The Equestrian Investiture Relief of Bahram II by the Manifestation of Ahura Mazda at Naqsh-e Rajab (Relief III)
Subject Areas : Archaeology
1 - PhD in Islamic Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, University of Mazandaran, Iran.
Keywords: Sasanians, rock reliefs, Tang-e Chogan V, Bahram I, Naqsh-e Rajab III, Bahram II.,
Abstract :
No other dynasty in the ancient Near East established a divine, god-like image of kingship as thoroughly as the Sasanians. The most majestic manifestation of this divine legitimacy was the diadem bestowal (deyhīm-setānī) scene, which symbolized the granting of khvarenah (divine glory) to the king by Ahura Mazda, elevating him beyond mortal status into the realm of the gods. “Naqsh-e Rajab III” is the only known mounted diadem-bestowal relief in the Naqsh-e Rajab site, yet its identification remains uncertain. A mistaken attribution of a nearby inscription—actually belonging to the “Shapur and Courtiers” relief—led some scholars to confidently associate it with Shapur I. However, comparison with his diadem-bestowal scene at Tang-e Chogan reveals that the distinctive figures of the lifeless Gordian III and the kneeling Philip the Arab are absent. A comparative analysis with the well-established relief of Bahram I at Tang-e Chogan reveals striking formal and compositional similarities. Based on this evidence, the author proposes that “Naqsh-e Rajab III” represents a mounted diadem-bestowal scene of Bahram II by Ahura Mazda. This composition, influenced by the earlier scene of Bahram I, visually affirms Bahram II’s celestial legitimacy and royal authority alongside his predecessors, Ardashir I and Shapur I, at the Naqsh-e Rajab sanctuary.
Introduction
The Sasanian dynasty uniquely combined divine authority with kingship, embedding religious symbolism into royal iconography. Among these, the investiture scenes—particularly the diadem-bestowal by Ahura Mazda—served as the most potent visual manifestations of royal legitimacy. The Naqsh-e Rajab III relief stands out as the only known mounted diadem-bestowal representation at the site. However, this relief has historically suffered from misidentification. Originally attributed to Shapur I due to a neighboring inscription, this interpretation fails under closer iconographic scrutiny. Unlike Shapur I's confirmed investiture reliefs, Naqsh-e Rajab III lacks the Roman figures Gordian III and Philip the Arab. The relief’s stylistic and compositional elements align more closely with Bahram I’s investiture scene at Tang-e Chogan. This research reevaluates the iconography of Naqsh-e Rajab III, placing it within the context of Sasanian royal representation and ideological continuity. Through comparative analysis, it is proposed that the relief depicts Bahram II receiving the divine diadem from Ahura Mazda. This positioning not only affirms Bahram II’s celestial legitimacy but situates him alongside foundational Sasanian rulers such as Ardashir I and Shapur I within a sacred spatial narrative at Naqsh-e Rajab. The relief thus represents both an artistic and ideological evolution in the Sasanian visual tradition, emphasizing the continuity and sanctity of royal power. Moreover, the paper explores how the relief served propagandistic purposes during a time of political instability and contested succession. Through iconographic and stylistic analysis, the author challenges previous assumptions and presents a compelling argument for the re-identification of the scene, offering a deeper understanding of how Sasanian art functioned as a medium of political theology.
Methodology
This study employs a historical-comparative methodology rooted in iconographic and stylistic analysis. Primary data were gathered through field observation, detailed documentation of the Naqsh-e Rajab III relief, and comprehensive library research. The analytical framework draws upon the “contextual iconology” model, integrating written sources, archaeological findings, and visual parallels. Particular emphasis was placed on cross-comparison with established Sasanian reliefs—especially those at Tang-e Chogan and Naqsh-e Rustam. The research also incorporated interpretations from both Iranian and Western scholars, with critical evaluation of earlier attributions and misinterpretations. Sources include published inscriptions, historical chronicles, and art historical scholarship. Through this multi-disciplinary approach, the author identifies specific compositional, symbolic, and spatial features to reassess the relief’s iconographic content and attribution.
Discussion
The mounted investiture relief at Naqsh-e Rajab III serves as a rare and significant representation within Sasanian rock art. Unlike more well-known standing investiture scenes, this depiction of a mounted king receiving the diadem from Ahura Mazda is exceptional in its dynamism and composition. Historically attributed to Shapur I, the relief lacks several definitive elements seen in his confirmed works, such as the depiction of Roman emperors in acts of submission. Instead, its composition—marked by the gesture of receiving the diadem, the design of the crowns, and the positioning of horses—bears striking resemblance to the relief of Bahram I at Tang-e Chogan V. Bahram II, who reigned during a period of significant political unrest and internal dynastic rivalry, strategically leveraged religious iconography to affirm his authority. The inclusion of Ahura Mazda, bestowing the divine ring (khvarenah), signifies not merely political legitimacy but cosmic endorsement. This gesture elevates the monarch beyond mortal kingship, aligning him with divine will. The similarities between this scene and earlier representations by Ardashir I and Bahram I suggest a deliberate emulation, possibly to invoke a sense of dynastic continuity and sacred kingship. Moreover, the artistic features—the style of carving, the symmetry of the scene, and the visual dialogue between horse and rider—underscore a mature Sasanian aesthetic. The absence of Shapur I’s usual iconographic companions further undermines the traditional attribution. The visual rhetoric here is not one of military triumph but of divinely sanctioned rulership. The paper argues that this iconography reflects a shift from conquest to legitimacy in royal representation. Furthermore, the location of the relief within the Naqsh-e Rajab complex, surrounded by other depictions of foundational rulers, reinforces Bahram II’s place within the sacred lineage of Sasanian kingship. The artistic decision to depict a mounted investiture may also reference older Iranian traditions of heroism and divine favor. Ultimately, the relief symbolizes not only political ambition but a theological statement—a visual sermon on the source and sanctity of royal power in Sasanian ideology.
Conclusion
This study proposes a reevaluation of Naqsh-e Rajab III as a mounted investiture relief depicting Bahram II, not Shapur I as previously assumed. By aligning the scene with known iconographic and stylistic attributes of Bahram I's relief at Tang-e Chogan, the research emphasizes the continuity of visual themes used to legitimize Sasanian rulers. The reinterpretation sheds light on how visual art in the Sasanian period functioned as both political propaganda and religious expression. The emphasis on divine bestowal, royal lineage, and spatial placement within a sacred complex underscores the ideological weight carried by rock reliefs in Sasanian culture. Through comparative analysis, the relief emerges not as an isolated artwork but as part of a coherent royal narrative spanning generations. This reframing of Naqsh-e Rajab III not only clarifies historical attribution but enriches our understanding of Sasanian visual and political culture, especially during moments of dynastic uncertainty. It also invites broader reflection on how visual culture can shape and affirm political theology in ancient imperial systems.
آذرنوش، مسعود (1375). نگاهی دیگر به شاهپور دوم، اردشیر دوم و شاهپور سوم: پیشنهادی برای بازنویسی بخشی از تاریخ ساسانیان. باستان شناسی و تاریخ، ۱۰(۱)، 45-37.
آورزمانی، فریدون (1371). نقش¬های دره چوگان، فروهر،۲۷ (۹ و ۱۱)، 2۲-2۷.
اورلا، برونو (1402). نگاهی نو به نقش برجسته¬های ساسانی (ترجمه الناز رهبر). تهران: انتشارات پژوهشکده هنر.
بویس، مری(1386). زرتشتیان: باورها و آداب دینی آن¬ها (ترجمه عسگر بهرامی، چ هشتم). تهران: انتشارات ققنوس.
پرادا، ایدت با همکاری رابرت دایسون و چارلز ویلکینسون (1383). هنر ایران باستان (ترجمه یوسف مجیدزاده، چ سوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جکسن، ویلیام آبراهام (1352). سفرنامه: ایران در گذشته و حال (ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره¬ای، چ اول). تهران: انتشارات خوارزمی.
جوادی، شهره، آورزمانی، فریدون (1388). سنگنگاره¬های ساسانی، چ اول. تهران: بلخ، پژوهشکده هنر معماری و شهرسازی هنر.
حسنی، میرزا محمد(1393). نقش برجسته¬های نویافته ساسانی، چ اول. تهران: انتشارت ققنوس.
دیولافوا، ژان (1390). سفرنامه مادام دیولافوا «ایران و کلده» (ترجمه همان یون فره¬وشی، چ اول). تهران: انتشارات دنیای کتاب.
سایکس، سرپرسی (1371). تاریخ ایران (ترجمه سید محمدتقی فخرداعی گیلانی، ج. اول، چ سوم). تهران: انتشارات دنیای کتاب.
شپرد، دوروتی(1387). هنر ساسانی، در تاریخ ایران کمبریج، جلد سوم، بخش دوم: از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمه حسن انوشه، چ چهارم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
شراتو، امبرتو (1383). هنر پارتی و ساسانی (ترجمه یعقوب آژند، چ اول). تهران: انتشارات مولی.
شهبازی، علیرضا شاپور (1389). تاریخ ساسانیان (ترجمه بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسه آن با تاریخ بلعمی(، چ اول. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
شیپمان، کلاوس (1397). مبانی تاریخ ساسانیان (ترجمه کیکاووس جهانداری؛ چاپ پنجم). تهران: نشر فروزان.
عریان، سعید (1382). راهنمای کتیبههای ایرانی میانه (پهلوی ـ پارتی) (چاپ اول). تهران: انتشارات پژوهشکده زبان و گویش سازمان میراث فرهنگی کشور.
فلاندن، اوژن (1324). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران در سالهای 1840-1841 (حسین نورصادقی، مترجم؛ چاپ اول). اصفهان: انتشارات نقش جهان.
فیضی، حسین و موسوی حاجی، سید رسول (1402). نقش رجب IV؛ تعیین هویت شاهپور دختک اول به همراه بهرام سوم در محوطه نقش رجب. دهمین کنفرانس بینالمللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن. https://civilica.com/doc/1787346
کرزن، جرج ناتانیل (1362). ایران و قضیه ایران (ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی؛ جلد دوم، چاپ دوم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کولابادی، راحله و عطایی، مرتضی (1400). مینویی در جامه گیتی؛ بازتاب سنت دینی زردشتی در شمایلنگاری اورمزد در نقش برجستههای ساسانی. مطالعات باستانشناسی پارسه، 5(18)، ۷۱-۹۰. http://journal.richt.ir/mbp/article-1-549-fa.html
گال، هوبرتوس فون (1378). جنگ سواران در هنر ایرانی و هنر متأثر از هنر ایرانی در دوره پارت و ساسانی (ترجمه فرامرز نجد سمیعی؛ چاپ اول). تهران: انتشارات نسیم دانش.
گزنفون (1350). کوروش نامه، کتاب ششم (ترجمه رضا مشایخی؛ چاپ دوم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گیرشمن، رومن (1390). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی (ترجمه بهرام فرهوشی؛ چاپ سوم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لباف خانیکی، میثم (1402). باستانشناسی ایران ساسانی. تهران: سمت.
لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ (1384). تمدن ایران ساسانی (ترجمه عنایتالله رضا؛ چاپ چهارم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مسعودی، ابوالحسن (1365). التنبیه والاشراف (ترجمه ابوالقاسم پاینده؛ چاپ سوم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مشکوتی، نصرتالله (1349). فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران (چاپ اول). تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
مشکور، محمد جواد (1327). کارنامه اردشیر بابکان (چاپ اول). تهران: انتشارات دانش.
ملکزاده بیانی، ملکه و رضوانی، محمداسماعیل (1349). سیمای پادشاهان و نامآوران ایران باستان (چاپ اول). تهران: انتشارات شورای مرکزی جشن شاهنشاه ایران.
موسوی حاجی، سید رسول و سرفراز، علیاکبر (1396). نقش برجستههای ساسانی (چاپ اول). تهران: سمت.
واندنبرگ، لوئی (1379). باستانشناسی ایران باستان (ترجمه عیسی بهنام؛ چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
هرتسفلد، ارنست (1354). تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستانشناسی (ترجمه علی اصغر حکمت؛ چاپ اول). تهران: انتشارات انجمن آثار ملی ایران.
ویسهوفر، یوزف (1380). ایران باستان (از 550 پ.م. تا 650 م.) (ترجمه مرتضی ثاقبفر). تهران: انتشارات ققنوس.
ویلسن، کریستی (1317). تاریخ صنایع ایران (عبدالله فریار، مترجم؛ چاپ اول). تهران: انتشارات وزارت معارف.
هرمان، جورجینا (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان (مهرداد وحدتی، مترجم؛ چاپ اول). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
هرمان، جورجینا (1389). نقوش برجسته صخرهای ایران در دوره ساسانی. در جان کرتیس (ویراستار)، بینالنهرین و ایران در دوره اشکانی و ساسانی (زهرا باستی، مترجم؛ چاپ اول، صص:68-50. تهران: سمت.
هینتس، والتر (1385). یافتههای تازه از ایران باستان (ترجمه پرویز رجبی؛ چاپ اول). تهران: انتشارات ققنوس.
یاسمی، رشید (1313). اندرزا و شنردانا. مجله مهر، 2(7)، ۷۱۸-۷۲۲.
Canepa, M. (2013). Sasanian rock reliefs. In D. T. Potts (Ed.), The Oxford handbook of ancient Iran (pp. 856-877). Oxford University Press.
Flandin, E., & Coste, P. (1851). Voyage en Perse: Perse ancienne. Paris.
Gall, H. V. (2008). New perspectives on Sasanian rock reliefs. In D. Kennet & P. Luft (Eds.), Current research in Sasanian archaeology, art and history: Proceedings of a conference held at Durham University, November 3rd and 4th, 2001 (pp. 149-161). Archaeopress.
Ghirshman, R. (1963). Perse: Proto-iraniens, Mèdes, Achéménides. Gallimard.
Grabowski, M. (2009). Wczesno Sasanid'z kie reliefy skalne Iranu. Studia Materialy Archeoogiczne, 14, 17-53.
Herrmann, G. (1969). The Dārābgird relief: Ardashīr or Shāhpūr? A discussion in the context of early Sasanian sculpture. Iran, 7, 63-88. https://doi.org/10.2307/4299617
Herrmann, G. (1977). The Iranian revival. Phaidon.
Herrmann, G. (1981). The Sasanian rock reliefs at Bishapur: Part II, The inscription by D. N. Mackenzie. Iranische Denkmäler, 10(2). Dietrich Reimer Verlag.
Herrmann, G. (2000). The rock reliefs of Sasanian Iran. In J. Curtis (Ed.), Mesopotamia and Iran in the Parthian and Sasanian periods: Rejection and revival c. 238 BC-642 AD (pp. 35-45). British Museum Press.
Herzfeld, E. (1938). Khusrau Parwēz und der Ṭāq i Vastān. Archaeologische Mitteilungen aus Iran, 9, 91-158.
Herzfeld, E. (1941). Iran in the ancient East. Oxford University Press.
Hinz, W. (1969). Altiranische Funde und Forschungen. Walter de Gruyter.
Huff, D. (2008). Formation and ideology of the Sasanian state in the context of archaeological evidence. In V. S. Courtis & S. Stewart (Eds.), The Sasanian era (pp. 31-59). I.B. Tauris.
Kaim, B. (2009). Investiture or Mithra: Towards a new interpretation of so-called investiture scenes in Parthian and Sasanian art. Iranica Antiqua, 44, 403-415.
Levit-Tawil, D. (1993). Re-dating the Sasanian reliefs at Tang-e Qandil and Barm-e Dilak: Composition and style as dating criteria. Iranica Antiqua, 28, 141-168.
Luschey, H. (1986). Ardašīr I ii. Rock reliefs. Encyclopædia Iranica. http://www.iranicaonline.org/articles/ardasir-ii
Overlaet, B. (2013). And man created god? Kings, priests and gods on Sasanian investiture reliefs. Iranica Antiqua, 48, 313-354.
Ricciardi, R. A. (2003). A reconsideration of the iconography of the triumphal reliefs of Shapur I [Master's thesis, University of Cincinnati].
Schmidt, E. F. (1970). Persepolis III: The royal tombs and other monuments. University of Chicago Press.
Shenkar, M. (2014). Intangible spirits and graven images: The iconography of deities in the pre-Islamic Iranian world. Brill.
Wiesehöfer, J. (2001). Ancient Persia from 550 BC to 650 AD (A. Azodi, Trans.). I.B. Tauris. (Original work published 1996).
