A Theoretical Framework for Understanding the Relationship between the Life Cycle and the Lifestyles of the Iranian Families
Subject Areas : Journal of Iranian Social Development StudiesMohammad Montazeri 1 , Omid Ali Ahmadi 2 , Mohammad Hossein Asadi Davoodabadi 3
1 - Economic and Development Sociology Ph.D student, Faculty of Humanities, Ashtian Branch, Islamic Azad University, Ashtian, Iran.
2 - Assistant Professor of Sociology Department, Faculty of Humanities, Ashtian Branch, Islamic Azad University, Ashtian, Iran
3 - Assistant Professor of Sociology Department, Faculty of Humanities, Ashtian Branch, Islamic Azad University, Ashtian, Iran
Keywords: theorizing, life cycle, family, lifestyle, social changes,
Abstract :
As a dynamic social unit, family goes under a process of continuous change over time. The life cycle explains the transformation process of families, which is associated with the change in the entry and exit of family members and the role relationships between them over time and, accordingly, the lifestyles. These developments are of especial importance in the Iranian society.
Using the relevant textual sources, descriptive and inferential analytical methods, and by establishing a theoretical relationship between these two variables, and by applying it to the Iranian society, the present research attempted to introduce the life cycle and lifestyles.
This article tried to explain the life cycle and the different dimensions of lifestyles in the Iranian society, address their mutual effects on each other and, introduce possible effective variables to provide the theoretical framework needed for a quantitative and qualitative field research. In this theoretical framework, the roles of various variables, including family structure variables, space variables and geographical characteristics and intermediate variables, were considered. The pathology of the effects of life cycle relationship on the lifestyles in the Iranian society can be considered in the social and economic policy-making in the country, and planning for the revival of the Iranian family in the dialectics of tradition and modernity and the age of information explosion and virtual social networks.
1. آقایاری هیر، توکل، و داداشی، رویا (1401). بررسی تأثیر الگوی استفاده از رسانه‌های جمعی بر سبک زندگی سالم. رسانه, 33(4 (پیاپی 129) ), 89-111.
2. اکبری، شیما، جعفری، علی، و سلطانی فر، محمد (1399). نقش دیجیتالی شدن مصرف رسانه ای در سبک زندگی شهروندان بالای 18 سال شهر تهران. مطالعات جامعه شناختی شهری (مطالعات شهری), 10(36 ).
3. ایرنا، خبرگزاری ج.ا. ایران،( 12 بهمن 1394) حدود 13 درصد زوج های ایرانی نابارورهستند، قابل دریافت در :www.irna.ir/xjdxpV
4. ایرنا، خبرگزاری ج.ا. ایران،( 15 مهر 1394) بیش از سه میلیون زوج نابارور در كشور وجود دارد، قابل دریافت در : www.irna.ir/xjccsh
5. باینگانی، بهمن؛ ایراندوست، سید فهیم؛ احمدی، سینا(1392) سبک زندگی از منظر جامعه شناسی: مقدمه ای بر شناخت و واکاوی مفهوم سبک زندگی، مهندسی فرهنگی، سال هشتم پاییز، شماره 77: 56-74.
6. حسینی، بیتا. (1389) زمینه زوج درمانی. تهران: انتشارات جنگل.
7. زارع،سعید؛ هاشمی، حکیمه. (1392). تأثیر دین بر سیاست‌های جمعیتی و باروری. فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی، سال 10، شماره 5: 81-95.
8. ساروخانی، باقر(1386) مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده ، تهران: انتشارات سروش.
9. شیخی، محمد تقی (1379) جمعیت و تنظیم خانواده، تهران: شرکت سهامی انتشار.
10. صدوق، شیخ (بی تا)، من لایحضره الفقیه، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
11. عزیزی مهر، خیام، و پیری، صدیقه (1397). طبقه, فرهنگ و سبک زندگی (مورد مطالعه: فرهنگ و سبک زندگی «طبقه بالای» جامعه). مجله جامعه شناسی ایران, 19(3 ), 136-163.
12. علاسوند، فریبا(1392) هنجارشناسی سبک زندگی دینی: تبیین سه اصل محوری، زن در فرهنگ و هنر، دوره 1، شماره 1، 20-61.
13. علینقی، امیر علی (1388) دین و برنامه‌های تنظیم خانواده : مطالعه موردی ایران، مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، سال 7، شماره 3.
14. فتحی، الهام(1398) پدیده سالخوردگی جمعیت در ایران. مجله‌ی بررسی‌های آمار رسمی ایران؛ ۳۰ (۲) :۳۸۷-۴۱۳. URL: http://ijoss.srtc.ac.ir/article-۱-۳۵۱-fa.html
15. فیتز‌پاتریک، تونی (1381) نظریه رفاه (سیاست اجتماعی چیست؟)، مترجم هرمز همایون‌پور، تهران: موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی.
16. کلینی، محمدبن یعقوب (1375) فروع کافی، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
17. گلابی، فاطمه (1401). رسانه و سبک زندگی سلامت محور (مطالعه سبک زندگی سلامت محور شهروندان در استان آذربایجان شرقی). مطالعات توسعه اجتماعی ایران, 14(2 ), 65-80.
18. گولد، جولیوس و ویلیام ل کولب ( 1384). فرهنگ علوم اجتماعی( ترجمه گروه مترجمان به کوشش محمد جواد زاهدی)، تهران: انتشارات مازیار.
19. گیدنز، آنتونی. (1387) جامعه شناسی . مترجم: منوچهر صبوري کاشانی . تهران : نشر نی.
20. مهدوي، محمدصادق؛ صبوري خسروشاهي، حبيب(1382) بررسي ساختار توزيع قدرت در خانواده، مطالعات اجتماعي - روان شناختي زنان (مطالعات زنان) ، دوره 1 ، شماره 2 ، 27 - 68 .
21. موسوی، اشرفسادات. (1397) خانواده درمانی نکات کاربردی. تهران: مهر کاویان.
22. میرزامحمدی، علی (1400) تورم ساختاری خانواده ایرانی، روزنامه اعتماد، شماره 5041 ، دوشنبه ۱۲ مهر۱۴۰۰
23. میرزامحمدی، علی (1403) تأثیر کیفیت مسکن در فرزندآوری، روزنامه ارمان امروز، شماره 4432، چهارشنبه 29 فروردین 1403، قابل دریافت در https://www.armandaily.ir/?p=42095
24. همیلتون، مالکوم(1377) جامعه‌شناسی دین، مترجم: محسن ثلاثی، تهران: تبیان
25. Aghajanian, Akbar (1998), "Family Planning Porgram and Recent Fertility Trends in Iran". Working paper WP-98-04, MEARSURE Evaluation Project, Carolina Population Center, University of Chapel Hill, NC, USA.
26. Carroll, J. S., Badger, S., & Yang, C. (2006). Delaying Marriage: The Trends and the Consequences.
27. Carroll, J. S., Badger, S., & Yang, C. (2006). The Ability to Negotiate or the Ability to Love? Evaluating the Developmental Domains of Marital Competence. Journal of Family Issues, 27, 1001-1032.
28. Coplan RJ, Hastings PD, Lagacé-Séguin DG, Moulton CE (2002). Authoritative and authoritarian mothers’ parenting goals, attributions, and emotions across different childrearing contexts. Parenting. 2(1):1-26.
29. Good, William J. (1989).The Family, Prentice-Hall of India, Second Edition.
30. Jansen, Sylvia J. T. (2011). Lifestyle Method. The Measurement and Analysis of Housing Preference and Choice, 177-202.
31. Mahzoon, A (2016). Demographic Policy in Iran, Fertility and Aging. Conference on Theoretical and Practical Review of Government-Nation Relations: Past, Present and Future, Allameh Tabataba'i University.
32. McGoldrick, M., Carter, B., & Garcia-Preto, N. (2010). The Expanded Family Life Cycle: Individual, Family, and Social Perspectives. New Jersey, Prentice Hall.
33. McGoldrick, M., Carter, B., & Garcia-Preto, N. (2011). The expanded family life cycle: Individual, family, and social perspectives (4th Ed).Boston: Pearson.
34. Patterson GR, DeGarmo DS, Knutson N(2000). Hyperactive and antisocial behaviors: Comorbid or two points in the same process? Development and psychopathology. 12(1):91-106.
35. Stella, M. (2003). Marital satisfaction and expectations in the first and last stages of family life cycle. Unpublished Doctoral Dissertation. United States International University [On-line]. Available: www.proquest.com
36. Thyra C. Uth (1996). Definition of Lifestyle and its Application to travel behavior. PhD student. Department at the Aarhus school of Business. Aalborg, Denmark
Journal of Iranian Social Development Studies (JISDS)
2025 (Spring), Vol. 17, No. 2
A Theoretical Framework for Understanding the Relationship between the Life Cycle and the Lifestyles of the Iranian Families
Mohammad Montazeri
Economic and Development Sociology Ph.D student, Faculty of Humanities, Ashtian Branch, Islamic Azad University, Ashtian, Iran.
Omid Ali Ahmadi* 1
Assistant Professor of Sociology Department, Faculty of Humanities, Ashtian Branch, Islamic Azad University, Ashtian, Iran. (Corresponding Author and Advisor)
Mohammad Hossein Asadi Davoodabadi
Assistant Professor of Sociology Department, Faculty of Humanities, Ashtian Branch, Islamic Azad University, Ashtian, Iran. (Advisor)
Abstract: As a dynamic social unit, family goes under a process of continuous change over time. The life cycle explains the transformation process of families, which is associated with the change in the entry and exit of family members and the role relationships between them over time and, accordingly, the lifestyles. These developments are of especial importance in the Iranian society. Using the relevant textual sources, descriptive and inferential analytical methods, and by establishing a theoretical relationship between these two variables, and by applying it to the Iranian society, the present research attempted to introduce the life cycle and lifestyles. This article tried to explain the life cycle and the different dimensions of lifestyles in the Iranian society, address their mutual effects on each other and, introduce possible effective variables to provide the theoretical framework needed for a quantitative and qualitative field research. In this theoretical framework, the roles of various variables, including family structure variables, space variables and geographical characteristics and intermediate variables, were considered. The pathology of the effects of life cycle relationship on the lifestyles in the Iranian society can be considered in the social and economic policy-making in the country, and planning for the revival of the Iranian family in the dialectics of tradition and modernity and the age of information explosion and virtual social networks.
Keywords: Theorizing, life cycle, family, lifestyle, social changes.
[1] Email: omidaliahmadi@gmail.com (Corresponding Author)
چارچوب نظری برای درک رابطه چرخه زندگی و سبک زندگی خانواده ایرانی
محمد منتظری 1، امید علی احمدی 2*، محمد حسین اسدی داود آبادی3
تاریخ دریافت مقاله: 02/02/1404 تاریخ پذیرش مقاله: 19/03/1404
چکیده
خانواده به عنوان یک واحد اجتماعى پویا، فرآیندى از تغییر مداوم و در گذر زمان را تجربه مى کند. چرخه زندگي، فرايند تحول خانواده را توصيف مي كند که با دگرگونی در ورود و خروج اعضای خانواده و روابط نقشي ميان آنها در طول زمان و به تبع آن سبک زندگی همراه است. این تحولات به ویژه در جامعه ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. پژوهش حاضر با بهره گیری از منابع مکتوب و متون مرتبط در مقام معرفی چرخه زندگی و همچنین سبک زندگی از روش توصیفی و در برقراری رابطه نظری بین این دو متغیر و تطبیق آن بر جامعه ایران از روش تحلیلی استنتاجی بهره گرفته است. این مقاله با تبین چرخه زندگی، و ابعاد مختلف سبک زندگی در جامعه ایرانی تلاش می‌کند، به تاثیر آنها بر همدیگر پرداخته و متغیرهای موثر احتمالی در این میان را معرفی نماید؛ تا از این راه چارچوب نظری مورد نیاز را برای پژوهش های میدانی (کمی و کیفی) فراهم نماید. در این چارچوب نظری، نقش متغیرهای مختلف شامل متغیرهای ساختار خانواده، متغیرهای فضا و ویژگی‌های جغرافیایی و متغیرهای میانی مورد توجه قرار گرفته است. آسیب شناسی تاثیر رابطه چرخه زندگی بر سبک زندگی در جامعه ایران، در سیاستگذاری های اجتماعی و اقتصادی کشور می تواند در برنامه ریزی برای حیات دوباره خانواده ایرانی در دیالکتیک سنت و مدرنیته و عصر انفجار اطلاعات و شبکه‌های اجتماعی مجازی مد نظر قرار گیرد.
واژگان کلیدی: نظریه سازی، چرخه زندگی، خانواده، سبک زندگی، تغییرات اجتماعی
مقدمه و بیان مساله
خانواده4 نزدیکترین واحد حیات به انسان است که اکثریت قریب به اتفاق انسان‌ها در آن به دنیا می‌آیند و نخستین گام‌های حیاتی را نیز در آن برمی‌دارند (ساروخانی، 1386: 20). خانواده انسانی را می توان یک گروه نهادی شده زیستی- اجتماعی تعریف کرد، متشکل از چند فرد بالغ که دست کم دو تای آنها بدون داشتن پیوند خونی و از دو جنس مخالف ازدواج کرده باشند و و فرزندان که زاده پیوند ازدواج افراد بالغ هستند. حداقل نقش ها و وظایف خانواده عبارت است از تامین رضایت مندیها و نظارت در نیازهای عاطفی از جمله روابط جنسی، ایجاد موقعیت اجتماعی- فرهنگی برای تولید مثل، مراقبت، و پرورش اجتماعی فرزندان (گولد و کولب، 1384: 382).
«چرخه زندگي خانواده» اصطلاحي است كه فرايند تحول خانواده را توصيف مي‌كند و با تولد فرزندان در خانواده و رشد آنها گره خورده است. خانواده همانند يك فرد، از فرايند رشدي و تحولي عبور مي‌كند و روابط نقشي ميان اعضاي آن در طول زمان، تغيير قابل توجهي مي‌يابد (استلا5، 2002). برای تقسیم بندی مراحل «چرخه زندگی خانواده» چندین نظریه وجود دارد که نظریه دووال6 و میلر7 (1985) و نظریه مک گلدریک8، کارتر9، گارسیا- پرتو10 (2011 ) از مهم ترین آنهاست. با همه اینها آنچه به عنوان «چرخه زندگی خانوادگی» در نظر گرفته می‌شود، متغیری اجتماعی-فرهنگی است که ممکن است در جوامع و فرهنگ‌های مختلف، یکسان نباشد (حسینی، 1389). برای مثال آمریکایی‌های مکزیکی‌تبار، نسبت به آنچه در الگوی آمریکایی مشاهده می‌شود، معمولا" از دوره‌های نامزدی طولانی‌تر و کودکی گسترده تری برخوردارند (مک گلدریک، 1992)؛ و یا در ایران افراد غالباً پیش از ازدواج، مرحله‌ای تحت عنوان عقد یا نامزدی دارند، که به نظر می رسد با توجه به فرهنگ اسلامی ایران، شرایط متفاوتی با سایر جوامع داشته باشد (موسوی، 1397 ).
بر اساس نظریه مک گلدریک، کارتر، گارسیا- پرتو11 (2011 ) مراحل چرخه زندگی به ترتیب شامل بزرگسال جوان، زوج جوان (ازدواج)، خانواده با فرزندان خردسال، خانواده با فرزندان نوجوان، خانواده در میانه زندگی و خانواده در مراحل پایانی می باشد. خانواده‌ها در هر مرحله تحول، وظایف و مسئولیت هایى متناسب با آن مرحله دارند؛ همچنین ویژگى‌های روانى افراد و مشکلات هر مرحله، با مراحل دیگر متفاوت است؛ از این رو باید متناسب با مرحله تحولى خانواده، به راهنمایى و حل مشکلات و سعى در رشد آن پرداخت. به جهت هاى یاد شده، شناخت مراحل تحول خانواده در هر فرهنگ از جمله فرهنگ ایرانی- اسلامی اهمیت ویژه دارد. یکی از ابعاد مهم شناخت خانواده ایرانی، توجه به سبک زندگی است. از منظر گیدنز «سبک زندگی مجموعه‌ای تقریباً جامع از عملکردهاست که فرد آنها را به کار می‌گیرد، چون نه تنها نیازهای جاری او را بر می‌آوردند بلکه روایت خاصی را هم که وی برای هویت شخصی خود برگزیده است در برابر دیگران متجسم می‌سازد» (گیدنز، 1387: 120). فردی که در جوامع مدرن زندگی می‌کند بیشتر هویت فردی خود را در سبک زندگی‌اش متجلی می‌سازد و بدین ترتیب سبک زندگی ملازم مدرنیته است، چون متضمن انتخاب است؛ مفهومی که در فرهنگ سنتی بی معناست (گیدنز، 1387: 119-120).
اساس چرخه زندگی خانواده بر ورود و خروج فرزندان و مراحل کلیدی رشد و تربیت آنها و تغییرات شغلی و سنی والدین (زن و شوهر) قرار دارد. اختلال در چرخه زندگی به دو شکل ممکن است روی دهد: طولانی/ کند شدن ورود به مراحل مختلف چرخه زندگی؛ عدم ورود به برخی مراحل چرخه زندگی به علت ناهنجاری‌ها در ساختار خانواده و یا حوادثی که به صورت غیر قابل پیش‌بینی دامن‌گیر خانواده می‌شود. این اختلال‌ها می‌تواند آسیب های مختلفی به همراه داشته باشد که کنترل آنها می‌تواند مورد توجه سیاستگذاران اجتماعی قرار گیرد. برخی از این آسیب ها می تواند سبک زندگی خانواده را با اختلال همراه کند. از طرف دیگر تغییرات اجتماعی جامعه ایران، ممکن است سبک زندگی خاصی را مبتنی بر عناصر مدرنیته -که جلوه اصلی آن مصرف گرایی است- بر خانواده ایرانی تحمیل کند که نتیجه آن اختلال در مراحل مختلف چرخه زندگی است. بر این اساس، لازم است با ارائه چارچوب نظری مبتنی بر جامعه ایران، چالش‌های روابط دیالتیکی چرخه زندگی و سبک زندگی را کنترل و مدیریت نمود. این کنترل و مدیریت، بدون شناخت تغییرات خانواده ایرانی ممکن نخواهد بود. خانواده ایرانی در طول تاریخ، همزمان با تغییرات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و به ویژه تغییر حکومت‌ها دچار تحولات اساسی شده است. با اثرات مدرنیته به ویژه کوچک شدن خانواده ایرانی و تبدیل خانواده گسترده به خانواده هسته‌ای، چرخه زندگی و سبک زندگی ایرانیان دچار تغییرات جدی شده است.
افزایش آسیب‌های حوزه خانواده، زنگ خطري براي سياستگذاران اجتماعي كشور است. آثار سوء اين آسیب‌ها بدون اغراق با آثار جنگ قابل مقايسه است. اهمیت این پژوهش نیز در همین محدوده یعنی حراست از مقدس‌ترین میراث اجتماعی جای می‌گیرد. لازمه این حراست، شناخت دقیق تحولات خانواده و متناسب‌سازی سبک زندگی بر اساس چرخه زندگی خانواده، و در رابطه دیالکتیکی، بررسی تاثیرات سبک زندگی حاکم بر جامعه بر چرخه زندگی است که پایه اولیه آن مبتنی بر تحلیل‌های نظری و نظریه‌پردازی است. این نظریه‌پردازی ما را در راه بهسازی ساختار خانواده و کنترل آسیب های اجتماعی خانواده و سیاستگذاری آن یاری خواهد کرد و این کوشش نظری بر مبنای همین انگیزه و هدف انجام یافته است. مرور پژوهش های انجام یافته نشان می‌دهد تاکنون رویکرد نظری جامعی درباره رابطه دیالکتکی چرخه و سبک زندگی خانواده ایرانی از منظر جامعه شناسی طراحی نشده است. به عبارت دیگر در پژوهش‌ها خلا مهمی در این باب وجود دارد و بر این اساس، این پژوهش ضرورتی دو چندان دارد.
روش شناسی‌پژوهش
پژوهش حاضر کیفی و تحلیلی و توصیفی است که به کمک بهره‌گیری از منابع مکتوب و متون مرتبط، به تحلیل نظری رابطه چرخه زندگی و سبک زندگی می‌پردازد. روش این تحقیق در مقام معرفی چرخه زندگی و همچنین سبک زندگی توصیفی بوده اما در برقراری رابطه بین این دو متغیر و تطبیق آن بر جامعه ایران از روش تحلیلی استنتاجی بهره گرفته شده است.
عناصر چهارچوب نظري
ترسیم چهارچوبی نظري براي «تحلیل تاثیرات دیالکتیک چرخه زندگی و سبک زندگی خانواده» مستلزم شناخت مراحل و عناصر مختلف چرخه زندگی خانواده ایرانی، ابعاد مختلف سبک زندگی خانواده‌های ایرانی؛ و شناخت بستر شرایط خاص اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه ایران است که در زیر به آنها پرداخته شده است:
چرخه زندگی خانواده
روان شناسان برای گروه‌های اجتماعى، مراحل تحولى را در نظر مى‌گیرند که از شکل‌گیری تا انقضای گروه را در بر مى‌گیرد. خانواده نیز مراحل متعددی را در گذر زمان تجربه مى‌کند و مى‌توان هر خانواده مفروض را در یکى از این مراحل در نظر گرفت. خانواده یک واحد اجتماعى ایستا نیست، بلکه فرآیندى از تغییر مداوم است. ورود افراد به مجموعه خانواده یا خروج از آن، موجب تغییر و تحول در خانواده است. اگر تغییر را مطابق زندگى بشری بهنجار بدانیم، خانواده را نیز باید بسیار انعطاف پذیر با نوسان دائمى و بیشتر در حالت عدم تعادل ببینیم. خانواده مانند همه ارگانیزم های زنده مایل به بقا و استمرار است و تغییر آن نیزگاه به منظور حفظ بقا و تعادل مى باشد. در این بخش به معرفی مراحل و عناصر مختلف چرخه زندگی می پردازیم.
مراحل چرخه زندگی
آگاهی در مورد چرخۀ زندگی خانواده، رفتار مفیدی برای فهم موانع تعادل خانواده است. معیارهای مختلفی برای مراحل چرخه زندگی خانواده می‌توان در نظر گرفت. مدل دووال و میلر (1985) يكي از پركاربردترين مدلها براي توصيف اين مراحل است . آنها براساس اصول تكاملي افراد، براي خانواده به عنوان يك واحد كل، مراحل تكاملي در نظر گرفتند. رشد خانواده در طي چرخه زندگي در يك الگوي قابل پيش‌بيني و مشخص رخ مي دهد. مطالعه رشد خانواده، دو مرحله كلي را نشان مي دهد:
مرحله توسعه خانواده : با اضافه شدن هر فرد جديد به خانواده نقش ها و روابط افزايش مي يابند.
مرحله كوچك شدن خانواده : این مرحله زماني است كه اعضاء براي تشكيل زندگي جديد، خانواده را ترك مي كنند.
دووال و میلر، در کتاب ازدواج و تحول و تکوین خانواده، سه معيار مختلف شامل تغيير در تعداد اعضاي خانواده، سن و رتبه كلاسي بزرگترين فرزند و بازنشستگي پدر را با هم تركيب كرده، چرخۀ زندگی خانواده را به 8 مرحله تقسیم می‌کنند. در اين مدل، سن بزرگترين فرزند خانواده، ملاك مشخص كردن مراحل مختلف زندگي است، حتي اگر فرزند يا فرزندان كوچكتري هم داشته باشد.
مراحل چرخه زندگی هر خانواده ای را می توان از نظر زمانی با یک دایره نشان داد. اندازه هر بخش از نمودار دایره ای، نشان دهنده مدت زمان مراحل هشتگانه است. این نمودار برای هر خانواده‌ای با خانواده دیگر متفاوت است. حتی ممکن است به علت عدم تولد فرزند در آن خانواده‌ها همه مراحل در آنها مشاهده نشود. از طرف دیگر، ممکن است برخی مراحل در خانواده‌ها کوتاه یا بلند مدت باشد. با اینهمه الگوی کلی و میانگینی از مدت مراحل مختلف چرخه زندگی می‌توان ترسیم نمود.
از طرف دیگر این نمودار در طول دهه‌های مختلف خانواده‌های یک جامعه دچار تحول می‌شود. به این معنا که به تدریج مراحل 1، 7 و 8 در همه جوامع به ویژه جوامع صنعتی طولانی‌تر می‌شود؛ دلیل این مساله آن است که به دنبال تغييرات اجتماعي، صنعتي شدن جوامع، تغيير نقش‌ها و الگوهاي زندگي براي زن، تعداد فرزندان خانواده‌ها كاهش پيدا می‌کند. به این معنا که بسياري از زنان خواستار تحصيلات در سطح بالاتر يا آموزش‌هاي ديگر و تجارب كاري بيشتر هستند يا علاقه مند به داشتن وضعيت مالي بهتر و پايه محكم تري براي پيشرفت زندگي شان مي باشند. در نتیجه ازداوج ها با تاخیر زمانی بوده و تمایل به بچه‌دار شدن کاهش یافته است.
هر مرحله از چرخه زندگي خانوادگي، وظايف و نيازهاي تكاملي دارد كه بايستي توسط خانواده برآورده شوند و شامل نيازهاي بيولوژيكي، امور فرهنگي، آرزوها و ارزش‌هايي است كه بايد ارضاء شوند (جدول 1).
جدول1: وظایف خانواده در مراحل هشتگانه چرخه زندگی
ردیف | مرحله چرخه زندگی خانواده | وظايف خانواده |
|---|---|---|
1 | تشكيل خانواده | فراهم نمودن محيط رضايت بخش متقابل ؛ تنظيم خانواده ؛ ارتباط با اقوام و خويشاوندان |
2 | فرزنددار شدن | تقويت خانواده به عنوان يك واحد ثابت و پايدار از طريق حفظ ارتباط رضايت بخش بين والدين و والدين و كودك؛ مشاوره باهمسر در زمينه كشمكش‌هاي ناشي از وظايف متعدد اعضاي خانواده؛ برآورده كردن نيازهاي تكاملي مادر، پدر و كودك؛ پذيرش نقش هاي جديد توسط اعضاء؛ توجه به برقراري و ارزش دادن به روابط صميمي؛ ايجاد كانون گرم و محيط امن و راحت؛ ايجاد روابط متقابل قابل درك با كودك؛ حفظ و نگهداري روابط صميمانه بر اساس نياز كودك؛ حفظ فاصله بين تولدها؛ پاداش دادن به موقع در زمان مناسب به كودك، نه به عنوان رشوه |
3 | خانواده با كودك سن قبل از مدرسه (پيش دبستاني) | محافظت كودكان از آسيب ها و سوانح ؛ اجتماعي كردن كودك؛ آموزش مراقبت از خود به كودك؛ آماده كردن كودك بزرگتر براي ورود فرزند جديد و برقراري ارتباط بيشتر با او |
4 | خانواده با فرزند سن مدرسه | باز نگه داشتن روابط خانوادگي؛ كاركردن با هم براي رسيدن به هدف مشترك؛ برنامه ريزي و اتخاذ روش هاي مناسب براي تداوم زندگي زناشويي؛ توجه به حريم كودكان؛ برقراري ارتباط نزديك با بستگان؛ ارزش و بهادادن به زندگي خانوادگي؛ قبول عقايد جديدي كه كودك به منزل مي آورد. |
5 | خانواده با نوجوان | متعادل نمودن آزادي ها توأم با واگذاري مسئوليت به نوجوان؛ برقراري ارتباط باز و مناسب بين والدين و فرزندان ؛ حفظ روابط مناسب همسران |
6 | روانه‌كردن فرزندان به خارج از منزل | حمايت از عدم وابستگي و استقلال فرزند ؛ مراقبت از والدين سالمند و احتمالا بيمار در خانواده زن و شوهر؛ تطابق والدين با ترك فرزندان؛ يادگرفتن "عدم وابستگي به فرزندان "، تعديل ارتباطات خود در حفظ مرزهاي ارتباطي با فرزندان؛ تطابق با نقش هاي جديد خانوادگي |
7 | سن ميانسالي | انتخاب شيوه سالم زندگي : ترك عادات غيربهداشتي، انجام فعا ليت هاي تفريحي مناسب، استراحت كافي و ...؛ احساس رضايت از ارتباط مؤثر با والدين پير و فرزندان (حفظ ارتباط بين نسل هاي گذشته و آينده)؛ حفظ ارتباط بين همسران؛ تطابق با خلأ ناشي از ترك فرزندان |
8 | سن بازنشستگي و سالمندي | داشتن زندگي رضايت بخش (مهمترين وظيفه تكاملي) ؛ تطابق و سازش با كاهش ميزان درآمد به علت بازنشستگي، هزينه درمان بيماري هاي مزمن و تورم اقتصادي؛ تطابق با ازدست دادن همسر (كه بيشترين ضربه را وارد مي كند).؛ تقويت ارتباط صحيح بين زوجين؛ رعايت نكات ايمني در منزل ؛ برنامه ريزي براي پيشگيري از اختلالات تغذيه اي دوران سالمندي. |
عناصر و متغیرهای موثر بر چرخه زندگی
چرخه زندگی از عناصر و متغیرهای مختلفی تاثیر می‌گیرد که به آنها اشاره می‌شود:
ازدواج: بدون ازدواج زوجین، چرخه زندگی خانواده آغاز نمی‌شود. یکی از مهمترین مسایل اجتماعی خانواده ایرانی، تاخیر در شروع چرخه زندگی خانوادگی یا تاخیر در ازدواج است. با شروع چرخه زندگی، سبک زندگی مجردی به سبک زندگی متاهلی تغییر می‌یابد. »بررسی‌ها بیانگر آن است که به طور متوسط به ازای هر 2 خانوار، یک جوان ازدواج نکرده در سن ازدواج قرار دارد. و نیز میانگین سن ازدواج در کلان شهرها بالا رفته است. کلان شهرها چون تهران، تبریز، اصفهان، شیراز و کرج از آمارهای متفاوتی نسبت به سایر مناطق کشور برخوردارند. در سال 1394 برای مردان، بالاترین میانگین سن ازدواج به ترتیب در تهران با 31.1 سال، شیراز با 30.1 سال، کرج با 30، اصفهان با 29.4 تبریز با 28.6 و مشهد با 28.4 سال به ثبت رسیده و برای زنان نیز این شاخص به ترتیب در تهران با 27.2 سال، شیراز با 25.9 سال، کرج با 25.9 سال، اصفهان 25.3 سال، مشهد با 23.7 ،تبریز با 23.5 سال بوده است(محزون، 2016).
در این باره ویلیام گود عنوان می‌کند: تغییرات ملموسی در نظام خانواده در جهان در حال وقوع است که همه این تغییرات در نقطه مشترکی با هم تلاقی می‌کنند که عبارت‌اند از: افزایش سن ازدواج، کاهش ازدواج‌های ترتیب یافته و افزایش آزادی در انتخاب همسر. به عقیده او پارامترهای ازدواج در جوامع مختلف به همگرایی نزدیک می‌شوند(گود12، 1989: 57).
در بسیاری از کشورهای توسعه یافته به تدریج شاهد آن هستیم که بیش از نیمی از ازدواج ها بعد از سن 30 سالگی اتفاق بیفتد. در محافل علوم اجتماعی، این الگوی تأخیر در ازدواج معمولا" به عنوان پیشرفت تلقی و در مورد آن گفتگو می‌شود(کارول13 و همکاران، 2006). با این توصیف، به نظر می‌رسد یکی از الگوهای جدید مواجهه جوانان در جامعه ایران با ازدواج، »ازدواج انتخابی« یا »تأخیری« محسوب می‌شود. درواقع ازدواج انتخابی به کنشی اطلاق می‌شود که فرد در هر جنبه زندگی (به لحاظ روحی، معنوی، مالی و جسمی) به وضعیت بلوغ رسیده باشد و بیشتر زمینه‌ها و شرایط ازدواج فراهم می‌باشد ولی ازدواج نکند و آن را در مراتب بعدی اهمیت در زندگی قرار دهد. »ازدواج انتخابی« یا »تأخیری« موجب تاخیر در چرخه زندگی و بالا رفتن احتمال بروز آسیب های مختلف اجتماعی و از همه مهمتر پیری جمعیت و کاهش فرزندآوری می‌شود.
وضعیت جسمی و روحی زوجین: چرخه زندگی خانوادگی به شدت تحت تاثیر وضعیت جسمی و روحی زوجین برای تصمیم به فرزندآوری و فرزندپروری است. بیماری‌های جسمی و روحی احتمال ناباروری را تشدید می‌کنند. تحقیقات انجام شده در کشور نشان می‌دهد که در واقع از هر ۶ زوج که تصمیم به بچه دار شدن می‌گیرند یک زوج صاحب فرزند نمی‌شود (ایرنا،1394: www.irna.ir/xjdxpV). آمارها از وجود بیش از سه میلیون زوج نابارور در ایران خبر می‌دهند (ایرنا، 1394: www.irna.ir/xjccsh).
وقتی فرزندی در خانواده متولد نشود، احتمال فروپاشی آن یا پدیده چند همسری و به تبع آن، احتمال آسیب‌های اجتماعی خانواده افزایش خواهد یافت. در صورت تداوم زندگی با وضعیت بدون بچه نیز برخی مراحل چرخه زندگی در عمل بسیار طولانی و برخی حذف خواهند شد و در صورت فوت یکی از زوجین، باز انبوهی از مسایل فردی و خانوادگی بر سر زوج دیگر خراب خواهد شد.
فرزند و فرزندان: فرزند و فرزندان عامل پیشران خانواده در ورود به مراحل بالاتر چرخه زندگی است. در زیر عناصر مهم تعیین کننده این متغیر بررسی شده است.
تولد فرزند اول: عامل مهم تداوم چرخه زندگی پس از شروع آن با ازدواج، تولد فرزند اول است. تولد فرزند اول، موجی از مسایل جدید خانوادگی در ابعاد مختلف جسمی، روحی، اقتصادی و حتی فرهنگی و روابط بین نسلی پدید می آورد که سبک زندگی خانواده زوجین را به تبع آن دچار تغییر می‌کند.
تولد فرزند دوم: تولد فرزند دوم، حجم مسایل خانوادگی را که با تولد فرزند اول آغاز شده بود افزایش می‌دهد؛ اما به علت بالا رفتن تجارب پدر و مادر امکان رویارویی با این مشکلات و مسایل افزایش می‌یابد. امکان همبازی شدن فرزند اول با فرزند دوم و تعاملات بین آنها، از مسایل مهم خانواده در این باب است. تولد فرزندان بیشتر، موجب می‌شود والدین مسایل دوره‌های قبلی چرخه زندگی را در بستری متفاوت دوباره تجربه کنند.
فاصله سنی فرزندان: فاصله سنی فرزندان از عوامل مهمی تاثیر می‌گیرد که همه آنها بر پایه آمادگی جسمی و روحی و حتی شغلی مادر برای فرزندآوری مجدد و امکان حمایت همسر و حمایت خانوادگی و اجتماعی و سازمانی قرار دارد.
ورود و خروج فرزندان از مقاطع تحصیلی: ثبت نام فرزند یا فرزندان در مقطع ابتدایی و مقاطع بالاتر، موجب ورود خانواده به مراحل بالاتر چرخه زندگی می‌شود.
جدایی فرزندان از خانواده: با خروج فرزندان از خانواده به علت ازدواج و تشکیل خانواده هسته‌ای جدید، موج دوم مراحل چرخه زندگی خانواده شکل می‌گیرد. در وضعیت کنونی کشور، روند جدايي فرزندان با ازدواج به منظور تشكيل خانواده جديد به تاخير افتاده و با ماندگار شدن فرزندان تا زماني نامعين، خانواده از پاسخگويي به مطالبات ساختاري جديد عاجز مانده است. براساس آمار موجود، حدود ۹ ميليون و ۸۰۰ هزار نفر جوان ايراني در سن ازدواج و مجرد هستند و ۲۲۰ هزار نفر از جمعيت كشور هم تا ۵۰ سالگي ازدواج نكرده و مجرد قطعي محسوب مي‌شوند. اين آمار بالاي مجردين، زنگ خطر جدي براي افزايش تورم ساختاري خانواده ايراني است. از طرف ديگر، بر اساس آمار ثبت احوال از سال 1395 تا انتهاي سال 1399 بيش از 893 هزار طلاق ثبت شده است كه 283 هزار مورد از آنها به زوج‌هايي مربوط مي‌شود كه از ازدواج آنها بين يك تا 5 سال گذشته است. بازگشت اين تعداد مطلقه به همراه فرزندان طلاق به دامن خانواده پدري مي‌تواند تورم ساختاري خانواده را تشديد كند. علت سوم اين پديده، تاخير در مراسم عروسي فرزندان ازدواج‌كرده به علت گراني و هزينه‌هاي مسكن مستقل است. (میرزامحمدی، 1400).
تاخیر ازدواج جوانان، آثار و عواقب اجتماعي بسيار ناگواري براي جامعه ايران به همراه دارد كه برخي از آنها عبارتند از:
در نتيجه این پدیده، پدر به عنوان نان‌آور خانواده مجبور است براي تامين نيازهاي فرزندان به اضافه‌كاري و كارهاي دوم و سوم روي بياورد.
اين وضعيت به افسردگي جوانان منجر شده و بستري مناسب براي آسيب‌هاي اجتماعي از جمله خشونت خانگي، اعتياد و روابط نامشروع خواهد بود. اين مساله زماني تشديد مي‌شود كه پدر و مادر به علت شرايط سني فرزندان نمي‌توانند كنترل چنداني روي آنها داشته باشند. در چنين مواردي درگيري‌هاي بين والدين با فرزندان، احتمال خشونت خانگي را افزايش خواهد داد.
بر اثر تاخیر ازدواج جوانان، نرخ زادوولد كشور به‌شدت افت خواهد كرد و در آينده نزديك بحران جمعيتي تشديد خواهد شد. در طول سه سال بحران اقتصادي كشور از سال 1397 تا انتهاي 1399، حدود ۴۰۰ هزار تولد از مجموع تولدها (يعني 30 درصد آنها) كاسته شده است و نرخ باروري در آخرين داده‌هاي مركز آمار ايران به زير «سطح جانشيني» (حدود1.74) تنزل يافته است.
«توزيع جغرافيايي تاخیر در ازدواج» در مناطق مختلف و واكنش اقوام ايراني در مقابله و سازگاري با اين پديده يكسان نيست. در نتيجه با به هم خوردن تعادل جمعيتي اقوام در استان‌هاي كشور، مسائل اجتماعي و امنيتي جديدي در حال شكل‌گيري است كه به تدريج بر دامنه آنها افزوده خواهد شد. (میرزامحمدی، 1400).
توان مالی و اقتصادی خانواده: زمان ورود زوجین با ازدواج به چرخه زندگی به توان مالی و اقتصادی خانواده آنها بستگی دارد. همچنین تصمیم آنها برای فرزندآوری نیز که موتور محرک مراحل دیگر چرخه زندگی خانواده است تحت تاثیر توان مالی و اقتصادی خانواده قرار دارد.
فضای فیزیکی زندگی : برای ازدواج، وجود مسکن و فضای مناسب اهمیتی کلیدی دارد. هر چه خانواده فضای بهتر و بیشتری در اختیار داشته باشند ورود آنها برای مراحل بالاتر چرخه زندگی تسهیل می‌شود. از جمله فرزندآوری زودتر محقق می‌شود و امکان تولد فرزندان بیشتر فراهم شده و از طرف دیگر، روند جدایی فرزندان با ازدواج از خانواده و تشکیل خانواده جدید سریعتر روی می‌دهد.
معماری جدید بر استفاده بهینه از فضا و فشرده سازی برای کاهش هزینه‌های اقتصادی تاکید دارد. در نتیجه، این معماری، توجه چندانی به رابطه عاطفی انسان با فضا و دلبستگی فضایی ندارد. این چشم انداز اقتصادی موجب شده است خانه‌های جدید به صورتی طراحی شوند که تعداد اعضای خانواده نمی‌تواند از 3 یا 4 نفر بالاتر رود.
در معماری جدید، خانه‌ها، پاسخگوی نیازهای «مراحل مهم چرخه زندگی» نیستند. در نتیجه، زوجین برای تصمیم درباره فرزندآوری، مجبورند با توجه به بهبود وضعیت مالی خود در مراحل مختلف زندگی، خانه خود را فروخته و در خانه دیگری ساکن شوند. این تصور ناپایداری، «امنیت روانی زوجین» را برای برنامه‌ریزی فرزندآوری و فرزندپروری مخدوش می‌کند. از طرف دیگر، تغییر محل زندگی فرزندان، با تغییر مدرسه، دوستان، همبازی‌ها و دوری از آشنایان قبلی همراه است که در نتیجه آن، زوجین برای کاهش تنش‌ها و آسیب‌های احتمالی، ترجیح می‌دهند از خیر فرزندآوری بگذرند. (میرزامحمدی، 1403: 1).
حمایت اجتماعی و خانوادگی: ورود به مراحل چرخه زندگی به ویژه تصمیم به فرزندآوری و فرزندپروری با حمایت اجتماعی و خانوادگی و حلقه‌های اجتماعی تسهیل می‌شود. به این معنا که خانواده‌های زوجین و همسایه‌ها و فامیل با کمک و حمایت به موقع خود، فرزندپروری را تسهیل کنند. موقتی بودن مسکن‌ها و تغییر آنها در چرخه زندگی موجب شده است خانواده‌ها، ارتباط مستمر و عمیقی با دیگر خانواده‌های محله به ویژه همسایه‌ها نداشته باشند. در صورتیکه ساختار مسکن‌های قدیمی ایرانی، مبتنی بر روابط عمیق همسایه‌ها و هم محله‌ای‌ها و مشارکت آنها در کارها و همیاری همدیگر بوده است. در این ساختار، مشکلات پیش‌بینی نشده فرزندپروری زوجین جوان با همیاری همسایه‌های مسن‌تر کاهش می‌یافت.
در ساختار معماری جدید، عنصر غریبگی که با تصور ناپایداری مسکن‌ها در ذهنیت ساکنان منطقه تقویت می‌شود مانع از تعامل ساکنان برای همیاری در مشکلات همدیگر می‌شود. ساکنان، خود را « مهمانان و مسافرانی چند ساله» در منطقه زندگی خود تلقی می‌کنند که مانع از تعمیق تعاملات آنها با همدیگر می‌شود.
باورها و اعتقادات خانواده: چرخه زندگی خانواده از این نظر تحت تاثیر باورها و اعتقادات زوجین قرار دارد که تمایل آنها را به ازدواج، فرزندآوری و فرزندپروری تحت تاثیر قرار می‌دهد (زارع و هاشمی، 1392: 81). دین اسلام از جمله ادیانی است که زاد و ولد را تشویق می‌کند(شیخی، 1379: 174). در ادله و متون دین اسلام، باروری و تولید مثل، امری پسندیده و ممدوح بوده و نسبت به آن تاکید و ترغیب فراوان صورت گرفته است. از منظر متون دینی، فرزند شایسته، نعمتی از نعمت های الهی و گلی از گلهای بهشت است (کلینی، فروغ کافی، ج6، ص 3، ح10)، مایه زینت زندگی( سوره کهف، آیه 46) و یار و مددکار انسان (سوره اسرا: 6؛ سوره نوح: 12) می باشد، یادگار و جانشین پدر و مادر(حر عاملی، ص 357، ح 27289) در دنیا و استغفارگویی و اعمال نیک آنان، سبب آمرزش و نیک‌بختی والدین در حیات اخروی (صدوق، بی تا، ج 3، ص 309، باب 148) می‌شود. مشخص است افرادی که به آموزه‌های دینی توجه و باور دارند، به ازدواج به موقع و فرزندآوری بیشتر مقید هستند.
سیاستگذاری دولت‌ها: چرخه زندگی خانواده ایرانی تحت تاثیر سیاستگذاری‌های دولت‌ها قرار دارد. میزان رشد جمعیت در ایران، با کنار گذاشتن سیاست‌های کنترل جمعیتی (که در سال‌های پایانی دولت پهلوی و در کنار برنامه‌های عمرانی آن دولت مورد توجه قرار گرفته بود)، در طی سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ به رقم ۳.۹۲ درصد رسیده بود، که یکی از بالاترین ارقام در سطح جهان بود. در این دوره، ترویج نظری برای افزایش جمعیت، در میان برخی گروه‌های اجتماعی مرجع و مبلغان و پیشوایان مذهبی آنان، که افزایش جمعیت را هم آهنگ با شرع و بلکه خواست و مطلوب شارع می‌دانستند نیز عملاً به افزایش نرخ جمعیت دامن زد؛ به گونه‌ای که رشد جمعیت در طول دوره ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵، شاهد افزایش بیش از ۱۵ میلیون نفر بود که در صورت ادامه این رشد، می‌بایست در کمتر از ۱۸ سال جمعیت ایران دو برابر می‌شد؛ یعنی اگر در طول حدود ۳ برنامه ۵ ساله، همه امکانات موجود کشور (مدارس، بیمارستان‌ها، ورزشگاه‌ها، راه‌ها و مانند آن) دو برابر می‌شد، (با فرض محال فرسوده نشدن امکانات موجود) تازه می‌توانستیم وضعیت اداره کشور را در حد سال ۱۳۶۷ نگه دارید. بر این اساس توسعه اقتصادی اجتماعی فرهنگی و نیز برنامه‌ریزی کردن برای آنها بیهوده می‌شد (علینقی، ۱۳۸۸ : ۱۲۱ – ۱۲۲).
پس از پایان جنگ تحمیلی در سال ۱۳۶۷، مسئولان کشور از آثار و پیامدهای ناشی از افزایش جمعیت و رشد آهنگ آن آگاه شدند و برخلاف خوش‌بینی‌های اولیه و با پدید آمدن درک روشن از آثار منفی افزایش جمعیت در میان مدیران ارشد کشور، رشد بالای جمعیت، تهدیدی علیه سعادت خانواده و جامعه به شمار آمد و تلاش‌ها برای توقف و کاستن از این رشد آغاز شد. این موضوع به رهبران عالی رتبه مذهبی جهت اخذ نظر آنان ارجاع شد که فتاوی علما در این زمینه و بازگویی مکرر این فتاوا توسط مراجع حکومتی، عامل تقویت کننده موثری در موفقیت برنامه کنترل خانواده بوده است (آقاجانیان14، ۱۹۹۸: ۴۷).
اما نتایج پیش‌بینی های جمعیتی ایران در سال های اخیر نشان می‌دهد با هر سناریویی، ایران در آینده با پدیده سالمندی جمعیت رو‌به‌رو خواهد شد و این امر اجتناب‌ناپذیر است. حتی اگر باروری بالا رود، حجم جمعیت جوان حاضر (متولدین دهه شصت)، تا سه یا چهار دهه دیگر وارد سن سالمندی خواهند شد که نیازمند به کارگیری سیاست «سالمندی سالم» است. این در حالی است که سالمندی بحران جمعیتی نیست، بلکه اغلب ساختارهای جمعیتی در طی گذار و انتقال جمعیتی با سالمندی رو‌به‌رو می‌شوند که امری طبیعی است (فتحی، 1398: 387).
اختلال در چرخه زندگی خانواده ایرانی، زنگ خطري براي سياستگذاران اجتماعي و اقتصادي كشور است. آثار سوء اين پديده بدون اغراق با آثار جنگ قابل مقايسه است. جلوگيري از افزايش تورم ساختاري خانواده، جز با حل مشكلات اقتصادي و معيشتي كشور و افزايش رونق اقتصادي و كارآفريني و حل ريشه‌اي مشكل مسكن خانواده‌ها و پس از آن تسهيل و تشويق روند ازدواج جوانان امكان‌پذير نخواهد بود. تورم مزمن اقتصادي و عدم اتخاذ راهكارهاي مناسب براي آن با تشديد تورم ساختاري خانواده ايراني علاوه بر تهديد بنيان خانواده‌ها، آثار ويرانگري بر جاي خواهد گذاشت كه دير يا زود در تامين نيروي انساني، امنيت جمعيتي، وضعيت رواني و آسيب‌هاي اجتماعي كشور، نمايان خواهد شد. (میرزامحمدی، 1400).
شکل 1: عناصر و متغیرهای موثر بر چرخه زندگی خانواده
سبک زندگی
سبک زندگی یکی از پردامنه‌ترین مفاهیم حوزه علوم اجتماعی، الگویی از اندیشه‌ها، احساسات، شناخت ها و کنش هاست که هویت اجتماعی و نحوه ساماندهی زندگی فرد را مشخص می‌سازد(سایرا،15 1996: 75). سبک زندگی به رفتارها و الگوهای کنش‌های هر فرد که معطوف به ابعاد هنجاری و زندگی اجتماعی باشد اطلاق می‌شود و نشان دهنده کم و کیف نظام باورها و کنش‌های فرد است. سبک زندگی را می‌توان در تمامی‌کنش‌ها و رفتارهای فرد و در تعاملات و ارتباطات وی با دیگران، طبیعت و به طورکلی محیط اجتماعی اطراف وی ملاحظه و مشاهده کرد. در این معنا، سبک زندگی راهی است برای تعریف ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای افراد که اهمیت آن برای تحلیل های اجتماعی روزبه روز افزایش می‌یابد (علاسوند، 1392: 46).
در تعبیری دیگر، سبک زندگی مجموعه‌ای نسبتاً هماهنگ و منسجم از کلیه امور عینی و ذهنی زندگی فرد یا گروه است. این امور می‌تواند شامل دارایی‌ها، الگوهای رفتاری، روابط اجتماعی، مصرف، فعالیت های فراغتی و سرگرمی، پوشش و مدیریت بدن، نحوه غذا خوردن، دکوراسیون منزل و ... باشد که امور و رفتارهایی بیرونی و قابل مشاهده‌اند. همچنین می‌تواند دربرگیرنده بینش ها (ادراکات، اعتقادات و جهان‌بینی)، گرایش‌ها (ارزش‌ها و ترجیحات) و مانند آنها باشد که رفتارهایی درونی و ذهنی اند. سبک زندگی، گستره رفتاری را در برمی‌گیرد که اصلی انسجام بخش و هماهنگ کننده بر آن حاکم است و بخش اعظم زندگی فرد را تحت سیطره دارد.
دنیای مدرن و شناسه‌ها و تحولات آن، نظیر گسترش و پیشرفت وسایل فناورانه و ارتباطی، افزایش سرمایه فرهنگی در خانواده‌ها، دسترسی فراوان به‌این عناصر و توجه ویژه جوانان به این روند، در شکل دادن به سبک‌های زندگی مختلف و به تبع آن، شکل دادن به هویت های متناسب با آن سبک زندگی، تأثیر فراوان و انکارنشدنی دارد (باینگانی وهمکاران، 1392: 72). سبک زندگی یک ساختار پیچیده همراه با مجموعه مسائل زیادی در حوزه مطالعات فرهنگی است (جنسن16، 2011: 177) که عوامل زیادی بر آن موثر هستند. یکی از مهمترین عوامل مداخله‌گر در سبک زندگی، چرخه زندگی خانواده هستند.
ابعاد مختلف سبک زندگی
برای سبک زندگی، ابعاد مختلفی می توان ذکر نمود که یکی از آنها بعد مصرف است. منظور از سبک زندگی مبتنی بر مصرف، بعدی از سبک زندگی مادی است که در آن فعل و انفعال فرد در محیط زندگی به صورت مصرف کالا و دریافت خدمات بروز و ظهور پیدا می‌کند. سبک زندگی مبتنی بر مصرف بر اساس فراغت و تفریح، مدیریت بدن، سبک پوشش و مد، و سبک تغذیه فرد مشخص می‌شود.
عناصر موثر بر سبک زندگی خانواده ایرانی
در سبک زندگی خانواده ایرانی عوامل مهمی تاثیر هستند که در زیر مورد بحث قرار گرفته اند:
طبقه اجتماعی: درباره تاثیر طبقه اجتماعی بر سبک زندگی خانواده ایرانی می‌توان گفت که دیدگاه‌های متفاوت و حتی متناقضی در این باب وجود دارد. طبقه اجتماعی مشخص کننده میزان امکانات و میدان در اختیار افراد برای پیگیری سبک زندگی مورد علاقه آنهاست. در نتیجه سبک زندگی در میان طبقات مرفه و طبقات پایین و متوسط به شیوه‌های متفاوتی پیگیری می‌شود. طبقات پایین جامعه، امکانات محدودی در اختیار دارند و در نتیجه هر سبک زندگی به ویژه سبک های زندگی که محوریت آنها مصرف و هزینه‌های سنگین کالاها می‌باشد را نمی‌توانند پیگیری کنند. اما درباره طبقات بالای جامعه وضعیت به گونه‌ای دیگر است. نتایج یک پژوهش درباره سبک زندگي طبقه بالاي ايران، از دانش و سواد فرهنگي پايين و نوعي درهم آميختگي، شکليت‌هاي چندگانه، چندذائقگي و به عبارتي «همه چيزپسندي» فرهنگي در ميان اعضاي طبقه بالا ایران حکايت دارد. همين امر اجازه طرح يک گونه شناسي جامع و يکپارچه در مورد زندگي آن ها را به ما نمي‌دهد. يافته‌ها نشان مي‌دهد که طبقه بالا، توليدکننده نوعي ذائقه فرهنگي و يا سبک زندگي خاص در ميان اعضاي خود نبوده است (عزیزی مهر و پیری، 1398: 136).
توزیع قدرت خانوادگی و سبک های فرزندپروری: قدرت، ایجاد رویدادی معین یا تاثیر یا نفوذی که توسط انسان یا گروه با هر وسیله و به شیوه‌های مورد نظر بر رفتار دیگران اعمال گردد گفته می‌شود(گولد و کولب، 1384: 667). قدرت در خانواده بر اساس نظریه نفکیک نقش ها پارسونز بر مبناى جنسیت و تفكیك بر مبناى سن است(مهدوی و صبورى خسروشاهى، 1382 ).
هر چقدر میزان توزیع قدرت خانوادگی محدودتر باشد و پدرسالاری حاکم بر خانواده به اعضای خانواده اجازه آزادی عمل بیشتری ندهد امکان نوآوری و تغییر سبک زندگی خانواده کاهش خواهد یافت. توزیع قدرت خانوادگی بر سبک‌های فرزندپروری نیز تاثیر می‌گذارد. سبک‌های فرزندپروری، الگوهای استانداردی از تربیت فرزندان هستند که با واکنش مشخص والدین به رفتارهای فرزندان مشخص می‌شوند (کوپالن17 و همکاران، 2002). مطالعات متعدد، شواهدی را فراهم آورده است که نقش حیاتی سبک های فرزندپروری و انضباط مؤثر را برجسته می‌سازد که این امر در تعیین شایستگی اجتماعی کودک، نقش مهمی ایفا می‌کند(پترسون18 و همکاران، 2000 ). منظور از دموکراتیک بودن تربیت خانوادگی، میزان اهمیتی است که والدین به شخصیت و آزادی فرزند خود در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی می‌دهند و او را در این امر سهیم می‌کنند. هر چه تربیت خانوادگی دموکراتیک‌تر باشد سبک زندگی خانواده منعطف‌تر خواهد بود.
رفاه منطقه زندگی: مناطق مختلف زندگی در شهرها بر اساس قیمت زمین به مرفه، متوسط و فقیر دسته بندی می‌شود. به عبارت دیگر، سطح رفاه فردی و اجتماعی ساکنان هر منطقه شهری با دیگر مناطق متفاوت است که در نتیجه آن، امکان پیگیری انواع خاصی از سبک زندگی که با امکانات و رفاه افراد در تناسب است وجود دارد.
فضای فیزیکی خانواده: پیگیری سبک زندگی خاص وابسته به فضای فیزیکی است. هر فضای فیزیکی اجازه هر نوع سبک زندگی را نمی‌دهد. خانه‌های مسکونی دارای 5 نوع عرصه مختلف هستند: عرصه زندگی خانوادگی، عرصه زندگی خصوصی و فردی، عرصه پذیرایی و مراسم، عرصه خدمات، عرصه فضاهای باز و حیاط. هر چقدر فضای بیشتری در اختیار خانواده باشد و عرصه‌های پنجگانه وسعت بیشتری داشته باشند امکان پیگیری سبک زندگی مرفه تر افزایش می‌یابد. استیلای خانه‌های قوطی‌کبریتی آپارتمانی، موجب گسست ارتباط سبک زندگی خانواده با فضای عاطفی خانه و ظهور رقبای فضای فیزیکی و اجاره‌ای و گسسته شدن رابطه عاطفی انسان با فضا و دلبستگی فضایی شده است (میرزامحمدی، 1403: 1).
رسانه : رسانه‌ها با پررنگ کردن و کم رنگ کردن ابعادی از زندگی موجب می‌شوند، نگرش افراد به سبک زندگی تغییر یابد. نتایج پژوهش‌های مختلف در ایران نشان دهنده تاثیر رسانه‌ها بر سبک زندگی افراد است. استفاده هدفمند از رسانه و اولویت محتوای ورزشی، تأثیر مثبت و معنادار بر سبک زندگی سالم دارد (آقایاری هیر و داداشی، 1401: 89؛ گلابی، 1401: 65). به عبارت دیگر بین سبک زندگی و رسانه‌ها شامل دیجیتالی شدن مصرف رسانه ای، استفاده از شبکه اجتماعی مجازی، مدت عضویت و میزان وابستگی رابطه معناداری وجود دارد (اکبری و همکاران،1399).
باورها و اعتقادات: دین اساسا" با نمادهایی سروکار دارد که غیرعینی‌اند و احساسات، ارزش ها، امیدهای مومنان را بیان می‌کند و جریان کنش متقابل میان انسان ها و اعیان خارجی را سازمان می‌دهد و به نظم می‌کشاند یا کل مجموعه اذهان و اعیان را جمع بندی می‌کند و یا زمینه این کل را نشان می‌دهد»(همیلتون، 1377: 15)؛ بنابراین، دین در عمل، به منزله یک سیستم ارزشی به حرکت‌های انسان ها جهت می‌دهد و آنها را هدفمند و انسان را به سوی اعتلای روانی- انسانی و تکامل رهنمون می‌کند. بر این اساس، دین در انتخاب سبک زندگی خاص و دوری از سبک‌های زندگی که با آموزه‌های دینی در تضاد است، نقش کلیدی دارد. از طرف دیگر خود دین، سبک زندگی خاصی به وجود می‌آورد که در عمل به آموزه‌های دینی به ویژه سنت ها و آیین ها و مناسک دینی نمود پیدا می‌کند.
حوادث و رویدادهای چرخه زندگی: در طول مراحل مختلف زندگی، ممکن است رویدادهایی رخ دهد که در بدترین حالت، مانع ورود خانواده به مراحل بالاتر چرخه زندگی شود. همچنین این رویدادها می‌تواند مراحل چرخه زندگی را طولانی و یا سریعتر کند. مرگ یکی از اعضای خانواده، بیماری، وقوع تصادف، ورشکستگی مالی، و طلاق می‌تواند سبک زندگی خانواده را دگرگون کند. این رویدادهای تلخ، توان مالی، تاب‌آوری روحی و روانی اعضای خانواده را تضعیف می‌کند. البته رویدادهای شیرینی نیز مانند تولد فرزند، ارتقای شغلی، موفقیت های شغلی می تواند به بهتر شدن سبک زندگی خانواده کمک کند.
شکل 2: عناصر و متغیرهای موثر بر سبک زندگی خانواده ایرانی
تاثیرات دیالکتیکی چرخه زندگی و سبک زندگی
پس از بررسی مستقل و جدا از هم چرخه زندگی و سبک زندگی، اکنون تاثیرات دیالکتیکی این دو متغیر بر همدیگر را در بستر شرایط خاص اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایران مورد بررسی قرار می‌دهیم:
اثرات چرخه زندگی بر سبک زندگی
ورود به مراحل بالاتر چرخه زندگی خانواده به سه شیوه مختلف می تواند سبک زندگی خانواده را تحت تاثیر قرار دهد.
تغییر در حجم و نوع نیازها و مطالبات ساختاری خانواده: نیاز در روانشناسی دلالت دارد بر هر چیزی که برای سلامتی یا بهزیستی شخص لازم است. در صورت فقدان نیاز، آشفتگی درونی ایجاد می‌شود که خود موجب سائق می گردد (گولد و کولب، 1384: 878-879). نیازمندی‌های رفاهی خانواده شامل امکانات لازم برای برقراری راحتی فرد است. در اثر ورود زوجین به زندگی مشترک و تولد فرزند، حجم و نوع نیازهای اعضای خانواده تغییر می‌یابد. نیازهای خانواده را به شیوه‌های مختلفی چون نیازهای اجتماعی و غیراجتماعی و مادی و غیر مادی؛ نیازهای واقعی و کاذب می‌توان دسته بندی نمود (فیتز‌پاتریک،1381: 23-24). مازلو( ۱۹۵۴) سلسله مراتب نیازها را تعریف کرد. در قسمت زیرین نیازهای فیزیولوژیکی و جسمانی قرار دارد که بقای انسان مشروط به برآورده شدن آنهاست و نیازهایی است که ایمنی و تامین جسمانی و مادی مربوط مربوط می‌شود. سپس به نیازهای می‌رسیم که به مناسبات ما با دیگران ارتباط دارد(به‌خصوص نیازهای عاطفی و روابط جنسی). سپس نیاز به احترام و محترم شمرده شدن است و در راس سلسله مراتب، نیاز به خلاقیت و اثبات خویشتن قرار دارد. در مراحل مختلف چرخه زندگی، نیازها و مطالبات ساختاری خانواده تغییر می یابد. در نتیجه ممکن است خانواده مجبور می‌شود برای تامین نیازهای خود، سبک زندگی خود را بر اساس توان خود تغییر دهد. به عبارت دیگر، سبک زندگی در راستای تامین نیازهای اساسی خانواده متناسب‌سازی می‌شود.
تغییر در زمان های اختصاص یافته به امور زندگی: تغییر مراحل چرخه زندگی فقط به تغییر نیازها پیوند ندارد، بلکه به زمان اختصاص یافته به امور زندگی در پیگیری سبک زندگی خاص نیز بستگی دارد. به ویژه با افزایش تعداد فرزندان، والدین اوقات کمتری برای سبک زندگی دلخواه خود در اختیار دارند. از طرف دیگر والدین با افزایش سن، تناسب جسمی و ذهنی خود را برای پیگیری سبک زندگی خاص از دست می‌دهند و مجبور هستند سبک زندگی جدیدی متناسب با سن خود در پیش بگیرند.
تغییر در تعاملات بین اعضای خانواده با همدیگر: در مراحل مختلف چرخه زندگی، افراد جدیدی به خانواده اضافه می‌شود و یا از آن خارج می‌شود. تغییر افراد با تغییر ترکیب خانواده و به تبع آن تعاملات خانواده همراه است که در نتیجه آنها سبک زندگی نیز می تواند دگرگون شود. برای نمونه، در روند جدايي دختران و پسران جوان با تشكيل خانواده جديد، در مثلثي از روابط بين سه خانواده، دامنه گسترده‌اي از تعاملات آغاز مي‌شود كه در همنشيني با عروس و داماد و نوه‌ها و فاميل‌هاي منتسب به آنها فصل جديدي از «لذت چرخه زندگي» براي اعضاي خانواده رقم مي‌خورد (میرزامحمدی، 1400: 1).
اثرات سبک زندگی بر چرخه زندگی
نه تنها چرخه زندگی بر سبک زندگی تاثیر می گذارد، بلکه سبک زندگی نیز بر ورود خانواده به چرخه زندگی و مراحل بالاتر آن موثر است. به این معنا که هر سبک زندگی الزاماتی برای فرد به همراه دارد. از این منظر دو سبک زندگی را می توان از همدیگر متمایز نمود: سبک های زندگی تسهیل کننده چرخه زندگی خانواده و سبک های زندگی مسدود کننده یا کند کنده چرخه زندگی خانواده. این تمایز بر اساس ترغیب و تسهیل افراد به ازدواج و فرزندآوری و بهبود وضعیت اقتصادی خانواده برای گذر از مراحل پایین به مراحل بالاتر چرخه زندگی است. برخی سبک‌های زندگی، افراد را به تشکیل خانواده به رغم مشکلات و تنگناهای مالی ترغیب می‌کند. در حالیکه برخی سبک‌های زندگی، مبتنی بر لذت جویی آنی است و ذهنیت فرد را برای ورود به زندگی مشترک خانوادگی و تعهدات زناشویی مختل می‌کند. زندگی مجردی به تدریج به سبک زندگی خاصی تبدیل می‌شود. برخی سبک های زندگی هم هرچند مشکلی در ازدواج افراد ایجاد نمی‌کند، شوق و علاقه زوجین را در فرزندآوری نابود می‌کند و زندگی با حیوانات را به جای فرزندآوری تشویق و ترغیب می‌کند.
در آسیب شناسی اثرات سبک زندگی بر چرخه زندگی خانواده ایرانی باید اشاره نمود که خانواده ایرانی که مبتنی بر ازدواج قانونی و شرعی زوجین است در سال‌های اخیر رقبایی برای خود پیدا کرده است که از جمله آنها می توان به پدیده‌هایی چون شوگری (شوگرددی و شوگر مامی)، ازدواج سفید(هم خانگی)، زندگی مجردی و ...اشاره نمود. برخی از این پدیده‌ها با رشد خزنده خود، سبک زندگی ناهنجاری را شکل می‌دهند که هویت خانواده ایرانی و تعادل طبیعی مراحل چرخه زندگی خانواده را به شدت تهدید می‌کنند. در آسیب شناسی فردی و اجتماعی این نوع سبک های زندگی به صورت اجمالی می توان به عدم تعهد افراد به روابط زناشویی با همدیگر، ظهور روابط نامشروع با امکان تولد کودکان نامشروع و یا افزایش سقط های جنین غیر قانونی، به هم خوردن فرهنگ خانواده ایرانی به ویژه تعاملات مبتنی بر نسبت های فامیلی، افزایش تنهایی فردی و اجتماعی و افزایش آسیب های اجتماعی به ویژه سو مصرف مواد، خودکشی، خشونت و ... اشاره نمود.
شکل3 : دیالتیک تاثیرات چرخه زندگی و سبک زندگی خانواده
نتیجه گیری
پژوهش حاضر با هدف ارائه چارچوب نظری برای درک رابطه چرخه زندگی و سبک زندگی خانواده ایرانی در پژوهش های میدانی (کمی و کیفی) طراحی شده بود. این چارچوب نظری طراحی شده، از آنجا ضرورت دارد که متغیرهای «چرخه زندگی کارآمد خانوادگی» و «سبک زندگی» متغیرهایی اجتماعی-فرهنگی هستند که در جامعه و فرهنگ ایرانی اسلامی، تفاوت های اساسی با جوامع و فرهنگ های دیگر از جمله غربی دارد. در نتیجه مطالعه روابط این متغیرها در قالب نظریه‌های متفکران غربی، این تفاوت ها را در نظر نمی‌گیرد و در نتیجه در پژوهش های خانواده با خطای تحلیلی مواجه خواهیم شد.
چارچوب نظری ارئه شده ابتدا عناصر موثر در چرخه زندگی و سبک زندگی را مشخص نمود. بر این اساس در چرخه زندگی عناصر ازدواج، وضعیت جسمی و روحی زوجین، فرزند یا فرزندان، روند جدایی فرزندان از خانواده، توان مالی و اقتصادی خانواده، فضای فیزیکی زندگی، حمایت اجتماعی و خانوادگی،باورها و اعتقادات خانواده مورد بررسی قرار گرفتند. در سبک زندگی نیز بر عناصرطبقه اجتماعی، توزیع قدرت خانوادگی، سبک های فرزندپروری، رفاه منطقه زندگی، فضای فیزیکی خانواده، رسانه، باورها و اعتقادات و رویدادهای چرخه زندگی تاکید شد.
در دالکتیک چرخه زندگی و سبک زندگی خانواده ایرانی اشاره شد که چرخه زندگی خانواده به سه شیوه تغییر در حجم و نوع نیازها و مطالبات ساختاری خانواده، تغییر در زمان های اختصاص یافته به امور زندگی، و تغییر در تعاملات بین اعضای خانواده با همدیگر می تواند سبک زندگی خانواده را تحت تاثیر قرار دهد.
در تاثیر سبک زندگی بر چرخه زندگی، دو سبک زندگی بر اساس ترغیب و تسهیل افراد به ازدواج و فرزندآوری و بهبود وضعیت اقتصادی خانواده برای گذر از مراحل پایین به مراحل بالاتر چرخه زندگی از همدیگر متمایز شدند : تسهیل کننده و مسدود کننده یا کند کننده چرخه زندگی خانواده.
چارچوب نظری ارائه شده این توان را دارد که با آسیب شناسی دیالکتیک چرخه زندگی و سبک زندگی در جامعه ایران، راهنمای سیاستگذاری های اجتماعی و اقتصادی کشور باشد. اختلال در چرخه زندگی، با تاخیر در ازدواج، اختلال در فرزندآوری، بحران مالی خانواده و طلاق یا مرگ برخی اعضای خانواده به وجود می آید. در زیر این عوامل و مسایل فردی و اجتماعی حاصل از آنها و آسیب هایی که در سبک زندگی خانواده ایرانی به همراه دارند خلاصه شده است.
جدول 2: اختلال در چرخه زندگی و آسیب های آن بر سبک زندگی
عوامل اصلی اختلال در چرخه زندگی | مسایل فردی و اجتماعی | آسیب های سبک زندگی |
تاخیر در ازدواج رسمی | تجردزیستی؛ ازدواج سفید؛ پدیده شوگرددی و شوگر مامی؛ فساد اخلاقی؛ مسایل روحی و روانی | سبک های زندگی خارج از عرف و قانون |
اختلال در فرزندآوری | مشکلات روحی، جسمی و مالی ناباروری؛ مسایل جمعیتی کشور | طلاق، پدیده چند همسری، سبک زندگی مبتنی بر حیوان دوستی؛ حیوان گردی |
بحران مالی خانواده | فقر | آسیب های اجتماعی، بازماندن از تحصیل فرزندان، گدایی،... |
طلاق یا مرگ برخی اعضای خانواده | شکل گیری خانواده‌های ناقص؛ بر هم خورد تعادل خانواده؛ مسایل روحی و روانی؛ امکان بحران مالی خانواده؛ ایجاد سوگواری مزمن در خانواده | آسیب های اجتماعی مختلف خانواده |
برای کنترل آسیب های اجتماعی حاصل از اختلال در چرخه زندگی نکات زیر قابل ذکر است :
بخش مهمی از تاخیر در ازدواج ناشی از وضعیت بد مالی و معیشتی خانواده‌ها، بیکاری جوانان و مساله مسکن خانواده است. با برنامه ریزی برای حل این مشکلات، بخش مهم اختلال در چرخه زندگی خانواده ایرانی برطرف خواهد شد.
با در نظر گرفتن محدودیت‌هایی که معماری و ساختار فیزیکی مسکن‌های مدرن و قوطی کبریتی بر فرزندآوری و فرزندپروری در طول چرخه زوجین اعمال می‌کند لازم است در «نهضت مسکن» و «سیاستگذاری جوانی جمعیت» تجدید نظر شود. لازمه فرزندآوری و فرزندپروری داشتن «ثبات فضایی»، «ثبات روانی»، «ثبات ساختار و قواعد اقتصادی» به صورت همزمان است. وقتی زوجین، مسکن ثابت با فضایی متناسب با نیازهای خانواده در اختیار ندارند، وقتی ساختار و قواعد اقتصادی به ویژه بازار با «التهاب‌های سیاسی و اجتماعی»، هر روز دچار افت و خیزهای غیر قابل پیش‌بینی می‌شود، نتیجه آن در «ثبات روانی اعضای خانواده»، خود را نشان خواهد داد و زوجین را از فرزندآوری منصرف خواهد کرد.
در طراحی مسکن‌های جدید، باید عنصر فضا به گونه‌ای تعریف شود که با تغییرات چرخه زندگی زوجین، نیازهای آنها را برآورده کند و آنها را مجبور به تغییرات مکرر مسکن نکند تا با تقویت ثبات سکونت گاه‌ها، تعاملات در راستای همیاری خانواده‌ها افزایش یابد. فقط در اینچنین فضایی می‌توان زوجین را برای فرزندآوری بیشتر ترغیب و تشویق نمود؛ در غیر این صورت، با عدم بسترسازی، «تشویق‌های بخشنامه‌ای» مانند اعطای وام فرزندآوری، ثمره‌ای نخواهند داشت.
اختلال در فرزندآوری، در نتیجه مشکلات ناباوری رخ می‌دهد که در هزینه‌های سنگین درمانی آن متحمل زوجین جوان می‌شود. حمایت مالی از خانواده‌ها و تامین هزینه‌های بیمه درمانی و گسترش مراکز درمانی ناباروری در کشور در این حوزه ضرورت دارد.
بخش مهمی از اختلال در چرخه زندگی خانواده به طلاق مربوط می‌شود که ناشی از انتخاب های نادرست، و عدم درک متقابل زوجین است. با توسعه مراکز مشاوره قبل و بعد از ازدواج می‌شود جلوی بسیاری از طلاق ها را گرفت.
خانواده ایرانی دژ مستحکم حفظ فرهنگ ایرانی – اسلامی است. بر این اساس باید عزم جدی دولت، در راستای حفظ کیان خانواده باشد.
منابع
آقایاری هیر، توکل، و داداشی، رویا (1401). بررسی تأثیر الگوی استفاده از رسانه‌های جمعی بر سبک زندگی سالم. رسانه, 33(4 (پیاپی 129) ), 89-111.
اکبری، شیما، جعفری، علی، و سلطانی فر، محمد (1399). نقش دیجیتالی شدن مصرف رسانه ای در سبک زندگی شهروندان بالای 18 سال شهر تهران. مطالعات جامعه شناختی شهری (مطالعات شهری), 10(36 ).
ایرنا، خبرگزاری ج.ا. ایران،( 12 بهمن 1394) حدود 13 درصد زوج های ایرانی نابارورهستند، قابل دریافت در :www.irna.ir/xjdxpV
ایرنا، خبرگزاری ج.ا. ایران،( 15 مهر 1394) بیش از سه میلیون زوج نابارور در كشور وجود دارد، قابل دریافت در : www.irna.ir/xjccsh
باینگانی، بهمن؛ ایراندوست، سید فهیم؛ احمدی، سینا(1392) سبک زندگی از منظر جامعه شناسی: مقدمه ای بر شناخت و واکاوی مفهوم سبک زندگی، مهندسی فرهنگی، سال هشتم پاییز، شماره 77: 56-74.
حسینی، بیتا. (1389) زمینه زوج درمانی. تهران: انتشارات جنگل.
زارع،سعید؛ هاشمی، حکیمه. (1392). تأثیر دین بر سیاست‌های جمعیتی و باروری. فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی، سال 10، شماره 5: 81-95.
ساروخانی، باقر(1386) مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، تهران: انتشارات سروش.
شیخی، محمد تقی (1379) جمعیت و تنظیم خانواده، تهران: شرکت سهامی انتشار.
صدوق، شیخ (بی تا)، من لایحضره الفقیه، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
عزیزی مهر، خیام، و پیری، صدیقه (1397). طبقه, فرهنگ و سبک زندگی (مورد مطالعه: فرهنگ و سبک زندگی «طبقه بالای» جامعه). مجله جامعه شناسی ایران, 19(3 ), 136-163.
علاسوند، فریبا(1392) هنجارشناسی سبک زندگی دینی: تبیین سه اصل محوری، زن در فرهنگ و هنر، دوره 1، شماره 1، 20-61.
علینقی، امیر علی (1388) دین و برنامه‌های تنظیم خانواده : مطالعه موردی ایران، مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، سال 7، شماره 3.
فتحی، الهام(1398) پدیده سالخوردگی جمعیت در ایران. مجله‌ی بررسی‌های آمار رسمی ایران؛ ۳۰ (۲) :۳۸۷-۴۱۳. URL: http://ijoss.srtc.ac.ir/article-۱-۳۵۱-fa.html
فیتز‌پاتریک، تونی (1381) نظریه رفاه (سیاست اجتماعی چیست؟)، مترجم هرمز همایون‌پور، تهران: موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی.
کلینی، محمدبن یعقوب (1375) فروع کافی، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
گلابی، فاطمه (1401). رسانه و سبک زندگی سلامت محور (مطالعه سبک زندگی سلامت محور شهروندان در استان آذربایجان شرقی). مطالعات توسعه اجتماعی ایران, 14(2 ), 65-80.
گولد، جولیوس و ویلیام ل کولب ( 1384). فرهنگ علوم اجتماعی( ترجمه گروه مترجمان به کوشش محمد جواد زاهدی)، تهران: انتشارات مازیار.
گیدنز، آنتونی. (1387) جامعه شناسی . مترجم: منوچهر صبوري کاشانی . تهران : نشر نی.
مهدوي، محمدصادق؛ صبوري خسروشاهي، حبيب(1382) بررسي ساختار توزيع قدرت در خانواده، مطالعات اجتماعي - روان شناختي زنان (مطالعات زنان)، دوره 1، شماره 2، 27 - 68 .
موسوی، اشرفسادات. (1397) خانواده درمانی نکات کاربردی. تهران: مهر کاویان.
میرزامحمدی، علی (1400) تورم ساختاری خانواده ایرانی، روزنامه اعتماد، شماره 5041، دوشنبه ۱۲ مهر۱۴۰۰
میرزامحمدی، علی (1403) تأثیر کیفیت مسکن در فرزندآوری، روزنامه ارمان امروز، شماره 4432، چهارشنبه 29 فروردین 1403، قابل دریافت در https://www.armandaily.ir/?p=42095
همیلتون، مالکوم(1377) جامعه‌شناسی دین، مترجم: محسن ثلاثی، تهران: تبیان
Aghajanian, Akbar (1998), "Family Planning Porgram and Recent Fertility Trends in Iran". Working paper WP-98-04, MEARSURE Evaluation Project, Carolina Population Center, University of Chapel Hill, NC, USA.
Carroll, J. S., Badger, S., & Yang, C. (2006). Delaying Marriage: The Trends and the Consequences.
Carroll, J. S., Badger, S., & Yang, C. (2006). The Ability to Negotiate or the Ability to Love? Evaluating the Developmental Domains of Marital Competence. Journal of Family Issues, 27, 1001-1032.
Coplan RJ, Hastings PD, Lagacé-Séguin DG, Moulton CE (2002). Authoritative and authoritarian mothers’ parenting goals, attributions, and emotions across different childrearing contexts. Parenting. 2(1):1-26.
Good, William J. (1989).The Family, Prentice-Hall of India, Second Edition.
Jansen, Sylvia J. T. (2011). Lifestyle Method. The Measurement and Analysis of Housing Preference and Choice, 177-202.
Mahzoon, A (2016). Demographic Policy in Iran, Fertility and Aging. Conference on Theoretical and Practical Review of Government-Nation Relations: Past, Present and Future, Allameh Tabataba'i University.
McGoldrick, M., Carter, B., & Garcia-Preto, N. (2010). The Expanded Family Life Cycle: Individual, Family, and Social Perspectives. New Jersey, Prentice Hall.
McGoldrick, M., Carter, B., & Garcia-Preto, N. (2011). The expanded family life cycle: Individual, family, and social perspectives (4th Ed).Boston: Pearson.
Patterson GR, DeGarmo DS, Knutson N(2000). Hyperactive and antisocial behaviors: Comorbid or two points in the same process? Development and psychopathology. 12(1):91-106.
Stella, M. (2003). Marital satisfaction and expectations in the first and last stages of family life cycle. Unpublished Doctoral Dissertation. United States International University [On-line]. Available: www.proquest.com
Thyra C. Uth (1996). Definition of Lifestyle and its Application to travel behavior. PhD student. Department at the Aarhus school of Business. Aalborg, Denmark
[1] دانشجوي دكتراي تخصصي جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، دانشكده علوم انسانی، واحد آشتیان، دانشگاه آزاد اسلامي، آشتیان، ايران.
(E mail: mohamadmontazeri3790@gmail.com)
[2] استادیار گروه جامعه شناسیدانشكده علوم انسانیواحد آشتیان، دانشگاه آزاد اسلامي، آشتیان، ايران. (استاد راهنما و نویسنده مسئول):
(E mail: omidaliahmadi@gmail.com)
[3] استادیار گروه جامعه شناسی، دانشكده علوم انسانی، واحد آشتیان، دانشگاه آزاد اسلامي، آشتیان، ايران. (استاد مشاور)، (assadi2001ir@yahoo.com :(E mail
[4] family
[5] Stella, M.
[6] Duvall
[7] Miller
[8] McGoldrick, M
[9] Carter, B
[10] Garcia-Preto, N.
[11] McGoldrick, M., Carter, B., & Garcia-Preto, N.
[12] Good
[13] Carroll
[14] Aghajanian
[15] Thyra
[16] Jansen
[17] Coplan RJ
[18] Patterson GR
