The Role of Residential Architecture in Shaping Human Behavior with Emphasis on Interpersonal Relationships (Case Study: Qajar Houses in Shiraz)

Subject Areas : َArchitecture

Fariba Fathi ¹ , vida Taghvaei ² , Mohammad Ibrahim Mazhari ³

1 - Department of Architecture, Ahv.c., Islamic Azad university, Ahvaz, Iran
2 - Department of Architecture and Urban Planning, Faculty of civil Engineering and Architecture, Technical and Vocational University (TVU), Tehran, Iran
3 - Department of Architecture, Faculty of Civil Engineering and Architecture, Shahid Chamran university of Ahvaz, Ahvaz, Iran

Received: 2025-06-05 Accepted : 2025-07-22 Published : 2025-09-28

Keywords: Iranian- Islamic architecture, house, human relationships, behavior, Qajar houses of Shiraz.,

Abstract :

This study investigates the impact of Qajar-era houses in Shiraz on human behavior focusing on four dimensions of human relationships with the self with God with others and with nature. The research adopts a qualitative methodology with a descriptive-analytical approach and data were collected through library studies analysis of historical documents and semi-structured interviews with residents who had lived experiences in these houses. Data analysis was conducted using thematic analysis in three stages open coding axial coding and selective coding and refined through participant feedback. Simultaneously spatial analysis was carried out on three selected Qajar houses Afsharian Sarhang and Forough-ol-Molk examining factors such as spatial hierarchy orientation and human-environment interaction. The findings reveal that traditional housing particularly Qajar-era houses in Shiraz possesses a tri-layered structure physical functional and cultural that synergistically contributes to guiding and shaping human behavior. The spatial organization of these houses through elements such as the central courtyard veranda iwan vestibule hashti and transitional spaces provides a conducive environment for inner reflection social cohesion spiritual experience and environmental awareness. These patterns foster behavioral qualities such as gratitude humility empathy and tranquility. Revisiting this architectural tradition highlights the house not merely as a physical shelter but as a meaningful framework for regulating human relationships with the self others nature and the sacred. Incorporating these patterns into contemporary architecture could enhance quality of life cultural sustainability and the depth of human connections.

 

Extended Abstract

 

Introduction

Architecture serves as a tangible manifestation of a society’s culture, history, and value systems, fundamentally influencing human behavior, social interactions, and overall quality of life (Kadkhoda Mohammadi et al., 2020). From the perspective of environmental psychology, the physical and spatial qualities of built environments profoundly affect human perception, behavior, and interpersonal dynamics (Shahcheraghi & Bandar Abadi, 2017). Foundational theories, such as Gestalt psychology and the concept of "behavioral setting," argue that the spatial organization of environments frames human experiences and actions, thus impacting social relationships and individual conduct (Emamgholi et al., 2012).

Among various environments, the residential space—being central to human life—transcends mere physical shelter, influencing psychological well-being, the quality of interpersonal relationships, and social cohesion (Kadkhoda Mohammadi et al., 2020; Daneshgarmoghaddam & Eslampour, 2012). Traditional Iranian architecture, particularly during the Qajar period, conceptualized the house as a locus not only for residence but also for fostering social bonds, spiritual experience, and harmony with nature (Rashid Kalivor et al., 2019). Contrastingly, modernization and contemporary architectural trends often reduce "home" to a purely functional physical structure. Although distinctions exist between "home" and "housing" in literature, this study uses the terms interchangeably to denote a space that facilitates human life, social engagement, and personal experience.

Shiraz, a prominent historical and cultural hub of Iran, boasts a rich collection of Qajar-era houses exemplifying Iranian-Islamic architectural principles. These houses emphasize introversion, spatial hierarchy, privacy, and integration of nature with living spaces, effectively addressing both the physical and psychological needs of inhabitants (Memarian & Ardeshiri, 2010). Architectural features such as central courtyards, verandas, and layered privacy levels not only fulfill functional requirements but also cultivate familial, social, and spiritual connections.

Given the centrality of communication to human existence (Asiayi, 2013), this study explores its multifaceted dimensions, classifying human interactions into four domains: relationship with self, with God, with others, and with nature. These interconnected dimensions have garnered growing attention within spiritual, ethical, cultural, and psychological discourses (Gorji & Mohammadi, 2014). Architecture can foster these relationships by providing spatial contexts conducive to perception, interaction, and bonding across these four dimensions.

This research focuses on the role of built environments in shaping behavior by analyzing residential architecture from Shiraz’s Qajar period. Considering the pivotal role of human relationships in individual and social behavior formation, the study investigates how Qajar house architecture influences residents' behaviors, particularly within the four relational domains. Key research questions include: How do the spatial designs of these houses affect human relationships with the self, God, others, and nature? How do these relationships manifest in everyday behaviors of residents? Employing a descriptive-analytical methodology, data were collected through literature review, historical document analysis, and qualitative interviews with individuals possessing lived experience in these houses.

 

Methodology

The study adopts a qualitative, interdisciplinary, and descriptive-analytical approach to examine how Qajar-era residential architecture in Shiraz influences human behavior through relational dimensions. A theoretical framework was developed through literature review, linking architecture with behavioral outcomes. Data were collected through semi-structured interviews with 15 purposefully selected participants from fields such as architecture, Islamic studies, and traditional arts. All participants had lived in both traditional and modern homes. Interviews explored how spatial design impacts relationships with self, others, nature, and God. A three-stage thematic analysis was conducted: open coding to identify concepts, axial coding to explore theme relationships, and selective coding to extract core behavioral patterns. Coding was refined through participant feedback. For spatial analysis, three Qajar houses Afsharian, Sarhang, and Forough al-Molk were selected for their architectural variety. The analysis focused on spatial hierarchy, openness, orientation toward Qibla, and interaction between inhabitants and space. By synthesizing spatial and behavioral data, the research identifies patterns relevant to human-centered residential design that align with cultural and environmental responsiveness.

 

Results and discussion

Findings from the interviews indicate that the architecture of Qajar houses positively influenced all four relational dimensions—self, God, others, and nature—albeit to varying extents. Relationships with others and nature emerged as the most consistently supported domains, reflecting the architecture’s strong capacity to facilitate social and environmental engagement. While the dimensions related to self and God were also positively affected, participant responses showed greater variation. Distinct behavioral patterns were linked to each relational domain: introspection and emotional regulation for the self; religious and spiritual practices for God; social interaction and empathy for others; and environmental care and awareness for nature. Four core behavioral themes—gratitude, hopefulness, humility, and honesty—repeatedly appeared across interviews, all of which were notably reinforced by architectural elements. Spatial analysis of the selected case studies—Afsharian, Sarhang, and Forough al-Molk houses—revealed architectural features conducive to relational enrichment. These included a harmonious balance of open, semi-open, and enclosed spaces; climate-responsive design; and intentional orientation toward the Qibla. Spatial hierarchy supported transitions from public to private realms, in line with Iranian-Islamic traditions. Key architectural elements such as verandas (iwans), gardens, pools, and prayer niches served as spatial anchors for spiritual reflection and expressions of gratitude. Natural lighting and visual openness encouraged serenity and hope, while modest entrances and facades promoted humility and privacy. Functional clarity and spatial legibility embodied honesty and social integrity. A comparative reflection on contemporary housing revealed a significant decline in these relational supports. Modern residential design—dominated by density, functionalism, and technological prioritization—tends to inhibit opportunities for reflection, spirituality, social connectivity, and interaction with nature. In contrast, Qajar-era homes, grounded in cultural and environmental awareness, fostered holistic human relationships and deeper engagement across all relational dimensions.

 

Conclusion

This study concludes that Qajar-era residential architecture reflects a multi-dimensional structure—comprising physical, functional, and cultural layers—that collectively shapes human behavior and enriches relational dynamics. These houses function not merely as physical enclosures but as interactive environments that nurture relationships with the self, others, nature, and the divine. The reintegration of these design principles into contemporary architecture presents a valuable opportunity to enhance quality of life, reinforce cultural continuity, and foster deeper human connections. To this end, several key recommendations are proposed: contemporary housing design should intentionally incorporate cultural dimensions by providing dedicated spaces for worship, introspection, and social engagement; it should also revive open and semi-open spatial typologies—such as courtyards, gardens, and verandas—to restore residents' connection to nature and community life. Furthermore, greater attention must be paid to architecture’s behavioral influence, leveraging spatial organization and sensory experience to support psychological well-being and social cohesion.

Rather than advocating a return to the past, this approach encourages a creative reinterpretation of traditional architectural knowledge within modern contexts. Such a strategy addresses pressing challenges in current residential design while cultivating environments that are not only functionally efficient but also emotionally and culturally resonant.

References:

ابیاتی، محسن.ر.، و پورمند، حسنعلی. (۱۴۰۱). مفهوم خانه در نظریه‌های پدیدارشناسانه کریستین نوربرگ شولز در چارچوب جایگاه مسکونی (مطالعه موردی: خانه تاریخی بروجردی کاشان). فصلنامه پازند، ۱۶(۶۰)، ۵–۳۰. https://civilica.com/doc/1576065 یا JR_PAZAND-16-60_001 .
اکبری، مریم.، بهبهانی، رضا.، و ایرانی‌بهبهانی، هما. (۱۴۰۰). تفسیر معماری خانه‌های درونگرای ایرانی بر مبنای منظر ذهنی در روایت زندگی (با تأکید بر رستاخیز خاطره و تئوری موبیوس)، فصلنامه پژوهش معماری اسلامی، (4) ۹ 141-160. doi:10.52547/jria.9.4.9
اخوات، هانیه. (۱۳۹۴). بررسی نقش آیات قرآنی و احادیث شیعه در شکل‌دهی ساختار فیزیکی مسکن سنتی. فصلنامه مطالعات شیعی، ۱۳(۵۲)، ۱۹۱–۲۳۴. https://www.shiitestudies.com/article_24217.html
آسیایی، محمد.( ۱۳۹۲) شناخت و بیان محیط شهری: جلد اول (چاپ دوم). تهران.
بازایی، محمد.، قاسمی سیجانی، مریم.، شجاعی، علیرضا.، و مداحی، سیدمهدی. (۱۴۰۰). بررسی تغییرات سبک زندگی و تأثیر آن بر ساختار معماری و سازمان فضایی خانه‌های بومی (مطالعه موردی: خانه‌های قاجار و پهلوی شیراز). جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای) ،)۱۱ (۴۲، ۴۵–۷۱. 20.1001.1.22286462.1400.11.2.3.3
برهمن، سارا.، پروا، محمد.، و نصر، طاهره. (۱۳۹۹). بررسی مسکن از منظر نشانه‌شناسی: مطالعه موردی خانه‌های قاجاری و مجتمع‌های مسکونی معاصر شیراز. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر،(۱۳(۳۱، ۳۱–۵۲. 10.22034/aaud.2020.113257 یا https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1689914
دانشگرمقدم، گلرخ، و اسلام‌پور، مرمر. (۱۳۹۱). تحلیل نظریه قابلیت محیط از دیدگاه گیبسون و بازخورد آن در مطالعات انسان و محیط مصنوع. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، (۹۲)، ۷۳–۸۶. https://www.armanshahrjournal.com/article_33213.html
دیباج، موسی). ۱۳۹۵. (آگاهی تاریخی معماری ایرانی (چاپ اول). تهران: دفتر مطالعات فرهنگی.
امامقلی، عقیل.، ایوازیان، سیمون.، زاده‌محمدی، علی.، و اسلامی، سیدغلامرضا. (۱۳۹۱). روان‌شناسی محیطی: سرزمین مشترک معماری و علوم رفتاری. پژوهش‌های کاربردی در علوم رفتاری،( ۱۴(۴، ۲۳–۴۴. http://noo.rs/oaBEd یا https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1336550
حقایق، مریم.، کشمیری، هادی.، موحد، خسرو.، و تقی‌پور، ملیحه. (۱۴۰۲). تحلیل سلامت شهروندان با رویکرد جامعه‌محور در مسکن شهری شیراز. محیط شهری؛ برنامه‌ریزی و توسعه، ۹(۳)، ۵۶–۶۸. 10.30495/juepd.2022.1959175.1076. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2105249
حنیف، احسان. (۱۳۹۷). مفهوم سکونت و تأثیر آن بر حیاط خانه‌های ایرانی: مطالعه موردی خانه‌های قاجاری کاشان. فصلنامه علمی اندیشه معماری، ۲(۴)، ۳۱–۴۴. 10.30479/at.2018.1536
کدخدامحمدی، امیر، دولت‌آبادی، فریبرز، کابلی، هادی. (۱۳۹۹). تجلی جهان مکان در معماری مسکونی هورامان تخت (از منظر هستی‌شناختی). اندیشه معماری، ۴)۸(، ۱۲۰–۱۳۴. 10.30479/at.2020.11841.1349.
لطیفی، محمد، مهدوی‌نژاد، محمدجواد، یاناکونه،جولیانا، و پیمنتا دو واله ، کلارا. (۱۴۰۳). الگوی آینده معماری اسلامی با خوانش اصول طراحی در خانه‌های بومی قاجاری. مطالعات هنر اسلامی، ۱۸)۴۲(، ۳۲۷–۳۴۲. https://doi.org/10.22034/ias.2021.296807.1673
مداحی، سیدمهدی، اسفندیانی‌مقدم، الهه، عباسی، لیلا، و بمانی نائینی، مونا. (۱۳۹۸). تحلیل مقایسه‌ای نقش فضاهای نیمه‌باز مسکونی در شکل‌دهی سبک زندگی و نظام‌های رفتاری در خانه‌های بومی گذشته و مدرن: مطالعه موردی مشهد. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، ۱۱(۲۵)، ۱۴۹–۱۶۱. https://www.armanshahrjournal.com/article_85083.html
معتمدی، عبدالله. (۱۳۹۲). سبک زندگی ایده‌آل بر اساس رویکرد رابطه‌ای (رابطه انسان با خود، خداوند، دیگران و طبیعت). ویژه‌نامه سبک زندگی، ۴ (۱۳ (، ۱۲۵–۱۴۲. https://doi.org/10.22054/qccpc.2013.6088
معتمدی، ع. (۱۳۹۴). چشم‌انداز شخصیت رابطه‌ای با تأکید بر منابع اسلامی. مطالعات انسانی دینی، ۱۲(۳۴)، ۵۱–۶۹. https://raj.smc.ac.ir/article_20864.html
محمدی،محسن.، ندیمی، حمید، و ثقفی، محمود‌رضا. (۱۳۹۶). درباره کاربرد مفهوم «قابلیت محیط» در طراحی و ارزیابی محیط ساخته‌شده. صفه، ۲۷(۲)، ۲۱–۳۴. 20.1001.1.1683870.1396.27.2.2.4
مرتضوی، شهناز،) ۱۳۸۰(، روان‌شناسی محیط و کاربرد آن. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
نصر، طاهره). ۱۳ (معماری و شهرسازی شیراز در دوره پهلوی. تهران: روزنه کار.
نصر، طاهره. (۱۴۰۱). لزوم توجه به جایگاه «حکمت اسلامی» در برنامه‌ریزی شهری و معماری برای مطالعات آینده در الگوی پیشرفت اسلامی-ایرانی. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، ۱۲(۴۶)، ۱۹۴–.۲۰۹. https://doi.org/10.30495/jzpm.2022.30128.4076
رشیدکلیور، حجت‌الله.، عباسزاده‌دیز، فاطمه، اکبری، حسن، شاهرودی‌کلور، مرضیه. (۱۳۹۸). بررسی حس مکان بر اساس شاخص‌های فیزیکی و غیر فیزیکی در خانه‌های مستقل و آپارتمانی (مطالعه موردی: تبریز). مجله جغرافیا و توسعه شهری، ۶(۲)، ۱۹۵–۲۱۵. https://doi.org/10.22067/gusd.v6i2.83145
راپاپورت، آموس (۱۳۹۲). انسان‌شناسی مسکن (خ. افضلیان، مترجم). تهران: کتابکده کسری. (اثر اصلی به زبان انگلیسی منتشر شده است.
راپاپورت، آموس. (۱۳۹۲). معنای محیط ساخته‌شده (ف. حبیب، مترجم). تهران: شرکت برنامه‌ریزی و پردازش شهری.
رزم‌آهنگ، و حیده،کشمیری، هادی. (۱۴۰۲). ارزیابی و بررسی نقش مؤلفه‌های کالبدی محیطی بر سلامت روان ساکنان مجتمع‌های مسکونی. مطالعات معماری مدرن، ۷(۳)، ۷–۲۱. https://arch.fatemiyehshiraz.ac.ir/article_725710.html
صادقی‌پی، گیتی. (۱۳۹۹). جایگاه و نقش معماری اسلامی در تمدن اسلامی. پژوهش نوین در فقه و حقوق خانواده، ۱(۱)، ۵۲–۷۰. https://jflw-rey.whc.ir/article_90.html
صادق‌لو، طاهره, احمدی، سودابه، محمودی، حمیده. (۱۳۹۸). تحلیل تأثیر کیفیت مسکن بر سلامت ساکنان روستایی (مطالعه موردی: بخش روستایی شاندیز). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، ۸(۳)، ۵۹–۸۰. 10.22108/sppl.2016.21625
شاهچراغی، آزاده. و بندرآباد، علیرضا. (۱۳۹۶). محیط پیرامون: کاربرد روان‌شناسی محیط در معماری و شهرسازی. تهران: جهاد دانشگاهی، سازمان تهران.
وفاداری کمارعلیا، داوود، نظم‌فر، حسین، حامی، احمد، و یزدانی، محمدحسن. (۱۴۰۳). تحلیل و شناسایی شاخص‌ها برای برنامه‌ریزی و طراحی منظر شهری شاداب. مجله مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای، ۵(۴)، ۶۹–۸۶. http://www.srds.ir/article_211617.html
وثیق، بهزاد. و پشتوتنی‌زاده، آزاده. (۱۳۸۸). مفاهیم مسکن در آیات قرآن و روایات اسلامی. مسکن و محیط روستایی، ۵۰–۶۵. http://jhre.ir/article-1-45-fa.html
ولیزاده اوغانی، محمدباقر. و همایون، سیدساجد. (۱۴۰۰). چالش‌های معماری و شهرسازی در ایران از منظر اخلاق اسلامی (مطالعه مقایسه‌ای معماری سنتی و معاصر). مهندسی ساختمان و علوم مسکن، ۱۴(۱)، ۱–۱۱. https://behs.bhrc.ac.ir/article_140255.html.