Explaining the relationship between the most important criteria of spatial planning and urban identity in new and historical neighborhoods with the multiple regression model method (case example: historical and new neighborhoods of Qazvin city)

Subject Areas : Architecture and urbanization

Mahsa Karimi ¹ , Manouchehr Tabibian ² , Masoud Elahi ³

1 - Ph. D Student in Urban Planning, Department of Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran
2 - Professor, Department of Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran
3 - Assistant Professor, Department of Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran

Received: 2022-10-19 Accepted : 2023-10-08 Published : 2025-02-19

Keywords: Spatial Planning, spatial Identity, Historical Neighborhoods, New Neighborhoods, Qazvin City,

Abstract :

Introduction: In recent decades, spatial planning, with the main goal of intelligent management of space in shaping the body and giving meaning to places, has attracted the attention of researchers. The components of this type of planning can play an effective role in changing the attitude of citizens towards their place of residence. Therefore, it seems logical to use the tools of this type of planning in promoting the identity of neighborhoods.

Research Aim: The main goal is to evaluate the role of spatial planning in strengthening the urban identity and it is followed by examining the relationship between the most important criteria of spatial planning as an independent variable and urban identity as a dependent variable.

Methodology: The present study has a descriptive-analytical method. First, 76 components were identified through content analysis, and then an expert questionnaire was prepared using the Delphi method and was conducted in three rounds. Finally, 21 components remained, which were used to prepare a questionnaire for citizens in historical and new neighborhoods. These components were evaluated using a questionnaire with five-point Likert scales distributed from a statistical sample of 364 people in historical neighborhoods and 351 people in new neighborhoods. Data analysis was performed using a multiple regression model in SPSS software.

Studied Area: The geographical scope of this research is the neighborhoods of Malek Abad in Qazvin, as an example of the historical context, and Mulla Sadra, as an example of the new context, which have an area of ​​23.5 and 51.5 hectares and a population of 4,156 and 7,254 people, respectively.

Results: Among the identified components, 21 components (criteria) in five managerial, spatial-physical, economic, social-cultural and environmental groups were finally selected as independent variables. The dependent variable was also urban identity. For the research components, 21, 12, 16, 15 and 12 substandards were identified respectively. It was found that there is a direct relationship between the independent and dependent variables of the research. Also, in the new context, the relationship between physical planning and the sense of local identity and the relationship between socio-cultural planning and the sense of local identity is stronger than in the old context.

Conclusion: In the historical context, there are problems such as not paying attention to the physical, economic, and socio-cultural dimensions that play an essential role in urban identity. Spatial planning in the new neighborhoods, which was planned in advance, has not been able to create an urban identity, and the residents are facing social, identity and cultural problems. In order to improve the status of the identity of Qazvin neighborhoods, it is necessary to pay attention to the proposed solutions and proposals with the will of city managers and the participation of citizens.

References:

ابراهیم¬نیا، وحیده و عبدی دانشپور، زهره. (1397). برنامه¬ریزی بخشی ملی در برابر برنامه¬ریزی فضایی بزرگ شهری در تهران. صفه، 28(2)، 65-84. dor: 20.1001.1.1683870.1397.28.2.5.4
ابراهيمي، آرام و پورعزيزي، علي. (1396). تحليل فضايي نظام شبكه¬اي استان كردستان، استان چگونه به اهداف تعيين شده دست مي¬يابد. برنامه¬ريزي فضايي، 1(1)، 36-31.
الهيان، الهه. (1392). هويت شهري، سبزوار، 22-1.
احسان¬زاده، علیرضا؛ نژاد کورکی، فرهاد و طالبی، علی. (1395). کاربرد شبکه عصبی مصنوعی، درخت تصمیم، رگرسیون مولفه¬های اصلی و خطی چندگانه در مدل سازی شاخص کیفیت هوای شهری. محیط شناسی، 42(۳)، ۴۷۳-۴۵۵.
اکبری شاهرک، سونیا. (۱۳۹۶). شاخص¬های ارزیابی هویت کالبدی شهر. سومین کنفرانس سالانه پژوهش¬های معماری،‌ شهرسازی و مدیریت شهری، شیراز، ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۶.
بهزادفر، مصطفي. (1386). هويت شهر، نگاهي به هويت شهر تهران. تهران: سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران، موسسه نشر شهر.
پاكزاد، جهانشاه. (1390). سير انديشه¬ها در شهرسازي 2. چاپ دوم، تهران: انتشارات آرمانشهر.
پورمحمدي، محمدرضا. (1382). برنامه¬ريزي كاربري اراضي شهري. تهران: انتشارات سمت.
تابعي، نادر؛ موحد، علي؛ تولايي، سيمين و كمان رودي كجوري، موسي. (1395). بررسي نقش عدالت فضايي در مديريت شهري (منطقه 6 تهران)، نشريه برنامه¬ريزي فضايي، 6(2)، 36-23.
تولایی، نوین. (۱۳۹۶). شکل شهر منسجم. تهران: نشر امیرکبیر.
جوادي، مهسا؛ بوداغ، مهرناز و مکانی، ويدا. (1394). درآمدي بر مفهوم هويت محيط انسان ساخت به وسيله مولفه¬هاي مكان، فضا و كالبدي. فصلنامه مديريت شهري، 41، 159-139.
جوريمي، گلنوش .(1393). برنامه¬ريزي فضايي محلي با هدف دستيابي به امنيت در توسعه¬هاي جديد ،نمونه موردي توسعه¬هاي جديد شهر تهران، منطقه 22. پايان نامه كارشناسي ارشد رشته برنامه¬ريزي شهري، دانشكده معماري و شهرسازي، دانشگاه شهيد بهشتي.
حبيب، فرح؛ نادري، سید مجید و فروزانگهر، حمیده. (1387). پرسمان تبعي در گفتمان كالبد شهر و هويت (كالبد شهر تابع هويت يا هويت تابع كالبد شهر). هويت شهر، ۲(۳)، 23-13.
حقجو، محمدرضا؛ زنديه، سميه و ابراهيم¬نيا، وحيده. (1392). چارچوب بكارگيري فن SWOT در برنامه¬ريزي فضايي مبتني بر تفكر راهبردي. مطالعات ساختاری و کارکردی شهر، 1(3)، 98-77.
حبيبي، كیومرث و روحاني چولاني، الهام. (1394). ارزيلبي كيفي تغيير عناصر شهركهن ايراني به شهر مدرن در جهت احياي مكان¬هاي شهري با هويت ايراني-اسلامي. مطالعات شهر ايراني اسلامي، 6(21)، 18-5.
چنگيزي، نگار و احمديان، رضا .(1392). بررسي شاخص¬هاي هويت فضاي شهري در بافت تاريخي (نمونه موردي: بازار كرمان)، فصلنامه شهر ايراني اسلامي، 11، 63-53.
رضويان، محمدتقي؛ بيرام¬زاده، حبيب. (1387). عملكرد مديريت شهرهاي كوچك، در برنامه¬ريزي كاربري اراضي (شهر بناب). نشريه پژوهش¬هاي جغرافيايي، 40(63)، 114-101.
زياري،كرامت الله. (1386). برنامه¬ريزي كاربري اراضي شهري، یزد: انتشارات دانشگاه يزد.
ذاکرحقیقی، کیانوش و جمالی پور، مهدیس. (1394). مدل ارزیابی کیفیت زندگی در محلات از پیش اندیشیده شده (نمونه مطالعاتی: محله کوی ملت اهواز). آمایش محیط، 8(28)، 147-125.
سيف الديني، فرانك. (1381). مباني برنامه¬ريزي شهري، تهران: نشر آييز.
سيد ميرزايي، سيد محمد. (1383). نگاهي به آينده شهر. پژوهشنامه علوم انساني، 41-42، 104-85.
ستوده، فرناز؛ سجادي، ژيلا و كلانتري، محسن. (1398). برنامه¬ريزي فضايي پيشگيري و كاهش بزهكاري شهري (محدوده مورد مطالعه محله هرندي شهر تهران). پايان¬نامه كارشناسي ارشد رشته جغرافيا و برنامه¬ريزي شهري، دانشكده علوم زمين، گروه آموزشي جغرافيا.
شجیعی، سمیه سادات. (۱۳۹۴). هویت فراموش شده در بافت¬های تاریخی (نمونه موردی بافت تاریخی شهر سبزوار). همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، یزد.
شريفي، محمد؛ رامشت، محمد حسین؛ رفيعيان، مجتبی و قويدل، یوسف. (1392). هويت مكان و ادراك آن با رويكرد ژئو سيستمي. جغرافيا و برنامه¬ريزي محيطي، ۲۴(۲)، 22-1.
شريف زادگان، محمدحسين و رضوي دهكردي، سيدامير. (1389). ارزيابي فرايند برنامه¬ريزي و آمايش سرزمين در ايران، راهكارهاي بهبود آن. علوم محيط، 7(4)، 100-87.
شورت، جان رناي و كيم، يونگ هيون. (1393). جهاني شدن و شهر. ترجمه احمد پوراحمد و شايان (قهرمان) رستمي، چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهي.
عندليب، عليرضا. (1380). نظريه پايه و اصول آمايش مناطق مرزي جمهوري اسلامي ايرن. تهران: دوره عالي جنگ، دانشكده فرماندهي و ستاد سپاه پاسداران.
عاملي، سید سعید رضا و اخوان، منیژه. (1392). بازنمايي عناصر هويت بخش شهري. فصلنامه مطالعات و تحقيقات اجتماعي در ايران، 1(4)، 100-75.
طبرسا، محمد علی؛ پاسیان خمری، رضا و حسینی فوجردی، سید محسن. (۱۳۹۷). کاربرد تکنیک چیدمان فضا برای مقایسه تطبیقی میان ساختار فضایی بافت¬های تاریخی و توسعه¬های جدید شهری (نمونه پژوهش: بافت تاریخی و شهرک فرهنگیان گرگان). معماری و شهرسازی ایران، ۹(۱۶)، 16-5. doi: 10.30475/isau.2019.87930
طبیبیان، منوچهر، منصوری، ی. (1392). ارتقای کیفیت محیطی و رضایت‌مندی از زندگی در محلات جدید با اولویت‌بندی اقدامات بر اساس نظرهای ساکنان (نمونة موردی: کاشان). محیط شناسی، ۳۹(۴)، ۱۶-۱. doi: 10.22059/jes.2014.36458
فكوهي، ناصر. (1398). انسان شناسي شهري. تهران: نشر ني.
قائم مقامی، مهدیه السادات؛ منتظرالحجه، مهدی، شریف¬نژاد، محتبی. (1398). تبیین شاخص¬های هویت مکان در بافت¬های تاریخی، نمونه موردی: بافت تاریخی جوباره اصفهان. دومین کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام، تبریز.
قاسمي، مرواريد. (1397). اهل كجا هستم؟(هويت بخشي به بافت¬هاي مسكوني. تهران: انتشارات روزبه.
لزگيان، احسان و رنج آرماي آذري، محمد. (1389). بررسي و تحليل مديريت توسعه زمين از طريق رويكرد اصلاح مجدد زمين و با تاكيد بر مقوله انتقال حق مالكيت زمين. مديريت شهري، 25، 168-147.
محمودپور، نسرین و مرادی چادگانی، داریوش. (1398). مشکل¬یابی سیستم برنامه¬ریزی شهری تهران برپایه رهیافت یکپارچه برنامه¬ریزی فضایی راهبردی دانش پایه. نامه معماری و شهرسازی، 12(25)، ۶۱-۴۳.
محمودي، سيد محمد. (1388). تحليلي بر سير تحولات كلان آمايش سرزمينفرانسه در نيم قرن گذشته و ارائه پيشنهاداتس جهت بهبود وضعيت آمايش سرزمين ايران، نشريه
مطلبي، قاسم. (1388)،. رويكرد انساني به توسعه پايدار محله¬اي. مجموعه¬اي مقالات اولين همايش توسعه محله¬اي، تهران.
معصومي اشكوري، سید حسن. (1390). اصول و مباني برنامه¬ريزي منطقه¬اي. تهران: انتشارات پيام ¬نور.
مشكيني، ابولفضل و نورمحمدي، مهدي. (1392). تحليل چالش¬هاي پيش رو مديريت شهري در كشورهاي در حال توسعه. پنجمين كنفرانس برنامه¬ريزي و مديريت شهري، مشهد 5 و4 ارديبهشت ماه 1392.
محفوظي، محسن؛ درويش صفت، علي¬اصغر و مخدوم، مجيد. (1380). آمايش سرزمين، حوزه آبخيزدارانتفرش با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافيايي. فصلنامه محيط شناسي 27، 108-99.
مجيدي¬فرد، احسان. (1391). برنامه¬ريزي شهرهاي پايدار. برنامه اسكان بشر سازمان ملل، مركز پژوهش¬هاي اسلامي شهر مشهد. مشهد (كميسيون جهاني حفاظت محيط زيست و توسعه).
محسني¬فر، عليرضا و مراثي، محسن. (1396). بررسي و تحليل مولفه¬هاي هويت در فضاهاي شهري (نمونه موردي پارك دانشجو).
ميرمقتدايي، مهتا. (1385). پيشنهاد روشي براي تحليل شخصيت شهر. نشريه محيط شناسي،32، 140-129.
مومني، مهدي. (1377). اصول و روش¬هاي برنامه¬ريزي ناحيه¬اي. چاپ اول، انتشارات گويا.
نقي زاده، محمد. (1385). شهرسازي و معماري اسلامي (مباني نظري). اصفهان: انتشارات راهيان.
هزارجريبي، جعفر و لهراسبي، سعيد. (1390). بررسي رابطه سرمايه اجتماعي با ميزان هويت جمعي. جامعه شناسي كاربردي، 22(42)، 20-1.
يزداني، محمدحسن؛ علي پور، ابراهيم و محمودي، ايوب. (1398). بررسي و تحليل هويت محلات شهري با تاكيد بر حسن تعلق به مكان (مورد مطالعه:محلات سيزده گانه حاشيه شهر اردبيل). جامعه شناسي نهادهاي اجتماعي،6(14)، 39-9.
Abrougui, K., Gabsi, K., Mercatoris, B., Khemis, C., Amami, R., & Chehaibi, S. (2019). Prediction of organic potato yield using tillage systems and soil properties by artificial neural network and multiple linear regressions. Soil and Tillage Research. Vol. 190, 202-208. doi: 10.1016/j.still.2019.01.011.
Caffo, B. (2019). Regression Models for Data Science in R: A companion book for the Coursera Regression Models class. Leanpub. https://leanpub.com/regmods.
Chen, Y., et al., (2017). on the cognition and pattern construction of historical and cultural city taking Huangshan City as an example. Urban Planning Forum (S2).
Cravo, P.M., & Bailoa S. (2012). Spatial planning and Tourism Development in Purtugal, regionalru disparity 7 , 76-88
-Cadwallader, M.T. (1985). Analitical Urban Geography :spatial patterns and theories,new jersey :prentice hall.
Dear, M. (2000). The postmodern Urban Condition. Oxford: Black well.
Duan, J., Lan, W., & Jiang, Y. (2021). An evaluation approach to spatial identity in historic urban areas from a humanistic perspective. Frontiers of Architectural Research.
doi.org/10.1016/j.foar.2021.12.009.
Eldrandaly, Kh. (2010). A GEP-based spatial deasion support system multisite landuse allocation-Applied soft Computing,10,694-702.
Harvey, D. (1969). Explanation in geography.
Healey, P. (2007). Urban complexity and spatial strategies: Towards a Relational planning for our time. routledge.
Hessari, E. M., Peysokhan, A., Havashemi, D., Gheibi, M., Ghafourian, F., & Bayat. (2019). Analyzing the Dimensionality of place Attachment and its relationship with residential sstisfaction in new cities: the case of sadra. Iran social indicators research, 142(3), 1031-1053.
Hwang, K. (2014). Finding urban identity through culture-led urban regeneration. Journal of Urban Management, 3(1), 67-85.
Jiang, H., & Zhang, S., (2009). Producing, duplication and characteristics extinction: an analysis on the crisis of city’s characteristic with the theory of production of space, 04 Urban Planning Forum, pp: 40-45.
Lynch, K. (1960). The Image of the City. MIT Press.
Manahasa, E., & Manahasa, O. (2020). Defining urban identity in a post-socialist turbulent context: the role of housing typologies and urban layers in Tirana. Habitat Int. 102, 102202.
Marshall Nunbogu, A., IssahakuKorah, P., BrandfulCobbinah, P., Poku-Boansi, M. (2018). Doing it ourselves, Civic initiative and self-governance in spatial planning. Cities, 74, 32-41.
doi.org/10.1016/j.cities.2017.10.022.
Naghizadeh, M. (2007). Perception of beauty&Identity of city (in the light of Islamic thought). Isfahan: cultural organization of the Municipality of Isfahan publishing co.
Naghizadeh, M. (2013). The identity of the city and the perfection of its historical context.case study:Mashhad. City identity magazine, 19
Norberg-schulz, Ch. (2004). Architecture: Meaning and place (V.nouroz.Borazjani,Trance).Tehran: Jamejahan publishers
Pal, M., & Bharati, P. (2019). Applications of Regression Techniques. Springer Singapore.
https://www.springer.com/gp/book/9789811393136.
Partovi, p. (2008). Phenomenology of place. Tehran: publishing of the Art Academi.
Paper Rm. Duan, J. (2006). Urban Spatial Development Theory. Phoenix Science Press.
Proshansky, Harold M., Fabian, Abbek, Kaminoff, Robert, place identity. (1983). physical world socialization on the self. Journal of Environmental Psychology,
Rezazadeh, Reza (2015). Influential components in pedestrian routes with identity, International conference on architecture, construction and urban planning at the beginning of the third millennium
Relph, E. (1976). place and place lessness. Pion London
Relph, E. (2010). Place and placelessness. (M. Noghsanmohammadi, K, Mondegari & Z Motaki, Trans). Tehran: Armanshahr.
Scott, M., Parkinson, A., Waldron, R., & Redmond, D. (2020). Planning for historic urban environments under austerity conditions: insights from post-crash Ireland. Cities, 103, 102788.
Shakuie, H. (2016). New trends in philosophy of geography. Tehran: Gita Shenasi Institute of Geography and Cartography.
Swapan, M.S.H, Ahsan, T., & Ahmad, F. (2017). Transforming Urban Dichotomies and challenges of south Asian Megacities: rethinking sustainable growth of Dhaka. Bagladesh. Urban Science, 1(4), 1-31.
Wang, H., & Wang, Y., (2007). Urban green space system plan molds city characteristics. Chinese Landscape Architecture, 23(9), 90-94.
Wang, J. (2019). Inclusiveness and sharing, explicit and implicit mutual learning, livability predicted: historical prospect and contemporary creation of urban vitality. City Planning Review, 43(12), 9-16.
Yaldız, E., Aydın, D., & Sıramkaya, S. (2014). Loss of city identities in the process of change: the city of Konya-Turkey. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 140, 221-233.
Zhang, S.) 2012(. The integral protection of historic city: rethinking under the international proposal of historic urban landscape. Beijing Planning Review, 6, 27-30.
Zhu, D. (2016). Cognition, expression, and planning exploration of urban characteristics: a case study of Jiangsu Province. City Planning Review, 40(7), 65-73.
Zahid, Z, H. (1995). Urban planning in Saudi arabia with special reference to the nitag omrani programme “nonpublished ph.D .Thesis, department of geography, University of durham,uk.

Full-Text:



 

فصلنامه نشریه علمی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی

دوره 

http:// www.JSHSPiaurasht.ac.ir

 

صص.

تبیین ارتباط مهم­ترین معيارهاي برنامه­ریزی فضایی و هویت شهری در محلات جدید و تاریخی با روش مدل رگرسیون چندگانه 

(نمونه موردی: محلات تاريخي و جديد شهر قزوين)¹

 

تاريخ دريافت:

تاريخ پذیرش:

چکیده 

مقدمه:  در دهه­های اخير برنامه­ريزي فضايي با هدف اصلي مديريت خردمندانه فضا در شکل دادن به کالبد و معنا دهی به مكان­ها، توجه محققان را به خود جلب نموده است. مولفه­های این نوع برنامه­ریزی می­تواند نقش اثرگذاری در تغییر نگرش شهروندان به محل زندگی خود داشته باشد. بنابرين منطقی به نظر می­رسد که از ابزارهای این نوع برنامه­ریزی در ارتقای هویت محلات استفاده گردد.

هدف پژوهش: هدف اساسي ارزیابی نقش برنامه­ریزی فضایی در تقویت هویت شهری می­باشد و با بررسی ارتباط بین مهم­ترین معيارهاي برنامه­ریزی فضایی به عنوان متغیر مستقل و هویت شهری به عنوان متغیر وابسته دنبال می­گردد.

روش­شناسی تحقيق: پژوهش حاضر روشی توصیفی- تحلیلی دارد. ابتدا با تحلیل محتوا تعداد ۷۶ مولفه شناسایی و سپس با روش دلفی پرسشنامه خبرگان تهیه و در سه دور رفت و برگشت شد. در نهایت ۲۱ مولفه باقی ماند که برای تهیه پرسشنامه شهروندان در محلات تاریخی و جدید استفاده گردید. ارزیابی این مؤلفه­ها با پرسشنامه منضم به طیف­های پنجگانة لیکرت از نمونه آماری به تعداد ۳۶۴ نفر در محلات تاریخی و  ۳۵۱ نفر در محلات جدید توزيع شد. تحلیل داده­ها با استفاده از مدل رگرسیون چندگانه در نرم­افزار SPSS انجام گرفت.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: محله­های ملك آباد قزوين به عنوان نمونه­اي از بافت تاريخي و ملاصدرا به عنوان نمونه­اي از بافت جديد محدوده جغرافیایی این تحقیق هستند که به ترتیب ۵/۲۳ و ۵/۵۱ هکتار مساحت و ۴۱۵۶ و ۷۲۵۴ نفر جمعیت دارند. 

یافته­ها و بحث: از بین مولفه­های شناسایی شده تعداد ۲۱ مولفه (معیار) در پنچ گروه مديريتي، فضايي-كالبدي، اقتصادي، اجتماعي-فرهنگي و زيست­محيطي به عنوان متغیرهای مستقل در نهایت انتخاب گردید. متغير وابسته نیز هويت شهري بوده است. برای مولفه­های­ تحقیق به ترتیب ۲۱، ۱۲، ۱۶، ۱۵ و ۱۲ زير معيار شناسایی شد. مشخص گردید که ارتباط مستقيمي بين متغيرهاي مستقل و وابسته تحقیق وجود دارد. همچنین در بافت جدید رابطه بين برنامه­ريزي كالبدي و احساس هويت محلي و  رابطه بين برنامه­ريزي اجتماعي-فرهنگي با احساس هويت محلي قوي­تر از بافت قديم مي­باشد.

نتایج :در بافت تاريخي مشکلاتی از جمله عدم توجه به ابعاد كالبدي، اقتصادي و اجتماعي-فرهنگي كه نقش اساسي در هويت شهري ایفا می­کنند، وجود دارد. برنامه­ريزي فضايي در محلات جديد كه از پيش براي آن اندیشیده شده هم نتوانسته است باعث ايجاد هويت شهري شود و ساكنان با مشكلات اجتماعي، هويتي و فرهنگي رو­به­رو هستند. براي بهبود وضعيت هويت محلات قزوين لازم است با اراده مديران شهري و مشاركت شهروندان راهكارها و پيشنهادات مطرح شده مورد توجه قرار گیرد.

 

واژگان کلیدی  : برنامه ریزی فضایی، هویت فضایی، محلات تاریخی، محلات جدید، قزوین

 

مقدمه 

هویت شهری انعکاسی از سنن مردم محلی، فرهنگ و آرمان آنها و نشان‌دهنده نیازها، موفقیت‌ها، شکست‌ها و آینده آن مردم و درکی از شهر است که به واسطه حس ایجاد می‌شود (تولایی، ۱۳۹۶). بنابراين هویت به عنوان عامل حفظ «تشخص شهرها» و مناطق، با اهمیت تلقی می­شود (اکبری شاهرک، ۱۳۹۶). یکی از مواردی که توجیه کننده توجه به موضوع «هویت» می­باشد این است که شهرنشینی در طی چند دهه گذشته با سرعت بی سابقه­ای گسترش یافته است. در سال ۱۳۹۰ جمعیت شهری ایران از مرز دو‌ سوم کل جمعیت کشور فراتر رفت. انتظار می‌رود روند شهرنشینی در ایران همچنان به سیر صعودی خود ادامه داده و در سال ۱۴۳۰ به حدود ۸۵ درصد برسد (فتحی، ۱۳۹۴).با وجود  مزایای بی شمار شهرنشینی برای جهانی که به سرعت در حال شهری شدن است، ایران به عنوان کشوری در حال توسعه در این مسیر، با کمبود منابع، چالش های بهداشت عمومی و تغییرات آب و هوا و اثرات زیست­محیطی آن مواجه می­باشد. بنابراین همراه با شهرنشینی سریع و گسترش شهرها، مسائل مربوط به بحران هویت فضایی شهری به طور ویژه­ای برجسته است؛ تخریب منابع طبیعی و فرهنگی، ساخت و سازهای مخرب و اشکال تکراری شهری و معماری نمونه­ای از این موارد می­باشد. بنابراين توجه به هویت فضایی شهری، به عنوان محتوای اصلی یک شهر متمایز و جذاب در فرآیند توسعه سریعی که شهرها با آن مواجه هستند، حیاتی است. در عصر نوسازی شهری، نگرانی فزاینده­ای که وجود دارد چگونگی حفظ و تقویت هویت فضایی مناطق شهری تاریخی و جدید در بافت شهری است. بنابراین، تحقیق در مورد هویت فضایی در نواحی شهری از اهمیت زیادی برخوردار است. هدف  این مقاله بررسی ارتباط بین مهم­ترین شاخص­های برنامه­ریزی فضایی به عنوان متغیر مستقل و هویت شهری به عنوان متغیر وابسته است. این ارتباط در دو زمینه بافت جدید و تاریخی شهری سنجیده می­شود و امید است که یافته­های آن بتواند راهنمای مناسبی برای برنامه­ریزان شهری و سبب­ساز ارتقای هویت فضایی بافت­های متنوع شهری گردد.

دو بخش اصلي تحقيق حاضر شامل برنامه­ريزي فضايي و هويت شهري مي­باشد، برخي از تحقیقات خارجي قبلي در مورد این دو موضوع شامل موارد زير می­باشد. دوان² و همکاران (۲۰۲۱) در پژوهشی با عنوان «ارزیابی هویت فضایی در نواحی تاریخی شهری از منظر انسانی» هویت فضایی شهری را به عنوان محتوای اصلی تصویر شهری متمایز و بازنمایی رقابت و جذابیت شهری در فرآیند توسعه سریع شهرها حیاتی می­دانند. در این پژوهش آمده است که روش سنتی ارزیابی هویت فضایی در نواحی تاریخی شهری بر کمبود منابع شاخص متمرکز بوده است، اما رابطه بین منابع و انسان نادیده گرفته شده است. از این­رو، بر اساس اعلام نظام بنیادی هویت فضایی شهری در مناطق تاریخی شهری، روش ارزیابی نوینی با در نظر گرفتن چهار جنبه ابژه، موضوع، محتوا و شاخص پیشنهاد گردید. نتایج حاکی از آن است که چارچوب ارزیابی و طراحی که مبتنی بر ارزیابی رابطه بین منابع شاخص و انسان است، راهبردی مؤثر برای بهبود ارزیابی علمی هویت فضایی شهری است. مارشال ³و همكاران (2018) در پژوهشی با عنوان «ابتکار مدنی و خودگردانی در برنامه­ریزی فضایی» از بین تمام عوامل موثر در برنامه­ریزی (سیاست­های توسعه، بازیگران توسعه، تسهيل­كننده­های اجتماعي و فضايي، ساكنان محلات) به بررسي نقش برنامه­ريزان در برنامه­ريزي فضايي در غنا پرداخته شده است و بر تغيير در تصميمات کلی توسعه و نقش پررنگ تسهيل­كننده هاي اجتماعي و فضايي ساكنان محلات تاكيد مي­كنند. .   شچپانسکا  ⁴(۲۰۲۳) در پژوهشی با عنوان «معماری و شهرسازی پس از جنگ به عنوان ابزاری برای اختراع مجدد گذشته و هویت اوپوله » نحوه استفاده از معماری و شهرسازی را در فرآیند ایجاد هویت جدید و لهستانی اوپوله از سال 1945 نشان می‌دهد. هدف از فرآیند تثبیت (یا «بازیابی») هویت لهستانی آن شهرها بعد از جنگ، از جمله اوپوله، حذف برخی از عناصر گذشته آلمانی و تأکید بر عناصری بود که در آن زمان ذاتا لهستانی تلقی می شدند. این اتفاق که با موضوع بازنویسی و اختراع مجدد تاریخ شهر نیز همزمان گردید، موجب شد معماری و شهرسازی به عنوان یکی از قدرتمندترین ابزارها در بازیابی شهر مورد استفاده قرار گرفت. یکی از این موارد، بازسازی مرکز شهر تاریخی بود. هرچند میراث جنگ و توسعه شهری آن فرآیند هنوز در بافت شهری مشهود است اما تلاش برای تأکید بر عناصر «لهستانی» شهر و در عین حال حذف یا تغییر کاربری عناصر آلمانی باعث می‌شود تا در مورد نقش معماری (چه تاریخی و چه جدید)، شهرسازی و روایت‌های ایجاد شده پیرامون آن‌ها در فرآیند بازنویسی و کشف گذشته و هویت یک شهر سؤالاتی مطرح شود. ضمن اینکه موضوع کشف مجدد یا بازنویسی گذشته و هویت که در این مقاله ارائه شد، 

 ايساهاكا فوسيني و كمپ ⁵ (2015)  در مقاله اي تحت عنوان بررسي برنامه ريزي فضايي در مسير توسعه اجتماعي و اقتصادي غنا :چشم انداز توسعه پايدار، تلاش هاي جديدي را براي تبديل برنامه ريزي به توسعه پايدار از طريق چارچوب سياست هاي شهري و يك طرح پيشنهادي براي استفاده از زمين و برنامه ريزي فضايي نشان مي دهند .اين مطالعه بررسي اثرات برنامه ريزي فضايي در زمينه رشد اقتصادي و اجتماعي غنا  را ارائه مي دهد. لونيك و همكاران ⁶ (2018 ) در مقاله اي تحت عنوان "رويكرد نظريه داده بنياد در ساختار شكني نقش مشاركت در برنامه ريزي فضايي " سعي كردندند نقش مشاركت در ايجاد يك طرح فضايي براي پارك طبيعي مدودنيسا ⁷ منطقه جنگلي حفاظت شده كرواسي و سايت نيچر 2000⁸ تحليلل كنند.نتايج اين تحقيق نشان دهنده نقش قوي عوامل اجتماعي-سياسي موثر بر طرح برنامه ريزي فضايي است.  تورس ⁹و همکاران (۲۰۲۱) در مقاله «معماری، شهرسازی و هویت جمعی: بیلبائو به عنوان مطالعه موردی¹⁰» بیان می­نماید که ظهور یک هویت جمعی، یک فرآیند پیچیده اجتماعی و روانی، ممکن است به ساخت یک مکان خاص و یک طرح شهری خاص مرتبط باشد. به عبارت دیگر، این امر معماری فضاهای داخلی و خارجی را شکل می­دهد که نه تنها روابط ما را چارچوب می­دهد، بلکه می­تواند تصویری آینه­ای از دنیای درونی ایجاد کند. این پژوهش به بررسی مشارکت‌های مرتبط از ادبیات روانکاوانه پراکنده در این موضوع می‌پردازند تا از فرضیه‌شان حمایت کنند که تغییرات در منظر، طراحی یا معماری یک شهر، زمانی که با تمام وجود مورد استقبال شهروندان قرار ‌گیرد، می‌تواند به ایجاد هویت جمعی جدید كمك كند. ماژیاک¹¹  (۲۰۱۸) در مقاله «مشارکت اجتماعی و مداخلات فضایی تجربی به عنوان روش‌های مؤثر فعال‌سازی مناطق مشکل‌ساز شهری » بیان می نماید  که در شرایط سخت اقتصادی و سیاسی، شهرها بودجه کمتری برای برنامه های عمومی از جمله احیای فضاهای شهری بلااستفاده و مغفول خواهند داشت. بنابراین به منظور حصول اطمینان از تغییرات مثبت در فضای شهری، ایجاد مکان های جذاب برای ساکنان و ایجاد تصویری مثبت از شهر، مشارکت مقامات رسمی و عمومی مختلف، ضروری خواهد بود. هدف کار نشان دادن تأثیر و مزایای طرح‌های اجتماعی از پایین به بالا و مداخلات فضایی کم‌هزینه به عنوان روش‌های مؤثر برای نوسازی هویت شهری در زمان کوتاه و با هزینه کم است. آتکینسون¹² (۲۰۱۰) در پژوهشی با عنوان «برنامه ریزی فضایی، سیاست شهری و جستجوی یکپارچگی: به طور نمونه در یک شهر متوسط؛ پلیموث » بر تلاش برای تسهیل توسعه شهری یکپارچه از طریق رویکرد برنامه ریزی فضایی تمرکز می کند  که اخیرا در بریتانیا و سایر نقاط اروپا توسعه یافته است. در نهایت نیز به پلیموث  و بازسازی یک محله خاص در آن شهر می پردازد و عنوان می نماید که «گفتمان برنامه ریزی فضایی» در معرض تفاسیر گوناگون است. همچنین نتیجه می گیرد که برنامه ریزی فضایی را می توان به شیو ای بسیار گزینشی برای خدمت به طیفی از برنامه های ایدئولوژیک، سیاسی مختلف و حتی رقابتی و متضاد انتخاب کرد.

 

.مهم ترين عوامل زمينه اي عمومي شامل تحقيقات داخلي در مورد اين دو موضوع شامل موارد زير مي باشد.محمودپور و مرادي چادگاني (1398) در مقاله «مشکل‌یابی سیستم برنامه‌ریزی شهری تهران برپایۀ رهیافت  یکپارچه برنامه‌ریزی فضایی راهبردی دانش‌پایه» با هدف تاكيد بر رهيافت­هاي برنامه ريزي فضايي و مديريت دانش در ارتقاي سيستم برنامه ريزي شهري بر موضوعاتي مثل تبادل دانش و افزايش آگاهي عمومي و ايجاد فرهنگ به­كارگيري دانش پرداخته و نتیجه­گیری می کنند كه بي اعتمادي به مديريت دانش و تفكر راهبردي در ساختارهاي نهادي رسمي (قانون، دولت، سازمان ها) و غير رسمي (فرهنگ، تاريخ، باورهاي عمومي) چالش اصلي سيستم برنامه ريزي شهر تهران است. قائم­مقامي و همکاران (1398) در تحقیق «تبیین شاخص­های هویت مکان در بافت­های تاریخی، نمونه موردی: بافت تاریخی جوباره اصفهان» مهم­ترين دليل بروز از بين رفتن هويت مكاني را توسعه سريع و نامتناسب بدون توجه به بستر محيطي و عوامل هويت ساز محلات تاریخی عنوان كرده اند طبرسا و همكاران (1397) در پژوهشی با عنوان «کاربرد تکنیک چیدمان فضا برای مقایسه تطبیقی میان ساختار فضایی بافت­های تاریخی و توسعه­های جدید شهری (نمونه پژوهش: بافت تاریخی و شهرک فرهنگیان گرگان)» نتيجه گرفته اند كه ارزش­هاي طراحي حاصل از بستر اجتماعي زندگي سنتي در بافت تاريخي كه فضاي سكونتي با محرميت بيشتر، اختلاط كاربري كمتر، شبكه معابر سلسله مراتبي را شكل داده كه به آرامش و امنيت بيشتري منجر مي­شود. در حالي كه كه بافت هاي جديد تمايل بيشتر به معرض ديد بودن و نفوذپذيري بصري، نزديكي محل كار و سكونت و دسترسي به معابر اصلي دارند. در تحقیق شجيعي (1394) با عنوان « هویت فراموش شده در بافت های تاریخی (نمونه موردی بافت تاریخی شهر سبزوار)» بحث­هايي از قبيل فاصله گرفتن از خاطره­ها، تخريب عناصر شهري در بافت­هاي تاريخي سبب­ساز هويت فراموش شده در بافت­هاي تاريخي مطرح مي شود . نتایج تحقیق طبيبيان و منصوري (۱۳۹۲) با عنوان «ارتقای کیفیت محیطی و رضایت‌مندی از زندگی در محلات جدید با اولویت‌بندی اقدامات بر اساس نظرهای ساکنان (نمونة موردی: کاشان)» نشان مي­دهد عوامل اجتماعي مثل هويت و روابط اجتماعي و سرزندگي فضاهاي محله مهم­ترين عوامل تاثيرگذار بر رضايتمندي سكونتي در محلات بوده است. در محلات جديد شاخص­هاي اجتماعي وضعيت نامناسب­تري نسبت به شاخص­هاي كالبدي دارند. ذاكرحقيقي و جمالي­پور (۱۳۹۲) در مقاله «مدل ارزیابی کیفیت زندگی در محلات از پیش اندیشیده شده (نمونه مطالعاتی: محله کوی ملت اهواز)» به اين موضوع می­پردازند كه انتظار برنامه­ريزان و مديران شهري اين است كه به دليل وجود طرح­هاي اوليه، محلات نوساز كمتر دچار مشكلات کالبدی باشند و به دليل سكونت اغلب افراد با سطح درآمدي مناسب كمتر دچار مشكلات هويتي و فرهنگي باشند، در صورتي كه چنين محلاتي نيازمند مديريت خردمندانه براي بهينه سازي و استفاده از پتانسيل هاي موجود هستند. ناديده گرفتن ارزش هاي اجتماعي فرهنگي و هويتي در برنامه ريزي براي محلات جديد مشكلاتي را براي اين بافت ها به وجود آورده است.

با بررسي موارد مرتبط و اهمیت زیاد نقش برنامه­ریزی فضایی در ارتقای هویت شهری، سنجش ارتباط این دو متغیر با یکدیگر که پيش از اين  نیز انجام نشده است، ضروری به نظر می­رسد. در زمينه منابع مرتبط با برنامه­ريزي فضايي، نويسندگان كمتر به مسائل و آثار اجتماعي كه اين نوع برنامه­ريزي بر زندگي مردم مي­گذارد توجه كرده­اند. در پژوهش­هاي مرتبط با هويت شهري نيز بيشتر به عواملي چون دلبستگي به مكان و احساس تعلق خاطر و... توجه شده و به تاثيري كه برنامه­ريزي فضايي بر هويت شهري مي­گذارد توجه­اي نشده است. بنابراين نوآوری پژوهش پيش رو تبیین ارتباط ابعاد و معيارهاي مرتبط با برنامه­ريزي فضايي با معيارهاي هويت شهري با استفاده از رگرسیون چندگانه می­باشد.

 مبانی نظری

هويت شهري، هويت جمعي است كه در كالبد، محتوا و معني شهر تجلي مي­يابد و به واسطه تداعي خاطرات جمعي، حس تعلق خاطر به مكان را بر مي انگيزد و شهرنشينان را به سوي شهروند شدن هدايت مي كند. تنها هويت مكان نيست كه حائز اهميت است بلكه هويتي كه يك فرد يا گروه به آن مكان دارند نيز مهم است، به ويژه اينكه، آيا افراد مكان را به عنوان يك غريبه يا آشنا تجربه مي كنند (سوان¹³ و همکاران، 2017). يك شهر به عنوان مجموعه اي از تركيب عوامل طبيعي، اجتماعي و محيط هاي شناخته شده توسط انسان كه در آن جمعيت ساكن متمركز شده است، داراي هويت خاصي است. هويت هر شهر به آن ويژگي­اي خاص می­بخشد و باعث تمايز آن از ساير شهرها مي شود. هويت مكان به عنوان يكي از راه هاي ارتباط بين انسان و مكان، بيشتر متوجه ارضاي ذهني و عاطفي بشر است تا نيازهايي كه مستقيم با جسم او در ارتباط باشند (حبيبي و روحاني، 139۴). از طرف دیگر هويت مكان در عين اينكه وابسته به فرد، تجارب خاص و نحوه اجتماع پذيري اوست، انعكاس دهنده افراد و گروه هايي است كه در آن مكان خاص زندگي مي كنند (حصاري و ديگران، 2019). گفته می­شود عواملي مثل تاريخ، تخييل، راز و رمز امنيت، شور و سرزندگي و خاطره عوامل هويت­ساز مكان هستند ( Partovi, 2008: 122).  لذا هويت دربردارنده تاريخ فضا است. به خاطره ها متذكر مي شود. معناي معنوي خاص خود را به ناظر القا مي كند. ارزش هاي فرهنگي مردم را نشان مي دهد. در تداوم و پيوستگي گذشته است و داراي گسست تاريخي و فرهنگي نيست (نقي زاده، 1392). علاوه بر موارد مطرح شده درباره ساخت هويت مكان از طريق فرهنگ، سابقه تاريخي، خاطرات جمعي می توان به موارد دیگری هم اشاره نمود که ارتباطی با «گذشته» و «تاریخ» ندارد؛ از جمله نوع و ماهيت فناوري ساخت، عملكردها، نشانه­ها، فرم­ها و ويژگي هاي بصري و كالبدی (proshansky et al, 1983). هویت در محلات جدید ساخته شده به طور مستقیم با برنامه ریزی فضایی در ارتباط می باشد. هويت نهايي هر فضا، برآيند هويت­هاي عملكردي،كالبدي، محيطي، فرهنگي و معنايي آن است (Naghizadeh, 2007: 190).

در دهه­های اخير نقش برنامه ريزي فضايي در شكل دادن  مكان ها، توجه زيادي از محققان را به خود جلب نموده است (Cravo& Bailoa, 2012). يكي از خصوصيات مهم برنامه­ريزي فضايي چند بعدي و چند هدفه بودن آن است. از يك طرف با افزايش فعاليت های شهروندان، نياز به فضا افزايش مي يابد و از طرف ديگر فضاي شهري همواره داراي محدوديت مي باشد. لذا در برنامه­ريزي فضايي هدف اصلي مديريت خردمندانه فضا است (صرافي،1390: 87). اين برنامه­ريزي به سازمان­دهي مطلوب فعاليت­هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، سياسي مورد نياز براي توسعه فضا و هدايت كالبد محيط انساني در جهت مطلوب مي­پردازد (معصومي اشكوري، 1390). در برنامه­ریزی فضایی منظور از «فضایی» تمرکز بر اینکه «چیزها کجا هستند» (یعنی مدیریت روابط میان فعالیت­هایی که در یک قلمروی کالبدی روی می­دهد) و نیز بر یکپارچگی دستورکارهای چندگانه (محیطی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سازمانی) اثرگذار بر مکان ها است (Healey, 2006) به همین دلیل می توان آن را یک شیوه تصمیم­گیری دانست که انگاشت یکپارچه کردن دستور کارها و اعمال در سطوح مختلف اداره جامعه و نیز یکپارچه کردن عاملان سیاست­گذاری در قلمروهای گوناگون جغرافیایی-اداری را به کار می­گیرد (ابراهیم نیا، عبدی دانشپور، ۱۳۹۸).

از مهم ترین ويژگي هاي برنامه ريزي فضايي می توان موارد ذیل را بر شمرد: برنامه اي جامع است و در واقع پايه همه برنامه ريزي هاست؛ بلند مدت است؛ در راستاي اهداف اجتماعي، اقتصادي حركت مي كند؛ داراي نظام برنامه ريزي سلسله مراتبي است؛ اين نوع برنامه ريزي نگرشي توسعه اي دارد به عبارتي ديگر يکي از اهداف اين نوع برنامه ريزي رسيدن به بالاترين سطح توسعه است، پس توجه به استراتژي هاي دولت در مورد منطقه مورد مطالعه لازم است؛ وسيله اي براي حفاظت از سرمايه محيط زيستي منطقه است (PPS, 2004)؛ بنابراین برنامه ريزي فضايي يك مفهوم کلی و نوعی برنامه ريزي n بعدي است و پاسخگوي سيستم فضايي چند بعدي است. از این رو بیشترین ظرفیت را در مواجه با شهر به عنوان یک مکان چند بعدی و هویت آن به عنوان مفهومی وسیع و چند بعدی دارد. هویت در محلات جدید ساخته شده به طور مستقیم با برنامه ریزی فضایی در ارتباط می باشد. هويت نهايي هر فضا، برآيند هويت­هاي عملكردي،كالبدي، محيطي، فرهنگي و معنايي آن است (Naghizadeh, 2007: 190). در حال حاضر در رابطه با موضوع هویت فضایی شهری سه پارادایم اصلی وجود دارد: منظر، فرهنگ و اقتصاد (Duan, Lan, Jiang, 2021).با توجه به موارد مطرح شده در مباني نظري مي توان نتيجه گرفت كه با توجه به مولفه ها و معيارهاي برنامه ريزي فضايي ، هويت در محلات قديم و جديد به طور مستقيم و غيرمستقيم با برنامه ريزي فضايي براي محلات ارتباط دارد .

جدول 1 :مؤلفه های برنامه ریزی فضایی و عناصر هویت

مؤلفه­های برنامه ریزی فضایی		عناصر نمایانگر هویت محله
مؤلفه	منبع و مرجع	عنصر	منبع و مرجع
كالبدي :هدايت كالبدي محيط انساني –توزيع كالبدي سامان دهي و ،مكان يابي فعاليت ها-انتخاب مكان ها، شكل ،ميزان و توسعه زمين،مقررات كاربري زمين، ارتباط بين فعاليت هاي مختلف در فضا ،ايجاد تعادل در فضا،شكل دهي به فضا، زيبايي شناسي،معماري،	(معصومي اشكور،1390: 87) (زياري،1387 :104) (Cravo Bailoa ,2012 :25) )مومني  ،1377 :25 ) (ابراهيم نيا،1397 : 65) (Albrechts,2006:115) RTPI,2008 به نقل از منوچهري فر،1382 :2) (حقجو، 1392 :86) Pps,2004:12  به نقل از ستوده و همكاران ،1398 : 48 ) Zahid,1990 :39)) Filden,2003:6))	عناصر كالبدي-بصري-عيني :خوانايي،نشانه ها، فرم ها،عملكردها،ساختار فيزيكي،فعاليتي،دسترسي ها،سيماي شهر،منظر شهر نظم فضايي،مركز محله،مولفه هاي مصنوع،جنبه هاي فيزيكي ساختاري شهر،شخصيت وحس مكان ،تمايز ،تداوم ،وحدت	(رضا زاده ،1385 : 39) (proshannsky et al,1983:11) (محسني فر،1396 :58) (پورجعفر و همكاران،1390: 11) Naghizadeh,2007 :190)) (اسكندري ،1393 :25) )]رباك،2005 :9-10) جوادي و همكاران ،1394 :156) (ميرمقتدايي،1383 : 29) (زياري ،1385 : 25)
اجتماعي :سياست اجتماعي-سنت هاي اجتماعي-اهداف اجتماعي ،پويايي هاي اجتماعي،توسعه اجتماعي	(Healy,2010:54 ) Dear,2000:51) ) (ابراهيم نيا،1397 :65) (زياري،1387 ،104 ) (Pps,2004 : 12 به  نقل از جوريمي،1393 : 11) Healy,2006 :4)) (مهدي پور،1377 : 20) (شورجه، 1393 : 120) (Haselesberger,2017 :24) (Filden,2003:6)	اجتماعي :ارضاي ذهني و عاطفي،انعكاس دهنده افراد،خاطره ها ايجاد تعلق خاطر و وابستگي،پايداري اجتماعي،انسجام و همبستگي،فعاليت هاي جمعي و اجتماعي،امنيت،حافظه جمعي،تجربه شهري،رفتارها و هنجارها،علوم رفتاري،وضعيت شهروندان در گروه هاي اجتماعي،احساس امنيت	(حبيبي و روحاني،1394 :17) ا(حصاري و ديگران،2019 :21) (نقي زاده ،1392 :14) (proshansky et al,1983:11) (الهيان،1392 : 6) (فكوهي،1398 :215) (نق زاده،1387 :118) (دانشپور،شيري:1394 :23) (حبيبي،1384 :38) (اسكندري،1393 : 11) (پاكزاد ،1390 :147) (جوادي و همكاران ،1394 :156)
اقتصادي :سياست اقتصادي –اهداف اقتصادي،پويايي هاي اقتصادي ،رشد اقتصادي،رفاه مردم و كاميابي مادي	Healy,2010:54) ) (Sabatier,1998) )معصومي اشكوري ،1390 :18) (مومني ،1377 :35) (زياري، 1387 : 104) (Pps ,2004 :12  به نقل از جوريمي ،1393 :11) Healy,2006 :4)) (RTPI,2008, به نقل از منوچهري فر،1382 :2) (مهدي پور ،1377: 20) (Ulger,2014,Nihat invar zturk fetherna,plinn,2010) Zahid,1990:39)) Alrushald,2010 :10))	اقتصادي:سرمايه اقتصادي،رويدادهاي اقتصادي،كيفيت مادي و مالي زندگي افراد،درآمدهاي عمومي افرد	(بهزادفر،1386 :54-55) (عسگرزاده صفار، 1392 :40(
مديريتي :مديريت فضا –استراتژي هاي دولت،پويايي هاي اداري ،اصل تابعيت (تصميم گيري در سطوح بالاتر  ،تحقق پذيري برنامه ها ،ساختارهاي اداري و نظم دهي سلسله مراتبي،توزيع قدرت و كفايت،روند كار و ابزار،اجرا و مديريت برنامه ريزي فضايي،هماهنگ ساختن بخش دولتي با ديگر سازمان ها و فرايندها كيفيت فضايي،عدالت فضايي،انصاف	(صرافي،1390 :87) (معصومي اشكوري،1390 :87) Knieling&Othengrafen,2009:102) Pps,2004:12 به نقل از جوريمي ،1393 :11)) ،  Healy,2006 :4) ECE,2008:58-62) RTPI,2008: به نقل از منوچهري فر ،1382: 2) Ernste,212:88)) (Pps,2004:12  به نقل از جوريمي ،1393 :11) Haselesberger,2017 :14))	مديريتي:توجه به معماري شهري(شكل،محتوا و معناي شهر) ،تعامل مديران شهري با مردم،ايجاد دسترسي ناسب به خدمات،آشنايي با مكان هاي مورد نظر،توجه به هنر و زيبايي شناسي	(قاسمي،1397 :24) Relf,1976 :25))
فرهنگي :فعاليت فرهنگي ،پويايي هاي فرهنگي	(معصومي اشكوري، 1390 : 87 ) (Dear,2000:51) (Sabatier, 1998 :99) )ابراهيم نيا،1397 : 66) (زياري،1387 :104 ) (Healy,2006:4)) RTPI,2008 به نقل از منوچهري فر،1382 :2) Othengrafen,2016:24)) (Haselesberger,2017 :15)	فرهنگي:ارزش هاي فرهنگيسابقه تاريخي-ساختار فرهنگي،سرمايه فرهنگي،خرده فرهنگ ها ،جهاني شدن،زبان،آداب و رسوم،عقايد و ارزش ها، روابط بين جامعه،عقايد و ارزش ها،رويدادهاي فرهنگي،،فرهنگ عامه ، توجه به شاخص هاي فرهنگي	(نقي زاده ،1392 :14) (proshansky et al,1983:11) )بزي،1391 :235 ) (كاربووتيز،2018 : 4) (شورت و كيم :1393 :17) Naghizadeh,2007 :190) (Habibi,2006 :5) )مطلبي،1388: 95) (بهزادفر،1386 :54) (چنگيزي، 1392 :53) Relf,2010:45-80) (پاكزاد،1390: 147) (بهزادفر،1386: 54-55) (عسگرزاده صفار،1392:40)
سياسي :فعاليت سياسي ، پويايي هاي سياسي،اصل تناسب(انعطاف پذيري در سياست و  تعهد)،اصل پيشگيري ،اصل يكپارچگي (انسجام سياسي ويكپارچگي ميان راهبرد قلمرويي،امنيت	(معصومي اشكوري ،1390،87) Sabatier ,1998:99)) (Healy,2006: 4) (ECE,2008:58-62) (RTPI,2008, به نقل از منوچهري فر ،1382 :2) (آبرزدكك ،2017 :12) Heselberger,2017 :21-40)) (Ulger,2014,Nihat invar zturk fetherna,plinn,2010) (Field,2003:6)	سياسي	(قاسمي،1397 :24) Relf,1976 :25))
	(مومني ،1377 :35) (مجيدي فر، 1391 : 5)   Cadwalwallader,1985:27)) (زياري،1389 : 22)	جمعيت: تعاملات انساني(انسان-انسان،انسان-محيط،انسان-هر)	(قاسمي،1397 :24)
خدملتي :مسائل خدمات، ايجاد شبكه هاي ساختاري زيربنايي،رآموزشي	(مومني ،1377 : 55 ) (باباپور،1373 :26) Filden,2003:6))
سكونتي :سكونت متعادل ،استانداردهاي براي سكونتگاه هاو فعاليت ها	(Healy,2010 :54 ) (مهدي پور ،1377 :20)	سكونت: ثبات سكونت ،نحوه زندگي ساكنان،توقعات مسكوني از سكونت ،احساس آسايش و امنيت ،تمايل به ادامه سكونت	(پاكزاد،1390 :190) (سيدميرزايي، 1383 :89) (قاسمي،1397 :24)
توسعه اي :نگرش توسعه اي ، سود بردن جامعه از توسعه ،توسعه پايدار	(Pps,2004 : 12  به نقل از جوريمي ،1393 :11) (Maskin,milijic,2010 : 31) (Ernste,2012:88) (Pps,2004:12 به نقل از جوريمي ،1393 :11)
محيط زيست :حفاظت از سرمايه محيط زيستي	Pps,2004 : 12 به نقل از جوريمي ،1393 :11 )	محيط زيست:مطلوب بودن شرايط محيطي ،عوامل مشخص طبيعي،محيط سالم و پاك ،آرامش،عاري از آلودگي،،ازدحام،وجود فضاي سبز،وجود فضايي براي پياده روي و دوچرخه سواري،	Relf,2010 :45-80)) (پاكزاد،1390 : 147) (روزبه، 1392 :40)
مشاركت :اصول دموكراتيك ،اصل مشاركت	ECE,2008:58-62))   ECE,2008 :58-62) RTPI,2008 , به نقل از منوچهري فر ،1382 :2) (Haselesberger,2017 :41)	مشاركت :دموكراسي،حقوق انساني و برابري ،مشاركت اجتماعي ،	(هزارجريبي و همكاران،1390 :16)
		عناصر شخصي -انساني:محله مسكوني، عناصر ذهني –روحي،سبك زندگي،دلبستگي به شهر،شغل،تحصيلات،روحيه فردي،سلامتي،احترام،امنيت،آسايشبالندگي و خودكفايي،سرپناه،مسئوليت پذيري،آگاهي و دانش،ارزش هاي فردي و جمعي،خاطره ، تعلق ،وابستگي ،اندوخته هاي ذهني فرد،تعهد شهروندي،احساس تعلق فردي،خانوادگي،گروهي،قبيله اي مكاني،رويدادهاي اجتماعي،	(برناردو،2016 :242) (بهزادفر،1387 :54) (بهزادفر،1386 :59-66) Relph,1976:17)) (patori,2008:122) Pakzad,1996 :101) Behzadfar,2007 :42) Norbergschulz,1979 :25 (بهزادفر،1386:54-55) )

از طرف دیگر باید گفت محله به عنوان یک نظام سکونتی چه به صورت خودانگیخته و چه به صورت برنامه¬ریزی شده، از دیرباز جزء اصلی شهرها بوده است. هرگاه‌ نظام‌ فضایی ‌محله ‌از ‌تعادل‌‌ و ‌توازن‌ برخوردار‌ باشد‌ ساختار ‌فضایی ‌شهرها ‌به ‌سمت‌ تعادل ‌و ‌همگنی ‌فضایی ‌پیش‌ می-رود. به نظر می¬رسد این تعادل و توازن در محلات می¬تواند به کمک برنامه ریزی فضایی مهیا شده و از این رو سبب سامان گرفتن وضعیت شهرها و ارتقای هویت گردد. پژوهش حاضر حول سه محور مهم برنامه ریزی فضایی، هویت شهری و محلات شهری به بررسی نقش مداخلات فضایی در جهت اثربخشی بر هویت شهری در محلات تاریخی و جدید شهری، می‌پردازد. در این میان برنامه¬ریزی فضایی به عنوان متغیر مستقل، هویت شهری به عنوان متغیر وابسته و محلات شهری به عنوان متغیر میانی مطرح شده و ارتباط این عوامل با دیدگاه انتقادی مورد تحلیل قرار گرفته است.

به طور کلی موارد مطرح شده در دو شاخه مهم باعث ایجاد تغییر می¬شود؛ تغییر شهر و تغییر شهروند. تغییرات اعمال شده به واسطه این موارد در ابعاد مختلف کالبدی، عملکردی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در «شهر» و ابعاد اقتصادی، عملکردی، اجتماعی و فرهنگی در «شهروند» رخ می دهد. مجموع این تغییرات، ‌تغییر در «هویت» را در پی خواهد داشت. لذا محلات شهری به عنوان بستر سبب ساز این تغییرات نیازمند یک رویکرد استراتژیک با تاکید بر محله¬محوری می باشند. پیشنهاد پژوهش حاضر، رویکرد برنامه ريزي محله محور می باشد؛ چرا که طبق نظر سالک ¹⁴ (۲۰۰۷) اگر محله هاي شهر بر اساس اصول و مباني برنامه ريزي علمي و فرهنگي سازمان دهي گردد مي تواند معيارهاي هویت را در شهر تعمق بخشد. از طرف دیگر ايجاد شهرهاي پايدار نیز در گرو سازمان دهي محلات است. رویکرد مذکور خود نیازمند سه رکن مهم و اساسی است؛ ساختارهای مناسب حکمرانی، اقتصاد دانش پایه و مشارکت مردمی. لازم به یادآوری است که توسعه این استراتژی نیازمند این امر می باشد که ذینفعان مربوطه باید از مراحل اولیه در فرآیند برنامه ریزی مشارکت فعال داشته باشند. برنامه ريزي محله محور نیازمند تشکیل یک سیستم، جمع-آوری و ارزیابی اطلاعات از این سیستم با نگاه به آینده و توسعه ای پایدار، تدوین و پشتیبانی از طرح مداخلات فضایی و در نهایت ارزیابی مستمر آن می باشد. مجموع عوامل مذکور در نهایت سبب ساز ارتقای هویت در محلات شهری خواهد شد. موارد مطروحه در قالب مدل مفهومی پژوهش در شکل ذیل نشان داده شده است.

 

 

شكل 1: مدل مفهومي پژوهش

روش پژوهش 

پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و روش آن توصیفی-تحلیلی است. گردآوري معيارهاي تحقیق از طریق مطالعه مبانی نظری با روش تحلیل محتوا انجام شده است. برای تدقیق معيارهاي تهیه شده از  روش دلفي استفاده شده و براي اين منظور از یک جامعه آماري ۱۴ نفره كه از اساتيد دانشگاه در رشته شهرسازي و جغرافيا و برنامه ريزي شهري  و متخصصين و كارشناسان خبره شهرداري و راه و شهرسازي هستند  كمك گرفته شده است،  از اين افراد خواسته شد تا با استفاده از پرسشنامه­ای که در اختیارشان قرار می­گیرد، اهمیت معيارها و عناصر تحقيق  را  با  كمك طيف ليكرت تعیین نمایند. انتخاب این بخش از جامعه آماری در پژوهش حاضر به صورت هدفمند می­باشد. بدین ترتیب  ابتدا براي گزينش مهمترين معيارهاي مستخرج از مباني نظري از روش دلفي استفاده گردید؛ تعداد 14 نفر از متخصصان به سوالات دلفي طي سه دوره پاسخ دادند تا مهمترین معیارها انتخاب گردند. در ادامه مسير پژوهش و استفاده از پرسشنامه شهروندان و يافتن رابطه بين متغيرهاي برنامه¬ريزي فضايي و متغير هويت شهري از معيارهايي كه در دلفي بيشترين امتياز را داشتند كمك گرفته شد. بنابراین یک متخصص اولیه جهت مصاحبه انتخاب شده و در ادامه بر اساس معرفی وی با سایر متخصصین بعدی پرسشنامه تکمیل گردید. اهمیت گویه¬های پرسشنامه خبرگان با طیف لیکرت مشخص شد. روش نمونه­گیری هدفمند به این معنی است که بتواند بر حسب موضوع، مسئله و موقعیت پژوهش، گروه­های هدف اطلاع­رسان را تعریف نماید (Farasatkhah, 2016). همچنین تکنیک به­کار رفته در نمونه­برداری در این پژوهش در گروه متخصصین از نوع گلوله برفی می­باشد. نمونه­گیری گلوله برفی روشی است که براساس آن، واحد های نمونه ضمن ارائه اطلاعات در مورد خود، درباره واحدهای دیگر جامعه نیز اطلاعاتی را در اختیار محقق قرار می­دهند (Strauss, 1998).  شایان ذکر است که در این مرحله بعد از سه دور رفت و برگشت با کارشناسان اتفاق­نظر ميان اعضاي پانل حاصل شده و تكرار دورها خاتمه یافت. بدین صورت که در دور دوم بيشتر از پنجاه درصد اعضاي پنل ،63 عامل تاثير گذار در واكاوي نقش برنامه ريزي و مداخلات فضايي در اثربخشي بر هويت شهري را كه ميانگين آنها بالاتر از 5/2 بود را در ميان عوامل خود برگزيدند. انحراف معيار پاسخ­هاي اعضا درباره ميزان اهميت عوامل در دور سوم نسبت به دورهاي قبلي كاهش داشته است. ضريب هماهنگي كندال براي پاسخ هاي اعضا درباره ترتيب عوامل در دور سوم 782/0 است، با توجه به تعداد اعضاي پنل ميزان ضريب كندال معنادار به حساب مي­آيد. ميزان ضريب كندال در دور دوم و سوم تفاوت چنداني با هم ندارد و رشد قابل توجهي را نشان نمي­دهد. در نهایت اطلاعات به دست آمده از پرسشنامه­ها با كمك روش دلفی¹⁵  تجزیه و تحلیل گردید و مهم­ترين مولفه­های مرتبط با پژوهش به دست آمد (جدول ۲). در ادامه با كمك اطلاعات به دست آمده، پرسشنامه شهروندان طراحي و در اختیار شهروندان محله ملاصدرا و ملک آباد قرار گرفت. در این مرحله تعداد پرسشنامه ها با در نظر گرفتن جمعیت محله ملاصدرا (۷۲۵۴ نفر) و محله ملک­آباد ( ۴۱۵۶ نفر) و با كمك فرمول كوكران به ترتیب حجم نمونه ۳۶۴ نفر و ۳۵۱ نفر تعیین گردید. توزیع پرسشنامه های شهروندان به صورت آنلاین بوده است¹⁶. این پرسشنامه ها در پیام رسان واتساپ در گروه هاي مختلف از جمله گروه هاي دانشجويان، دانش آموزان، كارمندان دولت، كارمندان بخش هاي خصوصي  و فرهنگيان و كسبه و... با كمك ارتباطاتي كه وجود داشته ارسال و در توضیحات ارسالی همراه با پرسشنامه آورده شد که تنها شهروندان ساکن در محلات مدنظر تحقیق به آن پاسخ دهند. پرسشنامه پژوهشگرساخته که بین ساکنین توزیع شده است در پنج بخش از متغیرهای مستقل شامل مداخلات و برنامه ریزی کالبدی (۷ گویه)، برنامه ریزی اجتماعی و فرهنگی (۶ گویه)، برنامه ریزی اقتصادی (۵ گویه)، و تمایلات مردم برای ارتباط با مدیریت شهری و مشارکت (۵ گویه) و رضایت از عملکرد مدیران شهری (۹ گویه) و یک بخش متغیر وابسته هویت شهری (۱۸ گویه) تنظیم شد. روایی پرسشنامه مذکور نیز توسط استادان دانشگاه و صاحب نظران معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قزوین تأیید شده است. برای تعیین اعتبار پرسش نامه مذکور، تعداد 30 پرسش نامه از پرسشنامه هایی که روایی آنها تعیین و اصلاحات لازم صورت گرفته بود، در منطقه مورد مطالعه توسط اجرای آزمون مقدماتی (مرحله پیش آزمون) تکمیل گردید. سنجش میزان پایایی نیز از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ۸۳/۰ به دست آمد که نشان داد پرسشنامه از پایایی مطلوبی برخوردار بود (جدول ۱). سپس، داده ها براساس ماتریس ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه با استفاده از نرم افزارهای SPSS انجام و تحلیل ANOVA ارایه گردید¹⁷. متغيرهاي مستقل پژوهش (مولفه­هاي اصلي برنامه ريزي فضايي) شامل برنامه ريزي كالبدي، برنامه ريزي اقتصادي، برنامه ريزي  اجتماعي، برنامه ريزي فرهنگي، مديريت شهري، مشاركت شهروندان و متغير وابسته پژوهش هويت شهري می­باشد.

جدول 2 :ميزان آلفاي كرونباخ معيارهاي پژوهش

آلفاکرونباخ	مفهوم	برنامه ریزی فضایی	معيار
917/0	برنامه‌ریزی کالبدی	محیطی	منظر
706/0	برنامه‌ریزی اجتماعی فرهنگی	اجتماعی- فرهنگی	فرهنگ
892/0	برنامه‌ریزی اقتصادی	اقتصادی	اقتصاد
737/0	مشارکت در امور شهری	اجتماعی- فرهنگی	فرهنگ
801/0	رضایت از عملکرد مدیریت شهری	سازمانی( نهادی)	فرهنگ
916/0	هویت محلی	اجتماعی- فرهنگی	فرهنگ
۸۲۸/۰	کلیه متغیرهای تحقیق	-	پارادایم سه گانه

جدول3 معيارها و زيرمعيارهاي تاثيرگذار برنامه ريزي فضايي بر هويت محلات (از اين معيارها و زيرمعيارها براي طراحي پرسش نامه دلفي استفده شده است)

معيار	زير معيار	منبع
مديريتي	سياست هاي شهرداري، حكمروايي خوب شهري،نحوه استفاده از اراضي، طرح هاي فرادستي،حفاظت و بهسازي محيط زيست، حفظ آثار تاريخي موجود در محلات، افزايش عدالت فضايي، شفافيت پاسخگويي، تلاش براي توسعه منظم و سنجيده در شهرها، بالا بردن كمي و كيفي خدمات شهري،سروسامان دادن به وضعيت حمل و نقل و ترافيك شهري، مكان يابي خدمات، توجه به تراكم، حفظ ايمني شهرها و حفاظت از شهروندان،فعال نگاه داشتن انواع كاربري ها، توجه به سطح فرهنگي،اجتماعي و اقتصادي شهروندان، پشتيباني روز افزون از طرح هاي شهري، توسعه دموكراتيك، توجه به نظرات و خواسته هاي مردم، بهبود نحوه انتخاب دولت محلي، ايجاد تمهيداتي براي مشاركت مردم در طرح هاي مرتبط با محله شان	(محمودي، 1388 :145) (زالي،1385) (ابراهيمي ،1396 ) (عندليب، 1380 :134) (شريف زادگان و دهكردي، 1389 :90) سيف الديني،1381 :165) (مثنوي،1390: 57) (Eldrandaly,2010) (رجبي فر،1393)   (لزگيان و رن آزماي ،]ذري،1389 :50) (زياري و قرباني،1396 :21) (زياري،1381 :5) (مشكيني و نورمحمدي،1393 :11) (Harvey,1969 ) (ابراهيمي و پورعزيزي، 1396 :33) (رضويان و بيرام زاده، 1387 :104) (پورمحمدي، 1382 :5) (تابعي و همكاران،1395 :24)
فضايي-كالبدي	توزيع متعادل كاربري ها، جلوگيري از تداخل كاربري هاي ناسازگار، اختلاط كاربري ها، تناسب بين توده و فضا، توزيع متعادل كاربري، تراكم، حمل و نقلمناسب، توجه به مولفه هاي ذهني،عيني،عملكردي، ايجاد تداوم و پيوستگي، دسترسي مناسب، تنوع بصري، ساختار و خوانايي،	(محفوظي و همكاران،1380 :105) (رضويان و بيرام زاده،1387 :105) (پورمحمدي،1382 :5)
اقتصادي	جلوگيري از سوداگري و بورس بازي زمين، تنوعفعاليت هاي اقتصادي حاكم بر شهر، توسعه موزون وتلاش در جهت رفع نابرابري هاي اقتصادي، وجود فرصت هاي برابر در عرصه هاي اشتغال، استفاده بهينه از زمين، استفاده از اضافه ارزش افزوده در جهت منافع عمومي، تامين نيازهاي اقتصادي مردم در محلات ، دسترسي به درامد كافي، كاهش هزينه ها، ايجاد اقتصاد فعال	(شريف زادگان و دهكردي ،1389 :94) (زالي،1385) (مثنوي، 1390: 57) (Eldrandaly,2010) (محفوظي و همكاران،1380 :105) (تابعي و همكاران،1395 :24)
اجتماعي-فرهنگي	كاهش نابرابري ها در استفاده از زمين، افزايش تسهيلات و خدمات عمومي، گسترش فضاهاي جمعي، تقويت هويت محله اي ، زيباسازي محيط شهري، برنامه ريزي براي حضور بيشتر افراد در مكان، توجه به كيفيت عرصه هاي همگاني، پايداري اجتماعي، سرمايه فرهنگي، پذيرش اصل تنوع به مثابه يك ارزش، حفظ كرامت انساني، ايجاد حس مسئوليت پذيري، امنيت اجتماعي	(زالي، 1385) (شريف زادگان و دهكردي،1389 : 91) (محمودي،1388 :145) (Eldrandaly,2010) (محفوظي و همكاران،1380 : 106) (مشكيني و نورمحمدي،1393 :12) (ابراهيمي و پورعزيزي،1396 :32) (رضويان وبيرام زاده،1387 :105) (تابعي،1395 :27)
زيست محيطي	تاكيد بر توانمندي ها،امكانات، استانداردها، سرانه ها در هر گونهبرنامه زيست محيطي،گسترش فضاي سبز، ايمني از موانع، حفظ پيوند شهروندان با طبيعت،	(شريف زادگان و دهكردي ،1389 :95) (زالي،1385)   (مثنوي،1390 : 57)   (محفوظي و همكاران،1380 :105) (Eldrandaly,2010)

 

 

بعد از جمع آوري معيارها و زير معيارهاي تاثير گذار برنامه ريزي فضايي بر هويت شهري به طراحي سوالات پرسش نامه دلفي پرداخته شد تا رتبه بندي عوامل انجام گيرد..(جدول 4)

 

جدول4: معیارها و زیرمعیارهای تاثیرگذار برنامه ریزی فضایی بر هویت محلات تاریخی و جدید شهری (ميانگين ،انحراف معيار ،كمينه و بيشينه مرتبط با طيف ليكرت مطرح شده در پرسش نامه دلفي خبرگان مي باشد .)

رديف	معیار	زیرمعیار	تعداد پاسخ ها	ميانگين	انحراف معيار	كمينه	بيشينه
1	مدیریتی	سياست هاي شهرداري	14	01/4	77/0	1	5
2	مدیریتی	حكمروايي خوب شهري	14	21/4	51/0	2	5
3	مدیریتی	نحوه استفاده از اراضي	14	40/3	80/0	1	5
4	مدیریتی	طرح هاي فرادستي	14	87/3	96/0	1	5
5	مدیریتی	حفاظت و بهسازي محيط زيست	14	41/3	79/0	1	5
6	مدیریتی	حفظ آثار تاريخي موجود در محلات	14	40/4	53/0	1	5
7	مدیریتی	افزايش عدالت فضايي	14	70/3	53/0	2	5
8	مدیریتی	شفافيت پاسخگويي	14	24/3	89/0	1	5
9	مدیریتی	تلاش براي توسعه منظم و سنجيده در شهرها	14	34/3	82/0	1	5
10	مدیریتی	بالا بردن كمي و كيفي خدمات شهري	14	23/4	45/0	1	5
11	مدیریتی	سرو سامان دادن به وضعيت حمل و نقل و ترافيك شهري	14	90/2	30/1	1	5
12	مدیریتی	مكان يابي خدمات	14	65/3	06/1	2	5
13	مدیریتی	توجه به تراكم	14	70/3	91/0	1	5
14	مدیریتی	حفظ ايمني شهرها و حفاظت از شهروندان	14	01/3	30/1	1	5
15	مدیریتی	فعال نگاه داشتن انواع كاربري ها	14	21/3	04/1	1	5
16	مدیریتی	توجه به سطح فرهنگي،اجتماعي،اقتصادي شهروندان	14	14/4	51/0	2	5
17	مدیریتی	پشتيباني روزافزون از طرح هاي شهري	14	02/4	60/	1	5
18	مدیریتی	توسعه دموكراتيك	14	80/3	81/0	1	4
19	مدیریتی	توجه به نظرات و خواسته هاي مردم	14	01/4	65/0	2	5
20	مدیریتی	بهبود نحوه انتخاب دولت محلي	14	15/4	54/0	1	5
21	مدیریتی	ايجاد تمهيداتي براي مشاركت مردم در طرح هاي مرتبط با محله شان	14	74/3	89/0	1	5
22	فضايي-كالبدي	توزيع متعادل كاربري ها	14	97/3	88/0	1	5
23	فضايي-كالبدي	جلوگيري از تداخل كاربري هاي ناسازگار	14	31/3	91/0	1	5
24	فضايي-كالبدي	اختلاط كاربري ها	14	95/3	65/0	1	5
25	فضايي-كالبدي	تناسب بين توده وفضا	14	94/2	17/1	1	5
26	فضايي-كالبدي	توزيع متعادل كاربري	14	02/4	59/0	1	5
27	فضايي-كالبدي	تراكم	14	74/3	78/0	1	5
28	فضايي-كالبدي	حمل و نقل مناسب	14	50/3	01/1	1	5
29	فضايي-كالبدي	توجه به مولفه هاي ذهني،عيني،عملكردي	14	91/3	54/0	1	5
30	فضايي-كالبدي	ايجاد تداوم و پيوستگي	14	44/3	87/0	1	5
31	فضايي-كالبدي	دسترسي مناسب	14	92/3	57/0	1	5
32	فضايي-كالبدي	تنوع بصري	14	51/3	89/0	1	5
33	فضايي-كالبدي	ساختار و خوانايي	14	95/3	68/0	1	5
34	اقتصادي	جلوگيري از سوداگري و بورس بازي زمين	14	25/3	97/0	1	5
35	اقتصادي	قيمت مسكن	14	78/3	64/0	1	5
36	اقتصادي	نوع فعاليت هاي اقتصادي حاكم بر شهر	14	47/3	84/0	1	5
37	اقتصادي	توسعه موزون و تلاش در جهت رفع نابرابري­هاي اقتصادي	14	74/3	61/0	1	5
38	اقتصادي	وجود فرصت هاي برابر در عرصه هاي اشتغال	14	87/3	57/0	1	5
39	اقتصادي	استفاده بهينه از زمين	14	57/3	79/0	1	5
40	اقتصادي	استفاده از اضافه ارزش افزوده در جهت منافع عمومي	14	68/2	41/1	1	4
41	اقتصادي	تامين نيازهاي اقتصادي مردم در محلات	14	57/3	74/0	1	5
42	اقتصادي	دسترسي به درامد كافي	14	98/3	61/0	1	5
43	اقتصادي	كاهش هزينه ها	14	51/3	91/0	1	5
44	اقتصادي	ايجاد اقتصاد فعال	14	54/3	87/0	1	5
45	اجتماعي-فرهنگي	كاهش نابرابري­ها در استفاده از زمين	14	32/3	94/0	1	5
46	اجتماعي-فرهنگي	افزايش تسهيلات و خدمات عمومي	14	05/4	65/0	1	5
47	اجتماعي-فرهنگي	گسترش فضاهاي جمعي	14	75/3	84/0	1	5
48	اجتماعي-فرهنگي	تقويت هويت محله اي	14	41/4	52/0	1	5
49	اجتماعي-فرهنگي	زيباسازي محيط شهري	14	84/3	96/0	1	5
50	اجتماعي-فرهنگي	برنامه ريزي براي حضور بيشتر افراد در مكان	14	51/3	98/0	1	5
51	اجتماعي-فرهنگي	توجه به كيفيت عرصصه هاي همگاني	14	75/3	02/1	1	5
52	اجتماعي-فرهنگي	پايداري اجتماعي	14	47/3	94/0	1	5
53	اجتماعي-فرهنگي	سرمايه فرهنگي	14	84/3	89/0	1	5
54	اجتماعي-فرهنگي	پذيرش اصل تنوع به مثابه يك ارزش	14	95/2	31/1	1	5
55	اجتماعي-فرهنگي	حفظ كرامت انساني	14	87/3	67/0	1	5
56	اجتماعي-فرهنگي	ايجاد حس مسئوليت پذيري	14	89/3	66/0	1	5
57	اجتماعي-فرهنگي	امنيت اجتماعي	14	68/3	75/0	1	5
58	زيست محيطي	تاكيد بر توانمندي ها، امكانات، استانداردها، سرانه ها در هرگونه برنامه زيست محيطي	14	86/3	65/0	1	5
59	زيست محيطي	گسترش فضاي سبز	14	88/3	64/0	1	5
60	زيست محيطي	ايمني از موانع	14	32/3	86/0	1	5
61	زيست محيطي	حفظ پيوند شهروندان با طبيعت	14	35/3	82/0	1	5
62	زيست محيطي	شيب مناسب	14	91/2	94/0	1	4
63	زيست محيطي	تامين آب سالم وكافي	14	57/3	98/0	1	5

 

امتياز نهایی عوامل نشان مي­دهد كه زیر معيارهاي حفظ آثار تاريخي موجود در محلات، بالا بردن سطح كمي و كيفي خدمات شهري، حكمروايي خوب شهري، بهبود نحوه انتخاب دولت محلي، توجه به سطح فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي شهروندان، افزايش تسهيلات و خدمات عمومي، توزيع متعادل كاربري­ها، پشتيباني روزافزون از طرح هاي شهري، توجه به نظرات و خواسته­هاي مردم بيشترين امتياز را دارند و در نتيجه بيشترين تاثير را در نقش برنامه­ريزي و مداخلات فضايي بر هويت محله­اي دارند. در ادامه از اين عوامل براي طراحي پرسش نامه شهروندان كمك گرفته شده است و در نهايت پرسش نامه شهروندان در دو محله تاريخي و جديد مورد پژوهش توزيع گردید. پس از ثبت اطلاعات جمع­آوري شده در Excel از تحلیل رگرسیون چندگانه در نرم افزار SPSS استفاده شد.ابتدا به بررسي  ميزان آلفاي كرونباخ مفاهيم مورد سنجش مي پردازيم و بعد با كمك تحليل ها ي آماري نرم افزار spss ، ارتباط بين متغيرهاي برنامه ريزي فضايي و هويت شهري مشخص مي شود .

تحلیل رگرسیون چندگانه

رگرسیون خطی چندگانه، یکی از روش های آماری است که به مدل سازی رابطه خطی در داده های مشاهده شده می پردازد( Abrougui et al, 2019: 204). از مزیت های مدل های رگرسیونی می توان به سادگی، کم هزینه بودن، تفسیرپذیری بالا و تعمیم دقیق آن ها اشاره نمود (Caffo, 2019:3). این رگرسیون مدل گسترش یافته رگرسیون خطی ساده است؛ به طوری که رگرسیون خطی تاثیر یک متغیر بر روی یک متغیر وابسته را نشان می دهد و رگرسیون چندگانه تاثیر دو یا چند متغیر را بر یک متغیر وابسته نشان می دهد (Mallery, 2020: 208). معادله عمومی رگرسیون خطی چندگانه به شرح زیر است:

 

 

 در این معادله Yi معرف میزان پیش بینی شده برای متغیر وابسته، X معرف متغیرهای پیش بین، B0  معرف عرض از مبدا، B معرف شیب خطوط و Ei معرف خطای مدل است (Pal, Bharati, 2019: 13). در اين پژوهش متغيرهاي مستقل شامل مولفه­هاي برنامه ريزي فضايي از جمله برنامه ريزي كالبدي، برنامه ريزي اقتصادي، برنامه ريزي اجتماعي–فرهنگي، برنامه ريزي و وضعيت مديرت شهري، مشاركت شهروندان در برنامه ريزي فضايي و متغير وابسته هويت شهري بوده است. 

 

قلمرو جغرافیایی پژوهش

شهر قزوین مرکز استان قزوین با مساحتی (مساحت طرح جامع مصوب) در حدود  3300 هکتار، بزرگترین شهر استان و از نظر سیاسی- اداری و تحولات اقتصادی-اجتماعی، مرکز استان می باشد. این شهر در بخشی از فلات ایران در دامنه جنوبی سلسله جبال البرز و در مسیر تهران به رشت، زنجان و همدان (شکل ۱) واقع شده است (مهندسین مشاور خانه محله شهر،72:1390). بافت تاريخي و قديمي شهر قزوين در منطقه يك اين شهر قرار  دارد. اين بافت داراي آثار تاريخي زيادي بوده و مساكن آن اكثرا نياز به نوسازي و مرمت دارند (همان)به طور کلی در نگاه اول كالبد بافت قدیمی شهر نيازمند بهسازي و رسيدگي مي­باشد و در مشاهدات میدانی انجام شده تهدیداتی متوجه هویت در این بخش  نيز می­باشد. در اين پژوهش از بين محلات موجود در بافت قديم، محله ملک­آباد به عنوان نمونه موردي پژوهش مورد مطالعه قرارگرفته است  و پرسشنامه شهروندان در بين ساكنين اين محله توزيع شده است. محله ملاصدرا نیز به عنوان یکی از محلات جدید در منطقه ۳ شهر قزوین  به عنوان نمونه موردي انتخاب شده و پرسش نامه شهروندان در اين محله توزيع شده است. این محدوده گرچه از لحاظ كالبدي و وسعت معابر و كوچه ها در وضعيت مناسبي قرار دارد ولیکن دسترسي مناسبي به مركز شهر و كاربري هاي مختلف در اين محلات وجود ندارد (شکل ۲).

 

 

 

شکل2- موقعیت استان قزوین در نقشه ایران

 

 

 

 

شكل 3 : موقعيت شهر قزوين در استان قزوين

 

 

شكل4 -موقعيت جغرافيايي محدوده محله ملك آباد و ملاصدرا در شهر قزوين

یافته­ها و بحث 

براي تبيين ارتباط بين مولفه هاي  برنامه ريزي فضايي و مولفه هاي هويت شهري در پژوهش حاضر مولفه های اصلی شامل پنج گروه معيار مديريتي ( با ۲۱ زیر معیار)، معيارهاي فضايي-كالبدي ( با ۱۲ زیرمعیار)، معيارهاي اقتصادي (با ۱۶ زیرمعیار)، معيارهاي اجتماعي-فرهنگي (با ۱۵ زیرمعیار)، معيارهاي زيست محيطي (با ۱۲ زیرمعیار)  می باشد که در جدول 3  نشان داده شده است. در این پژوهش با توجه به اینکه متغیر وابسته‌ تحقیق یک طیف کیفی است و از طرف دیگر اکثر متغیرهای مستقل نیز کیفی هستند بنابراین رگرسیون خطی چند متغیره می‌تواند محقق را در نیل به این هدف یاری رساند و متغیرهای اثرگذار را شناسایی کند.

در محاسبه‌ی مدل رگرسیونی برای انتخاب متغیرهای مدل رگرسیونی، روش‌های مختلفی وجود دارد که در این پژوهش از روش چندگانه توام ¹⁸ استفاده شده است. این روش، روشی است که در آن کلیه متغیرهای مستقل همزمان وارد تحلیل شده و اثرات کلیه‌ متغیرهای مستقل بر روی متغیر وابسته بررسی می‌گردد. متغیرهای مستقل و زمینه‌ای (متغیرهایی که دارای روابط معنادار با متغیر وابسته بودند) همگی وارد مدل رگرسیونی شدند تا اثرات هر کدام از آنها مشخص گردد. اما در مورد اهمیت و نقش متغیرهای مستقل در پیشگویی متغیر مستقل باید از مقادیربتا ¹⁹  استفاده کرد. از آنجا که مقادیر بتا استاندارد شده می‌باشند بنابراین از طریق آن می‌توان در مورد اهمیت نسبی متغیرها قضاوت کرد. بزرگ بودن مقدار بتا نشان‌دهنده‌ اهمیت نسبی و نقش آن در پیش‌گویی متغیر وابسته می‌باشد. با توجه به اینکه مقایسه‌ دو بافت جدید و قدیم و شناسایی متغیرهای اثرگذار بر هویت شهری در دو بافت شهری جزو اهداف این پژوهش می‌باشد، بنابراین از دو مدل رگرسیونی به تفکیک برای هر بافت استفاده می‌گردد تا متغیرهای اثرگذار بر هویت محلی در هر بافت شناسایی گردد. البته در قالب بررسی روابط دو متغیره این عوامل به تفکیک بررسی گردید و نتایج حاکی از آن بود که تفاوت‌هایی بین روابط متغیر وابسته با متغیرهای مستقل در سطح دو بافت وجود دارد، بنابراین استفاده از دو مدل رگرسیونی جداگانه برای هر بافت ضرورت می‌یابد.

در جدول ۵ تا ۹ رابطه بين متغيرهاي برنامه ريزي كالبدي و متغيرهاي احساس هويت محلي، رابطه بين متغيرهاي اجتماعي و فرهنگي و متغير هويت، رابطه بين متغيرهاي برنامه ريزي اقتصادي و متغير هويت شهري، رابطه بين متغيرهاي مشاركت در امور محلي و متغير هويت شهري، رابطه بين متغيرهاي رضايت از مديريت شهري و متغير هويت شهري و رابطه بین میزان رضایت از عملکرد مدیریت شهری با احساس هویت محلی نشان داده می شود.

رابطه بين متغيرهاي برنامه ريزي كالبدي و متغيرهاي  احساس هويت محلي :

جدول ۵- توزیع افراد نمونه بر حسب رابطه بین برنامه‌ریزی کالبدی با احساس هویت محلی

هویت محلی	برنامه ریزی کالبدی
احساس هویت محلی		همبستگی پیرسون	سطح معناداری
	بافت قدیم	0.483	0.03
	بافت جدید	0.691	0.000

 

جدول ۶- توزیع افراد نمونه بر حسب رابطه بین برنامه‌ریزی اجتماعی فرهنگی با احساس هویت محلی

	برنامه ریزی اجتماعی-فرهنگی
احساس هویت محلی		همبستگی پیرسون	سطح معناداری
	بافت قدیم	0.368	0.05
	بافت جدید	0.420	0.000

 

جدول۷- توزیع افراد نمونه بر حسب رابطه بین برنامه‌ریزی اقتصادی با احساس هویت محلی

	برنامه ریزی اقتصادی
احساس هویت محلی		همبستگی پیرسون	سطح معناداری
	بافت قدیم	0.444	0.03
	بافت جدید	0.343	0.000

 

جدول۸ - توزیع افراد نمونه بر حسب رابطه بین مشارکت در امور شهری با احساس هویت محلی

	مشارکت در امور شهری
احساس هویت محلی		همبستگی پیرسون	سطح معناداری
	بافت قدیم	0.339	0.01
	بافت جدید	0.545	0.02

 

جدول ۹ - توزیع افراد نمونه بر حسب رابطه بین میزان رضایت از عملکرد مدیریت شهری با احساس هویت محلی

	رضایت از عملکرد مدیریت شهری
احساس هویت محلی		همبستگی پیرسون	سطح معناداری
	بافت قدیم	0.439	0.00
	بافت جدید	0.520	0.05

 

با توجه به جداول ارائه شده برنامه‌ریزی کالبدی، برنامه‌ریزی اجتماعی، برنامه‌ریزی اقتصادی، میزان مشارکت شهروندان و سطح رضایت شهروندان از عملکرد مدیریت شهری متغیرهای مستقلی بودند که معناداری روابط آنها با متغیر وابسته تایید گردید و وارد مدل رگرسیونی شدند تا اثرات نسبی هر کدام از آنها مشخص گردد که نتایج این آزمون در جدول ۱۰ ارائه گردیده است. در این بخش ابتدا رگرسیون چند متغیره برای مدل پیش‌بینی شده در بافت جدید محاسبه و بررسی شده است.

با توجه به توضیحات ارائه شده برنامه‌ریزی کالبدی، برنامه‌ریزی اجتماعی، برنامه‌ریزی اقتصادی، میزان مشارکت شهروندان و سطح رضایت شهروندان از عملکرد مدیریت شهری متغیرهای مستقلی بودند که معناداری روابط آنها با متغیر وابسته تایید گردید و وارد مدل رگرسیونی شدند تا اثرات نسبی هر کدام از آنها مشخص گردد که نتایج این آزمون در جدول 9 ارائه می‌شود. در این بخش ابتدا رگرسیون چند متغیره برای مدل پیش‌بینی شده در بافت جدید محاسبه و بررسی شده است.

جدول 10-توضیحات کلی مدل رگرسیونی چند متغیره

Model	R	R Square	Adjusted R Square	Std. Error of the Estimate	Change Statistics
					R Square Change	F Change	df1	df2	Sig. F Change
1	.750a	.562	.554	.65313	.562	67.764	5	264	۰۰۰/۰

 

آنچه در جدول فوق حایز اهمیت می‌باشد مقدار ضریب مجذور همبستگی ²⁰  است  که در محلات جدید شهری برابر با 0.562 به دست آمده است. به این ترتیب می‌توان گفت 56 درصد تغییرات متغیر وابسته توسط این پنج متغیر مستقل تبیین می‌گردد.

جدول11- تحلیل آنوا

Model		Sum of Squares	Df	Mean Square	F	Sig.
1	Regression	144.788	5	28.950	67.864	.000b
	Residual	112.618	264	.427
	Total	257.367	269

تحلیل ANOVA نیز معنی‌دار بودن رگرسیون و رابطه خطی بین متغیرها را نشان می‌دهد و سطح معناداری (Sig=0.000) به دست آمده، معنی دار بودن آن را در سطح 99 درصد تایید می‌کند. نتایج اصلی رگرسیون در جدول ۵ آمده است. ستون B در این جدول به عنوان ضریب به منظور پیش‌بینی مقدار y در معادله رگرسیون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جدول12- تحلیل رگرسیون

 

Model		Unstandardized Coefficients		Standardized Coefficients	t	Sig.
		B	Std. Error	Beta
	(Constant)	.378	.151		2.505	013
	برنامه‌ریزی کالبدی	.459	.051	.480	8.967	.000
	برنامه‌ریزی اجتماعی	.135	.052	.118	2.624	009.
	برنامه‌ریزی اقتصادی	.028	.045	.029	.622	.535
	مشارکت در امور محلی	.306	.055	.292	5.560	000.
	رضایت از مدیریت شهری	.030	.063	.029	.471	.638

در جدول فوق مقدار t تک‌تک ضرابط رگرسیون نیز محاسبه شده و سطح معناداری آنها در آخرین ستون جدول آمده است. همانطور که مقدار سطح معناداری نشان می‌دهد تنها اثرات دو متغیر برنامه‌ریزی اقتصادی و رضایت از عملکرد مدیریت شهری در این مدل معنادار نبوده است اما سایر متغیرها معنادار می‌باشند.

در مورد اهمیت و نقش متغیرهای مستقل در پیشگویی معادله رگرسیون باید از مقادیر بتا استفاده کرد. از آنجا که مقادیر بتا استاندارد شده می‌باشند، بنابراین از طریق آن می‌توان در مورد اهمیت نسبی متغیرها قضاوت کرد. بزرگ بودن مقدار بتا نشان دهنده اهمیت نسبی و نقش آن در پیشگویی متغیر وابسته می‌باشد. بنابراین در اینجا می‌توان قضاوت کرد که متغیر برنامه‌ریزی کالبدی به مراتب سهم بیشتری در مقایسه با سایر متغیرها در پیشگویی متغیر وابسته دارد. زیرا یک واحد تغییر در انحراف معیار آن باعث می‌شود تا انحراف معیار متغیر وابسته (هویت محلی) به اندازه 0.480 تغییر کند و در مرحله‌ بعد تغییر در انحراف معیار میزان مشارکت شهروندان باعث می‌شود تا انحراف معیار متغیر وابسته به اندازه‌ی 0.292 تغییر نماید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شكل 5:: تحلیل مسیر بر اساس اثرگذاری متغیرهای وابسته در بافت جدید

تمام این مراحل در محلات تاریخی شهر قزوین نیز انجام شده است. در ذیل ابتدا رگرسیون چند متغیره برای مدل پیش‌بینی شده در بافت قدیم محاسبه و بررسی شده است.

جدول 13- توضیحات کلی مدل رگرسیونی چند متغیره

Model	R	R Square	Adjusted R Square	Std. Error of the Estimate	Change Statistics
					R Square Change	F Change	df1	df2	Sig. F Change
1	.566a	.344	.333	.72177	.344	30.606	5	292	.000

مقدار ضریب مجذور همبستگی ²¹ در بافت قدیم شهری برابر با 0.344 به دست آمده است. به این ترتیب می‌توان گفت 34 درصد تغییرات متغیر وابسته توسط این پنج متغیر مستقل تبیین می‌گردد.

جدول 14 :تحليل آنوا

Model		Sum of Squares	Df	Mean Square	F	Sig.
1	Regression	79.722	5	15.944	30.606	.000b
	Residual	152.120	292	.521
	Total	231.842	297

جدول ANOVA نیز معنی‌دار بودن رگرسیون و رابطه خطی بین متغیرها را نشان می‌دهد و سطح معناداری (Sig=0.000) به دست آمده، معنی دار بودن آن را در سطح 99 درصد تایید می‌کند. نتایج اصلی رگرسیون در جدول ۷ آمده است. ستون B در این جدول به عنوان ضریب به منظور پیش‌بینی مقدار y در معادله رگرسیون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 جدول15 : تحلیل رگرسيون

Model		Unstandardized Coefficients		Standardized Coefficients	t	Sig.
		B	Std. Error	Beta
1	(Constant)	.340	.202		1.677	.095
	برنامه‌ریزی کالبدی	.377	.060	.351	6.239	۰۰۰/۰
	برنامه‌ریزی اقتصادی	-.095	.033	-.148	-2.889	.004
	رضایت از عملکرد شهری	.163	.048	.207	3.372	.001
	برنامه‌ریزی اجتماعی	.137	.044	.160	3.095	.002
	مشارکت در امور محلی	.107	.053	.118	1.998	.047

در جدول فوق مقدار t تک‌تک ضرابط رگرسیون نیز محاسبه شده و سطح معناداری آنها در آخرین ستون جدول آمده است. همانطور که مقدار سطح معناداری نشان می‌دهد تمام متغیرهای مستقل در مدل معنادار بوده است.

با توجه به مقادیر بتا می‌توان قضاوت کرد که متغیر برنامه‌ریزی کالبدی به مراتب سهم بیشتری در مقایسه با سایر متغیرها در پیشگویی متغیر وابسته دارد. زیرا یک واحد تغییر در انحراف معیار آن باعث می‌شود تا انحراف معیار متغیر وابسته (هویت محلی) به اندازه‌ی 0.351 تغییر کند و در مرحله‌ی بعد تغییر در انحراف معیار میزان رضایت از عملکرد مدیریت شهری باعث می‌شود تا انحراف معیار متغیر وابسته به اندازه‌ی 0.207 تغییر نماید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شكل6:  :تحلیل مسیر بر اساس اثرگذاری متغیرهای وابسته در بافت قدیمی

نتیجه­گیری     

نتایج پژوهش نشان می دهد ارتباط مستقيمي بين متغيرهاي مستقل و وابسته تحقیق وجود دارد. در بررسي رابطه بين برنامه ريزي كالبدي و احساس هويت محلي و همچنین رابطه بين برنامه ريزي اجتماعي-فرهنگي با احساس هويت محلي مشخص گردید كه رابطه اين عوامل در بافت جديد قوي تر از بافت قديم مي باشد. سنجش ارتباط بين برنامه ريزي اقتصادي و احساس هويت محلي نشان می دهد كه رابطه مستقيمي بين اين دو متغير در دو بافت وجود دارد به گونه اي كه افزايش متغير مستقل يعني بهبود وضعيت اقتصادي باعث افزايش متغير وابسته يعني هويت شهروندي مي گردد و بالعكس. در مورد رابطه بين مشاركت در امور شهري با احساس هويت محلي نیز همین ارتباط مستقیم وجود دارد؛ از این رو تقويت بعد مشاركت شهروندان رابطه مستقيمي بر افزايش احساس هويت شهروندان دارد. نتایج نشان می دهد اين رابطه در بافت جديد قوي تر از بافت قديم است. رابطه بين ميزان رضايت از عملكرد مديريت شهري با احساس هويت محلي نیز رابطه مستقيمي بوده؛ به طوري كه هرچقدر ميزان رضايت شهروندان از عملكرد مديريت شهري افزايش پيدا كند احساس هويت محلي نيز رشد خواهد كرد. رابطه بين اين دو متغير مثبت و بسيار قوي مي باشد.

در نهايت در راستای هدف پژوهش پيشنهاداتي مطرح می گردد: حفظ آثار تاريخي و ميراث فرهنگي و همینطور حفظ حرايم آنها؛ ترميم خلا موجود در ساختار مديريتي شهر قزوین از نظر بسترسازي ارتباط بيشتر با ساكنان محلات قديم و جديد؛ فراهم نمودن لايه شوراياري ها در ساختار مديريتي شهر و بستر سازي مناسب براي ساختار مديريت شهري؛ حفاظت و نگهداري از محلات قديمي با اعطاي نقش عمده فرهنگي-تاريخي؛ ايجاد هماهنگي بين دستگاه هاي موثر در امر برنامه ريزي براي محلات تاريخي؛ هماهنگ سازي شيوه هاي مختلف حمل و نقل در محلات قديم و جديد؛ احداث مسير مناسبي براي عابر پياده براي سازمان دهي عناصر فضايي مسجد، بازار و دولت خانه در اطراف خيابان پيغمبريه؛ براي ايجاد و تقويت هويت شهري مي توان با سوق دادن تمركز و توجه شهروندان به سبزه ميدان با كمك هماهنگ كردن محيط كالبدي عمل نمود؛ تاكيد بر تهيه طرح هاي معتبر و منعطف و با توجه به شرايط محلي و بومي از طرف سازمان هاي مرتبط با امور شهري مانند شهرداري قزوين، اداره راه و شهرسازي قزوين، نظام مهندسي قزوين و...؛ هم فكري و مشاوره هميشگي ميان سازمان هاي ذيربط در امور شهري كه در اين راستا نقش سازمان فرهنگي و گردشگري به عنوان يكي از پايه هاي اصلي كميسيون ماده پنج بسيار پررنگ می باشد؛ افزايش فشردگي بافت و كاهش فاصله فضايي براي تقويت روابط اجتماعي و در نتيجه افزايش روابط اجتماعي؛ تامين نيازهاي معيشتي و اقتصادي شهروندان؛ ايجاد و مكان يابي براي برپايي نمايشگاه هاي صنايع دستي استان قزوين در بدنه محلات تاريخي به منظور باززنده سازي هويت بومي در هسته اوليه شهر؛ استفاده از مبلمان شهري به عنوان نشانه و شاخصي از هويت بومي براي تقويت هويت در محلات مي تواند بسيار موثر باشد؛ تعيين تكليف بناهاي تخريبي رها شده از سوي مالكين در محلات مورد مطالعه بافت قديم از طريق ارسال اخطار توسط مراجع ذيصلاح و تخريب كامل اين بناها و حصار كشي مناسب دور چنين بناهايي جهت جلوگيري از تجمع معتادين در اين بناها؛ استفاده از عناصر طراحي ماندگار در مركزمحلات تاريخي و نقاط در معرض ديد محلات جديد براي افزايش خاطره انگيز بودن محلات؛ توجه همزمان به توزيع سرانه هاي شهري و سطح كيفيت زندگي محلات و تلاش در جهت برنامه ريزي بر اساس مشاركت محلي و استفاده از ديدگاه هاي افراد محلي براي توسعه همه جانبه در محلات و پرهيز از برنامه ريزي آمرانه و يكطرفه بدون توجه به خواسته هاي ساكنان محلات جديد و قديم؛ تهيه شناسنامه و تاريخچه محله براي آشنايي بيشتر ساكنين با محله و تقويت حس تعلق خاطر و حفظ هويت شهروندي؛ برنامه ريزي براي تدوين معيارها و ضوابطي كه محدود كننده آلاينده هاي بصري باشند؛ رعايت انطباق ساختمان هاي جديد با زمينه فضايي محلات (رعايت نماي مناسب، تراكم مطلوب و...)؛ طراحي سكانس هاي متوالي با طراحي نقاط عطف موجود (مثل ميدان، آستانه ورود و خروج و...) و در نهایت اینکه اگر چه در برنامه ريزي براي محلات از پيش انديشيده شده به برخي از ويژگي هاي طراحي شهري مثل دسترسي به مناطق مختلف شهر، اختلاط كاربري ها، نفوذ پذيري و خوانايي توجه شده است، محلات جديد با مشكلاتي مثل تسلط سواره و كاهش پيوستگي درون اجتماعي روبه رو بوده اند كه آنها نيز بايد مورد بازبيني قرار بگيرند.

منابع

ابراهیم نیا، و.، عبدی دانشپور، ز. (۱۳۹۸). برنامه ریزی بخشی در برابر برنامه ریزی فضایی بزرگ شهری در تهران. صفه، ۲۸ (۸۱)، صص ۶۶-۸4.

-ابراهيمي، آرام ؛ پورعزيزي، علي (1396)، تحليل فضايي نظام شبكه اي استان كردستان ،استان چگونه به اهداف تعيين شده دست مي يابد .برنامه ريزي فضايي، شماره اول،بهار 1396، ص 32

الهيان،الهه،1392 ،هويت شهري ،سبزوار ،1-22

احسان زاده، ع. ر.، نژادکورکی، ف.، طالبی، ع. ۱۳۹۵. کاربرد شبکه عصبی مصنوعی، درخت تصمیم، رگرسیون مولفه های اصلی و خطی چندگانه در مدل سازی شاخص کیفیت هوای شهری. محیط شناسی، ۴۲(۳)، صص: ۴۷۳-۴۵۵.

اکبری شاهرک، س.، (۱۳۹۶). شاخص های ارزیابی هویت کالبدی شهر. سومین کنفرانس سالانه پژوهش­های معماری،‌ شهرسازی و مدیریت شهری، شیراز، ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۶.

بهزادفر،مصطفي (1386)هويت شهر ،نگاهي به هويت شهر تهران،تهران ،سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران ،موسسه نشر شهر

پاكزاد، ج. (1390)، سير انديشه ها در شهرسازي 2. تهران، انتشارات آرمانشهر، چاپ دوم. 

-پورمحمدي،محمدرضا(1382)،برنامه ريزي كاربري اراضي شهري ،انتشارات سمت،تهران

-تابعي،نادر ؛موحد،علي؛تولايي،سيمين؛كمان رودي كجوري،موسي؛ بررسي نقش عدالت فضايي در مديريت شهري(منطقه 6 تهران)،نشريه برنامه ريزي فضايي،سال 1395،دوره 6،شماره 2،صص 23 تا 36

تولایی، ن.، (۱۳۹۶). شکل شهر منسجم. نشر امیرکبیر، تهران.

جوادي ،مهسا ،مهرناز بوداغ و ويدا مكاني ،1394 "درآمدي بر مفهوم هويت محيط انسان ساخت به وسيله مولفه هاي مكان ،فضا و كالبدي "فصلنامه مديريت شهري ،شماره 41،صص 139-159

-جوريمي،گلنوش .(1393) .برنامه ريزي فضايي محلي با هدف دستيابي به امنيت در توسعه هاي جديد ،نمونه موردي توسعه هاي جديد شهرتهران ،منطقه 22 ،پايان نامه كارشناسي ارشد ،گروه برنامه ريزي شهري ،دانشكده معماري و شهرسازي ،دانشگاه شهيد بهشتي

حبيب، ف.، نادري، س. م. (1387). پرسمان تبعي در گفتمان كالبد شهر و هويت (كالبد شهر تابع هويت يا هويت تابع كالبد شهر). هويت شهر، ۲ (۳).

حقجو،محمدرضا ؛ زنديه ، سميه ؛ ابراهيم نيا ،وحيده .چارچوب بكارگيري فن SWOT  در برنامه ريزي فضايي مبتني بر تفكر راهبردي .1392 . صفحات 77-98

حبيبي، ك. روحاني چولاني، الف. (1394). ارزيلبي كيفي تغيير عناصر شهر كهن ايراني به شهر مدرن در جهت احياي مكان هاي شهري با هويت ايراني-اسلامي. مطالعات شهر ايراني اسلامي، 6 (21).

چنگيزي ،نگار ،احمديان ،رضا  .(1392) بررسي شاخص هاي هويت فضاي شهري در بافت تاريخي (نمونه موردي:بازار كرمان ) ،فصلنامه شهر ايراني اسلامي .ص 53

-رضويان،محمدتقي،بيرام زاده،حبيب ؛ عملكرد مديريت شهرهاي كوچك، در برنامه ريزي كاربري اراضي(شهربناب)، نشريه پژوهش هاي جغرافيايي،سال 1387، دوره 40، شماره 63 ،101-114

-زياري،كرامت ا...(1386)،برنامه ريزي كاربري اراضي شهري ،انتشارات دانشگاه يزد،ص248

ذاکرحقیقی، ک.، و جمالی پور، م. (1394). مدل ارزیابی کیفیت زندگی در محلات از پیش اندیشیده شده (نمونه مطالعاتی: محله کوی ملت اهواز). آمایش محیط, 8(28)، 125-147. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=252300

-سيف الديني، فرانك(1381)، مباني برنامه ريزي شهري،نشر آييز،ص248

سيد ميرزايي ،سيد محمد(1383)"نگاهي به آينده شهر"،پژوهشنامه علوم انساني،شماره 41-42،تابستان صص85-104

ستوده ،فرناز،سحادي،ژيلا؛كلانتري،محسن ؛(1398) ، "برنامه ريزي فضايي پيشگيري و كاهش بزهكاري شهري (محدوده مورد مطالعه محله هرندي شهر تهران)،پايان نامه كارشناسي ارشد رشته جغرافيا و برنامه ريزي شهري گرايش آمايش شهري ،دانشكده شهيد بهشتي ،دانشكده علوم زمين ،گروه آموزشي جغرافيا

شجیعی، س. س. (۱۳۹۴). هویت فراموش شده در بافت های تاریخی (نمونه موردی بافت تاریخی شهر سبزوار). همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، یزد،https://civilica.com/doc/544834 

شريفي، م.، رامشت، م. ح.، رفيعيان، م.، قويدل، ی. (1392). هويت مكان و ادراك آن با رويكرد ژئو سيستمي. جغرافيا و برنامه ريزي محيطي، ۲۴ (۲)، صص: ۲۲-۱.

-شريف زادگان،محمدحسين و رضوي دهكردي،سيدامير (1389) ،ارزيابي فرايند برنامه ريزي و آمايش سرزمين در ايران ،راهكارهاي بهبود آن ،علوم محيطي، سال هفتم،شماره چهارم، 100-87

شورت،جان رناي و كيم ،يونگ هيون (1393)جهاني شدن و شهر،ترجمه احمد پوراحمد و شايان (قهرمان)رستمي،تهران،سازمان انتشارات،جهاد دانشگاهي،چاپ چهارم

-عندليب،عليرضا(1380)،نظريه پايه و اصول آمايش مناطق مرزي جمهوري اسلامي ايرن ،دوره عالي جنگ،دانشكده فرماندهي و ستاد سپاه پاسداران ،تهران

عاملي، س. س. ر.، و اخوان، م. (1392). بازنمايي عناصر هويت بخش شهري. فصلنامه علمي-پژوهشي مطالعات و تحقيقات اجتماعي در ايران،7 5-100

طبرسا، م. ع.،  پاسیان خمری، ر.، حسینی فوجردی، س. م. (۱۳۹۷). کاربرد تکنیک چیدمان فضا برای مقایسه تطبیقی میان ساختار فضایی بافت های تاریخی و توسعه های جدید شهری (نمونه پژوهش: بافت تاریخی و شهرک فرهنگیان گرگان). معماری و شهرسازی ایران، ۹ (۱۶)، doi: 10.30475/isau.2019.87930

طبیبیان، م.، منصوری، ی. (1392). ارتقای کیفیت محیطی و رضایت‌مندی از زندگی در محلات جدید با اولویت‌بندی اقدامات بر اساس نظرهای ساکنان (نمونة موردی: کاشان). محیط شناسی، ۳۹ (۴)، صص: ۱۶-۱. doi: 10.22059/jes.2014.36458

فكوهي ،ناصر (1398) .انسان شناسي شهري ،تهران ،ني .

قائم مقامی، م. س.، منتظرالحجه، م.، شریف نژاد، م. (1398). تبیین شاخص های هویت مکان در بافت های تاریخی، نمونه موردی: بافت تاریخی جوباره اصفهان. دومین کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام، تبریز،https://civilica.com/doc/102128

قاسمي،مرواريد،1397 ،اهل كجا هستم؟(هويت بخشي به بافت هاي مسكوني، تهران،روزبه.

-لزگيان،احسان و رنج آرماي آذري،محمد(1389)،بررسي و تحليل مديريت توسعه زمين از طريق رويكرد اصلاح مجدد زمين و با تاكيد بر مقوله انتقال حق مالكيت زمين،مديريت شهري، شماره 25، بهار و زمستان 1389،صص 168-147

محمودپور، ئ.، و مرادی چادگانی، د. (1398). مشکل یابی سیستم برنامه ریزی شهری تهران برپایه ی رهیافت یکپارچه برنامه ریزی فضایی راهبردی دانش پایه. نامه معماری و شهرسازی, 12(25), صص: ۶۱-۴۳.  https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=557231

-محمودي ،سيدمحمد(1388)، تحليلي بر سير تحولات كلان آمايش سرزمينفرانسه در نيم قرن گذشته و ارائه پيشنهاداتس جهت بهبود وضعيت آمايش سرزمين ايران،نشريه 

مطلبي،قاسم(1388)،رويكرد انساني به توسعه پايدار محله اي ،مجموعه اي مقالات اولين همايش توسعه محله اي ،تهران 210-230

آمايش سرزمين،سال اول، شماره اول، تهران

-معصومي اشكوري، ح. (1390). اصول و مباني برنامه ريزي منطقه اي. انتشارات پيام  نور.

-مشكيني، ابولفضل و نورمحمدي،مهدي(1392)،تحليل چالش هاي پيش رو مديريت شهري در كشورهاي در حال توسعه ،پنجمين كنفرانس برنامه ريزي و مديريت شهري،مشهد 5 و4 ،ارديبهشت ماه 1392،صص 1،27

-محفوظي،محسن،درويش صفت،علي اصغر؛ مخدوم،مجيد(1380)،آمايش سرزمين ،حوزه آبخيزدارانتفرش با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافيايي ، فصلنامه محيط شناسي ،تابستان 1380،شماره 27،صص 99-108

مجيدي فرد،احسان(1391)،برنامه ريزي شهرهاي پايدار،برنامه اسكان بشر سازمان ملل،مركز پژوهش هاي اسلامي شهر مشهد،مشهد(كميسيون جهاني حفاظت محيط زيست و توسعه،1987 ،صفحه8

-محسني فر،عليرضا،مراثي،محسن،(1396) ،"بررسي و تحليل مولفه هاي هويت در فضاهاي شهري (نمونه موردي پارك دانشجو)

ميرمقتدايي .م 1385 . پيشنهاد روشي براي تحليل "شخصيت" شهر ،نشريه محيط شناسي . دوره 32 .ص129-140

-مومني،مهدي (1377) ،اصول و روش هاي برنامه ريزي ناحيه اي ،انتشارات گويا ،چاپ اول .

نقي زاده ،محمد (1385) .شهرسازي و معماري اسلامي (مباني نظري )،اصفهان ،انتشارات راهيان .

هزارجريبي،جعفر و لهراسبي،سعيد (1390).بررسي رابطه سرمايه اجتماعي با ميزان هويت جمعي ،جامعه شناسي كاربردي ،سال بيست و دوم ،شماره پياپي 42،صص1-20

يزداني،محمدحسن،علي پور،ابراهيم،محمودي،ايوب(1398)،"بررسي و تحليل هويت محلات شهري با تاكيد بر حسن تعلق به مكان (مورد مطالعه:محلات سيزده گانه حاشيه شهر اردبيل) ،جامعه شناسي نهادهاي اجتماعي،6(14)،9-39

Abrougui, K., Gabsi, K., Mercatoris, B., Khemis, C., Amami, R., Chehaibi, S. (2019). Prediction of organic potato yield using tillage systems and soil properties by artificial neural network and multiple linear regressions. Soil and Tillage Research. Vol. 190. pp 202-208. DOI: 10.1016/j.still.2019.01.011.

Caffo, B. (2019). Regression Models for Data Science in R: A companion book for the Coursera Regression Models class. Leanpub. https://leanpub.com/regmods.

Chen, Y., et al., (2017). on the cognition and pattern construction of historical and cultural city taking Huangshan City as an example. Urban Planning Forum (S2).

Cravo, P.M., Bailoa S. (2012).Spatial planning and Tourism Development in Purtugal, regionalru disparity 7 .pp: 76-88

-Cadwallader,M.T.,Analitical Urban Geography :spatial patterns and theories,new jersey :prentice hall,1985.

Dear, M. (2000). The postmodern Urban Condition, Oxford: Black well.

Duan, J., Lan, W., Jiang, Y. (2021). An evaluation approach to spatial identity in historic urban areas from a humanistic perspective. Frontiers of Architectural Research, https://doi.org/10.1016/j.foar.2021.12.009

-Eldrandaly,Kh(2010),A GEP-based spatial deasion support system multisite landuse allocation-Applied soft computing ,10,694-702

-Harvey,D.(1969).Explanation in geography

Healey, P. (2007). Urban complexity and spatial strategies: Towards a Relational planning for our time. routledge.

Hessari, E, M. Peysokhan, A. Havashemi, D. Gheibi, M. Ghafourian, F. Bayat. (2019). Analyzing the Dimensionality of place Attachment and its relationship with residential sstisfaction in new cities: the case of sadra. Iran social indicators research, 142(3), pp: 1031-1053.

Hwang, K., (2014). Finding urban identity through culture-led urban regeneration. Journal of Urban Management 3 (1), pp: 67-85.

Jiang, H., Zhang, S., (2009). Producing, duplication and characteristics extinction: an analysis on the crisis of city’s characteristic with the theory of production of space, 04 Urban Planning Forum, pp: 40-45.

Lynch, K., (1960). The Image of the City. MIT Press.

Manahasa, E., Manahasa, O., (2020). Defining urban identity in a post-socialist turbulent context: the role of housing typologies and urban layers in Tirana. Habitat Int. 102, 102202.

Marshall Nunbogu, A. IssahakuKorah, P. BrandfulCobbinah, P. Poku-Boansi, M. (2018). Doing it ‘ourselves’: Civic initiative and self-governance in spatial planning. Cities, 74, pp: 32-41. https://doi.org/10.1016/j.cities.2017.10.022

-Naghizadeh,M.(2007).Perception of beauty&Identity of city(in the light of Islamic thought ),Isfahan:cultural organization of the Municipality of Isfahan publishing co.and

•Naghizadeh,Mohammad(2013), The identity of the city and the perfection of its historical context.case study:Mashhad, City identity magazine , The nineteenth number

-Norberg-schulz ,ch.(2004).Architecture :Meaning and place (V.nouroz.Borazjani,Trance ).Tehran –Jamejahan publishers

Pal, M. & Bharati, P. (2019). Applications of Regression Techniques. Springer Singapore. https://www.springer.com/gp/book/9789811393136.

Partovi,p.(2008).phenomenology of place .Tehran :publishing of the Art Academi

Paper Rm. Duan, J., (2006). Urban Spatial Development Theory. Phoenix Science Press.

Proshansky ,Harold M, Fabian, Abbek,Kaminoff,Robert,place identity(1983) :physical world socialization on the self,Journal of Environmental Psychology

•Rezazadeh,Reza (2015) , Influential components in pedestrian routes with identity, International conference on architecture, construction and urban planning at the beginning of the third millennium

-Relph,E(1976) ,”place and place lessness,pion”London

-Relph,E (2010).Place and placelessness.(M.Noghsanmohammadi,k,Mondegari,&z Motaki,Trans ) ,Tehran,Armanshahr 

Scott, M., Parkinson, A., Waldron, R., Redmond, D., (2020). Planning for historic urban environments under austerity conditions: insights from post-crash Ireland. Cities 103, 102788.

Shakuie,Hosein ( 2016) ,New trends in philosophy of geography ,Tehran,Gita Shenasi Institute of Geography and Cartography

Swapan, M.S.H, Ahsan, T. and Ahmad, F. (2017).Transforming Urban Dichotomies and challenges of south Asian Megacities: rethinking sustainable growth of Dhaka .Bagladesh. Urban Science, 1(4), pp: 1-31.

Wang, H., Wang, Y., (2007). Urban green space system plan molds city characteristics. Chinese Landscape Architecture 23 (9), pp: 90-94.

Wang, J., (2019). Inclusiveness and sharing, explicit and implicit mutual learning, livability predicted: historical prospect and contemporary creation of urban vitality. City Planning Review 43 (12), pp: 9-16.

Yaldız, E., Aydın, D., Sıramkaya, S., (2014). Loss of city identities in the process of change: the city of Konya-Turkey. Procedia-Social and Behavioral Sciences 140, pp: 221-233.

Zhang, S.)2012(. The integral protection of historic city: rethinking under the international proposal of historic urban landscape. Beijing Planning Review (6), pp: 27-30.

Zhu, D., (2016). Cognition, expression, and planning exploration of urban characteristics: a case study of Jiangsu Province. City Planning Review 40 (7), pp: 65-73.

-Zahid,z,H(1995) , urban planning in Saudi arabia with special reference to the nitag omrani programme “nonpublished ph.d .Thesis ,department of geography ,university of durham,uk.\

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  مقاله حاضر مستخرج از رساله دكتري نويسنده اول با عنوان واكاوي نقش برنامه ريزي و مداخلات فضايي در محلات شهر قزوين در جهت اثر بخشي بر هويت شهري، نمونه موردي بافت تاريخي و جديد شهر قزوين» مي باشد كه به راهنمایی نويسنده دوم  )نويسنده مسئول مقاله)و مشاوره نویسنده سوم در دانشگاه آزاد اسلامی قزوین به انجام رسیده است. 

[2]  Duan

[3]  Marshal

[4]  Szczepańska

[5]  Issahaka Fuseini , Jaw Kemp

[6]  Natasa Lovnic-Marco Lovnic-Werner Konold

[7]  Medvednica

[8]  Nature 2000

[9]   Gonzalez-Torres

[10]  Architecture, urban planning and collective identity: Bilbao as a case study

[11]  Monika Magdziak

[12]  Rob Atkinson

[13]  Swapan

[14]  Salek

[15]  Delphi

[16]  https://survey.porsline.ir/s/yoGXoWq

[17]  کلیه مطالب مربوط به انجام مراحل آماری قابل ارایه می باشد.

[18]  Enter

[19]  Beta

[20]  R Square

[21]  R Square

---