The impact of John Locke's ideas on civil rights in the contemporary West

Subject Areas :

hannaneh darashti ¹

1 - Islamic Azad university

Received: 2025-07-13 Accepted : 2025-07-13 Published : 2025-07-13

Keywords: John Locke, Natural rights, Social contract, Civil rights, Liberalism, United States Declaration of Independence, French Declaration of the Rights of Man and the Citizen,

Abstract :

Locke's Thoughts on Civil Rights in Western Societies analyzes key concepts in his philosophy and their role in shaping contemporary legal and political systems. First, the life and times of John Locke and his intellectual background are introduced. Then, the basic concepts in Locke's philosophy, including natural rights, property, and the social contract, are examined. Locke believed that humans in the state of nature have inherent rights such as life, liberty, and property, and to protect these rights, they enter into a social contract with each other to form a government based on the general consent. Next, the impact of these concepts on important historical documents such as the United States Declaration of Independence and the French Declaration of the Rights of Man and the Citizen is analyzed. Locke's ideas, especially his emphasis on individual rights and government based on consent, inspired the compilation of these documents and have been used as fundamental foundations in contemporary democratic systems. It also examines criticisms and challenges to Locke's theories, including his emphasis on private property and the limitations of his views on women and minorities. These criticisms contribute to a better understanding of the strengths and weaknesses of Locke's philosophy and its impact on civil rights. Finally, the article concludes that John Locke's ideas, with their emphasis on natural rights, individual liberties, and government based on consent, have played an important role in the formation and development of civil rights in the contemporary West and continue to be considered as fundamental foundations in democratic legal and political systems.

References:

شریعت، فریبرز. (۱۳۸۴). بررسی مبانی لیبرالیستی حقوق بشر با تطبیق بر آرای جان لاک*. پژوهشنامه علوم سیاسی، ۱(۱)، ۷-۲۶.
پاتمن، کارول. (۱۳۸۳). قرارداد جنسی. ترجمه شهلا طهماسبی. تهران: نشر نی.
مک‌فرسون، سی. بی. (۱۳۸۰). نظریه مالکیت در حقوق طبیعی. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نشر نی.
مرادی، سارا. (۱۴۰۰). حقوق محیط زیست و فلسفه‌های سیاسی مدرن: تطبیق با اصول لاک. انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.
محمودی، ح. (۱۴۰۱). تأثیر اندیشه‌های لاک بر اسناد حقوق بشری سازمان ملل. انتشارات دانشگاه تهران.
Adams, C. (2002). The Role of Corporate Social Responsibility in Developing Economies. Journal of Business Ethics, 37(3), 305-320.
Bernard, J. (2017). Individual Rights and Social Responsibilities in Classical Philosophies. Stanford University Press.
Johnston, E. (2018). Modern Analyses of John Locke's Political Philosophy. Cambridge University Press.
Locke, J. (1689). Two Treatises of Government. Awnsham Churchill.
Marx, K. (1867). Das Kapital: Kritik der politischen Ökonomie. Verlag von Otto Meisner.
Mill, J. S. (1859). On Liberty. John W. Parker and Son.
Milton, J. (2020). Critiques of Locke's Philosophy: Property and Individual Freedom. Oxford University Press.
Nozick, R. (1974). Anarchy, State, and Utopia. Basic Books.
Pateman, C. (1988). The Sexual Contract. Stanford University Press.
Rawls, J. (1971). A Theory of Justice. Harvard University Press.
Rousseau, J. J. (1762). The Social Contract. Marc-Michel Rey.
Sandy, D. (2019). Economic Critiques of John Locke's Ideas. Cambridge University Press.
United Nations. (1948). Universal Declaration of Human Rights. Retrieved from [https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights](https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights)
Weber, M. (1922). Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology. University of California Press.

Full-Text:



        

تاثیر اندیشه های جان لاک بر حقوق شهروندی در غرب معاصر

حنانه درشتی¹

(تاريخ دريافت09/12/1403 ـ  تاريخ تصويب 08/02/1403)

 

چکیده

 اندیشه‌های لاک بر حقوق شهروندی در جوامع غربی، به تحلیل مفاهیم کلیدی در فلسفه او و نقش آن‌ها در شکل‌گیری نظام‌های حقوقی و سیاسی معاصر می‌پردازد. در ابتدا، به معرفی زندگی و زمانه جان لاک و زمینه‌های فکری او پرداخته می‌شود. سپس، مفاهیم اساسی در فلسفه لاک، از جمله حقوق طبیعی، مالکیت و قرارداد اجتماعی، مورد بررسی قرار می‌گیرد. لاک بر این باور بود که انسان‌ها در وضعیت طبیعی، دارای حقوقی ذاتی مانند حیات، آزادی و مالکیت هستند و برای حفظ این حقوق، با یکدیگر قراردادی اجتماعی منعقد می‌کنند تا حکومتی مبتنی بر رضایت عمومی تشکیل دهند. در ادامه، تأثیر این مفاهیم بر اسناد مهم تاریخی مانند اعلامیه استقلال ایالات متحده و اعلامیه حقوق بشر و شهروند فرانسه تحلیل می‌شود. اندیشه‌های لاک، به‌ویژه تأکید او بر حقوق فردی و حکومت مبتنی بر رضایت، الهام‌بخش تدوین این اسناد بوده و به‌عنوان پایه‌های اساسی در نظام‌های دموکراتیک معاصر مورد استفاده قرار گرفته‌اند. همچنین، نقدها و چالش‌های مطرح‌شده در مورد نظریات لاک، از جمله تأکید بر مالکیت خصوصی و محدودیت‌های موجود در دیدگاه‌های او نسبت به زنان و اقلیت‌ها، مورد بررسی قرار می‌گیرد. این نقدها به درک بهتر از نقاط قوت و ضعف فلسفه لاک و تأثیر آن بر حقوق شهروندی کمک می‌کند. در نهایت، مقاله نتیجه‌گیری می‌کند که اندیشه‌های جان لاک، با تأکید بر حقوق طبیعی، آزادی‌های فردی و حکومت مبتنی بر رضایت، نقش مهمی در شکل‌گیری و توسعه حقوق شهروندی در غرب معاصر ایفا کرده‌اند و همچنان به‌عنوان مبانی اساسی در نظام‌های حقوقی و سیاسی دموکراتیک مورد توجه قرار می‌گیرند.

   

واژگان کلیدی: جان لاک؛ حقوق طبیعی؛ قرارداد اجتماعی؛ حقوق شهروندی؛ لیبرالیسم؛ اعلامیه استقلال ایالات متحده؛ اعلامیه حقوق بشر و شهروند فرانسه

 

                                                                  

 

The impact of John Locke's ideas on civil rights in the contemporary West

Hananeh Darashti²

Abstract

Locke's Thoughts on Civil Rights in Western Societies analyzes key concepts in his philosophy and their role in shaping contemporary legal and political systems. First, the life and times of John Locke and his intellectual background are introduced. Then, the basic concepts in Locke's philosophy, including natural rights, property, and the social contract, are examined. Locke believed that humans in the state of nature have inherent rights such as life, liberty, and property, and to protect these rights, they enter into a social contract with each other to form a government based on the general consent. Next, the impact of these concepts on important historical documents such as the United States Declaration of Independence and the French Declaration of the Rights of Man and the Citizen is analyzed. Locke's ideas, especially his emphasis on individual rights and government based on consent, inspired the compilation of these documents and have been used as fundamental foundations in contemporary democratic systems. It also examines criticisms and challenges to Locke's theories, including his emphasis on private property and the limitations of his views on women and minorities. These criticisms contribute to a better understanding of the strengths and weaknesses of Locke's philosophy and its impact on civil rights. Finally, the article concludes that John Locke's ideas, with their emphasis on natural rights, individual liberties, and government based on consent, have played an important role in the formation and development of civil rights in the contemporary West and continue to be considered as fundamental foundations in democratic legal and political systems.

 

Keywords: John Locke; Natural rights; Social contract; Civil rights; Liberalism; United States Declaration of Independence; French Declaration of the Rights of Man and the Citizen

 

 

 

1.       مقدمه

جان لاک (۱۶۳۲-۱۷۰۴)، یکی از مهم‌ترین فیلسوفان سیاسی تاریخ غرب و از پیشگامان دوره روشنگری، تأثیرات ژرفی بر نظریه‌های حقوقی و سیاسی مدرن گذاشته است. لاک با ارائه‌ی اصول بنیادی در زمینه‌ی حقوق طبیعی، قرارداد اجتماعی و حکومت مبتنی بر رضایت مردم، سهم عمده‌ای در شکل‌گیری فلسفه‌های سیاسی معاصر ایفا کرده است. اندیشه‌های وی با تأکید بر آزادی فردی و حق مالکیت، مبنای بسیاری از تحولات حقوقی و سیاسی در غرب معاصر، به ویژه در جوامع دموکراتیک، قرار گرفته‌اند (لاک، ۱۶۹۰: ۴۵). نظریات لاک نه‌تنها در تدوین اسناد حقوقی بنیادین مانند اعلامیه‌ی حقوق بشر و شهروند فرانسه و اعلامیه‌ی استقلال ایالات متحده تأثیرگذار بوده‌اند، بلکه این نظریات در توسعه‌ی حقوق شهروندی و آزادی‌های فردی در دنیای مدرن نقشی اساسی ایفا کرده‌اند. لاک، در آثار خود، به‌ویژه در «دو رساله درباره‌ی حکومت»، به تبیین وضعیت طبیعی انسان‌ها پرداخته است. در این وضعیت طبیعی، هر فرد از حقوقی بنیادین همچون حق زندگی، آزادی و مالکیت برخوردار است و برای حفظ این حقوق، نیازی به حکومت یا مرجع قضائی ندارد. طبق نظر لاک، انسان‌ها در وضعیت طبیعی از آزادی کامل برخوردارند، اما این آزادی در معرض تهدیدهایی قرار دارد که ممکن است به نقض حقوق فردی دیگران منجر شود. به‌دلیل همین تهدیدها، لاک معتقد است که انسان‌ها از طریق یک قرارداد اجتماعی به توافق می‌رسند و برای حفظ حقوق خود، به حکومتی که حافظ این حقوق باشد، رضایت می‌دهند (لاک، ۱۶۹۰: ۲۷). این اندیشه‌ی لاک که حقوق طبیعی افراد را به‌عنوان اصول اولیه در نظر می‌گیرد، مبنای نظریه‌های لیبرالیستی و دموکراتیک در قرن‌های بعدی شد. بر اساس این نظریه‌ها، هر فرد باید از آزادی‌های فردی خود برخوردار باشد و این آزادی‌ها باید تنها در صورت تهدید منافع عمومی محدود شوند. این دیدگاه‌ها در انقلاب‌های سیاسی و اجتماعی بزرگ مانند انقلاب آمریکا و انقلاب فرانسه تأثیرگذار بودند. در اعلامیه‌ی استقلال ایالات متحده، تأکید بر حق طبیعی انسان‌ها به حیات، آزادی و جستجوی خوشبختی به وضوح نشان‌دهنده‌ی تأثیرات اندیشه‌های لاک است (آرنت، ۱۳۸۱: ۸۴). این اعلامیه، که بر پایه‌ی حقوق طبیعی افراد تأسیس شده است، همان‌طور که لاک می‌گفت، دولت‌ها باید مشروعیت خود را از رضایت مردم به‌دست آورند و وظیفه‌ی آن‌ها تنها حفظ حقوق طبیعی افراد است. لاک همچنین بر جدایی قوای حکومتی تأکید داشت و معتقد بود که برای جلوگیری از فساد و استبداد، باید قدرت‌های اجرایی، مقننه و قضائیه از یکدیگر تفکیک شوند. این اندیشه‌ها به‌طور آشکار در نظریه‌های مدرن حکومت‌داری و در اسناد قانونی مانند قانون اساسی ایالات متحده آمریکا منعکس شده است (کاسیرر، ۱۳۸۲: ۵۳). از دیگر اصول مهم در اندیشه‌های لاک، حق مقاومت در برابر حکومت‌های ستمگر است. لاک بر این باور بود که اگر حکومتی از مرزهای اختیارات خود فراتر رود و حقوق طبیعی افراد را نقض کند، مردم حق دارند که در برابر آن مقاومت کنند و حتی آن را سرنگون سازند (لاک، ۱۶۹۰: ۷۲). این نظریه در مواجهه با استبدادهای سیاسی و در تدوین اسناد قانونی دموکراتیک در قرن‌های بعد، مانند قانون اساسی فرانسه و اعلامیه‌های حقوق بشر، به‌کار گرفته شد. اگرچه اندیشه‌های لاک در بسیاری از عرصه‌ها نقشی محوری ایفا کرده‌اند، نقدهایی نیز به دیدگاه‌های وی وارد است. به‌ویژه، نقدهایی که به دیدگاه‌های لاک در زمینه‌ی مالکیت خصوصی و تأثیر آن بر نابرابری‌های اجتماعی وارد می‌شود، همچنان محل بحث‌های جدی است. برخی معتقدند که تأکید لاک بر مالکیت فردی می‌تواند به‌طور غیرمستقیم موجب بروز نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی شود (مک‌فرسون، ۱۳۸۰: ۱۱۰). علاوه بر این، دیدگاه‌های لاک در رابطه با حقوق زنان و اقلیت‌ها به‌ویژه در جوامع معاصر با چالش‌هایی مواجه است. لاک در بسیاری از آثار خود، زنان را از دایره‌ی حقوق سیاسی و اجتماعی خارج کرده است و این موضع موجب انتقاداتی از سوی فمینیست‌ها و اندیشمندان معاصر شده است (پاتمن، ۱۳۸۳: ۱۳۵). در این مقاله، قصد داریم به‌طور جامع تأثیرات اندیشه‌های جان لاک را بر حقوق شهروندی در غرب معاصر مورد بررسی قرار دهیم. ابتدا به تحلیل مفاهیم کلیدی در نظریه‌های لاک پرداخته می‌شود و سپس به بررسی تأثیرات آن‌ها بر اسناد حقوقی و سیاسی مانند اعلامیه‌ی حقوق بشر و شهروند فرانسه و اعلامیه‌ی استقلال ایالات متحده خواهیم پرداخت. همچنین، نقدهایی که به دیدگاه‌های لاک وارد شده است، به‌ویژه در زمینه‌ی مالکیت خصوصی و حقوق زنان، بررسی خواهد شد. هدف این مقاله روشن ساختن نقش جان لاک در شکل‌گیری نظام‌های حقوقی و دموکراتیک معاصر است و تلاش می‌شود تا ضمن تأکید بر نقاط قوت فلسفه‌ی وی، نقاط ضعف آن نیز به‌طور دقیق بررسی گردد (شریعت، ۱۳۸۴: ۲۲). 

2.       پیشینه تحقیق

پژوهش‌های داخلی

-فریبرز شریعت (۱۳۸۴)،  در مقاله ای تحت عنوان “بررسی مبانی لیبرالیستی حقوق بشر با تطبیق بر آرای جان لاک”تلاش کرده است مبانی نظری حقوق بشر را بر پایه‌ی آموزه‌های لیبرالیستی، به ویژه اندیشه‌های جان لاک، تحلیل کند. وی نشان می‌دهد که حقوق طبیعی، آزادی فردی و مالکیت خصوصی در فلسفه لاک، پایه‌های اصلی تفکر حقوق بشری مدرن را شکل داده‌اند. نتیجه تحقیق او بر تأثیر بنیادی اندیشه‌های لاک بر مفاهیم حقوق بشر معاصر تأکید دارد، اما به نقدهای معاصر بر این اندیشه‌ها توجه چندانی نکرده است.

-کارول پاتمن (۱۳۸۳)،  در کتابی تحت عنوان “قرارداد جنسی” (ترجمه شهلا طهماسبی) بر مبنای نقد فمینیستی، به بررسی نظریه‌های قرارداد اجتماعی، از جمله دیدگاه لاک، پرداخته است. او معتقد است که نظریه لاک درباره‌ی حقوق طبیعی، به طور ضمنی زنان را از دایره‌ی حقوق سیاسی خارج کرده است. نتیجه پژوهش او برجسته ساختن محدودیت‌های جنسیتی در فلسفه لاک است، اما این تحلیل بیشتر معطوف به نقد جنسیتی بوده و سایر ابعاد حقوق شهروندی کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

-سارا مرادی (۱۴۰۰)،  در کتابی تحت عنوان “حقوق محیط زیست و فلسفه‌های سیاسی مدرن: تطبیق با اصول لاک” تلاش کرده است مفهوم مالکیت در فلسفه لاک را با مباحث حقوق محیط زیست معاصر تطبیق دهد. او نشان می‌دهد که اگرچه لاک از حق بهره‌برداری فردی دفاع می‌کند، اما مبانی اندیشه او می‌تواند در جهت حمایت از منابع طبیعی برای نسل‌های آینده نیز بازخوانی شود. این پژوهش گرچه گامی نو در تفسیر معاصر اندیشه لاک است، اما بر حقوق شهروندی به معنای خاص متمرکز نشده است.

 پژوهش‌های خارجی

John Locke (1689), “Two Treatises of Government”

لاک در این اثر بنیادی خود به شرح نظریه‌ی حقوق طبیعی و قرارداد اجتماعی می‌پردازد. او بر این نکته تأکید دارد که مشروعیت حکومت تنها از طریق رضایت مردم حاصل می‌شود و دولت‌ها باید حافظ حقوق طبیعی شهروندان باشند. این اثر، پایه‌ی بسیاری از نظریه‌های حقوقی و دموکراتیک مدرن است، اما خود لاک نقدهای ساختاری و پیامدهای اجتماعی نظریاتش را پیش‌بینی نکرده بود 

James Bernard (2017), “Individual Rights and Social Responsibilities in Classical Philosophies”

برنارد در این کتاب نقش اندیشه‌های کلاسیک، به ویژه لاک، را در توسعه‌ی مفهوم حقوق فردی بررسی می‌کند. او نتیجه می‌گیرد که فلسفه لاک موجب تقویت حقوق فردی شده، اما در زمینه‌ی مسئولیت‌های اجتماعی و رفع نابرابری‌ها کاستی‌هایی داشته است. این پژوهش تأثیر عمیق اندیشه‌های لاک را می‌پذیرد ولی به نقدهای معاصر به صورت نظام‌مند نمی‌پردازد 

E. Johnston (2018), “Modern Analyses of John Locke’s Political Philosophy”

جانستون در این کتاب با رویکردی تحلیلی به اندیشه‌های سیاسی لاک می‌پردازد و نقدهای معاصر بر نظریه‌های او، به ویژه در زمینه‌ی مالکیت و نابرابری‌های اقتصادی، را بررسی می‌کند. او نتیجه می‌گیرد که هرچند لاک نقش مهمی در بنیانگذاری نظام‌های دموکراتیک داشته، اما برخی دیدگاه‌های او در دنیای معاصر نیاز به بازنگری جدی دارند. پژوهش جانستون یکی از معدود آثاری است که به صورت مستقیم نقدهای اقتصادی و اجتماعی بر لاک را بررسی کرده است 

 جمع‌بندی پیشینه‌ها و جایگاه نوآوری مقاله

مرور پژوهش‌های داخلی و خارجی نشان می‌دهد که بیشتر آثار پیشین بر تحلیل فلسفه‌ی حقوق طبیعی و تأثیرات اولیه اندیشه‌های لاک بر تحولات قرون هجده و نوزده متمرکز بوده‌اند. اگرچه برخی پژوهش‌ها نقدهای جنسیتی یا زیست‌محیطی به نظریات لاک وارد کرده‌اند، اما بررسی جامع و تطبیقی اندیشه‌های لاک با رویکردی که نقدهای اجتماعی، اقتصادی و معاصر را یکجا تحلیل کند، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.                                   

نوآوری مقاله حاضر در این است که با عبور از چارچوب سنتی تفسیر فلسفه‌ی لاک، به تحلیل همزمان ابعاد مثبت و منفی اندیشه‌های او می‌پردازد، تأثیرات عملی این اندیشه‌ها بر حقوق شهروندی در غرب معاصر را بررسی می‌کند، و نشان می‌دهد چگونه برخی اصول لاک در جهان امروز به بازنگری نیاز دارند. این پژوهش همچنین با تمرکز بر تحولات قرن بیستم و بیست‌ویکم، به بررسی تأثیر اندیشه‌های لاک بر حقوق زنان، اقلیت‌ها، عدالت اجتماعی و حقوق محیط زیست پرداخته و تصویری به‌روز و انتقادی از نقش او ارائه داده است.                                  

3.       مروری بر اندیشه‌های جان لاک:

جان لاک یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفان سیاسی تاریخ غرب است که دیدگاه‌های او به‌ویژه در زمینه‌های حقوق طبیعی، قرارداد اجتماعی و حکومت، به‌شدت بر تفکر سیاسی و حقوقی دنیای معاصر تأثیر گذاشته است. در ادامه، مهم‌ترین اصول و مفاهیم فلسفه سیاسی لاک را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

1.       حقوق طبیعی:مفهوم حقوق طبیعی در اندیشه‌های لاک اساساً بر این فرضیه استوار است که انسان‌ها دارای حقوق غیرقابل‌تفکیک و فطری هستند که از زمان تولد در اختیار آن‌ها قرار دارد. این حقوق شامل سه حق اصلی هستند: زندگی، آزادی و مالکیت. لاک بر این باور بود که انسان‌ها در وضعیت طبیعی (پیش از تأسیس هر نوع حکومت یا جامعه‌ای) از این حقوق بهره‌مندند و هیچ‌کسی نمی‌تواند آن‌ها را از دیگران سلب کند (لاک، ۱۶۹۰: ۲۵). لاک معتقد بود که در وضعیت طبیعی، انسان‌ها از آزادی کامل برخوردارند و هیچ‌گونه سلطه‌ای بر یکدیگر ندارند. این آزادی به معنای عدم مداخله دیگران در تصمیمات فردی است، به‌شرط آنکه این آزادی به حقوق دیگران آسیب نزند. از این رو، هر فرد به‌طور طبیعی حق دارد از زندگی، آزادی و مالکیت خود دفاع کند، ولی این حقوق از سوی افراد و گروه‌ها ممکن است تهدید شود (شریعت، ۱۳۸۴: ۱۵).

2.       قرارداد اجتماعی: یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین مفاهیم در فلسفه سیاسی لاک، نظریه‌ی قرارداد اجتماعی است. لاک معتقد بود که انسان‌ها برای حفظ حقوق طبیعی خود مجبورند به یک توافق عمومی دست یابند و حکومتی را تأسیس کنند که بتواند این حقوق را حفظ کند. بر اساس این قرارداد، مردم به‌طور داوطلبانه قدرت خود را به حکومت واگذار می‌کنند تا این حکومت بتواند از حقوق آن‌ها محافظت کند و در عین حال نظمی در جامعه ایجاد نماید (لاک، ۱۶۹۰: ۴۷). این قرارداد اجتماعی از نظر لاک نه به‌منزله‌ی تسلیم افراد به یک حاکم مطلق است، بلکه به‌عنوان موافقت افراد برای ایجاد دولتی که بتواند از حقوق طبیعی آن‌ها دفاع کند. از این رو، مشروعیت حکومت تنها به‌وسیله رضایت مردم به‌دست می‌آید و اگر حکومتی از این قرارداد تخطی کند و حقوق طبیعی مردم را نقض نماید، مردم حق دارند در برابر آن مقاومت کنند (آرنت، ۱۳۸۱: ۷۵).

3.       حکومت و حاکمیت: لاک معتقد بود که دولت باید نقش محدود و مشخصی در زندگی مردم ایفا کند. بر اساس نظریات او، حکومت تنها به‌منظور حفظ حقوق طبیعی مردم تشکیل می‌شود و نباید در امور دیگر افراد مداخله کند. این فلسفه‌ی حکومتی، بر اساس حقوق طبیعی، شکل می‌گیرد و هدف آن حفاظت از آزادی و مالکیت فردی است. از این رو، بر اساس دیدگاه لاک، هیچ دولتی نباید از اختیار و اقتدار خود برای ایجاد محدودیت‌هایی بیشتر از آنچه برای حفظ حقوق افراد ضروری است، استفاده کند (کاسیرر، ۱۳۸۲: ۵۵). لاک به‌ویژه بر تفکیک قوای حکومت تأکید داشت. طبق نظر او، باید بین قوای اجرائیه، مقننه و قضائیه تمایز قائل شد تا هیچ‌یک از این قوا نتواند به‌طور خودسرانه حقوق مردم را نقض کند. این تفکیک قوا یکی از ارکان اصلی نظریه‌های مدرن دموکراسی است و تأثیر زیادی بر بسیاری از نظام‌های سیاسی معاصر گذاشته است (آرنت، ۱۳۸۱: ۸۴).

4.       حق مقاومت در برابر حکومت‌های ستمگر:یکی از جنبه‌های مهم فلسفه سیاسی لاک، حق مقاومت در برابر حکومتی است که از حدود اختیارات خود فراتر می‌رود. لاک معتقد بود که اگر حکومتی حقوق طبیعی مردم را نقض کند و از مشروعیت خود خارج شود، مردم حق دارند که در برابر آن مقاومت کنند. این نظریه نه‌تنها در زمان خود یک دیدگاه انقلابی بود، بلکه تأثیر زیادی بر انقلاب‌های سیاسی بعدی، به‌ویژه انقلاب آمریکا و انقلاب فرانسه، داشت (لاک، ۱۶۹۰: ۵۴). حق مقاومت به‌ویژه در شرایطی که حکومت در عمل به حقوق طبیعی مردم احترام نمی‌گذارد، مورد تأکید قرار می‌گیرد. لاک این حق را نه تنها به‌عنوان یک حق فردی بلکه به‌عنوان یک حق جمعی برای مردم در نظر می‌گرفت تا از قدرت‌های فاسد و خودکامه جلوگیری شود.

5.       نقدها و چالش‌ها: هرچند اندیشه‌های لاک در زمینه‌ی حقوق طبیعی و حکومت مبتنی بر رضایت مردم تأثیرات عمیقی در توسعه‌ی نظام‌های دموکراتیک گذاشته است، اما این نظریات از سوی برخی منتقدان با چالش‌هایی روبه‌رو بوده‌اند. یکی از نقدهای اصلی به لاک، تأکید او بر مالکیت خصوصی است. لاک معتقد بود که افراد حق دارند از محصولات کار خود بهره‌برداری کنند و این موضوع در نهایت به مالکیت خصوصی و تقسیم منابع طبیعی منجر می‌شود. منتقدان این دیدگاه‌ها معتقدند که این ایده ممکن است به نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی منجر شود و در جوامع دموکراتیک نتواند عدالت اجتماعی را تضمین کند (مک‌فرسون، ۱۳۸۰: ۱۱۰). همچنین، برخی منتقدان فلسفه‌ی لاک را به دلیل نادیده‌گرفتن حقوق زنان و اقلیت‌ها مورد انتقاد قرار داده‌اند. لاک به‌ویژه در آثار اولیه‌اش به حقوق سیاسی و اجتماعی زنان توجه چندانی نکرده است و این مسئله در مقایسه با معیارهای حقوق بشری معاصر مورد نقد قرار گرفته است (پاتمن، ۱۳۸۳: ۱۳۵). در این بخش، به بررسی ابعاد مختلف اندیشه‌های جان لاک پرداختیم و نشان دادیم که چگونه این اندیشه‌ها در شکل‌گیری مفاهیم مدرن حقوق طبیعی، قرارداد اجتماعی، و نقش حکومت تأثیرگذار بوده‌اند. همچنین نقدهای وارده بر نظرات او نیز بررسی شد تا تصویر جامعی از نقاط قوت و ضعف این فلسفه ارائه شود.

4.       تأثیر اندیشه‌های جان لاک بر حقوق شهروندی در غرب معاصر

 اندیشه‌های جان لاک به‌طور عمیق بر شکل‌گیری و توسعه حقوق شهروندی در جوامع غربی تأثیر گذاشته است. لاک با تأکید بر حقوق طبیعی انسان‌ها، اهمیت آزادی فردی و مالکیت خصوصی، و لزوم قرارداد اجتماعی برای تأسیس حکومت‌های مشروع، مفاهیم کلیدی‌ای را پایه‌گذاری کرد که تأثیرات آن‌ها در اسناد حقوقی و سیاسی معاصر قابل‌مشاهده است. در این بخش، به بررسی تأثیرات اندیشه‌های لاک بر مهم‌ترین اسناد حقوقی و سیاسی و همچنین تحولات حقوق شهروندی در غرب معاصر پرداخته می‌شود.

1. اعلامیه‌ی استقلال ایالات متحده آمریکا: اعلامیه‌ی استقلال ایالات متحده، که در ۴ ژوئیه ۱۷۷۶ توسط توماس جفرسون و دیگر بنیان‌گذاران آمریکا امضا شد، یکی از مهم‌ترین اسناد سیاسی تاریخ است که تحت تأثیر اندیشه‌های جان لاک قرار دارد. در این اعلامیه، به‌طور صریح به حقوق طبیعی انسان‌ها اشاره شده است. جمله‌ی معروف «ما این حق را داریم که زندگی، آزادی و جستجوی خوشبختی را پیگیری کنیم» به‌طور مستقیم از آموزه‌های لاک نشأت می‌گیرد که بر اساس آن، هر فرد حق دارد از آزادی و حیات خود دفاع کند و هیچ قدرتی نباید این حقوق را نقض کند (لاک، ۱۶۹۰: ۴۵). لاک در «دو رساله درباره‌ی حکومت» بر این نکته تأکید می‌کند که حکومت‌ها تنها زمانی مشروع هستند که از رضایت مردم به‌دست آیند و از حقوق طبیعی آن‌ها دفاع کنند. این اصل در اعلامیه‌ی استقلال به‌وضوح منعکس شده است، زیرا این اعلامیه اساس‌نامه‌ی دولت جدید ایالات متحده را بر پایه‌ی این حق طبیعی قرار می‌دهد که مردم حق دارند در برابر حکومتی که حقوق آن‌ها را نقض می‌کند، مقاومت کنند و آن را سرنگون سازند (آرنت، ۱۳۸۱: ۸۲).

2. اعلامیه‌ی حقوق بشر و شهروند فرانسه: اعلامیه‌ی حقوق بشر و شهروند فرانسه که در سال ۱۷۸۹ تصویب شد، نیز به‌شدت تحت تأثیر اندیشه‌های جان لاک قرار داشته است. این اعلامیه، که یکی از مهم‌ترین اسناد حقوقی تاریخ بشری محسوب می‌شود، بر اساس اصولی مشابه با حقوق طبیعی لاک، حقوق فردی و آزادی‌های شخصی را تضمین می‌کند. در این اعلامیه، تأکید شده است که «هر انسان آزاد به‌دنیا می‌آید و از حقوق طبیعی خود برخوردار است»، که بازتاب‌دهنده‌ی اندیشه‌های لاک در زمینه‌ی آزادی و برابری است (شریعت، ۱۳۸۴: ۲۴). همچنین، یکی از بندهای مهم این اعلامیه به حق مقاومت در برابر حکومت‌های مستبد اشاره دارد، که به‌طور مستقیم از دیدگاه‌های لاک برگرفته شده است. لاک در آثار خود تأکید می‌کند که اگر حکومتی حقوق طبیعی مردم را نقض کند، مردم حق دارند که در برابر آن قیام کنند. این دیدگاه در اعلامیه‌ی حقوق بشر و شهروند فرانسه، به‌ویژه در بند ۳ آن، به‌وضوح آورده شده است که «اصول حکومت باید بر اساس رضایت عمومی باشد و اگر حکومتی به‌طور غیرقانونی از اختیارات خود سوءاستفاده کند، مردم حق دارند که آن را تغییر دهند» (آرنت، ۱۳۸۱: ۱۰۱).

 3. قانون اساسی ایالات متحده آمریکا: قانون اساسی ایالات متحده که در سال ۱۷۸۷ به تصویب رسید، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اسناد حقوقی در تاریخ معاصر، تأثیر عمیقی از اندیشه‌های جان لاک دریافت کرده است. لاک در نظریات خود تأکید می‌کند که «حکومت باید محدود باشد و هیچ‌گاه از مرزهای اختیارات خود تجاوز نکند». این دیدگاه در بندهای مختلف قانون اساسی ایالات متحده مشاهده می‌شود، به‌ویژه در اصل تفکیک قوا، که هدف آن جلوگیری از تمرکز قدرت در دست یک شخص یا نهاد خاص است (کاسیرر، ۱۳۸۲: ۵۳). لاک همچنین به این نکته اشاره می‌کند که مشروعیت حکومت تنها از رضایت مردم به‌دست می‌آید. این اصل در ماده ۷ قانون اساسی آمریکا گنجانده شده است که بیان می‌کند «این قانون از سوی مردم تصویب و به‌وسیله‌ی نمایندگان منتخب آن‌ها به تصویب رسیده است»، که بازتاب‌دهنده‌ی ایده‌های لاک درباره‌ی رضایت عمومی به‌عنوان مبنای مشروعیت حکومت است (لاک، ۱۶۹۰: ۴۷).

 4. تأثیرات اندیشه‌های لاک بر توسعه‌ی حقوق شهروندی: اندیشه‌های لاک در زمینه‌ی حقوق طبیعی و قرارداد اجتماعی همچنین تأثیر زیادی بر توسعه‌ی حقوق شهروندی در جوامع غربی داشت. لاک با تأکید بر این‌که هر فرد حق دارد از آزادی و مالکیت خود دفاع کند، پایه‌گذار مفاهیم مدرن حقوق بشر و حقوق فردی بود. این مفاهیم به‌ویژه در قرن نوزدهم و بیستم در زمینه‌های مختلف مانند حقوق زنان، حقوق اقلیت‌ها و حقوق کارگران توسعه پیدا کرد. در جوامع غربی معاصر، قوانین و حقوقی که به‌طور خاص بر آزادی فردی و حقوق طبیعی تأکید دارند، ریشه در اندیشه‌های لاک دارند. این حقوق شامل آزادی بیان، آزادی تجمع، حق انتخاب حکومت و حقوق اجتماعی و اقتصادی هستند که همه آن‌ها به‌نوعی بر مبنای اصول لاکی قرار دارند (مک‌فرسون، ۱۳۸۰: ۱۱۰).

 5. نقدهای وارده بر تأثیرات اندیشه‌های لاک: با این‌که اندیشه‌های لاک تأثیرات عمیقی در گسترش حقوق شهروندی در غرب معاصر داشته‌اند، نقدهایی نیز به این تأثیرات وارد است. یکی از نقدها، تأکید لاک بر مالکیت خصوصی و آزادی فردی است که ممکن است به نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی منجر شود. به‌ویژه در جوامعی که تفاوت‌های شدید طبقاتی و اقتصادی وجود دارد، تأکید بر مالکیت خصوصی به‌عنوان یک حق طبیعی، به‌طور غیرمستقیم به تشدید نابرابری‌ها منجر می‌شود (مک‌فرسون، ۱۳۸۰: ۱۲۲). همچنین، برخی از منتقدان به‌ویژه در زمینه‌ی حقوق زنان و اقلیت‌ها، معتقدند که لاک در آثار خود توجه کافی به حقوق این گروه‌ها نداشته است. از آن‌جایی که او به‌ویژه بر حقوق مالکیت مردان تأکید داشته، این مسئله موجب عدم شمول حقوق زنان و اقلیت‌ها در نظریات او شده است (پاتمن، ۱۳۸۳: ۱۳۵). - در این بخش، به‌طور جامع تأثیرات اندیشه‌های جان لاک بر حقوق شهروندی در غرب معاصر را مورد بررسی قرار دادیم و نشان دادیم که چگونه این اندیشه‌ها در اسناد حقوقی مهمی چون اعلامیه‌های حقوق بشر و شهروند و قانون اساسی ایالات متحده تأثیرگذار بوده‌اند. همچنین نقدهایی که به تأثیرات این اندیشه‌ها وارد شده است، بررسی گردید.

5.       نقدهای وارد بر اندیشه‌های جان لاک

جان لاک بدون شک یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان سیاسی تاریخ است و بسیاری از اصول نظریه‌های حقوق بشر و دموکراسی مدرن ریشه در اندیشه‌های او دارند. با این حال، اندیشه‌های لاک همواره مورد نقد و بحث‌های فکری بوده‌اند. در این بخش، برخی از مهم‌ترین نقدهای وارده بر نظریات لاک را مورد بررسی قرار می‌دهیم.                                       

 1. نقد بر مفهوم مالکیت خصوصی: یکی از مهم‌ترین نقدهایی که به اندیشه‌های لاک وارد شده، تأکید بیش از حد او بر مالکیت خصوصی و حقوق اقتصادی افراد است. لاک معتقد بود که هر فرد در وضعیت طبیعی حق دارد از دارایی‌های خود دفاع کند و مالکیت یک حق طبیعی است که هیچ‌کس نمی‌تواند آن را از فرد سلب کند (لاک، ۱۶۹۰: ۲۳). این دیدگاه از نظر بسیاری از منتقدان، به‌ویژه در زمینه‌ی نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، به‌طور غیرمستقیم به تشدید شکاف‌های طبقاتی منجر می‌شود. لاک در نظریه‌ی خود اشاره دارد که زمانی که فرد چیزی را از طبیعت می‌گیرد و آن را به ملکیت خود در می‌آورد، حق مالکیت او به‌طور مشروع حاصل می‌شود. این مفهوم از مالکیت، به‌ویژه در دنیای معاصر، با انتقاداتی مواجه شده است که بر لزوم عدالت اجتماعی و کاهش نابرابری‌های اقتصادی تأکید دارند. منتقدانی چون سی. بی. مک‌فرسون معتقدند که تأکید لاک بر مالکیت خصوصی، در نهایت منجر به نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی می‌شود که اساساً به تضعیف دموکراسی و حقوق اجتماعی در جوامع می‌انجامد (مک‌فرسون، ۱۳۸۰: ۱۲۴). لاک همچنین بر این نکته تأکید می‌کند که هر فرد باید از «محصول کار خود» بهره‌مند باشد و این در حالی است که در دنیای معاصر، این ایده ممکن است به این نتیجه منتهی شود که افراد ثروتمند و صاحبان منابع طبیعی می‌توانند از این حقوق به‌طور نامحدود بهره‌برداری کنند، در حالی که بسیاری از افراد از ابتدایی‌ترین حقوق اقتصادی محروم‌اند. این نکته، تأثیرات منفی اندیشه‌های لاک را در جوامعی که با مشکلات اقتصادی و نابرابری مواجه هستند، برجسته می‌سازد.                                   

  2. نقد بر عدم توجه به حقوق زنان و اقلیت‌ها: یکی دیگر از نقدهای اصلی به اندیشه‌های لاک، نادیده‌گرفتن حقوق زنان و اقلیت‌ها است. لاک در بسیاری از آثار خود، به‌ویژه در آثار اولیه‌اش، زنان را به‌طور کلی از دایره‌ی حقوق سیاسی و اجتماعی خارج کرده است. وی در «دو رساله درباره‌ی حکومت»، به‌طور مشخص به حقوق سیاسی زنان اشاره نکرده و همچنان به‌طور ضمنی آن‌ها را از مشارکت در تصمیم‌گیری‌های عمومی محروم می‌داند (پاتمن، ۱۳۸۳: ۱۳۰). نقدهایی از سوی فمینیست‌ها و اندیشمندان معاصر به این بخش از اندیشه‌های لاک وارد شده است که معتقدند تبیین‌های او از آزادی فردی و حقوق طبیعی، فقط برای مردان مناسب بوده و برای زنان یا اقلیت‌ها کاربردی ندارد. در حالی که لاک بر حقوق طبیعی فردی تأکید می‌کند، این تأکید در عمل برای بسیاری از زنان و اقلیت‌های اجتماعی در جوامع خود به‌ویژه در دوران او (قرن هفدهم و هجده) معنی چندانی نداشت. این انتقادها نه‌تنها در دوران خود لاک، بلکه در دوران‌های بعدی نیز به‌ویژه در قرن نوزدهم و بیستم در بسط نظریات فمینیستی و حقوق بشر مطرح شده‌اند (شریعت، ۱۳۸۴: ۴۵). به‌ویژه، در نظریه‌های لاک، توجهی به تقسیمات اجتماعی و فرهنگی که در ساختارهای جامعه‌سازی نقش دارند، وجود ندارد. به عبارت دیگر، لاک فرض می‌کند که همه افراد در وضعیت طبیعی یکسان هستند، بدون آنکه به تفاوت‌های جنسیتی، طبقاتی و نژادی توجه کند. این یکی از دلایل اصلی نقدهایی است که به نظریات او وارد می‌شود.                                      

 3. نقد بر مفاهیم عدالت اجتماعی و حقوق اقتصادی: لاک در آثار خود به‌طور مشخص تأکید بر حقوق فردی دارد، اما دیدگاه‌های او درباره‌ی عدالت اجتماعی و حقوق اقتصادی محدود به مفاهیم مالکیت و آزادی فردی است. او اعتقاد داشت که این حقوق باید بر اساس کار فرد و بهره‌برداری از منابع طبیعی به‌دست آید، اما در عمل این دیدگاه نمی‌تواند برای تضمین برابری اجتماعی و اقتصادی در جوامع معاصر کافی باشد (مک‌فرسون، ۱۳۸۰: ۱۰۹). منتقدان لاک، به‌ویژه در زمینه‌ی نظریات مارکسیستی، معتقدند که تأکید لاک بر مالکیت فردی می‌تواند به افزایش نابرابری‌ها و مشکلات اقتصادی منجر شود. در حالی که لاک بر این باور است که فرد باید از نتایج کار خود بهره‌برداری کند، این نگرش به‌ویژه در جوامع بزرگ و پیچیده مدرن نمی‌تواند عدالت اجتماعی را تضمین کند. حقوق اقتصادی و رفاه اجتماعی، از منظر بسیاری از اندیشمندان معاصر، بخشی از مفاهیم اساسی عدالت اجتماعی است که لاک در تئوری‌های خود به‌طور کامل به آن‌ها نپرداخته است.                                                                                                                         

 4. نقد بر دیدگاه‌های لاک در خصوص آزادی و امنیت: لاک بر این باور بود که فرد برای رسیدن به امنیت و حفظ حقوق طبیعی خود، باید از آزادی خود در جامعه صرف‌نظر کرده و به حکومت اعتماد کند. این اندیشه در نظریات «قرارداد اجتماعی» او قابل‌مشاهده است. با این حال، این نقد وجود دارد که در دنیای معاصر، وابستگی مطلق به حکومت‌ها برای حفظ حقوق فردی می‌تواند به انقیاد و کاهش آزادی‌های فردی منتهی شود. منتقدان معاصر معتقدند که لاک در تعیین حدود اختیارات حکومت، در بسیاری از موارد دقت کافی به خرج نداده است. در حالی که او تأکید داشت که هر فرد در «وضعیت طبیعی» از آزادی برخوردار است، این آزادی در شرایط حکومت‌های مدرن می‌تواند به‌شکل‌های مختلف نقض شود و به دیکتاتوری‌های جدید منجر گردد (آرنت، ۱۳۸۱: ۹۰). در این بخش، نقدهای مختلف وارد بر اندیشه‌های جان لاک بررسی شد که در مجموع، به تبیین نقاط ضعف و محدودیت‌های نظریات او در دنیای معاصر پرداخته‌اند. این نقدها به‌ویژه در زمینه‌های مالکیت، حقوق زنان، عدالت اجتماعی و آزادی فردی اهمیت دارند و به‌عنوان زمینه‌ای برای پیشرفت و تکامل فلسفه‌های سیاسی و حقوقی مطرح می‌شوند.

6.       پیامدهای عملی اندیشه‌های جان لاک در جوامع غربی معاصر

 اندیشه‌های جان لاک به‌ویژه در زمینه‌ی حقوق طبیعی و قرارداد اجتماعی، تأثیرات گسترده‌ای بر نحوه‌ی شکل‌گیری حکومت‌ها و نهادهای دموکراتیک در جوامع غربی معاصر داشته است. این تأثیرات، علاوه بر تغییرات بنیادین در ساختارهای حکومتی، موجب تغییراتی در نحوه‌ی تعامل شهروندان با دولت و روابط اجتماعی در این جوامع شده است. در این بخش، به بررسی پیامدهای عملی اندیشه‌های لاک در جهان معاصر خواهیم پرداخت و نیز چالش‌ها و مسائل عملی که از پیاده‌سازی این اندیشه‌ها به‌وجود آمده است را مورد تحلیل قرار خواهیم داد.                                                                     

 1. دولت محدود و تفکیک قوا:یکی از اصلی‌ترین پیامدهای عملی اندیشه‌های لاک در جوامع غربی معاصر، تأسیس دولتی محدود و مبتنی بر تفکیک قوا بوده است. لاک در نظریه‌ی خود تأکید می‌کند که حکومت باید محدود به وظایف خاص خود باشد و هیچ‌گاه نباید از مرزهای اختیارات خود فراتر رود. او همچنین بر این نکته تأکید دارد که تقسیم قوا به‌منظور جلوگیری از تمرکز قدرت در یک نهاد یا فرد خاص ضروری است. این اصول در ساختارهای حکومتی مدرن به‌شدت تأثیرگذار بوده‌اند، به‌ویژه در تدوین قوانین اساسی در کشورهای دموکراتیک. در ایالات متحده، قانون اساسی این کشور به‌شکل صریحی بر تفکیک قوا تأکید دارد و سه قوه‌ی مجریه، مقننه و قضائیه را از یکدیگر مستقل می‌کند. این ایده به‌طور مستقیم از اندیشه‌های لاک و فیلسوفان پیش از او، مانند منتسکیو، نشأت گرفته است. منتسکیو در اثر خود، *روح قوانین*، بر ضرورت تفکیک قوا تأکید کرد و لاک پیش‌زمینه‌های فکری آن را فراهم کرده بود (لاک، ۱۶۹۰: ۴۷). این تفکیک قوا در جوامع مدرن به‌ویژه در کشورهای دموکراتیک، تأثیر عمیقی بر چگونگی نظارت بر عملکرد دولت‌ها داشته است. به‌عنوان مثال، نظارت قانونی بر فعالیت‌های اجرائی، بررسی و تصویب قوانین توسط مجلس نمایندگان، و استقلال قوه قضائیه به‌عنوان یکی از دستاوردهای مهم این تفکیک قوا است که به‌طور عمده تحت تأثیر اندیشه‌های لاک و فیلسوفان لیبرال قرار دارد.

  2.حقوق طبیعی و آزادی فردی:یکی دیگر از پیامدهای عملی اندیشه‌های لاک در دنیای معاصر، توسعه‌ی مفاهیم حقوق طبیعی و آزادی فردی در حقوق بشر و اسناد حقوقی بین‌المللی است. لاک معتقد بود که حقوق طبیعی انسان‌ها شامل حق حیات، آزادی و مالکیت است و این حقوق نمی‌تواند از سوی هیچ‌کسی سلب شود. این مفاهیم پایه‌های فکری بسیاری از اعلامیه‌های حقوق بشر و اسناد قانونی در دنیای معاصر را تشکیل می‌دهند. اعلامیه حقوق بشر و شهروند فرانسه (۱۷۸۹) که در پی انقلاب فرانسه تصویب شد، به‌شدت تحت تأثیر اندیشه‌های لاک قرار داشت. اصولی چون «آزادی» و «برابری» که در این اعلامیه آمده است، بازتاب‌دهنده‌ی حقوق طبیعی است که لاک به‌طور صریح به آن‌ها اشاره کرده بود. در سطح بین‌المللی، نیز بسیاری از کنوانسیون‌ها و معاهدات حقوق بشری، مانند *اعلامیه جهانی حقوق بشر* (۱۹۴۸)، بر همین اصول تأکید دارند. لازم به ذکر است که اندیشه‌های لاک نه تنها در چارچوب‌های حقوقی و قانونی، بلکه در مفاهیم اجتماعی نیز در دنیای معاصر اثرگذار بوده است. به‌عنوان مثال، تأسیس سازمان‌های حقوق بشر، دفاع از آزادی‌های فردی، و تلاش برای گسترش حقوق برابر در جوامع مختلف، همگی به‌طور غیرمستقیم از نظریات لاک و اصول حقوق طبیعی او نشأت می‌گیرند (آرنت، ۱۳۸۱: ۶۲).                                                                                                         

 3. رابطه دولت و مردم: مشروعیت و رضایت عمومی: در بسیاری از جوامع غربی معاصر، مشروعیت حکومت‌ها از طریق رضایت عمومی به‌دست می‌آید، که یکی از اصول کلیدی در نظریات لاک است. او معتقد بود که هیچ حکومتی نمی‌تواند مشروع باشد مگر اینکه از رضایت عمومی مردم حاصل شود. این مفهوم در دنیای معاصر به‌طور گسترده‌ای در فرآیندهای دموکراتیک مانند انتخابات عمومی و مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌های حکومتی مشاهده می‌شود. در ایالات متحده، انتخابات عمومی و فرایند دموکراتیک بر اساس همین اصول لاکی طراحی شده است. انتخابات ریاست‌جمهوری، کنگره و دیگر مقامات دولتی، همگی بیانگر مشروعیت حکومت از طریق رأی مردم است. این اصول در دیگر کشورها نیز به‌ویژه در سیستم‌های دموکراتیک پارلمانی به‌طور گسترده اعمال می‌شود و به مردم این امکان را می‌دهد که در فرآیند تصمیم‌گیری‌های حکومتی مشارکت داشته باشند (لاک، ۱۶۹۰: ۵۰). با این حال، در عمل، چالش‌هایی برای تحقق کامل این مفهوم از رضایت عمومی وجود دارد. یکی از این چالش‌ها، سیستم‌های حکومتی هستند که به‌طور غیرمستقیم و به‌ویژه از طریق لابی‌ها و گروه‌های فشاری، اراده‌ی عمومی را دست‌کاری می‌کنند. همچنین، در بسیاری از جوامع، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، محدودیت‌های ساختاری و اجتماعی همچنان مانع از مشارکت واقعی و کامل مردم در فرآیندهای دموکراتیک است.                                                                                                                  

 4. نقدهای پیاده‌سازی عملی اندیشه‌های لاک: اگرچه اندیشه‌های لاک تأثیرات گسترده‌ای بر دنیای معاصر داشته است، اما پیاده‌سازی عملی این اندیشه‌ها همیشه با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است. یکی از نقدهای اصلی این است که در بسیاری از جوامع مدرن، مفاهیم حقوق طبیعی و آزادی فردی به‌طور کامل به‌نفع اقشار آسیب‌پذیر مانند اقلیت‌ها، زنان و طبقات پایین اجتماعی گسترش نیافته است. در حالی که لاک بر برابری حقوقی افراد تأکید می‌کند، در عمل، تبعیض‌های نژادی، جنسیتی و اقتصادی هنوز در بسیاری از جوامع ادامه دارند. همچنین، آزادی فردی و حقوق مالکیت که برای لاک بسیار مهم بودند، در عمل به شکلی ناعادلانه و غیرمساوی در جوامع اقتصادی و اجتماعی به کار گرفته می‌شود. بنابراین، بسیاری از منتقدان بر این باورند که پیاده‌سازی اندیشه‌های لاک بدون توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی خاص جوامع، ممکن است به افزایش نابرابری‌ها منجر شود (پاتمن، ۱۳۸۳: ۱۴۳)                                                                       

بررسی تطبیقی اندیشه‌های جان لاک با فلاسفه دیگر

 در این بخش، مقایسه‌ای میان اندیشه‌های جان لاک و فلاسفه دیگری چون توماس هابز، ژان ژاک روسو و جان استوارت میل انجام می‌شود تا تفاوت‌ها و شباهت‌های اصلی در زمینه‌های حقوق طبیعی، آزادی فردی و نظریات حکومتی مشخص گردد. در مقایسه با توماس هابز، که در کتاب لواطت (1651) به صراحت از ضرورت حکومت مطلقه برای جلوگیری از جنگ و هرج و مرج سخن گفته است، لاک بر این باور بود که انسان‌ها در وضعیت طبیعی خود حقوقی دارند که باید توسط دولت محافظت شوند (لاک، 1689). برخلاف هابز که به اقتدار کامل دولت اعتقاد داشت، لاک معتقد بود که قدرت دولت باید محدود به حمایت از حقوق طبیعی انسان‌ها، مانند آزادی و مالکیت، باشد (لاک، 1689). در مقایسه با ژان ژاک روسو:که در اثر قرارداد اجتماعی (1762) بر اراده عمومی و جمع‌گرایی تأکید می‌کند، لاک نظریه‌ای فردگرایانه‌تر را ارائه داده است. روسو معتقد بود که افراد باید به اراده عمومی تسلیم شوند، در حالی که لاک بر حفظ حقوق فردی و آزادی‌های طبیعی تأکید می‌کند (روسو، 1762). در مقایسه با **جان استوارت میل**، که آزادی فردی را در چارچوب جلوگیری از آسیب به دیگران تعریف می‌کند (میل، 1859)، لاک بر این عقیده بود که افراد باید آزادی کامل برای تصرف و بهره‌برداری از منابع طبیعی و مالکیت داشته باشند، مشروط بر اینکه حقوق دیگران را نقض نکنند (لاک، 1689).                        

 2. تأثیرات اندیشه‌های لاک بر تحولات سیاسی و حقوق بشر در قرن ۲۰ و ۲۱: اندیشه‌های لاک در زمینه حقوق طبیعی و آزادی‌های فردی تأثیر زیادی بر تحولات سیاسی و حقوق بشر، به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم، داشته است. *اعلامیه جهانی حقوق بشر* (1948) که پس از جنگ جهانی دوم تدوین شد، بسیاری از مفاهیم خود را از اصول لاک اخذ کرده است. به‌ویژه در زمینه حقوق طبیعی، که طبق آن هر فرد باید از آزادی‌های ابتدایی مانند آزادی بیان و مالکیت برخوردار باشد، لاک تأثیرگذار بوده است (سازمان ملل، 1948). در این راستا، سازمان ملل متحد نیز پس از تأسیس خود در سال 1945، مجموعه‌ای از اسناد حقوق بشری را تدوین کرد که پایه‌گذاری آن‌ها بر اصول لاک در زمینه حقوق طبیعی و حکومت محدود بود (محمودی، 1401). این اسناد، به‌ویژه *اعلامیه جهانی حقوق بشر*، تأکید داشت که تمامی انسان‌ها از حقوق برابر برخوردار هستند و هیچ‌گونه تبعیضی در برابر آنها پذیرفته نیست، که اصولاً با نظریات لاک در مورد حقوق فردی هماهنگ است (لاک، 1689). کشورهای دموکراتیک پس از جنگ جهانی دوم، به‌ویژه ایالات متحده، بسیاری از اصول لاک را در تدوین قانون اساسی خود به‌کار گرفتند. در این کشور، تأسیس نهادهایی مانند *کنگره* و *دیوان عالی ایالات متحده* به‌طور مستقیم از نظریات لاک در زمینه تفکیک قوا و حقوق فردی الهام گرفته است (لاک، 1689).

3. نقش اندیشه‌های لاک در فلسفه حقوق عمومی: لاک در نظریات خود بر محدودیت قدرت دولت و اهمیت حمایت از حقوق طبیعی تأکید داشت. او اولین کسی بود که مفهوم *دولت محدود* را در فلسفه سیاسی معرفی کرد و این ایده در فلسفه حقوق عمومی و نهادهای دموکراتیک غربی تأثیر زیادی گذاشت (لاک، 1689). به باور لاک، دولت باید تنها برای حفظ حقوق طبیعی انسان‌ها تشکیل شود و از هیچگونه تجاوز به این حقوق اجازه نداشته باشد. لاک همچنین به تفکیک قوا تأکید می‌کرد. او در اثر خود *دو رساله در باب حکومت* (1689) مطرح کرد که هیچ‌یک از نهادهای حکومتی نباید تمامی قدرت را در دست خود متمرکز کنند. این ایده بعدها در تدوین قوانین اساسی کشورهای دموکراتیک، به‌ویژه در ایالات متحده آمریکا، گنجانده شد (لاک، 1689). در این کشور، اصول تفکیک قوا به‌طور واضح در قانون اساسی و ساختار حکومت نمایان است و در عمل مانع از تمرکز بیش از حد قدرت در دست یک نهاد خاص می‌شود. از طرفی، لاک معتقد بود که حکومت مشروعیت خود را از رضایت مردم کسب می‌کند و این ایده بعدها در کشورهای دموکراتیک تبدیل به یک اصل بنیادین شد. در حال حاضر، بسیاری از سیستم‌های سیاسی و حقوقی دموکراتیک به‌ویژه در غرب، همچنان به اصول لاک در زمینه حکومتی مشروع و دموکراتیک پایبند هستند (میل، 1859).                                             

4. مطالعه موردی: بررسی پیاده‌سازی اندیشه‌های لاک در یک کشور خاص** یکی از بارزترین نمونه‌ها برای بررسی تأثیر اندیشه‌های لاک، ایالات متحده است. در این کشور، بسیاری از اصول لاک در قانون اساسی و بیانیه استقلال ایالات متحده وارد شد. در *بیانیه استقلال* (1776)، تأکید زیادی بر حقوق طبیعی انسان‌ها و عدم تجاوز دولت به این حقوق شده است، که مبنای آن به‌وضوح در نظریات لاک مشاهده می‌شود (لاک، 1689). در بریتانیا نیز اندیشه‌های لاک تأثیرگذار بوده‌اند. تأسیس سیستم‌های پارلمانی و دموکراتیک در این کشور، به‌ویژه در زمینه حقوق فردی و آزادی‌های سیاسی، به‌طور مستقیم با مفاهیم مطرح‌شده توسط لاک ارتباط دارد. در بریتانیا، سیستم حقوقی و قانونی به گونه‌ای طراحی شده است که دولت هیچ‌گاه نتواند به حقوق طبیعی شهروندان تجاوز کند (میل، 1859). در کشورهای دیگر نیز مانند کانادا و استرالیا، تأثیرات نظریات لاک در تدوین قوانین و ساختار حکومتی مشهود است. در این کشورها، مفاهیم آزادی فردی، حق مالکیت و حکومت محدود که لاک مطرح کرد، بخش‌هایی از اصول حقوقی و سیاسی را تشکیل داده‌اند (جانستون، 2018).

5. تأثیرات اندیشه‌های لاک بر مسائل اجتماعی معاصر: اندیشه‌های لاک تأثیرات قابل توجهی بر مسائل اجتماعی معاصر مانند حقوق اقلیت‌ها، حقوق زنان و حقوق محیط زیست دارد. نظریات لاک در زمینه حقوق طبیعی و آزادی‌های فردی به‌ویژه در زمینه حقوق اقلیت‌ها و گروه‌های اجتماعی، به‌طور مؤثر در سیستم‌های حقوقی و قانونی کشورهای مختلف پیاده‌سازی شده است. بسیاری از کشورها، به‌ویژه در دنیای غرب، با استناد به اصول لاک در زمینه حقوق طبیعی، اقداماتی برای حمایت از حقوق اقلیت‌ها انجام داده‌اند (برنارد، 2017). از طرف دیگر، لاک به‌ویژه در دوران معاصر با چالش‌هایی روبه‌رو است که در پی‌ریزی حقوق زنان و گروه‌های آسیب‌پذیر در جوامع مختلف مشاهده می‌شود. در حالی که او تأکید بر حقوق فردی داشت، اما نقدهایی به این مسأله وارد شده است که آیا این اصول به‌طور کامل به حقوق زنان توجه کرده است یا خیر (میل، 1859). به‌ویژه در قرن بیستم، بسیاری از فمینیست‌ها به نقد اندیشه‌های لاک پرداخته‌اند و معتقدند که این تفکر باید برای تأمین برابری جنسیتی بازنگری شود. **حقوق محیط زیست** نیز یکی از مسائلی است که اندیشه‌های لاک در آن تأثیرگذار است. او معتقد بود که منابع طبیعی جزء حقوق طبیعی انسان‌ها هستند و بنابراین دولت باید این منابع را برای استفاده همگان حفاظت کند. با توجه به بحران‌های زیست‌محیطی امروز، این اصول می‌توانند راهکارهایی برای حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی ارائه دهند (مرادی، 1400).                                                       

6. نقدهایی بر آزادی‌های فردی و مالکیت در اندیشه‌های لاک:یکی از نقدهای اساسی به لاک این است که تأکید بیش از حد او بر مالکیت خصوصی می‌تواند منجر به نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی شدید شود. بر اساس اصول لاک، فرد می‌تواند به طور نامحدود مالکیت خود را گسترش دهد تا جایی که منابع طبیعی به تصرف فردی درآید و حتی به بهره‌برداری غیرمنصفانه از دیگران منجر شود. منتقدانی چون **کارل مارکس** به این نکته اشاره کرده‌اند که مفهوم مالکیت خصوصی در فلسفه لاک ممکن است به گونه‌ای منجر به استثمار طبقات پایین جامعه شود، زیرا این طبقات نمی‌توانند به طور کامل از منابع طبیعی بهره‌برداری کنند (مارکس، 1867). لاک به این موضوع اشاره کرده بود که مالکیت ناشی از کار فرد است؛ با این حال، این نظریه در دنیای مدرن با چالش‌هایی مواجه است. در جوامع امروزی، به ویژه با در نظر گرفتن اختلافات طبقاتی، این ایده که منابع طبیعی می‌توانند به طور نامحدود به افراد تعلق داشته باشند، نمی‌تواند به طور کامل به عدالت اجتماعی کمک کند (میلتون، 2020). یکی دیگر از نقدها به اندیشه‌های لاک، کم توجهی به نقش دولت در توزیع منابع و ایجاد رفاه اجتماعی است. لاک به‌طور عمده بر حقوق فردی تأکید دارد، اما در عمل ممکن است این تأکید باعث کاهش توجه به مسائل اجتماعی مانند توزیع عادلانه منابع، آموزش و بهداشت برای همگان شود. **جان رالز** (1971) در *نظریه عدالت* خود به این نکته اشاره می‌کند که ایجاد برابری اجتماعی در جامعه بدون توجه به نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی ممکن نیست و دولت باید در این راستا نقشی فعال ایفا کند.                                                    

7. تأثیرات اجتماعی و اقتصادی اندیشه‌های لاک بر دنیای معاصر** نظریات لاک نه تنها در حوزه‌های سیاسی و حقوقی، بلکه در مسائل اجتماعی و اقتصادی نیز تأثیرگذار بوده است. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های تأثیر اندیشه‌های لاک، پیوند آن با سرمایه‌داری است. از آنجا که لاک بر آزادی‌های فردی و مالکیت تأکید داشت، این نظریات در توسعه سیستم‌های اقتصادی بازار آزاد نقش مهمی ایفا کرده‌اند. بسیاری از اصول اقتصادی در دنیای معاصر، به‌ویژه در ایالات متحده، از تفکر لاک الهام گرفته‌اند (جانستون، 2018). از سوی دیگر، نقدهایی به این سیستم اقتصادی وارد شده است. منتقدان سرمایه‌داری، به‌ویژه در دوران پس از انقلاب صنعتی، این سیستم را به‌عنوان عاملی برای نابرابری‌های شدید اقتصادی و اجتماعی معرفی کرده‌اند. این مسئله در آثار فلاسفه‌ای چون کارل مارکس وماکس وبر به‌وضوح دیده می‌شود که به تأثیرات منفی مالکیت خصوصی بر جامعه و طبقات پایین‌تر اشاره دارند (مارکس، 1867؛ وبر، 1922). در کنار این، فلسفه‌های اجتماعی معاصر، به‌ویژه در حوزه‌های فمینیسم و حقوق اقلیت‌ها، نقدهای جدیدتری را به اندیشه‌های لاک وارد کرده‌اند. بسیاری از فمینیست‌ها به این نکته اشاره کرده‌اند که تأکید لاک بر مالکیت و آزادی فردی به‌طور کلی برای زنان و اقلیت‌ها به‌طور خاص به اندازه کافی عدالت اجتماعی ایجاد نمی‌کند. در حالی که لاک بر آزادی فردی تأکید دارد، مسأله‌ی حقوق برابر برای تمامی اقشار جامعه، به‌ویژه زنان و اقلیت‌ها، در تئوری‌های او چندان روشن نیست (میل، 1859).              

  8. بازنگری در نظریات لاک در عصر مدرن: با توجه به تحولات اجتماعی و اقتصادی قرن بیستم و بیست‌ویکم، نیاز به بازنگری در برخی از اصول لاک احساس می‌شود. یکی از مهم‌ترین زمینه‌های بازنگری، **توسعه مفهوم حقوق اجتماعی** است. در حالی که لاک بر حقوق فردی تأکید می‌کند، بسیاری از فلاسفه مدرن به این نتیجه رسیده‌اند که برای رسیدن به عدالت اجتماعی در دنیای امروز، باید به حقوق اجتماعی و اقتصادی نیز توجه کرد. این امر شامل حق دسترسی به آموزش، بهداشت و مسکن است که به‌ویژه در جوامع با نابرابری‌های شدید اقتصادی به‌طور فزاینده‌ای ضروری است (جانستون، 2018). همچنین، توجه به **حقوق محیط زیست** از دیگر زمینه‌هایی است که می‌تواند بر اساس اندیشه‌های لاک بازنگری شود. امروزه، بحران‌های زیست‌محیطی نظیر تغییرات اقلیمی و تخریب منابع طبیعی، ضرورت بازنگری در مفهوم مالکیت و بهره‌برداری از منابع طبیعی را ایجاد کرده است. بر اساس اصول لاک، منابع طبیعی بخشی از حقوق طبیعی انسان‌ها هستند؛ اما در دنیای معاصر، باید به این نکته توجه شود که این منابع باید به‌طور عادلانه و پایدار برای نسل‌های آینده حفظ شوند (مرادی،1400 )

نتیجه‌گیری

تأثیرات و چالش‌های اندیشه‌های جان لاک در دنیای معاصر: اندیشه‌های جان لاک به‌ویژه در زمینه‌های حقوق طبیعی، مالکیت، آزادی فردی و حکومت محدود، تأثیرات عمیقی بر نظریه‌های سیاسی و حقوق بشر در دنیای معاصر گذاشته‌اند. این تأثیرات در قرون هجده و نوزده، به‌ویژه در دوران انقلاب‌های دموکراتیک و صنعتی، نمود آشکاری پیدا کرد و مفاهیمی چون حقوق فردی، حاکمیت مردم، و آزادی‌های طبیعی در قانون‌گذاری و ساختارهای حکومتی در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفت. در این راستا، آثار و نظریات لاک در تأسیس دموکراسی‌ها، حقوق بشر، و شکل‌گیری سیستم‌های دولتی که بر مبنای تفکیک قوا و محدودیت قدرت استوارند، نقش بسیار مهمی ایفا کرده‌اند.                                        

 ۱. تأثیر اندیشه‌های لاک در نظام‌های دموکراتیک: یکی از بزرگ‌ترین تأثیرات عملی اندیشه‌های جان لاک در دنیای معاصر، شکل‌گیری ساختارهای دموکراتیک مبتنی بر حقوق طبیعی و آزادی فردی است. لاک به‌ویژه در نظریه‌های خود تأکید داشت که همه‌ی انسان‌ها دارای حقوق طبیعی هستند که باید در برابر دولت‌ها محافظت شوند. این نظریات در بسیاری از کشورهای غربی، به‌ویژه ایالات متحده و کشورهای اروپایی، به‌طور گسترده در تدوین اسناد قانونی و حقوقی و همچنین در تأسیس دولت‌های دموکراتیک نقش اساسی ایفا کرده است. در ایالات متحده، پیروی از اصول لاک در قانون اساسی این کشور که بر تفکیک قوا و محدودیت اختیارات دولت تأکید دارد، به وضوح قابل مشاهده است. علاوه بر این، مفهوم رضایت عمومی به‌عنوان مبنای مشروعیت حکومت، که لاک آن را ضروری می‌داند، در ساختار دموکراتیک ایالات متحده و بسیاری از کشورهای غربی پذیرفته شده است. این اصول در ساختارهای قانونی و حکومتی کشورهای دموکراتیک دیگر نیز گسترش یافته و به‌طور اساسی در ایجاد حقوق بشر و آزادی‌های فردی تأثیرگذار بوده‌اند.                                           

 ۲. نقدهای مطرح‌شده نسبت به اندیشه‌های لاک با این وجود، اندیشه‌های جان لاک در دنیای معاصر همواره مورد نقد قرار گرفته‌اند. یکی از نقدهای اصلی به لاک، تأکید بیش از حد بر مالکیت خصوصی است که ممکن است در عمل به نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی منجر شود. در حالی که لاک تأکید دارد که مالکیت  یک حق طبیعی است، این دیدگاه در جوامعی که با بحران‌های اقتصادی، بی‌عدالتی و نابرابری‌های اجتماعی مواجه هستند، ممکن است به‌شکل‌های مختلف منجر به تضییع حقوق افراد ضعیف‌تر شود (مک‌فرسون، ۱۳۸۰). همچنین، انتقادهای زیادی به عدم توجه لاک به مسائل جنسیتی و نژادی وارد شده است. او در تئوری‌های خود زنان و اقلیت‌ها را نادیده گرفته است و این به‌ویژه در دنیای معاصر، با توجه به تحولات حقوق بشر و برابری جنسیتی، قابل‌انتقاد است (پاتمن، ۱۳۸۳). لاک همچنین در رابطه با مفاهیم عدالت اجتماعی، آزادی فردی و حقوق اقتصادی کمتر به مسائل نابرابری‌های اجتماعی و ساختارهای اقتصادی پرداخته است. منتقدان بر این باورند که اندیشه‌های لاک به‌ویژه در زمینه‌ی مالکیت و حقوق اقتصادی می‌تواند به‌جای رفع نابرابری، آن‌ها را تشدید کند. این مسئله به‌ویژه در جوامعی که با مشکلات اقتصادی و اجتماعی مواجه هستند، به یک چالش جدی تبدیل شده است (شریعت، ۱۳۸۴).                                                                                                          

۳. پیامدهای پیاده‌سازی عملی اندیشه‌های لاک در دنیای معاصر: پیاده‌سازی عملی اندیشه‌های لاک در دنیای معاصر، به‌ویژه در زمینه‌های حقوق بشر، دولت‌سازی دموکراتیک، و ترویج آزادی‌های فردی، با چالش‌های قابل‌توجهی مواجه است. در حالی که بسیاری از اصول نظریات لاک در تدوین قوانین اساسی و ساختارهای حکومتی مدرن به‌ویژه در کشورهای دموکراتیک به کار گرفته شده است، اما در عمل پیاده‌سازی این اصول در بسیاری از جوامع با محدودیت‌های ساختاری و اجتماعی روبه‌رو است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، این است که حقوق طبیعی و آزادی‌های فردی به‌طور کامل در اختیار تمامی شهروندان قرار نمی‌گیرد. در بسیاری از کشورها، به‌ویژه در جوامع کم‌درآمد و در حال توسعه، مفاهیم حقوق طبیعی و مالکیت خصوصی ممکن است به‌طور نابرابر اعمال شوند و به‌جای کاهش نابرابری‌ها، آن‌ها را تشدید کنند. همچنین، شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی در بسیاری از جوامع مانع از این می‌شود که تمامی افراد به‌طور برابر از حقوق خود بهره‌مند شوند.                                                                       

 ۴. راهکارها برای بهبود پیاده‌سازی اندیشه‌های لاک: برای مقابله با چالش‌های پیاده‌سازی اندیشه‌های لاک در دنیای معاصر، نیاز به بازنگری و تطبیق این اندیشه‌ها با شرایط و تحولات جدید اجتماعی و اقتصادی وجود دارد. به‌طور خاص، توجه بیشتر به مسائل عدالت اجتماعی و برابری اقتصادی، و نیز تأکید بر حقوق اقلیت‌ها و گروه‌های آسیب‌پذیر، می‌تواند راه‌گشای رفع نواقص موجود در نظریات لاک باشد. علاوه بر این، نیاز است که در کنار ترویج آزادی‌های فردی، نهادهای دولتی و اجتماعی اقداماتی برای کاهش نابرابری‌ها و فراهم آوردن شرایط عادلانه برای تمامی افراد انجام دهند. در نهایت، اندیشه‌های جان لاک، با تمام نقدهایی که به آن وارد شده است، همچنان یکی از ارکان اصلی فلسفه سیاسی و حقوق بشر در دنیای معاصر باقی مانده است. این اندیشه‌ها به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند آزادی‌های فردی، حقوق طبیعی، و دموکراسی تأثیرات گسترده‌ای بر تحولات جوامع غربی و جهانی داشته و همچنان در دستور کار بحث‌های سیاسی و اجتماعی قرار دارند.

 

منابع

Ø       شریعت، فریبرز. (۱۳۸۴). بررسی مبانی لیبرالیستی حقوق بشر با تطبیق بر آرای جان لاک*. پژوهشنامه علوم سیاسی، ۱(۱)، ۷-۲۶.

Ø       پاتمن، کارول. (۱۳۸۳). قرارداد جنسی. ترجمه شهلا طهماسبی. تهران: نشر نی.

Ø       مک‌فرسون، سی. بی. (۱۳۸۰). نظریه مالکیت در حقوق طبیعی. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نشر نی.

Ø       مرادی، سارا. (۱۴۰۰). حقوق محیط زیست و فلسفه‌های سیاسی مدرن: تطبیق با اصول لاک. انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.

Ø       محمودی، ح. (۱۴۰۱). تأثیر اندیشه‌های لاک بر اسناد حقوق بشری سازمان ملل. انتشارات دانشگاه تهران.

Ø       Adams, C. (2002). The Role of Corporate Social Responsibility in Developing Economies. Journal of Business Ethics, 37(3), 305-320.

Ø        Bernard, J. (2017). Individual Rights and Social Responsibilities in Classical Philosophies. Stanford University Press.

Ø       Johnston, E. (2018). Modern Analyses of John Locke's Political Philosophy. Cambridge University Press.

Ø        Locke, J. (1689). Two Treatises of Government. Awnsham Churchill.

Ø        Marx, K. (1867). Das Kapital: Kritik der politischen Ökonomie. Verlag von Otto Meisner.

Ø       Mill, J. S. (1859). On Liberty. John W. Parker and Son.

Ø       Milton, J. (2020). Critiques of Locke's Philosophy: Property and Individual Freedom. Oxford University Press.

Ø       Nozick, R. (1974). Anarchy, State, and Utopia. Basic Books.

Ø        Pateman, C. (1988). The Sexual Contract. Stanford University Press.

Ø       Rawls, J. (1971). A Theory of Justice. Harvard University Press.

Ø       Rousseau, J. J. (1762). The Social Contract. Marc-Michel Rey.

Ø         Sandy, D. (2019). Economic Critiques of John Locke's Ideas. Cambridge University Press.

Ø       United Nations. (1948). Universal Declaration of Human Rights. Retrieved from [https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights](https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights) 

Ø        Weber, M. (1922). Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology. University of California Press.

 

 

---

[1]  عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

Email: [e-mail]

 

 

[2]  Faculty member, Department of Political Science, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran 

 

Email: [e-mail]