازآن است که همه شهروندان، اعم از فقرا و گروههای به حاشيه رانده شده، اين حق را دارند که به صورت مستقيم يا غيرمستقيم در تصميم گيريهايي که زندگي و معيشت آنها را تحت تأثير قرار مي دهد، مشارکت داشته باشند (صفری و همکاران، 1403).

  تا سال 2050 حدود 75 درصد از جمعیت دنیا در شهرها زندگی خواهند کرد(برنامه اسکان بشر ملل متحد، 2013) این در حالی است که توسعه شهرنشینی با افزایش روزافزون تقاضاهای شهروندان همراه بوده و دولتها به تنهایی از عهده انجام این وظایف برنمی‎آیند(رفیعیان و حسینپور،1390؛ رهنمایی و کشاورز، 1389). جامعه جهانی نیز به این نتیجه رسیده است که مشکل عمده مدیریت شهری، کمبود منابع مالی یا تکنولوژی مدرن و یا نیروی انسانی ماهر نیست، بلکه مشکل اصـلی در شـیوه اداره این عوامل است(آدینه‎وند و همکاران، 1392). در همین راستا، طـرح بحـث تمرکززدایـی و واگـذاری بخشـی از اختیارات و وظایف دستگاههای دولتی به نهادهای محلی در راستای بهبود اداره امور شهروندان و برآورده ساختن نیازهای آنان صورت پذیرفته است(رهنمایی و کشاورز، 1389) که به‎تدریج در حال تبدیل شدن بـه الگـوی غالـب مـدیریت و اداره امور شهرها است. همان چیزی که به نام حکمروایی خوب شهری شناخته می‎شود. حکمروایی خوب شهری فرایندی سیاسی است. این فرایند را مرکز اسکان بشر سازمان ملل به‎عنوان پاسخی کارآمد و مؤثر بـه مشـکلات شـهری تعریـف کرده است که می‎تواند اثربخش‎ترین، کم هزینه‎ترین و پایدارترین شیوه اعمال مدیریت در نظام پیچیـده و چنـد سـطحی امروزه شهرها باشد(بركپور و اسدی، 1390). شهروندان در مدیریت شهر نه‎تنها شرکت‎کننده فردی نیستند، بلکه به‎صورت سازمان‎یافته نقش دارند (یانگ، 2021). آدینک (2019) خاطرنشان می‎کند، حکمروایی خـوب شـهری فرایندی است که بر اساس کنش متقابل میان «نهادهای رسمی اداره شهر»، « سـازمانهای غیردولتـی» و «تشـکلهای جامعه مدنی» از سوی دیگر شکل می‎گیرد(ادینک، 2019).

امروزه شهرها به عنوان مصرف كننده و توزیع كننده اصلي كالاها و خدمات، كانون توجه بحث پایداري شده‎اند.  بنابراین به منظور دستيابي به یک وضعيت پایدار واقعي در شهرها، تدوین سياست‎هایي جهت حصول به شهرهاي پایدار ضروري است. به همين منظور مقوله‎اي مهم تحت عنوان توسعه شهري پایدار در طول دهه 1990 ميلادي و تا به امروز مورد توجه قرار گرفته است. توسعه پایدار را فرآیندي تعریف كرده‎اند كه طي آن نيازهاي كنوني جامعه تأمين شود بدون اینکه توانایي نسل‎هاي آینده براي تأمين نيازهایشان تحت تأثير قرار گرفته باشد. طبق تعریف توسعه پایدار داراي چهار بعد می‎باشد. 1- توسعه زیست 2- توسعه اقتصادي 3- توسعه اجتماعي  4- توسعه حقوقي(منجم‎زاده و همکاران، 1396: 286). از منظر سازمان همکاري و توسعه اقتصادي، حکمروايي خوب و مديريت عمومي درست پيش شرط‎هاي اصلي براي رسيدن به توسعه پايدار هستند، مسئله‎ايي که مرکز تحقيق توسعه جهاني و مرکز اسکان سازمان ملل هم بر آن صحه گذاشته‎اند(اوانز، 2005). 

اکنون این سؤال مطرح است که با توجه به دانش موجود، مؤلفه­های بهره‎وری شهرداری‌های استان لرستان بر اساس شاخص های حکمروایی خوب از نظر نخبگان کدامند؟ با توجه به سوال فوق با بررسی سابقه پژوهش و شاخص‌ها و ابعاد بکار گرفته شده مطالعات گذشته، شاخص‌های بهره‌وری در دل شاخص‌های حکمروایی خوب، استخراج گردید. بعد از کدگذاری شاخص‎های مستخرج، شکل‎گیری مضامین صورت گرفته، و تم‎های فرعی و اصلی تعریف و نام گذاری شده است. هدف‌ این پژوهش شناسایی مولفه‌ها و شاخص‌های مؤثر، چارچوب‌بندی مؤلفه‌ها و شاخص‌های مؤثر بر مدل بهره‎وری شهرداری‌های استان لرستان بر اساس شاخص های حکمروایی خوب با استفاده از روش تحلیل مضمون می‌باشد. به‌طور کلی هدف از انجام این پژوهش مطالعه انواع تئوری ها و الگوهای مرتبط با موضوع تحقیق به همراه مرور پیشینه و پس از آن تعیین ابعاد و مولفه‎های بهره‎وری شهرداری‎ها در دل مولفه‌ها و ابعاد حکمروایی خوب می‎باشد. که در نهایت منجر به بهبود کیفیت زندگی شهروندان و تامین نیازمندی‎های آنان می‌گردد.

عابدی و همکاران(1390) معیارهاي ارزیابی روایی و پایایی تحلیل مضمون توضیح داده شده و با ذکر مزایا و معایب این روش، پیشنهاداتی براي تحقیقات آتی، عرضه شده است. رحمانی(1397) به شناسایی شاخص‌های برای توسعه مدیریت شهری شهرداری تهران پرداخته و در مصاحبه ۶۲ مضمون شناسایی کرده و با کمک تحلیل عاملی تاییدی از میان آن‌ها در نهایت ۵۰ مضمون انتخاب نمود و شاخص‌ها را از میان آن‌ها استخراج کرده است. شریف‎زاده اقدم و همکاران(1397) با ارزیابی حکمروایی خوب در پایداری محله‌های شهری پیرانشهر به این نتیجه رسیدند که اعتقاد شهروندان بر تصمیم‌گیری‌ها مؤثر بوده و مدیریت شهری خواهان مشارکت‎شان در حکمروایی شهری است. ربانی و همکاران(1398) با تبیین مسائل حکمروایی شهری در سناریوهای آینده کلان‌شهر تهران به این نتیجه رسیدند که فقط در یک سناریو حکمروایی شهری تهران در وضعیت ایده‌ال قرار دارد، در همه سناریوهای باقی‌مانده مسائل حکمروایی تشدید خواهند شد. طالبی و همکاران (1399) با آسیب‎شناسی موانع تحقق حکمروایی خوب شهری در نیشابور به این نتیجه رسیدند که عوامل مؤثر بر عدم تحقق حکمروایی خوب شهری در نیشابور شـامل 87 مقوله اولیه، 11 کد تفسیری و 4 کد تبیینی است. صبوری و همکاران (1400) با شناسايي ابعاد و مؤلفه‎هاي مدل مطلوب فرايند خط‎مشي‎گذاري در نظام آموزش و پرورش ايران به این نتیجه رسیدند که تحليل داده‎ها به احصاي 62 مضمون پايه، 13 مضمون سازمان‎دهنده و 3 مضمون فراگير و شكل‎گيري الگوي نظري انجاميده است. رشنوفر ویوسفوند(1400) با ارزیابی وضعیت شاخص هاي حکمروایی در شهر الشتر به این نتیجه رسیدند که وضعیت شاخص هاي حکمروایی از نگاه هر دو جامعه آماري(شهرودان و مدیران شهر) در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. قاسمی و همکاران(1400) با تحلیل مضامین حکمرانی خوب شهری در برنامه‎های توسعۀ به ۲۴ مضمون پایه، ۱۲ مضمون سازمان‌دهنده و ۷ مضمون فراگیر (کارآمدی، تمرکززدایی، برابری، شفافیت، حفظ و تقویت میراث معنوی، مشارکت، امنیت و سلامت) دست یافتند. سمواتی و همکاران(1401) با تحلیل عملکرد مدیریت شهری همدان مبتنی بر شاخص‎های حکمروایی مطلوب شهری به این نتیجه رسیدند که سطح حکمروایی خوب شهری در همدان حدود ۴/۴۶ % است و میانگین کل شاخص های حکمروایی خوب شهری با مقدار ۳۲/۲ کمتر از حد متوسط ۳ است. خاتم و همکاران (1402) با تحلیل شاخص‌های حکمروایی شهری در کلان‌شهر تهران به این نتیجه رسیدند که شاخص مسئولیت‌پذیری بیشترین میزان اثرگذاری را بر دیگر شاخص‌ها، و شاخص پاسخگویی بیشترین میزان اثرپذیری را از دیگر شاخص‌ها دارد. سهرابی و همکاران(1402) با طراحی مدل حکمرانی شهری (مورد مطالعه: شهرداری تهران) به این نتیجه رسیدند که 9 عامل اثربخشی، اجرای قوانین، تصویب قوانین، توافق جمعی، شفافیت، عدالت، مسئولیت‌پذیری، مشارکت و پاسخگویی در مدل حکمرانی شهری ایفای نقش می‌کنند. صادق پور(1403) با بررسی سیاست‎گذاری حکمروایی مطلوب شهری در رشت به این نتیجه رسیدند که اداره شهر رشت به راهبردهایی مانند تمرکززدایی، بازسازی ساختارها و فرآیندها، مشارکت ذینفعان و تفویض قدرت به مدیران با دانش و توانایی بالا بستگی دارد.

در بین مطالعات داخلی و خارجی اکثراً با استفاده از روش تم به شناسایی مولفه‌ها و شاخص‌های مؤثر اقدام کرده‌اند. این مطالعات به بررسی شاخص‎های مولفه‎های مختلف بر اساس حکمروایی خوب پرداخته‎اند، اما هیچ‎کدام به بررسی و شناخت شاخص‌های موثر در بهره‎وری شهرداری‎ها بر اساس حکمروایی خوب نپرداخته‎اند. از آنجایی که تا کنون در زمینه طراحی مدل بهره‎وری براساس حکمروایی خوب هیچ گونه تحقیقی انجام نگرفته است لذا پژوهش در این زمینه ضروری است. همچنین با توجه به پایین بودن بهره‎وری شهرداری‎ها خصوصاً در سطح استان لرستان انجام این پژوهش گامی در جهت افزایش بهره‎وری شهرداری‎ها می‌باشد.

روش‌شناسی پژوهش

اين پژوهش از نوع تحقيقات توصیفی است که بر اساس روش تحليلي و مطالعه‌هاي موردي خواهد بود و شامل بررسي‌هاي كتابخانه‌اي مي‌باشد. در بخش اول از روش تحلیل مضمون با رویکرد براون و کلارک استفاده شده است. در بخش بعدی از تکنیک دلفی استفاده شده است. به طور کلی روشهای کیفی به‎طور گسترده‏ای در یادگیری و آموزش پژوهش و رویکرد علمی استفاده می‎شوند(دیوان و همکاران، 2017) در حالی که مفروضات معرفت‎شناسی و نظری می‎تواند برای برخی رشته‏ها ناآشنا باشد و گاهی اوقات مثلاً زمینه‎های علم و مهندسی را به چالش بکشد(رولند و میات، 2014). افراد بسیاری از جمله روزنتال(2016) ارزش این روشها را تمجید کرده‎اند.یکی از روش‌های کارامد تحقیقات کیفی، تحلیل مضمون است که هم اکنون به عنوان روش تحلیل، تجلیل و تعریف چندانی از آن نمی‎شود. چرا که این روش کمتر معرفی، ولی بیشتر استفاده شده است. این بدان معنی است که تحلیل مضمون ظاهراً روشی است که هر کسی به آسانی و بدون داشتن دانش یا مهارت خاص (که برای تحقیقات پیچیده تر و تحسین شده‌تر مانند نظریه داده‎بنیاد و تحلیل گفتمان لازم است) از آن استفاده می‌کند (براون و همکاران، 2021). این مقاله، چنین نگرشی را به نقد کشیده و نشان می‌دهد که تحلیل مضمون می‌تواند تحلیل‌های معقولی کند و به سؤالات خاص تحقیق به خوبی پاسخ دهد. تحلیل مضمون¹ (TA) یک روش برای تحلیل دادههای کیفی و یکی از خوشه روشهایی است که بر شناسایی الگوی معنایی در یک مجموعه داده تمرکز دارد. این تحلیل، فرایند شناسایی الگوها یا مضمون‎ها در بطن داده‎های کیفی است. تحلیل مضمون روشی برای شناسایی، تحلیل و گزارش الگوها و مضامین موجود در داده‎هاست كه داده‎ها را به داده‎هایی غني و تفصیلی تبدیل می‎کند (براون و کلارک، 2006). براون و کلارک (2006) تحلیل مضمون را اولین روش کیفی می‎دانند که باید یاد گرفته شود. راههای مختلفی برای تحلیل مضمون وجود دارد (به عنوان مثال رویکردهای الحولجیلان، 2012; بویاتزیس، 1998 و جوادی و زاررعی، 2016) و این تنوع به این معنی است که در مورد ماهیت تحلیل مضمون نیز سردرگمی وجود دارد، از جمله اینکه چگونه از تحلیل کیفی متمایز می‎شود (ویسمرادی و همکاران، 2013). هدف تحلیل مضمون ، شناسایی مضمون‎ها، یعنی الگوها در داده‎های مهم یا جالب توجه پژوهشگر است و از این مضمون‎ها برای پاسخ به سؤالات پژوهش استفاده می‎کنند یا اینکه مطالبی در مورد یک مسئله می‎گویند(مگوایر و دلاهانت ، 2017). این چیزی بسیار بیشتر از خلاصه کردن صرف اطلاعات است(کلارک و براون، 2013). . شکل ۱ گام‌های روش تحلیل مضمون را نشان می‌دهد.

 

شکل شماره 1 چاچوب شش مرحله‎ای براون و کلارک برای انجام تحلیل مضمون

روش دلفی² یک روش یا تکنیک ارتباطی ساختمند است که در اصل به منظور پیش‎گویی سامانمند و تعاملی با تکیه بر هم‎اندیشی خبرگان ابداع شده و توسعه پیدا کرده‎است . این روش که در آینده‎پژوهی استفاده می‎شود عمدتا اهدافی چون کشف ایده‎های نوآورانه و قابل اطمینان یا تهیه اطلاعاتی مناسب به‎منظور تصمیم‏گیری را دنبال می‎کند. روش دلفی فرایندی ساختار یافته برای جمع‎آوری و طبقه‎بندی دانش موجود در نزد گروهی از کارشناسان و خبرگان است که از طریق توزیع پرسشنامه‎هایی در بین این افراد و بازخورد کنترل شده پاسخ‎ها و نظرات دریافتی صورت می‎گیرد. تکنیک دلفی برای «شناسایی» و «غربال» مهمترین شاخص‎های تصمیم‎گیری قابل استفاده است. روش دلفی بر اساس رویکرد پژوهش جدلی یعنی : نظر یا تز(ایجاد عقیده یا نظر)، پادنظر یا آنتی‎تز( نظر و عقیده مخالف) و نهایتاً ساخت سنتز(توافق و اجماع جدید) شکل گرفته‎است که در پی فرایند ساخت نظریه تازه‎ای ایجاد می‌شود. به اعتقاد هلمر ، دلفی ابزار ارتباطی سودمندی بین گروهی از خبرگان است که فرموله کردن آرای اعضاء گروه را آسان می‎کند(منگلی میدوک، 1401: 9).

تکنیک دلفی یک رویکرد تحقیقی جهت به دست آوردن اجماع با استفاده از یک سری پرسشنامه ها و ارائه بازخورد به شرکت کنندگانی که در حوزه‎های کلیدی دارای تخصص هستند، تعریف می‎شود(حبیبی و همکاران،2014)این روش با مشارکت افرادی انجام می‎شود که در موضوع پژوهش دارای دانش و تخصص باشند. این افراد به عنوان پانل دلفی شناخته می‎شوند و انتخاب افراد واجد شرایط از مهمترین مراحل روش دلفی به حساب می‎آید، زیرا اعتبار نتایج به شایستگی این افراد بستگی دارد. در ادامه دورهای دلفی، داده‎های حاصله با استفاده از شاخص‎های توصیفی میانه، مد، میانگین و انحراف معیار، تحلیل شدند.

جامعه‌ آماری پژوهش شامل20 نفر متخصص که از بین اعضای هیات علمی راهنمای پایان نامه و رساله، دارای مقاله وکتاب در زمینه حکمرانی خوب و بهره‎وری و مدیران ارشد یا میاني شهرداری‎ها دارای سابقه کار با مدرک دکتری و کارشناسی ارشد و صاحب‎نظر در زمینه بهره‎وری و حکمرانی خوب با روش نمونه‎گیری هدفمند و گلوله برفي برگزیده شده‎اند.

یافته‌های پژوهش

در این پژوهش از بین تمامی ابعاد و شاخص‎هایی که در مطالعات مختلف مورد استفاده قرار گرفته، شاخص‎های بهره‌وری در دل شاخص‎های حکمروایی خوب و در راستای توسعه پایدار، استخراج گردید.  تعداد کل شاخص‌های مورد اشاره ۳۴۹ شاخص است که ۷۷۱ بار به آنها اشاره شده است. 

تحلیل مضمون و کدگذاری به روش براون و کلارک

در مرحله اول برای اینکه محقق با عمق و گستره محتوایی داده‌ها آشنا شود لازم است که خود را در آنها تا اندازه‌ای غوطه‎ور سازد. غوطه‎ور شدن درداده‌ها، معمولاً شامل بازخوانی مکرر داده‌ها و خواندن داده‌ها به صورت فعال (جستجوی معانی و الگوها) است.

مرحله دوم شامل ایجاد کدهای اولیه است. کدها ویژگی داده‌ها را معرفی می‌نمایند که به نظر تحلیل‎گر جالب می‌رسد. داده‌های کدگذاری شده از واحدهای تحلیل (زمینه‎ها) متفاوت هستند. کدگذاری را می‌توان به صورت دستی یا از طریق برنامه‌های نرم افزاری انجام داد. در این پژوهش از روش کدگذاری دستی استفاده شد.

در مرحله سوم 163 کد گزینشی (شاخص) توسطه محقق و با کمک اساتید راهنما و مشاور به دست آمد. محققان کدهای ناقص یا نامرتبط و همچنین کدهای تکراری را کنار گذاشته تا به این تعداد کد گزینشی دست یافتند.

مرحله چهارم شامل دو مرحله بازبینی و تصفیه و شکل دهی به مضمون‌های فرعی است. مرحله اول شامل بازبینی در سطح خلاصه‌ کدگذاری‌های انجام شده است. در مرحله دوم، اعتبار مضمون‎های فرعی با مجموعه داده‌ها در نظر گرفته می‌شود. در این مرحله، محقق به 14 مضمون فرعی (مؤلفه) دست پیدا کرد.

مرحله پنجم محققان در نهایت پس از رفت و برگشت در میان مضمون‎های فرعی و اصلی به 5 مضمون اصلی (بُعد اصلی) دست یافتند، که در زمینه مورد نظر قابل تبیین می‌باشد.

مرحله ششم بعد از بازبینی و تصفیه و شکل‎دهی، 14 مضمون‌ فرعی بدست آمد که محققان با تعریف و بازبینی مجدد آنها به 5 مضمون اصلی (بُعد اصلی) دست یافتند. در نهایت مدل اولیه پیشنهادی در قالب 5 بعد و 14 مولفه ارائه گردید (شکل شماره 3 )

 

 

شکل شماره 3 مدل اولیه بهره‌وری شهرداریهای لرستان بر اساس الگوی حکمروایی خوب

غربالگری با تکنیک دلفی

بر اساس تحلیل کیفی درنهایت 163 شاخص شناسایی شد. برای غربالگری و حصول اطمینان از اهمیت شاخص‎های شناسایی شده و انتخاب شاخص‎های نهایی از روش دلفی استفاده شده است. برای سنجش اهمیت شاخص‏ها از دیدگاه خبرگان استفاده شده است. دیدگاه خبرگان پیرامون اهمیت هر یک از شاخص‎ها با طیف 9 درجه ای لیکرت گردآوری شده است. مدل بهره‎وری شهرداری‎های استان لرستان بر اساس حکمرانی خوب متشکل از 5 بعد و 21 مؤلفه و 163 شاخص (مدل حاصل از تحلیل مضمون) مورد استفاده برای تکنیک دلفی قرار گرفته است. در مرحله بعد محقق پرسشنامه‌ای بر اساس این مدل جهت ارائه به اعضای پانل(خبرگان دلفی) تهیه و در اختیار آنان قرار داد. در دور اول تکنیک دلفی شاخص‎هایی که میانگین آنها از کمتر 5 بود حذف شدند. در این دور تعداد مولفه‎ها از 21 به 14 مولفه و تعداد شاخص‎ها از 163 به 99 شاخص کاهش یافتند. یعنی تعداد 7 مولفه و 64 شاخص در این دور حذف گردید و درابعاد پنج‌گانه تغییری حاصل نشد. سپس پرسشنامه‎ای بر مبنای اطلاعات جمع‎آوری پرسشنامه اول و تحلیل آن، تهیه و مجدداً در اختیار خبرگان قرار گرفت. این پرسشنامه شامل مولفه‎ها و شاخص‎هایی است که اکثریت اعضای پانل در دور اول با آن موافق بودند و نتایج سوال بازپاسخ پرسشنامه دور اول می‎باشد. در این پرسشنامه نظر اعضای پنل را در خصوص مولفه‎ها و زیرمولفه‎های دور اول گرفته شد. در دور دوم  این پرسشنامه با 5 بعد، 14 مولفه و 99 شاخص (طبق نتایج به‎دست آمده از دور اول) در اختیار خبرگان قرار گرفت. در این دور شاخص‎هایی که میانگین آنها از کمتر 7 بود حذف شدند. طبق نتایج این دور تعداد مولفه‎ها و ابعاد بدون تغییر و تعداد شاخص‎ها از 99 به 84 شاخص کاهش یافتند. یعنی تعداد 15 شاخص در این دور حذف گردید و در مولفه‎ها و تعداد بعدها تغییری حاصل نشد. یعنی تعداد 15 شاخص حذف گردید و در تعداد مولفه‎ها و ابعاد تغییری به‎دست نیآمد. در دور سوم آخرین پرسش‎نامه با معیارهای دور دوم برای همان تعداد 20 نفر خبرگان تکرار شد که در آن هیچ داده تازه‎ای در ارتباط با موضوع بهره‎وری شهرداری‌ها بر اساس حکمرانی خوب، پدید نیآمد و این خود به این معنی است که به اشباع نظری رسیده‎ایم. این نشانه‎ای برای پایان دورهای دلفی می‎باشد. 

نتایج نهایی دور سوم تکنیک دلفی و نتایج تحلیل مضمون در جدول 2 ارائه شده است.

 

 

 

 

 

جدول 2 نتایج نهایی تحلیل مضمون و دور سوم تکنیک دلفی

وضعیت	دامنه تغییرات	انحراف معیار	مد	میانگین	درصد توافق	تعداد پاسخ	کدهای استخراجی	ردیف	مضمون پایه	مضمون اصلی
تایید	2	837/0	8	72/7	۸۵/۸	20	پاسخگویی مقامات و دستگاه‎ها	1	پاسخ گویی	پاسخ گویی
تایید	1	631/0	۸	24/8	۹۱/۶	20	پاسخگویی	2
تایید	2	20/1	9	35/8	۹۲/۸	20	حق اظهارنظر و پاسخگویی	3
تایید	2	983/0	9	34/8	۹۲/۷	20	آزادی مطبوعات و رسانه ها و رشد افکار عمومی	4
تایید	2	598/0	8	64/7	۸۴/۹۱	20	نظام ارزیابی عملکرد	5
تایید	3	929/0	۸	93/7	۸۸/۱	20	احساس مسئولیت نسبت به تأمین خواسته­ها و تمایلات افراد	6	مسئولیت‎پذیری
تایید	1	562/0	۸	12/8	۹۰/۲	20	پایبندی به ارزشهای سازمان	7
تایید	2	673/0	۹	57/8	۹۵/۲	20	وجدان کاری	8
تایید	2	583/0	۸	12/8	۹۰/۲	20	تعهد به آرمانهای سازمان	9
تایید	2	761/0	8	7/7	۸۵/۶	20	فعال بودن احزاب و تشکل های سیاسی	10	ثبات سیاسی و نبودخشونت	حاکمیت قانون
تایید	2	788/0	۸	78/7	۸۶/۵	20	برخورداری انسجام ملی	11
تایید	3	988/0	۸	85/7	۸۷/۲	20	فرصت لازم  برای نشان دادن توانایي‎ها	12
تایید	3	012/1	۸	94/7	02/88	20	امکان اظهار نظر کارکنان در موضوعات مهم بدون نگراني از مافوق	13
تایید	2	718/0	۸	14/8	۹۰/۴۰	20	امنیت شغلي	14
تایید	2	768/0	۸	78/7	۸۶/۴	20	انضباط گرایی	15	کیفیت تنظیم کنندگی
تایید	2	923/0	۸	84/7	۸۷/۱	20	رعایت ضوابط و استانداردها بطور کامل	16
تایید	3	934/0	۸	85/7	38/87	20	انجام صحیح کارها	17
تایید	2	768/0	۹	24/8	۹۱/۲4	20	شرح وظایف دقیق و روشن	18
تایید	3	805/0	۹	36/8	30/93	20	اختیارات اداری در بین کارمندان	19	حاکمیت قانون
تایید	2	675/0	۹	8/8	۹۷/۸	20	مشخص بودن و کارآمدی قوانین حقوقی	20
تایید	3	924/0	۸	7/7	۸۵/۶	20	توانمندی در تدوین و اجرای سیاست­ها و مقررات	21
تایید	2	489/0	۸	99/7	۸۸/۸	20	تمرکز زدایی اداری و مالی	22	مهار فساد	عدالت(ساختار حقوقی)
تایید	2	940/0	۸	7/7	۸۵/۶	20	تدوین راهبردهای مبارزه با فساد	23
تایید	3	801/0	۹	35/8	35/92	20	عدم استفاده از قدرت عمومی و دولتی برای تحقق منافع شخصی	24
تایید	2	718/0	۸	07/8	7/89	20	شفافیت مالی و پولی	25	شفافیت
تایید	2	638/0	۷	14/7	4/79	20	ثبت و نشر اطلاعات بطور کامل	26
تایید	1	489/0	8	7/7	۸۵/۶	20	عدم وجود رانت خواری	27
تایید	2	568/0	۸	95/7	۸۸/۳	20	فضای رقابتی در کارهای	28
تایید	2	588/0	۹	35/8	۹۲/۸	20	تلاش برای رفع موانع شفافیت	29
تایید	3	897/0	۸	14/8	۹۰/۵	20	تاکید بر اطلاع رسانی صادقانه و نفی عوام فریبی	30
تایید	3	786/0	9	35/8	۹۲/۸	20	قابلیت دسترسی سهل و آسان اطلاعات برای تمام ذی­نفعان	31
تایید	3	769/0	۹	46/8	۹۴	20	عدالت و انصاف و عدالت محوری	32	عدالت و انصاف
تایید	2	546/0	۹	5/8	۹۴/۴	20	برخورداری تمام افراد از فرصت­های برابر	33
تایید	2	568/0	۸	78/7	۸۶/۴	20	ارائه خدمات در یک چارچوب منطقی به همه ذی­نفعان	34
تایید	2	732/0	۸	66/7	۸۵/۱	20	توزیع عادلانه حقوق و مزایا در بین کارکنان	35
تایید	3	964/0	۸	66/7	۸۵/۱	20	وجود تناسب بین مزایای شغلی با عملکرد کارکنان	36
تایید	2	849/0	۸	7/7	۸۵/۶	20	مشارکت در ایجاد رفاه جامعه	37	مشارکت	مشارکت(ساختار اجتماعی)
تایید	3	112/1	۸	07/8	۸۹/۷	20	ساختار سازمانی شبکه ای مردم محور	38
تایید	2	677/0	۸	02/8	۸۹/۱	20	وجود نهادهایی در راستای گسترش دموکراسی	39
تایید	2	996/0	۸	96/7	۸۸/۵۰	20	مشارکت مردمی در اداره امور عمومی	40
تایید	3	796/0	۸	14/8	۹۰/۴	20	زمینه گسترش دامنه فعالیت­های بخش خصوصی	41
تایید	2	610/0	۸	88/7	۸۷/۶	20	نظارت مردم بر فعالیت‌های سازمان	42
تایید	1	487/0	۸	99/7	۸۸/۸	20	توسعه و ارایه خدمات عمومی	43
تایید	2	659/0	۸	15/8	۹۰/۶	20	حاکمیت نظر نخبگان	44
تایید	1	488/0	۹	41/8	۹۳/۴	20	وجود زمینه هدایت منافع و سلایق مختلف به سمت اجماعی گسترده	45	اجماع سازی
تایید	2	548/0	۹	37/8	۹۳	20	داشتن بهترین و بیشترین منفعت برای اجماع	46
تایید	2	592/0	۸	2/8	۹۱/۱	20	نفی تفکر خردگرایی	47
تایید	3	742/0	۹	37/8	۹۳	20	وجود زمینه تقویت روحیه همكاری	48
تایید	2	588/0	۸	03/8	۸۹/۲	20	وجود زمینه روحیه و حس کار گروهی	49
تایید	3	109/1	۸	93/7	۸۸/۱	20	وجودزمینه تعاملات گسترده با تمام ادارات	50	انعطاف پذیری	ساختار مدیریتی
تایید	2	796/0	۸	14/8	۹۰/۲2	20	وجودزمینه تعامل با بازیگران حاکمیتی	51
تایید	2	974/0	۹	55/8	00/95	20	استقرار نظام پیشنهادها	52
تایید	2	925/0	۸	14/8	6/90	20	استقبال از تغییر در نحوه انجام فعالیت‎ها	53
تایید	2	894/0	۸	63/7	۸۴/۸	20	برخورداری کارکنان در انجام کار از اختیارات لازم	54
تایید	3	841/0	۸	08/8	۸۹/۸	20	توجه به آینده گرایی	55	بینش راهبردی
تایید	3	105/1	۸	21/8	۹۱/۲	20	تاکید بر مدیریتهای محلی	56
تایید	2	596/0	۹	۸/۴2	۹۳/۷	20	توانایی رقابت در محیط جهانی	57
تایید	2	627/0	۸	7/7	۸۵/۶	20	حمایت از گروه­های آسیب­پذیر	58
تایید	2	482/0	۸	85/7	۸۷/۲	20	اهتمام به شایستگی کارگزاران	59
تایید	3	918/0	۸	05/8	4/89	20	عملگرایی	60
تایید	2	871/0	۹	54/8	۹۴/۹۰	20	وجود فرهنگ سازمانی	61
تایید	1	549/0	۸	21/8	۹۱/۲	20	پیدا کردن راههای خلاقانه و جدید برای بهبود کیفیت و عملكرد کاری خود	62
تایید	2	681/0	7	34/7	۸۱/۶	20	بینش آینده نگری در کارکنان	63
تایید	1	519/0	۸	69/7	۸۵/۴	20	حمایت سازمان از کارکنان	64
تایید	2	629/0	۸	76/7	۸۶/۲	20	وجود فضای رقابتي بین کارکنان	65
تایید	2	629/0	۸	97/7	۸۸/۶	20	توجه به برنامه محوری	66
0تایید	3	799/0	۸	63/7	80/84	20	برخورداری از الگوی روابط انسانی	67	کارایی و اثربخشی
تایید	2	579/0	8	68/7	1/85	20	شایسته سالاری	68
تایید	3	956/0	۹	5/8	20/94	20	دگرگونی فرهنگی و فرهنگ سازمانی مترقی	69
تایید	3	978/0	۸	14/8	۹۰/۴	20	متناسب سازی منابع انسانی موجود	70
تایید	3	889/0	۸	04/8	۸۹/۳	20	وجود فرایندهای سازمانی الکترونیکی	71
تایید	3	134/1	۷	19/7	۷۹/۹	20	هم راستا بودن اهداف فردی و سازمانی	72
تایید	3	307/1	۸	08/8	8/89	20	انتخاب مدیران براساس صلاحیت و شایستگی	73
تایید	3	869/0	8	61/7	6/84	20	کارگیری سیستم مدیریت دانش بنحو مطلوب	74
تایید	2	709/0	۸	88/7	5/87	20	اصلاح ساختار سازمانی و رفع بوروکراسی	75
تایید	3	829/0	۸	01/8	1/89	20	تبیین استراتژی دقیق درعرصه های مختلف	76
تایید	2	667/0	8	61/7	6/84	20	استفاده پایدار از منابع طبیعی	77	توسعه پایدار
تایید	2	725/0	۹	45/8	87/93	20	رعایت کرامت انسانی	78
تایید	2	726/0	۹	41/8	00/93	20	چشم­انداز دراز مدت و وسیع	79
تایید	2	935/0	8	75/7	1/86	20	توجه به حفاظت از محیط زیست	80
تایید	2	689/0	8	85/7	26/87	20	دفع زباله هم ساز با محیط زیست	81
تایید	2	658/0	۹	6/8	۹۵/۵۰	20	توجه به فضای سبز	82
تایید	2	709/0	۸	88/7	5/87	20	جلوگیری از آلودگی	83
تایید	3	841/0	۸	08/8	۸۹/۸	20	جلوگیری از آلودگی آب	84

در دور سوم هیچ سؤالی حدف نشد که این خود نشانه‎ای برای پایان دورهای دلفی است. یک رویکرد دیگر برای پایان دلفی این است که میانگین امتیازات سؤالات دو دور آخر باهم مقایسه شوند. در صورتیکه اختلاف بین دو مرحله از حد آستانه خیلی کم کوچکتر از 2 باشد. در این صورت فرایند نظرسنجی متوقف می‎شود. علیرغم قطعی شدن پایان دورهای دلفی میانگین برای اطمینان بیشتر میانگین امتیازات سؤالات دو دور آخر  نیز باهم مقایسه شدند. نتایج تمامی موارد بیانگر اختلاف کوچکتر از 2 است بنابراین از این نظر هم می‎توان دورهای دلفی را به پایان برد. همچنین برای محاسبه هماهنگی دیدگاه کارشناسان از ضریب توافقی کندال نیز استفاده شده است. بر اساس نتایج ضریب توافق کندال ضریب کندال در دورهای اول تا سوم با ترتیب 611/0، 773/0 و 845/0 به‌دست آمد که بیانگر توافق ضعیف، متوسط و قوی می باشد. با توجه به ضریب قوی کندال در دور سوم می توان گفت وحدت نظر میان دیدگاه کارشناسان در حد خوبی است.

نتیجه گیری و پیشنهادات

حکمراني خوب روايتي نو از مفاهیمي هم چون دموکراسي، حقوق بشر، پاسخگويي، مشارکت و حاکمیت قانون است و در عین حال چارچوبي به دست مي دهد که همه اين اهداف و ارزش ها در يکجا جمع مي شوند و با ايجاد حداکثر همگرايي و همسويي، اهداف توسعه انساني اعم از توسعه اقتصادی، سیاسي، اجتماعي و فرهنگي با محوريت مردم دنبال مي شود. حکمراني خوب روايتگر توسعه انسان محور است(رزمی و همکاران، 1394). ضمن اينکه تمامي شاخص‎هاي حکمراني خوب مهم و با اهميت مي‎باشند ليکن براي اجراي بهتر و اثر بخش‎تر حکمراني خوب و همچنين براي رسيد به کارايي بالاتر پيشنهاد مي‎شود سازمان‎ها مي‎توانند تمرکز خود را بيشتر بر روي مهم ترين شاخص‎ها که در اين مطالعه به آنها پرداخته شد معطوف دارند(ملکی و همکاران، 1397: 1).

یافته‎های این پژوهش به منظور پاسخ به سوال پژوهش با کمک روش تحلیل مضمون، بیانگر اینست که 82 مفهوم اولیه، 14 مضمون پایه و 5 مقوله اصلی در قالب خوشه‎های " پاسخ‎گویی و مسئولیت‎پذیری( پاسخ‎گویی و مسئولیت‎پذیری)" ،" نظم و قانون (ثبات سیاسی و عدم خشونت، کیفیت تنظیم‎کنندگی و حاکمیت قانون)"، "ساختار حقوقی (مهار فساد، شفافیت و عدالت و انصاف)"،" ساختار اجتماعی( مشارکت و اجماع‎سازی)" و "ساختار مدیریتی (انعطاف‎پذیری، بینش راهبردی، کارایی و اثربخشی و سیاست‎گذاری) "، به عنوان شاخص‎های موثر بر بهره‎وری شهرداری‎های استان لرستان برا اساس حکمرانی خوب، شناسایی شدند. 

شناسایی شاخص‎های موثر بر بهره‎وری شهرداری‎های استان لرستان برا اساس حکمرانی خوب، محیطی را فراهم می کند که در آن موانع اداری کاهش یافته و سیاست‌های شهرداری، دولت و جامعه از رفتارهای بهره‎وری حمایت می‌کند. برنامه‎های توسعه و بهره‎وری مورد تشویق قرار می‌گیرد. یافته‌های تحقیق حاضر مبین این واقعیت است که بهره‎وری شهرداری‎ها با مجموعه‌ای پیچیده از مؤلفه‌های مختلف روبرو بوده که شریط خاص خود را ایجاد می‌نماید. به‌طوریکه هر یک از ابعاد این محیط به مؤلفه‌های درون سازمانی شهرداری‎ها و نظام وزرات کشور و همچنین مؤلفه‌های برون سازمانی و خرده نظام‌های جامعه تنیده شده است. 

مقایسه نتایج پژوهش حاضر با دیگر پژوهش‎های مرتبط بدین شرح می باشد:

در خصوص شاخص پاسخگویی نتایج به‎دست آمده با نتایج کار ملکی و همکاران(1397)، ابراهیم زاده و همکاران(1392)، آرایی و قاسمی(1396)، آرایی و قاسمی(1399)، حسینی و همکاران(1399)، کاردار و صفایی(1402)، سهرابی و همکاران (1402)، زمانی و همکاران(1400)، جیمز گاستواسپت(1992)، شورای اروپا(2008)، برنامه توسعه سازمان ملل متحد (2005)، کری و کافمن(2007) و بانک جهانی(2009) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص مسئولیت‌پذیری نتایج به‎دست آمده با نتایج کار ملکی و همکاران(1397)، حسینی و همکاران(1399)، سهرابی و همکاران (1402)، شورای اروپا(2008)، برنامه توسعه سازمان ملل متحد (2005) و کری و کافمن(2007) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص ثبات سیاسی و عدم خشونت نتایج به‎دست آمده با نتایج کار برنامه توسعه سازمان ملل متحد (2005)، کری و کافمن(2007) و بانک جهانی(2009) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص کیفیت تنظیم‎کنندگی نتایج به‎دست آمده با نتایج کار زمانی و همکاران(1400)، کری و کافمن(2007) و بانک جهانی(2009) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص حاکمیت قانون نتایج به‎دست آمده با نتایج کار ملکی و همکاران(1397)، آرایی و قاسمی(1399)، حسینی و همکاران(1399)، سهرابی و همکاران (1402)، زمانی و همکاران(1400)، کری و کافمن(2007) و بانک جهانی(2009) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص مهار فساد نتایج به‎دست آمده با نتایج کار زمانی و همکاران(1400) و بانک جهانی(2009) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص شفافیت نتایج به‎دست آمده با نتایج کار ملکی و همکاران(1397)، ابراهیم زاده و همکاران(1392)، آرایی و قاسمی(1396)، حسینی و همکاران(1399)، سهرابی و همکاران (1402)، جیمز گاستواسپت(1992)، شورای اروپا(2008) و برنامه توسعه سازمان ملل متحد (2005) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص عدالت و انصاف نتایج به‎دست آمده با نتایج کار ملکی و همکاران(1397)، حسینی و همکاران(1399)، سهرابی و همکاران (1402) و برنامه توسعه سازمان ملل متحد (2005) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص مشارکت نتایج به‎دست آمده با نتایج کار آرایی و قاسمی(1396)، سهرابی و همکاران(1402)، زندیه (1395)، جیمز گاستواسپت(1992) و برنامه توسعه سازمان ملل متحد (2005) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص اجماع‎سازی نتایج به‎دست آمده با نتایج کار ملکی و همکاران(1397)، حسینی و همکاران(1399)، سهرابی و همکاران (1402) و برنامه توسعه سازمان ملل متحد (2005) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص کارایی و اثربخشی نتایج به‎دست آمده با نتایج کار ملکی و همکاران(1397)، ابراهیم زاده و همکاران (1392)، زندیه(1395)، حسینی و همکاران(1399)، سهرابی و همکاران (1402)، زمانی و همکاران(1400)، جیمز گاستواسپت(1992)، شورای اروپا(2008)، برنامه توسعه سازمان ملل متحد (2005)، کری و کافمن(2007) و بانک جهانی(2009) هم‎خوانی دارد.

در خصوص شاخص پاسخگویی نتایج به‎دست آمده با نتایج کار شورای اروپا هم‎خوانی دارد.

تقریبا در تمامی موارد همخوانی با کار دیگران از ویژگی‌ شاخص‎های به دست آمده می‌باشد و فقط در مورد شاخص بینش راهبردی این سخن صدق نمی‎کند. هیچ‎کدام با آن اشاره‎ای نداشته‎اند. لذا نتایج تحقیق با نتایج پژوهش‌های قبلی هم‎خوانی ندارد. این مسئله بدلیل موضوع پژوهش(بهره‎وری) می‎باشد. پژوهش‎های قبلی هیچ‎کدام به صورت اختصاصی به این موضوع و ارتباط آن با حکمرانی خوب نپرداخته‌اند و پژوهش حاضر به صورت ویژه به این موضوع پرداخته و علت این عدم هم‎خوانی این موضوع می‎باشد.

پیشنهادات

بر اساس نتایج و یافته‎های پژوهش پیشنهادهای اجرایی به شرح ذیل ارائه می‎گردد:

1) برای تحقیقات آتی پیشنهاد می‌گردد برای افزایش قابلیت اتکا مدل، دامنه بیشتری از شهرداری‎های کشور نمونه‌گیری گردد.

2) مقوله بهره‎وری شهردای‎ها بر اساس حکمروایی خوب منطقه‎ای علاوه بر تعیین ابعاد و مؤلفه‎ها که نقطه آغاز پژوهش در این زمینه است، نیازمند تبیین روابط بینابینی و همچنین چارچوب سنجش مؤلفه‎هاست؛ هر یک از این موارد می‎تواند در قالب تحقیقات خاصی مورد پیگیری قرارگیرند.

3) در راستای عمق بخشی به چارچوب بهره‎وری شهردای‎ها بر اساس حکمروایی خوب منطقه‎ای(شامل ابعاد، مؤلفه‎ها و روابط کلان مرتبط) انجام پژوهشهای دیگر با بهره گیری از روش‎های تکمیلی قابل پیشنهاد است.

4) پیشنهاد می‎شود در پژوهشهای آتی، با استفاده از دستاوردهای این پژوهش، پایش سرزمینی برای جمع‎آوری داده‎های کامل‎تر مورد توجه قرار گیرد.

5) طراحی شاخص‎های ویژه بهره‎وری در ایران با استفاده ازنظرخواهی از ذی نفعان، نیز می‎تواند در پژوهش‎های آتی به شکل تخصصی مورد توجه قرار بگیرد.

در نهایت پیشنهاد می‌شود در برنامه‎ریزی کلان مدیریت شهری شاخص‌های ذیل مد نظر قرار گیرد.:

-برنامه‌محوری، بهره‌گیری از نیروهای لایق و بکارگیری سیستم مدیریت دانش.

-استفاده بهینه از منابع موجود، ارائه خدمات عمومی و تعریف و اجرای استانداردها.

-رعایت اصول محیط زیست در دفع زباله های شهری.

-توجه به حفظ و گسترش فضای سبز شهری.

-اصلاح ساختار سازمانی و رفع بوروکراسی.

- متناسب سازی منابع انسانی.

-رعایت شایسته‎سالاری.

- استقبال از تغییر در نحوه انجام فعالیت ها .

- تقویت روحیه همكاری.

- مشارکت مردمی در اداره امور عمومی.

- برخورداری تمام افراد از فرصت­های برابر.

- قابلیت دسترسی سهل و آسان اطلاعات برای تمام ذی­نفعان.

- تدوین راهبردهای مبارزه با فساد.

- مشخص و کارآمد کردن قوانین حقوقی.

- انضباط گرایی.

- فعال بودن احزاب و تشکل های سیاسی.

-وجدان کاری.

- پاسخگویی مقامات و دستگاه‎ها.

تشکر و تقدیر

از تمامی اساتیدی که در پنل خبرگان شرکت کرده تشکر و قدردانی بعمل می‎آید. این مقاله مستخرج از رساله دکتـری است. لـذا از همکاری کلیـه اسـتادان گرامی با راهنمایی‌های مدبرانه در تدوین پژوهش صمیمانه تشکر و قدردانی می‌شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

آدینه‎وند، علی‎اصغر، حاجیزاده، مریم و قدمی، مصطفی،1391، بررسی عملکرد شهرداری در چهارچوب حکمرانی خوب شهری نمونه موردمطالعه: شهر بابلسر، مدیریت شهری، 1(2)، صص 41-64. 

اعتضادی، سهیلا، صفری، حسین، زندیه، مصطفی، جعفرنژاد، احمد و صادقی مقدم، محمد رضا.(1400). توسعۀ مدلی برای تحلیل جامع بهره‏وری درصنایع خدماتی با استفاده ازرویکرد تئوری داده‌بنیاد چندگانه. پژوهش درمدیریت تولید و عملیات، 12(26)، 19-40.

برک پور، ناصر  و اسدی، ایرج ، 1390، مدیریت و حکمروایی شهری، چاپ دوم، تهران،  انتشارات دانشگاه هنر، ص102.

خاتم, سعید، احمدی، سید عباس و خاتم، مهناز، 1402، بررسی و تحلیل شاخص‌های حکمروایی شهری در کلان‌شهر تهران با استفاده از روش دیمتل فازی، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 3(34)، صص 51-64.

ربانی, طاها، مشکینی, ابوالفضل، رکن الدین افتخاری, عبدالرضا و رفیعیان, مجتبی، 1398، تبیین مسائل حکمروایی شهری در سناریوهای آینده کلان‌شهر تهران مبتنی بر رویکرد تبدیل سناریوهای کیفی به کمی. مجله شهر پایدار، 2(1)، صص 62-45.

رحمانی، حامد، 1397، حکمرانی شهری: شناسایی شاخص‌های برای توسعه مدیریت شهری شهرداری تهران، مطالعات مديريت شهري، 10(36)، صص 1-15.

رزمی، محمدجواد، صدیقی، سمیه و رضاییان، سمانه.(1394). الزامات تحقق حکمرانی خوب برای دستیابی به توسعه انسانی. اقتصاد توسعه و برنامه‎ريزی، 4(2)، 75-51.

رشنوفر، آیت و یوسفوند، جواد، 1400، ارزیابی وضعیت شاخص‎های حکمروایی در شهر الشتر از نگاه مدیران و شهروندان، جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 13(48)، صص 51-66.

رفیعیان، مجتبی و حسینپور، علی، 1390، حکمرانی خوب شهری از منظر نظریات شهرسازی، تهران: انتشارات طحان، ص 150.

رهنمایی، محمدتقی و کشاورز، مهناز، 1389، بررسی الگوی حکمروایی خوب و نقش دولت در مدیریت و اداره امور شـهرها در ایران، دو فصلنامه جغرافیا و برنامه‎ریزی منطقه‎ای، 1(1)، صص 23-55.

زیاری، کرامت الله؛ حسینی، علی؛ بهزادی راد، مسعود.(۱۴۰۱). تحلیل و شناسایی پیشران‌های کلیدی راهبرد توسعه شهر(CDS) در برنامه‌ریزی شهر: رویکرد آینده‌پژوهی به مقوله شهر، شهر پایدار، 5(3)، ۳۹-۶۰ .

زیاری، کرامت الله؛ نیک‌پی، وحید؛ حسینی، علی.(۱۳۹2). سنجش میزان مشارکت شهروندان در مدیریت شهری بر اساس الگوی حکمرانی خوب شهری. مسکن و محیط روستا، 32(141)، ۸۶-۶۹.

سمواتی, سمیرا, حسینی نیا, غلامحسین و بحرینی, حسین، 1401، تحلیل عملکرد مدیریت شهری همدان مبتنی بر شاخص‌های حکمروایی مطلوب شهری با تأکید بر نظر شهروندان، مهندسی جغرافیایی سرزمین، 6(4)، صص 801-816.

سهرابی, شهلا, پریزاد, میلاد و سلیمی, غلامرضا، 1402، طراحی مدل حکمرانی شهری (مورد مطالعه: شهرداری تهران)، مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، 11(1)، صص 18-1.

شریف زاده اقدم, ابراهیم، شیخی, عبدالله و اجزاء شکوهی, محمد، 1397، ارزیابی حکمروایی خوب در پایداری محله‌های شهری پیرانشهر، مجله شهر پایدار، 1(3)، صص 128-109.

صادق پور، صادق، عزت پناه، بختیار و زالی، نادر، 1403، سیاستگذاری حکمروایی مطلوب شهری در کلانشهرها (مطالعه موردی: رشت). سیاست شهری و منطقه ای، 2(8)، صص 59-70 .

صبوری حامد، گیوریان حسن، حق شناس کاشانی فریده، 1400، شناسایی ابعاد و مؤلفه های مدل مطلوب فرایند خط مشی گذاری در نظام آموزش و پرورش ایران، تعلیم و تربیت، ۳۷ (۱)، صص ۷-۳۲.

صفری، مهدی، علیزلده، کتایون و جعفری، حمید.(1403). تأثیر حکمروایی خوب شهری در ارتقاء خدمات آموزشی درمناطق حاشیه نشین نمونه موردی(شهرک شهید رجائی مشهد). علوم جغرافیایی، 20(46)، 53-36).

طالبی, محمدعلی, رهنمایی, محمدتقی و   قربانی نژاد, ریباز، 1399، آسیب‌شناسی موانع تحقق حکمروایی خوب شهری در شهرهای میانی مطالعه موردی: شهر نیشابور. مجله شهر پایدار، 3(4)، صص 57-43.

عابدی جعفری, حسن، تسلیمی, محمدسعید، فقیهی, ابوالحسن و شیخ‌زاده, محمد، 1390، تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی، 5(2)، صص 198-151.

قاسمی، ابوالفضل، علویان، مرتضی، لطفی، صدیقه و رحمانی، مریم، 1400، تحليل مضامين حکمرانی خوب شهری در برنامه‎های توسعه جمهوری اسلامی ایران، پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 10(3)، صص 117-141.

کر، عبدالطیف، کردستانی، فرشته، حسینی خواه، علی و دلگشایی، یلدا، 1399، کاربرد تحلیل مضمون در شناسایی و تبیین ابعاد، مولفه ها و شاخصهای آموزش کارآفرینی، مجله سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، 4(4)، صص 234-245.

کمان‌رودی کجوری، موسی؛ بیگدلی، محمد.(۱۳۹۲). بررسی تطبیقی قوانین و برنامه‌های توسعه شهری با اصول حکمروایی خوب، مطالعات شهری، 3(11)، ۴۸-۳۷.

ملکی، سعید، آروین، محمود و بذرافکن، شهرام.(1397). بررسی نقش الگوی حکمروایی خوب شهری در تحقق شهر تاب‌آور (مطالعه موردی: شهر اهواز،  دانش شهرسازی، 2(4)، 18-1)

منجم‎زاده، سیدامیرحسین، زیاری، کرامت‎الله و ماجدی، حمیدرضا، 1396، بررسی شاخص‌های زیست‌محیطی توسعه پایدار و سطح برخورداری آن در کلان‌شهرهای ایران، نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 10(1)، صص 298-275. 

منگلی، احمد، عفیفی، محمدابراهیم و وخشوری، علی.(1401). شناسایی پایداری زیست محیطی در نواحی شهری با استفاده از فن تصمیم‌گیری چند معیاره تخصیص خطی و تکنیک دلفی با تاکید بر ارزیابی حساسیت وقوع سیل(مطالعه موردی شهر بابک). علوم جغرافیایی(جغرافیای کاربردی)، 18(38)، 36-58.

References:

Addink, Henk (2019) Good governance: Concept and context, Oxford, UK: Oxford University Press.

Alholjailan, M.I. (2012). Thematic Analysis: A critical review of its process and evaluation. West East Journal of Social Sciences, 1(1), 39-47.

Boyatzis, R. E. (1998), Transforming qualitative information: thematic analysis and code development. Sage.

Braun, V., Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology Journal, 3(2), 123-140.

Braun, V., Clarke, V., & Terry, G.(2021).Thematic Analysis:A Practical Guide.SAGE Public. Ltd.

Clarke, V. & Braun, V. (2013). Teaching thematic analysis: Overcoming challenges and developing strategies for effective learning. The Psychologist, 26(2), 120-123.

Divan, A., Ludwig, L., Matthews, K., Motley, P. & Tomlienovic-Berube, A. (2017). A survey of research approaches utilised in The Scholarship of Learning and Teaching publications. Teaching & Learning Inquiry, [online] 5(2), 16-29. 

Durdyev, S., Ihtiyar, A., Ismail, S., Ahmad, F. S., & Bakar, N. A. (2014). Productivity and service quality: Factors affecting in service industry. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 109, 487- 491 .

Evans, B., Marko, J., Sundback, S. & Theobald, K. (2005). Governing sustainable cities. Earthscan, London.

Javadi, M. & Zarea, M. (2016). Understanding Thematic Analysis and its Pitfalls. Journal of Client Care, 1 (1), 33-39.

Kropivek, J., & Peri. (2019). A comparative evaluation of operational efficiency of wood industry using data envelopment analysis and Malmquist productivity index: the cases of Slovenia and Croatia. Drvna industrija: Znanstveni \v c asopis za pitanja drvne tehnologije, 70(3), 287--298 .

Maguire, M., Delahunt, B. (2017), Doing a Thematic Analysis: A Practical, Step-by-Step Guide for Learning and Teaching Scholars, AISHE-J, 8(3), 3351-3364.

Pan, L., Yang, F., Lu, F., Qin, S., Yan, H., & Peng, R. (2020). Multi-Agent Simulation of Safe Livability and Sustainable Development in Cities. Sustainability, 12(5), 2070

Rosenthal, M. (2016). Qualitative research methods: Why, when, and how to conduct interviews and focus groups in pharmacy research. Currents in Pharmacy Teaching and Learning, 8(4), 509-516.

Rowland, S.L. & Myatt, P.M. (2014). Getting started in the scholarship of teaching and learning: a “how to” guide for science academics. Biochemistry & Molecular Biology Education, 42(1), 6-14. 

UN Habitat. (2013) State of the world’s cities 2012/2013. Prosperity of cities, Routledge, New York.  

Vaismoradi, M., Turunen, H. & Bondas, T. (2013). Content analysis and thematic analysis: Implications for conducting a qualitative descriptive study. Nursing and Health Sciences, 15(3), 398-405.

Yang, H. (2021). Holistic Governance: An Explanatory Framework, In: Urban Governance in Transition, Springer Publications (pp. 57-95).

 

---

[1]  Thematic analysis

[2]  Delphi Method