The Role of Anahita in Ancient Iranian Rainmaking Rituals and Her Representation in Sasanian Visual and Archaeological Symbols

Subject Areas : Archaeology

Alireza Babayi oliai ¹

1 - PhD Candidate, Department of Ancient History, Abhar Branch, Islamic Azad University, Abhar, Iran.

Received: 2024-12-28 Accepted : 2025-03-09 Published : 2025-03-18

Keywords: Anahita, rainmaking rituals, ritual doll, ancient Iran, Sasanian art, visual symbols,

Abstract :

In the cultural tradition of ancient Iran, water—regarded as the source of life—was held in deep reverence and sanctity, under the guardianship of the goddess Anahita. As the divinity of pure waters, fertility, and birth, Anahita occupied a prominent position in religious beliefs, rituals, and the art of the Sasanian period. Focusing on Anahita’s role in rainmaking ceremonies—particularly in connection with the crafting of ritual dolls—this article examines her representation in sacred texts and archaeological evidence. The research adopts a qualitative, descriptive–analytical approach, utilizing data drawn from Avestan texts, archaeological records, and ethnographic studies. Findings reveal that in rainmaking rituals, Anahita is embodied through female-figured dolls, symbolizing her role as a mediator between humans and natural forces. This connection is equally evident in Sasanian art, where visual symbols associated with water and fertility—such as jars, lotus flowers, pomegranates, and aquatic birds—reflect her enduring presence. The study offers a reinterpretation of Anahita’s meaningful role in Iran’s ritual culture, elucidating her as a symbol linking myth, religion, and everyday life.

References:

افخمی، بهروز؛ فرج‌زاده، صبا؛ حسینی‌نیا، سیدمهدی.(139۵). بازنمایی الههٔ آناهیتا در شواهد باستان‌شناختی، زن در فرهنگ و هنر، 8(2):22۵-2۴8.
افضل طوسی، عفت‌السادات؛ حسن‌پور، مریم .(1391). نقش نمادهای آیینی و دینی در نشانه‌های بصری گرافیك معاصر ایران، فصل نامهٔ مطالعات ملی، ۴9(13):13۵-1۵۶.
آورزمانی، فریدون. (139۴). «اَناهیتا» الگوی زن ایرانی با تکیه بر فرهنگ و هنرساسانی، هنر و تمدن شرق ،3(8):2۵-32.
باكاك، رابرت .(138۶). صورت‌بندی‌های فرهنگی جامعهٔ مدرن، ترجمهٔ مهران مهاجر، تهران: آگه.
برومند سعیدی، علی.(1377). آیین‌های مردم ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
بهار، محمد.(1377). پژوهشی در اساطیر ایران،تهران: انتشارات آگاه.
پرهام، سیروس. (1371). دستبافت‌های عشایری و روستایی فارس، ج،2 تهران: امیركبیر.
پورخالقی چترودی، مهدخت. (1381). درخت زندگی و ارزش زندگی و نمادین آن در باورها، مجلهٔ مطالعات ایرانی، 1(2۵):3۵-۴9.
پورداود، ابراهیم.(13۴3). آناهیتا، تهران: انتشارات امیرکبیر.
پورداود، ابراهیم.(13۶۶). یشت‌ها، به کوشش: بهرام فره‌وشی، تهران: دانشگاه تهران.
جوادی، شهره ؛ آورزمانی، فریدون.(1388). سنگ‌نگاره‌های ساسانی، تهران : بلخ.
چهری، محمداقبال.(1۴00). مطالعه باستان‌شناختی نقوش الهه آناهیتا برروی گچ‌بری دوره ساسانی، پژوهش‌های باستان‌شناسی ‌ایران، 11(30):199-222.
حاتم، غلامعلی. (137۴). نقش و نماد در سفالینه‌های كهن ایرانی ، فصلنامهٔ هنر، 28(3):3۵۵-370.
خلعتبری لیماکی، مصطفی.(1387). آب، آیین ها و باورهای مربوط به آن در فرهنگ عامه، تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی، مرکز تحقیقات.
دادور، ابوالقاسم؛ منصوری، الهام. (138۵). درآمدی بر اسطوره‌ها و نمادهای ایران در عهد باستان، تهران: نشر كلهر و دانشگاه الزهرا.
داندامایف، م.آ .(13۵2). ایران در دورهٔ نخستین پادشان هخامنشی، ترجمهٔ روحی ارباب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب.
دورانت، ویل .(13۶۵). تاریخ تمدن (یونان باستان)، ترجمهٔ امیرحسین آریان‌پور، فتح‌االله مجتبائی و هوشنگ پیرنظر، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
رسولی، آرزو. (1391). آناهیتا در پارس (تحول مفاهیم، مناسك و سازمان دینی در عصر ساسانی) ، رسالهٔ دكتری رشتهٔ تاریخ، تهران: دانشگاه تهران.
رضی، هاشم. (1381). دانشنامهٔ ایران باستان، ج ،1 تهران: سخن.
رضی، هـاشم.(13۵8). اوستا: کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی، تهران: انتشارات سروش.
رضی، هاشم.(1358). نیایش ها، برگردان فارسی 5 نیایش اوستایی، چاپ دوم ،تهران: انتشارات فروهر.
رضی، هاشم.(1362).فرهنگ نام‌های اوستا، ج اول، تهران : فروهر.
ریاضی، محمد رضا .(1381). بافته‌ها و نقوش ساسانی، تهران: گنجینه هنر.
زارفا، میشل. (138۴). اسطوره و رمان: جهان اسطورهشناسی، ترجمهٔ جلال ستاری، تهران: مركز کتب دانشگاهی.
زیده‌های زادسپرم. (13۶۶). ترجمهٔ راشد محصل، تهران: مؤسسهٔ تاریخ فرهنگی.
ژوله، تورج .( 1381). پژوهشی در فرش ایران، تهران: یساولی.
سرفراز، علی‌اکبر؛ آورزمانی، فریدون.(1379). سکه‌های ایران، تهران : سمت.
شفیع زاده، الهه.(1398). نقش ایزد بانو آناهیتا بر دین زرتشتیان در دوره ساسانیان، چهارمین همایش ملی باستان شناسی ایران، بیرجند.
شمس، محمد.(1377). فرهنگ عامه مردم کرمانشاه، کرمانشاه: بنیاد پژوهش‌های مردمی.
شمس،صادق.(1377). نگاهی به فرهنگ مردم کرمانشاه،تهران: فکر نو.
شهبازی‌شیران، حبیب؛ ستارنژاد، سعید؛ طهماسبی، فریبرز؛ معروفی‎اقدم، اسماعیل.(1397). مظاهر و کارکردهای آناهیتا، الهه‌ی زن در ایران باستان (مطالعه ی نقش مایه‌های ظروف زرین و سیمین ساسانی حاوی نقش این الهه)، زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان) ،10(2):237-2۶2.
شوالیه‌گری، ژان؛ گربران، آلن. (1388). فرهنگ نمادها، ترجمهٔ سودابه فضائلی، چ ،2 تهران: جیحون.
شین دشتگل، هلنا .(1382). صورت آب، كتاب ماه هنر،۵7(۵8):12۶-129.
صباغ‌پور، طیبه؛ شایسته‌فر، مهناز .(1389). بررسی نقش‌مایهٔ نمادین پرنده در فرش‌های صفویه و قاجار از نظر شكل و محتوا ، مجلهٔ نگره، 1۴(2۵):39-۴9.
عاشورپور، سعید.(1387).فرهنگ و آیین‌های بومی آذربایجان، تبریز: نشر اختران.
عاشورپور، صادق.(1387). نگاهی به مراسم باران خوانی چمچه خاتون، فصلنامه تخصصی تئاتر، ۴2(1):12-29.
عبداللهی، فرشته،. (137۵). در باره آناهیتا، ادبیات و زبانها چیستا- 12۶(127):1۵7-1۶8.
علم الهدی، هدی.(1382). آب در معماری ایرانی، تهران: انتشارات کتاب ماه و هنر.
كاظم‌زاده، پروین. (1392). تحلیلی بر دلایل شكل‌گیری اعتقاد به ایزدبانوان در ایران باستان، پژوهش‌های ادیانی، 1(2):7-22.
کوپر، ج. (۱۳۷۹).دنمادها در اسطوره و فرهنگ، (محمدعلی مهریار، مترجم). تهران: مرکز.
گویری، سوزان . (138۵). آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی، تهران: انتشارات ققنوس.
گیرشمن، رمان. (13۵0). هنر ایران، ترجمه : بهرام فرهوشی، ج دوم، تهران : انتشارات علمی فرهنگی.
گیرشمن، رومن.(137). هنر ایرانی در دوران پارتی و ساسانی. جلد دوم، ترجمه بهرام فرهوشی، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
محمدی‌فر، یعقوب؛ امینی، فرهاد.(139۴). باستان‌شناسی و هنر ساسانی. تهران: انتشارات شاپیکان.
محمدی‌فر، یعقوب؛ علیان، علمدار حاجی؛ دنیلی، عادله .(1392). ریشه‌یابی نقش‌مایهٔ خوشهٔ انگور و برگ مو در گچ‌بری‌های مسجد جامع نائین ، مجلهٔ فن و هنر، 1(1):۶۵-79.
محمودی، فتانه. (1380). بررسی نقوش تزیینی هنر دورهٔ ساسانی به ویژه جام‌های فلزی و پارچه‌ها، پایان‌نامهٔ كارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
معصومی، غلامرضا .(1387). مقدمه‌ای بر اساطیر و آیین‌های باستانی جهان، ج2، تهران: سورهٔ مهر.
موسوی كوهپر، سید مهدی؛ یسن‌زاده، حمیده .(1390). بازتاب نمادین ایزد مهر بر ظروف مدالیون ساسانی، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 1(2):1۶3-179.
موسوی‌حاجی، رسول. (137۴). پژوهشی در نقش‌برجسته‌های ساسانی، پایان‌نامهٔ كارشناسی ارشد، رشتهٔ باستان‌شناسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ رستمی، هوشنگ؛ و مهرآفرین، رضا.(1398). پژوهشی بر شاخص‌ترین نقوش نمادین گیاهی در گچ‌بری‌های دوره‌ساسانی، مجله جامعه شناسی تاریخی، دانشگاه تربیت ‌مدرس، 11 (2) :8۵ -92.
میرشکرایی، محمد علی.(138۴). نماد و آیین در فرهنگ عامه ایران، تهران: فرهنگستان هنر.
میرمحمدی، نیلوفر .(1380). «بررسی و طبقه‎بندی مفرغ های لرستان »، پایان‌نامهٔ كارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
میرنیا، سیدعلی.(1381). فرهنگ عامه مردم خراسان، مشهد: سخن گستر.
نیبرگ، هنریك ساموئل. (13۵9). دین‌های ایران باستان، ترجمهٔ سیف‌الدین نجم‌آبادی، تهران: انتشارات مركزی ایرانی مطالعهٔ فرهنگ ها.
هاشمی، رضا.(138۵). فرهنگ و آیین باران‌خواهی در کردستان،سنندج: دانشگاه کردستان.
هاشمی، واریا.(138۵). بوکه باران، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی.
هال، جیمز .(1380). فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمهٔ رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
واندنبرگ، لویی.(13۴۵). باستان‌شناسی ایران باستان. ترجمه عیسی بهنام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
وپر، جی سی. (1379). فرهنگ نمادهای سنتی، ترجمهٔ ملیحه كرباسیان، تهران: فرشاد.
یاحقی، محمد جعفر .(13۶9). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

Ettinghausen, R. (1967). A Persian Treasure. The Arts in Virginia, 8, 28-41.
Kroger, M., & Hobom, G. (1982). A chain of interlinked genes in the nin R region of bacteriophage lambda. Gene, 20(1), 25-38.
MoussaviKouhpar, M., & Taylor, T. (2008). A Metamorphosis in Sasanian Silverwork: The Triumph of Dionysos?. Current Research in Sasanian Archaeology, Art and History, 127-136.
Ricl, M. (2002). The cult of the Iranian goddess Anahita in Anatolia before and after Alexander. Antiquiť vivante, 197-210.
Scerrato, U. (1966). Excavations at Dahan-I Ghulaman (Seistan-Iran) First Preliminary Report (1962-1963). East and West, 16(1/2), 9-30.
Sebesta, J. L. (1997). Women’s costume and feminine civic morality in Augustan Rome. Gender & history, 9(3), 529-541.