Explaining the Spatial Norm Model with the Aim of Promoting Sustainable Behavior in Residential Complexes Based on Space Syntax Theory(Case Study: Shiraz)
Subject Areas : Sociology and Human Settlements
Marziyeh Shahroudi Kolour
1
(
Ph.D. Candidate in Architecture, Department of Architecture, Khalkhal Branch, Islamic Azad University, Khalkhal, Iran
)
Khosro Movahed
2
(
Associate Professor of Architecture, The University of the District of Columbia, Department of Architecture and Urban Sustainability, Washington DC, USA
)
Hojjatollah Rashid kolvir
3
(
Associate Professor of Architecture, Department of Architecture, Faculty of Engineering, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
)
Malihe Taghipour
4
(
Assistance Professor of Architecture, Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran
)
Keywords: Housing, Space Syntax, Spatial Behavior, Sustainable Behavior, Spatial Norm,
Abstract :
Introduction: Due to the importance of individuals' behavior in achieving the goals of sustainability, behavioral models have somehow tried to identify components that predict sustainable behavior. Despite numerous studies that have studied spatial behaviors and structures, so far no research has been done on the effect of spatial behavior on sustainable behavior. Research Aim: The present study investigates the effect of spatial behavior on sustainable behavior by adding this factor to the components of the planned behavior model (motivation, attitude, norm, and perceived behavioral control). Methodology: 516 researcher-made questionnaires were distributed that were approved by researchers in the field of behavior and psychology. How this affected was required to examine spatial structures and their characteristics. For this reason, the structural and syntactic patterns of the citizens' housing were also examined. Structural equation model, analysis of variance test, and syntactic tests for calculating the index of visibility, integration, depth, and spatial value have been the analytical tools of this research. Studied Areas: The city of Shiraz and its 11 districts constitute the study area of the research. Results: Spatial behavior has a positive and interactive relationship with all factors of planned behavior and among them, it has had the greatest impact on usual behavior and norms. F test showed that there is a significant difference between spatial behavior and sustainable behavior of individuals in both central and axial patterns. This difference was due to the spatial value of the different territories and the environmental and spatial facilities they provide to their inhabitants. The central pattern exposes the public realm to greater use with greater integrity and visibility, and the axial model places more importance on the private realm and encourages privacy. Conclusion: The result of the research is the spatial norm model named according to the impact of usability and the fields of visibility and mean depth of each space that control the communication and interactions between members of a small community such as family.
زیاری، کرامت الله؛ فرهادیخواه، حسین و آروین، محمود. (1395). سنجش پایداری اجتماعی محلهای (مطالعه موردی: محله سنگلج و ضرابخانه شهر تهران). فصلنامه مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 11(36)، 18-1.
شریعتی، سارا؛ خاکزند، مهدی و البرزی، فریبا. (1400). بررسی خلوت قرارگاههای رفتاری در سکونتگاههای دانشجویی شهر قزوین بر اساس همساختی (رفتار-کالبد) (مطالعه موردی: سکونتگاههای دانشجویی لاله و نرگس دانشگاه آزاد اسلامی قزوین). فصلنامه مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 16(2)، 438-419. https://dorl.net/dor/20.1001.1.25385968.1400.16.2.11.6
عبداللهی، مهدی؛ پورمحمودی، محمدرضا و قربانی، رسول. (1396). مدلیابی چشمانداز تغییر عادتهای رفتاری کاربران وسایط نقلیه شخصی در استفاده از حملونقل عمومی (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز). فصلنامه مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 12(3)، 500-481.
Ajzen, I. (1988). From intentions to actions: A theory of planned behaviour. In: J. Kuhl and Beckmann (Eds.). Action Control: From cognition to behaviour. Heidelberg, Germany: Springer, 11-39.
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational behavior and human decision processes, 50(2), 179-211. https://doi.org/10.1016/0749-5978(91)90020-t.
Arbuthnott, K. D. (2009). Education for sustainable development beyond attitude change. International Journal of Sustainability in Higher Education. 10(2), 152-163. https://doi.org/10.1108/1467 637 0910945954.
Bamberg, S., & Möser, G. (2007). Twenty years after Hines, Hungerford, and Tomera: A new meta-analysis of psycho-social determinants of pro-environmental behaviour. Journal of environmental psychology, 27(1), 14-25. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2006.12.002.
Bamberg, S., Rees, J., & Seebauer, S. (2015). Collective climate action: Determinants of participation intention in community-based pro-environmental initiatives. Journal of Environmental Psychology, 43, 155-165. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2015.06.006.
Carrus, G., Passafaro, P., & Bonnes, M. (2008). Emotions, habits and rational choices in ecological behaviours: The case of recycling and use of public transportation. Journal of environmental psychology, 28(1), 51-62. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2007.09.003.
Chakraborty, A., Singh, M. P., & Roy, M. (2017). A study of goal frames shaping pro-environmental behaviour in university students. International Journal of Sustainability in Higher Education, 18(7), 1291–1310. https://doi.org/10.1108/IJSHE-10-2016-0185.
Cheng, T., Woon, D. K., & Lynes, J. K. (2011). The use of message framing in the promotion of environmentally sustainable behaviors. Social Marketing Quarterly, 17(2), 48-62. https://doi.org/ 10.1080/15245004.2011.570859.
Corraliza, J. A., & Berenguer, J. (2000). Environmental values, beliefs, and actions: A situational approach. Environment and behavior, 32(6), 832-848. https://doi.org/10.1177/00139160021972829.
Du, X., Bokel, R., & van den Dobbelsteen, A. (2019). Spatial configuration, building microclimate and thermal comfort: A modern house case. Energy and Buildings, 193, 185-200. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2019.03.038.
Eon, C., Morrison, G. M., & Byrne, J. (2018). The influence of design and everyday practices on individual heating and cooling behaviour in residential homes. Energy Efficiency, 11(2), 273-293. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2005.08.002.
Ericson, J. D., Chrastil, E. R., & Warren, W. H. (2021). Space syntax visibility graph analysis is not robust to changes in spatial and temporal resolution. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 48(6), 1478-1494. https://doi.org/10.1177/2399808319897624.
Figueroa-García, E. C., García-Machado, J. J., & Pérez-Bustamante Yábar, D. C. (2018). Modeling the social factors that determine sustainable consumption behavior in the community of Madrid. Sustainability, 10(8), 2811. https://doi.org/10.3390/su10082811.
Guagnano, G. A., Stern, P. C., & Dietz, T. (1995). Influences on attitude-behavior relationships: A natural experiment with curbside recycling. Environment and behavior, 27(5), 699-718. https://doi.org/10.1177/0013916595275005.
Han, H. (2014). The norm activation model and theory-broadening: Individuals' decision-making on environmentally-responsible convention attendance. Journal of Environmental Psychology, 40, 462-471. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2014.10.006.
Hanson, J., & Hillier, B. (1987). The architecture of community: Some new proposals on the social consequences of architectural and planning decisions. Architecture et Comportement/Architecture and Behaviour, 3(3), 251-273. https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/5265.
Harth, N. S., Leach, C. W., & Kessler, T. (2013). Guilt, anger, and pride about in-group environmental behaviour: Different emotions predict distinct intentions. Journal of Environmental Psychology, 34, 18-26. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2012.12.005.
Hillier, B. (1996). Space Is the Machine: a Configurational Theory of Architecture. Cambridge University Press, Cambridge.
Hillier, B. (2008). Space and spatiality: what the built environment needs from social theory. Building Research & Information, 36(3), 216-230. https://doi.org/10.1080/09613210801928073.
Hillier, B., & Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge University Press, Cambridge.
Hillier, B., & Penn, A. (1991). Visible colleges: structure and randomness in the place of discovery. Science in context, 4(1), 23-50. https://doi.org/10.1017/S0269889700000144.
Hunecke, M., Blöbaum, A., Matthies, E., & Höger, R. (2001). Responsibility and environment: Ecological norm orientation and external factors in the domain of travel mode choice behavior. Environment and behavior, 33(6), 830-852. https://doi.org/10.1177/00139160121973269.
Klöckner, C. A., & Matthies, E. (2004). How habits interfere with norm-directed behaviour: A normative decision-making model for travel mode choice. Journal of environmental psychology, 24(3), 319-327. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2004.08.004.
Lindenberg, S., & Steg, L. (2007). Normative, gain and hedonic goal frames guiding environmental behavior. Journal of Social issues, 63(1), 117-137. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.2007.00499.x.
Madden, T. J., Ellen, P. S., & Ajzen, I. (1992). A comparison of the theory of planned behavior and the theory of reasoned action. Personality and social psychology Bulletin, 18(1), 3-9. https://doi.org/10.1177/0146167292181001.
Mahmoud, A. H., & Omar, R. H. (2015). Planting design for urban parks: Space syntax as a landscape design assessment tool. Frontiers of Architectural Research, 4(1), 35-45. https://doi.org/10.1016 /j.foar.2014.09.001.
Manning, C. (2009). The psychology of sustainable behavior: Tips for empowering people to take environmentally positive action. Minnesota Pollution Control Agency.
Mustafa, F. A., & Rafeeq, D. A. (2019). Assessment of elementary school buildings in Erbil city using space syntax analysis and school teachers′ feedback. Alexandria Engineering Journal, 58(3), 1039-1052. https://doi.org/10.1016/j.aej.2019.09.007.
O¨ lander, F., & ThØgersen, J. (1995). Understanding of consumer behaviour as a prerequisite for environmental protection. Journal of consumer policy, 18(4), 345-385. https://doi.org /10.1007/BF01024160.
Onwezen, M. C., Antonides, G., & Bartels, J. (2013). The Norm Activation Model: An exploration of the functions of anticipated pride and guilt in pro-environmental behaviour. Journal of economic psychology, 39, 141-153. https://doi.org/10.1016/j.joep.2013.07.005.
Rezvani, Z., Jansson, J., & Bengtsson, M. (2018). Consumer motivations for sustainable consumption: The interaction of gain, normative and hedonic motivations on electric vehicle adoption. Business Strategy and the Environment, 27(8), 1272-1283. https://doi.org/10.1002/bse.2074.
Schwartz, S. H. (1977). Normative influences on altruism. Advances in experimental social psychology, 10(1), 221-279. https://doi.org/10.1016/S0065-2601(08)60358-5.
Steg, L., & Vlek, C. (2009). Encouraging pro-environmental behaviour: An integrative review and research agenda. Journal of environmental psychology, 29(3), 309-317. https://doi.org/10. 1016/j.jenvp.2008.10.004.
Stern, P. C. (1999). Information, incentives, and proenvironmental consumer behavior. Journal of consumer Policy, 22(4), 461-478. https://doi.org/10.1023/A:1006211709570.
Stern, P. C., Dietz, T., Abel, T., Guagnano, G. A., & Kalof, L. (1999). A value-belief-norm theory of support for social movements: The case of environmentalism. College of the Environment on the Peninsulas Publications, Human ecology review, 6(2), 81-97. https://cedar.wwu.edu/hcop_facpubs/1.
Tapia-Fonllem, C., Corral-Verdugo, V., Fraijo-Sing, B., & Durón-Ramos, M. F. (2013). Assessing sustainable behavior and its correlates: A measure of pro-ecological, frugal, altruistic and equitable actions. Sustainability, 5(2), 711-723. https://doi.org/10.3390/su5020711.
Thøgersen, J. (2005). How may consumer policy empower consumers for sustainable lifestyles?. Journal of consumer policy, 28(2), 143-177. https://doi.org/10.1007/s10603-005-2982-8.
Thøgersen, J. (2006). Norms for environmentally responsible behaviour: An extended taxonomy. Journal of environmental Psychology, 26(4), 247-261. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2006.09.004.
Triandis, H. C. (1977). Interpersonal Behavior. Brooks. Cole, Monterey.
Uzzell, D., Pol, E., & Badenas, D. (2002). Place identification, social cohesion, and enviornmental sustainability. Environment and behavior, 34(1), 26-53. https://doi.org/10.1177/00139165020 34001003.
Van der Werff, E., Steg, L., & Keizer, K. (2013). The value of environmental self-identity: The relationship between biospheric values, environmental self-identity and environmental preferences, intentions and behaviour. Journal of Environmental Psychology, 34, 55-63. https://doi.org/10. 1016/j.jenvp.2012.12.006.
Van Raaij, W. F. (2002). Stages of behavioural change: motivation, ability and opportunity. In Marketing for Sustainability. TowardsTransactional Policy-Making (pp. 321-333). IOS Press.
Wai, Y. S., & Bojei, J. (2015). Proposed conceptual framework on cohesive effect of extrinsic and intrinsic factors on sustainable behaviours. Procedia-Social and Behavioral Sciences, No. 172, pp. 449-456. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.01.378.
Zerouati, W., & Bellal, T. (2020). Evaluating the impact of mass housings' in-between spaces' spatial configuration on users' social interaction. Frontiers of Architectural Research, 9(1), 34-53. https://doi.org/10.1016/j.foar.2019.05.005.
فصلنامه نشریه علمی مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی
دوره شانزدهم، شماره (پیاپی 54)، بهار1400
شاپای چاپی 5968- 2538 شاپای الکترونیکی X595- 2538
http:// www.JSHSPiaurasht.ac.ir
صص.
تبیین مدل هنجار فضایی با هدف ترویج رفتار پایدار در مجتمعهای مسکونی بر اساس نظریه نحو فضا (مطالعه موردی: شهر شیراز)
نویسنده اول1- وابستگی.
نویسنده دوم *2- وابستگی.
نویسنده سوم3- وابستگی.
نویسنده چهارم4- وابستگی.
تاريخ دريافت: | تاريخ پذیرش: |
چکیده
مقدمه: با توجه به اهمیت رفتار افراد در تحقق اهداف پایداری، مدلهای رفتاری به نحوی سعی در شناخت مولفههایی داشتهاند که پیشبینیکننده رفتار پایدار باشد. علیرغم تحقیقات بیشماری که رفتارها و ساختارهای فضایی را مورد مطالعه قرار دادهاند، تاکنون تحقیقی در زمینه تاثیر رفتار فضایی بر رفتار پایدار انجام نشده است. پژوهش حاضر با افزودن رفتار فضایی به مولفههای مدل رفتار برنامهریزی شده (انگیزش، نگرش، هنجار و کنترل رفتاری درک شده) به بررسی تاثیر این عامل پرداخته است.
هدف پژوهش: هدف نهایی دستیابی به دیدگاه مشخص‌‌تری در رابطه بین محیط فیزیکی مسکن و رفتار انسان با تاکید بر فضامحوری معماری معاصر است.
روششناسی تحقیق: 516 پرسشنامه محقق ساخته که توسط محققان حوزه رفتار و روانشناسی مورد تایید قرار گرفته بود توزیع شد. چگونگی این تاثیرگذاری مستلزم بررسی ساختارهای فضایی و ویژگیهای آنها بود. به همین دلیل، الگوهای ساختاری و نحوی مسکن شهروندان مورد آزمون قرار گرفته نیز برداشت شد. مدل معادلات ساختاری، آزمون تحلیل واریانس و آزمونهای نحوی محاسبه شاخص دید، همپیوندی، عمق و ارزش فضایی ابزارهای تحلیلی این پژوهش بودهاند.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: شهر شیراز و مناطق 11 گانه آن محدوده مورد مطالعه تحقیق را تشکیل میدهند.
یافتهها و بحث: رفتار فضایی دارای ارتباط مثبت و متقابل با همه فاکتورهای رفتار برنامهریزی شده میباشد و بیشترین تاثیر را بر رفتار همیشگی و هنجارها داشته است. آزمون مقایسه میانگین نشان داد میان رفتار فضایی و رفتار پایدار افراد در دو الگوی مرکزگرا و محورگرا تفاوت معناداری وجود دارد. این تفاوت ناشی از ارزش فضایی قلمروهای مختلف و امکانات محیطی و فضایی بود که در اختیار ساکنان خود قرار میدهند. الگوی مرکزگرا، قلمروی عمومی را با یکپارچگی و دید بالاتر در معرض استفاده بیشتر قرار میدهد و الگوی محورگرا قلمروهای خصوصی را مورد اهمیت بیشتری قرار داده و خلوتگزینی را تشویق کرده است.
نتایج: نتیجه تحقیق، با توجه به تاثیر استفادهپذیری و میدانهای دید و عمق متوسط هر فضا که کنترلکننده ارتباطات و تعاملات بین اعضای یک جامعه کوچک مانند خانواده هستند، مدل هنجار فضایی نامگذاری شده است.
واژهگان کلیدی: رفتار فضایی، هنجار فضایی، رفتار پایدار، نحو فضا، مسکن.
مقدمه
پایداری به معنای توانایی بشر برای حفظ خود و دیگران به طور نامحدود است و بسته به زمینهای که در آن به کار می‌‌رود، به طور متنوعی تعریف میشود (اقتصاد پایدار، تولید بومی، انرژی‌‌های تجدیدپذیر، تقویت مشارکت عمومی و سرمایه اجتماعی و ...). دو استراتژی مداخله‌‌ای در راستای تحقق اهداف پایداری وجود دارد: (1) راه‌‌حل‌‌های محصول‌‌محور (که عمدتا با تکیه بر فناوری و با واگذاری قدرت تسلط و تصمیم‌‌گیری به محصول سعی در مدیریت مسیر توسعه پایدار دارند) و (2) راه‌‌حل‌‌های رفتاری که به پاسخهای رفتاری افراد وابسته است و پایداری را رفتار پایدار افراد میدانند. رفتار پایدار به معنای "یک سری اقدامات آگاهانه به منظور حفاظت همزمان از هر دو محیط فیزیکی و اجتماعی است" (Tapia-Fonllem, et al., 2013) و بنابراین مجموعه واکنش‌‌ها و تصمیمات روزمره افراد تعریف میشود که با آگاهی و حساسیت نسبت به محیط فیزیکی و اجتماعی اطراف اتخاذ میشود. افرادی با تصمیمات و رفتارهای پایدار، منفعت جمعی را بر منفعت شخصی و سودآوری فردی ترجیح داده و علاوه بر مراقبت از رفتارهای خود، سایر افراد را نیز به انجام اعمالی با پیامدهای مثبت دعوت میکنند که ابعاد زیست‌‌محیطی و اجتماعی را توامان شامل میشود. در بعد زیست‌‌محیطی، منابع فیزیکی و در بعد اجتماعی، معیارهای درگیر با کیفیت زندگی مورد توجه چنین افرادی قرار میگیرد.
در رویکردهای رفتارمحور در حالی که تغییر باید در رفتار فردی ثبت شود، عوامل بیرونی نیز وجود دارد که با محدود کردن اثربخشی تلاش‌‌های فردی، به ارتقا رفتار یا ایجاد مانع برای بروز رفتار کمک میکنند. با این وجود، علیرغم اهمیت بارز آن و تأثیر اساسی تحقیقات در این حوزه، دانش در مورد رفتار پایدار و تصمیم‌‌گیری پایدار ناچیز است و به طور قابل توجهی از سایر زمینه‌‌های روانشناسی رفتاری عقب است. محققان تاکنون بیشتر بر هنجارها، ارزش‌‌ها و ویژگیهای فردی و درونی تمرکز کرده‌‌اند (Cheng, Woon & Lynes, 2011; Harth et al., 2013; Onwezen et al., 2013; Van der Werff, Steg, & Keizer, 2013; Han, 2014; Bamberg et al., 2015; Chakraborty et al., 2017; Rezvani et al., 2018.(. مطالعات و شواهد نشان میدهد که اگر شرایط بیرونی نیز فراهم باشد، امکان انجام رفتار پایدار بیشتر فراهم میشود (Guagnano et al., 1995; O¨ lander & Thøgersen, 1995; Lu¨ demann, 1998; Stern, 1999; Corraliza & Berenguer, 2000; Van Raaij, 2002; Thøgersen, 2005; Wai & Bojei, 2015) و همانطور که Figueroa-García و همکاران (2018) اشاره میکنند، اگر عوامل زمینهای اصلاح شوند، امکان تغییر رفتار وجود دارد و مدیریت این عوامل میتواند یک استراتژی موفق برای ارتقا رفتار پایدار باشد. علاوه بر تحقیقات همبستگی و مطالعات موردی، در دسته دیگری از مطالعات انجام شده، محققان در راستای درک عوامل و علت‌‌های بروز رفتار پایدار تحقیق کرده‌‌اند. نتایج برخی از این تحقیقات، به عنوان مدلهای رفتاری ارائه شده است. مدل رفتار پایدار نیز از جمله این دستاوردهاست که به بررسی فرایند بروز رفتار پایدار توسط افراد می‌‌پردازد (جدول 1).
نظریه‌‌ها و دیدگاه‌‌های فوق بر انگیزه‌‌های فردی و جمعی تأثیرگذار بر رفتار پایدار متمرکز هستند. بدیهی است که رفتار انسان تنها به انگیزه‌‌ها بستگی ندارد. بسیاری از عوامل زمینهای ممکن است رفتار محیطی را تسهیل یا محدود کنند و بر انگیزه‌‌های فردی تأثیر بگذارند (O¨ lander & Thøgersen, 1995; Stern, 1999; Thøgersen, 2005; Van Raaij, 2002). در بعضی موارد، محدودیت‌‌ها ممکن است حتی آنقدر شدید باشند که تغییر رفتار بسیار پرهزینه باشد و انگیزه‌‌ها تفاوت کمی در بروز رفتار پایدار ایجاد کنند (Corraliza & Berenguer, 2000; Guagnano et al., 1995; Lu¨ demann, 1998). بنابراین، نه تنها در نظر گرفتن عوامل درون فردی مانند نگرش‌‌ها، هنجارها و عادت‌‌ها ، بلکه عوامل زمینهای مانند زیرساخت های فیزیکی، امکانات فنی، در دسترس بودن و ویژگیهای محصول، محیط یا ... نیز مهم است.
در روانشناسی رفتار پایدار تاکنون عوامل زمینهای به طور منظم در رویکردهای نظری مورد بررسی قرار نگرفته‌‌اند و نظریه رفتار برنامهریزی شده فقط درک افراد از عوامل زمینهای را در نظر میگیرد (همانطور که در کنترل رفتاری درک شده بیان میشود). در این نظریات نیز عوامل محیطی، کالبدی و فضایی کمتر مورد توجه بوده است. با این حال در معماری و شهرسازی، محققان و طراحان سعی کرده‌‌اند با استفاده از روش‌‌ها و ابزارهای مختلف، چگونگی درک و استفاده مردم از فضا را برای دهه‌‌ها بررسی کرده و تلاشهایی در طبیعیتر کردن رابطه انسان – محیط داشته باشند. نظریه ”نحو فضا“، در بن‌‌مایه خویش تلاشی است در برقرار ساختن یک رابطه علمی، بین جامعه انسانی و کالبد معماری. نظریه نحو فضایی برای اولین بار توسط Hillier و Hanson (1984) مطرح شد.
مطالعات نحوی نشان داده است که بین پیکربندیهای مکانی و الگوهای رفتاری جمعیت درگیر با آن رابطه معنی‌‌داری وجود دارد (Ericson, Chrastil & Warren, 2020; Mustafa & Rafeeq, 2019). بنابراین، مفاهیم اساسی نحو فضا با توجه به دو فرضیهای که سعی در انعکاس عینیت فضا دارند، توضیح داده شدهاند. اولین فرضیه این است که فضا ارتباط مستقیمی با رفتار و فعالیت انسان دارد؛ جنبه اساسی هر فعالیت انسانی است که با حرکت در فضا ایجاد میشود؛ برای انعکاس تعامل مستقیم بین فضا و ساکنان آن طراحی شده است و از طریق این کنش متقابل انسانی میشود (Hillier and Hanson, 1984; Hanson and Hillier, 1987; Hillier, 2008). فرضیه دوم نحو فضا این است که فضا اساساً یک نهاد پیکربندی است (Hillier and Hanson, 1984; Hillier and Penn, 1991; Hillier, 1996, 2008) که نه تنها ویژگی فضاهایی است که به طور جداگانه در نظر گرفته میشود، بلکه رابطه‌‌ای است بین فضاهای مختلفی که یک ساختمان یا یک شهر کامل را تشکیل میدهند (Mahmoud and Omar, 2015). ترکیبی از فضا و جامعه، یا پیکربندی فضایی و فعالیت‌‌های انسانی، گواه قدرت نحو فضا به عنوان ابزاری تحلیلی است (Zerouati & Bellal, 2020). به بیان بهتر، نقش فضای پیکربندی شده و فرآیندهای ایجاد شدن آن و معانی مختلف اجتماعی آن، هدف غایی همه این تلاش‌‌هاست. اینکه پدیدارهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، چگونه در ارتباط مستقیم با فضای پیکربندی شده تعریف میشوند و امتداد می‌‌یابند. بنابراین به نظر میرسد فضا میتواند یک عامل زمینهای در راستای ترویج مدلهای رفتاری باشد.
بدینترتیب پژوهش حاضر، در تدوین چارچوب نظری رفتار پایدار، ابعاد زمانی-مکانی و محیط فیزیکی-اجتماعی را به طور یکپارچه در قالب همکاری و هماهنگی فضا-زمان-فعالیت در نظر دارد. هدف نهایی این پژوهش دستیابی به دیدگاه مشخص‌‌تری در رابطه بین محیط فیزیکی مسکن معاصر ایرانی و رفتار پایدار کاربران آن با تاکید بر فضامحوری است که در قالب سه هدف اصلی زیر قابل رهگیری میباشد:
1. تبیین جایگاه رفتار فضایی در تکمیل مدل رفتاربرنامهریزی شده
2. تبیین نقش ساختارهای فضایی بر شکلگیری الگوهای مختلف رفتار فضایی
3. تطبیق دادههای نحوی و رفتاری در راستای تشویق و ترویج الگوهای رفتار پایدار در مسکن.
در این راستا تبیین نقش الگوهای چیدمانی، نظم سلسله مراتبی و ارزشهای فضایی، در نوع و میزان استفاده افراد از فضاهای مختلف مورد توجه بوده است. برای این منظور، رویکرد نحو فضا به منظور تفسیر الگوهای رفتار پایدار مورد استفاده قرار گرفته است. از آنجا که افزایش سطح محرکهای محیطی به منظور افزایش میزان استفاده از یک فضا میتواند منجر به ایجاد نوعی هنجار رفتاری در آن قلمروی فضایی شود، پارامترهای نحوی دید، ادغام و عمق که در استفادهپذیری، نفوذپذیری، دسترسی و کارایی عملکردی یک نظام پیکربندی موثر میباشند (Zerouati & Bellal, 2020; Du, Bokel, & Dobbelsteen, 2019; Eon et al., 2018). مورد بررسی قرار گرفتهاند. با توجه به اینکه بازخوردهای فردی در افزایش آگاهیهای شخصی و نگرش نسبت به یک رفتار تاثیرگذار است، و ساختار نحوی میتواند نظارت فرد بر محیط و محیط بر فرد را ساماندهی کند، مدل هدفمند رفتاری ارائه شده در این تحقیق، مدل هنجار فضایی نام گرفته است.
روش پژوهش
برای تحلیل نتایج، دادههای به دست آمده توسط آزمون تحلیل عاملی اکتشافی دستهبندی شدند تا متغیرهای پنهان شناسایی شوند. سپس مدل تحقیق بر مبنای اهداف پژوهش در نرمافزار AMOS ترسیم و ارزیابی شد و تاثیرگذاری هر متغیر و میزان پیشبینیپذیری رفتار پایدار توسط آنها به دست آمد. در نهایت، رفتارهای فضایی و رفتار پایدار افراد بر مبنای الگوی ساختاری مسکن مقایسه شد.
جدول 1. مولفههای رفتار پایدار در پرسشنامههای طراحی شده
آلفای کرونباخ | CVR | تعداد | تحقیقات پشتیبان | شاخصها | مولفهها | ابعاد رفتار پایدار |
845/0 | 90/90 | 10 | Ajzen, 1991; Lindenberg and Steg, 2007; Bamberg et al., 2015. Klöckner and Matthies, 2004; Lindenberg and Steg, 2007; Bamberg and Möser, 2007; Carrus et al., 2008; Harth et al., 2013; Onwezen et al., 2013; Han, 2014; Rezvani et al., 2018. Schwartz 1977; Lindenberg and Steg, 2007; Manning, 2009. | سودآور لذت جویانه هنجاری | انگیزه | عوامل درونی رفتار پایدار |
759/0 | 63/63 | 4 | Cheng, Woon & Lynes, 2011; Van der Werff, Steg, & Keizer, 2013; Chakraborty et al., 2017. | آگاهی از عواقب رفتار | دانش و نگرش | |
813/0 | 09/89 | 5 | Hunecke et al., 2001; Van der Werff, Steg, & Keizer, 2013. Uzzell, Pol & Badenas, 2002; Manning, 2009. | تعهد اخلاقی و قوانین رفتاری مشترک | هنجارها | عوامل بیرونی رفتار پایدار |
756/0 | 81/81 | 10 | Guagnano et al., 1995; O¨ lander & Thøgersen, 1995; Lu¨ demann, 1998; Stern, 1999; Corraliza & Berenguer, 2000; Van Raaij, 2002; Thøgersen, 2005. Wai & Bojei, 2015. | چیدمان، محرکها و نظامهای فعالیت | رفتار فضایی | |
756/0 | 45/85 | 5 | Ajzen, 1991; Madden et al., 1992; Steg & Vlek, 2009. | رفتار همیشگی | کنترل رفتاری درک شده | |
722/0 | 45/85 | 5 | Ajzen, 1988; Katherine Arbuthnott, 2009. | قصد و نیاز رفتاری | ||
شکل 1. ساختار و فرآیند تحقیق
قلمرو جغرافیایی پژوهش
مجتمعهای واجد شرایط در این تحقیق، همه مجتمعهای مسکونی شهر شیراز به استثنای موارد زیر بودهاند که از طریق بازدیدهای میدانی، سالنامه‌‌های آماری، تحقیقات پیشین، نقشههای هوایی و طرح‌‌های فرادست و فرودست شهری شناسایی شدهاند: مجموعه‌‌های نظامی و انتظامی (به علت محدودیت‌‌های امنیتی)، ساختمان‌‌های تک بلوکی (به علت گستردگی و عدم امکان به دست آوردن اطلاعات دقیق) و مجموعه‌‌های ناتمام. همچنین منطقه 8 شهرداری (بافت تاریخی-فرهنگی) در این تحقیق به دلیل عدم شمول ویژگیهای مد نظر از جمله محدودیت‌‌های مجوز ساخت مجتمعهای مسکونی، و منطقه 11 به علت ناقص بودن دادههای موجود مورد بررسی قرار نگرفته‌‌اند. در مجموع 87 مجتمع با 1575 بلوک و 28460 واحد مسکونی به دست آمد. در بخش نمونه‌‌گیری از پلان‌‌های مسکونی، محلات و مجتمعهای مسکونی آنها به صورت احتمالی و تصادفی و نمونه پلان بناها به صورت غیراحتمالی و هدفمند برداشت شد.
جدول 2. آمار مجتمعهای مسکونی مناطق 11 گانه شهر شیراز به تفکیک بلوک و تعداد واحد
نام منطقه | تعداد مجتمع | مجموع بلوک | مجموع واحد | نقشه شهر شیراز با جانمایی محدوده مناطق |
1 | 13 | 282 | 589 |
|
2 | 6 | 149 | 1434 | |
3 | 10 | 192 | 1528 | |
4 | 16 | 251 | 2165 | |
5 | 2 | 99 | 2466 | |
6 | 15 | 331 | 3862 | |
7 | 13 | 148 | 4393 | |
8 | بافت تاریخی | |||
9 | 2 | 32 | 4445 | |
10 | 10 | 84 | 7577 | |
11 | ناکافی بودن مدارک موجود | |||
مجموع | 87 | 1575 | 28460 | |
(منبع: سالنامه آماری شهرداری شیراز، 1397 و 1398)
یافتهها و بحث
یافتههای تحقیق، شامل نتایج به دست آمده در دستیابی به اهداف پژوهش به شرح زیر بوده است:
جایگاه رفتار فضایی در مدل رفتار برنامهریزی شده
در اولین گام پژوهش، رفتار فضایی به مدل رفتار برنامهریزی شده آیزن (1991) اضافه شد تا تاثیرگذاری آن در کنار قصد و نیاز رفتاری و رفتار همیشگی افراد بر رفتار پایدار اندازهگیری شود. برای این منظور، نخست دادههای تحقیق توسط آزمون تحلیل عاملی اکتشافی دستهبندی شدند تا متغیرهای پنهان شناسایی شوند. آماره بارتلت و KMO نشان داد انجام تحلیل عاملی امکانپذیر، تعداد نمونهها کافی و واریانس مشترک میان متغیرهای پنهان مورد تایید است و به عبارت سادهتر، انجام تحلیل عاملی بدون مشکل خواهد بود. بارهای عاملی اکتشافی به دست آمده برای گویههای طراحی شده باید بیشتر از 3/0 باشند. به همین دلیل تعدادی از گویهها با بار عاملی کمتر از حد مجاز در این مرحله حذف شدند. همچنین متغیرهای شناخته شدهای که تعداد فاکتورهای آنها کمتر از سه عدد بود نیز از تحلیل کنار گذاشته شدند. در نهایت 6 عامل اصلی شناسایی شد: انگیزه، هنجار، دانش و نگرش، رفتار همیشگی، قصد و نیاز رفتاری که تاثیرگذاری آنها در تحقیقات پیشین اثبات شده بود؛ و رفتار فضایی که متغیر اضافه شده پژوهش حاضر بوده است.
جدول 3. آماره بارتلت و KMO
KMO | 831/0 | |
آزمون بارتلت | مربع کا | 796/14521 |
درجه آزادی | 2628 | |
سطح معناداری | 000/0 | |
جدول 4. بار عاملی گویهها در تحلیل عاملی اکتشافی
بار عاملی | عامل | گویه | مولفهها | ابعاد رفتار پایدار | بار عاملی | عامل | گویه | مولفهها | ابعاد رفتار پایدار |
507/0 | عامل 6 | UB1 | رفتار همیشگی | کنترل رفتاری درک شده | 770/0 | عامل 1 | M1 | انگیزه | عوامل درونی |
396/0 | عامل 6 | UB2 | رفتار همیشگی | کنترل رفتاری درک شده | 739/0 | عامل 1 | M2 | انگیزه | عوامل درونی |
499/0 | عامل 6 | UB3 | رفتار همیشگی | کنترل رفتاری درک شده | 699/0 | عامل 1 | M3 | انگیزه | عوامل درونی |
658/0 | عامل 6 | UB4 | رفتار همیشگی | کنترل رفتاری درک شده | 614/0 | عامل 1 | M4 | انگیزه | عوامل درونی |
648/0 | عامل 6 | UB5 | رفتار همیشگی | کنترل رفتاری درک شده | 370/0 | عامل 1 | M5 | انگیزه | عوامل درونی |
439/0 | عامل 2 | IB1 | قصد و نیاز رفتاری | کنترل رفتاری درک شده | 669/0 | عامل 1 | M6 | انگیزه | عوامل درونی |
592/0 | عامل 2 | IB2 | قصد و نیاز رفتاری | کنترل رفتاری درک شده | 434/0 | عامل 1 | M7 | انگیزه | عوامل درونی |
658/0 | عامل 2 | IB3 | قصد و نیاز رفتاری | کنترل رفتاری درک شده | 519/0 | عامل 1 | M8 | انگیزه | عوامل درونی |
627/0 | عامل 2 | IB4 | قصد و نیاز رفتاری | کنترل رفتاری درک شده | 340/0 | عامل 1 | M9 | انگیزه | عوامل درونی |
435/0 | عامل 2 | IB5 | قصد و نیاز رفتاری | کنترل رفتاری درک شده | 612/0 | عامل 1 | M10 | انگیزه | عوامل درونی |
548/0 | عامل 3 | SB1 | محرکها | رفتار فضایی | 638/0 | عامل 5 | A1 | دانش و نگرش | عوامل درونی |
-460/0 | عامل 3 | SB2 | محرکها | رفتار فضایی | 551/0 | عامل 5 | A2 | دانش و نگرش | عوامل درونی |
505/0 | عامل 3 | SB3 | محرکها | رفتار فضایی | 599/0 | عامل 5 | A3 | دانش و نگرش | عوامل درونی |
505/0 | عامل 3 | SB4 | محرکها | رفتار فضایی | 709/0 | عامل 5 | A4 | دانش و نگرش | عوامل درونی |
306/0 | عامل 3 | SB5 | محرکها | رفتار فضایی | 267/0 | عامل 4 | N1 | هنجار | عوامل بیرونی |
323/0 | عامل 3 | SB6 | محرکها | رفتار فضایی | 726/0 | عامل 4 | N2 | هنجار | عوامل بیرونی |
575/0 | عامل 3 | SB7 | محرکها | رفتار فضایی | 820/0 | عامل 4 | N3 | هنجار | عوامل بیرونی |
431/0 | عامل 3 | SB8 | محرکها | رفتار فضایی | 589/0 | عامل 4 | N4 | هنجار | عوامل بیرونی |
663/0 | عامل 3 | SB9 | محرکها | رفتار فضایی | 568/0 | عامل 4 | N5 | هنجار | عوامل بیرونی |
401/0 | عامل 3 | SB10 | محرکها | رفتار فضایی |
|
|
|
|
|
در دومین گام ، متغیرهای شناسایی شده توسط تحلیل عاملی تاییدی مورد بررسی قرار گرفتند. مدل معادلاتی طراحی شده در حالی در نرمافزار AMOS مدلسازی شد که رفتار فضایی نه به عنوان یک شاخص جداگانه، بلکه به عوان یک عامل زمینهای، دارای تاثیرگذاری همزمان با سایر متغیرهای اثبات شده مورد بررسی قرار گرفت. در اولین مدل و نخستین آزمون، گویههایی که بار عاملی تاییدی (ضریب رگرسیونی استاندارد شده) آنها کمتر از مقدار مجاز 0.5 بود از مدل حذف شده و مجدد آزمون انجام شد. با افزایش میزان بارهای عاملی استاندارد شده همه گویهها به میزان قابل قبول، به علت کمتر بودن شاخصهای برازش، پیشنهادات نرمافزار در راستای افزایش میزان برازش مدل، بررسی شده و از آن میان مواردی که پیچیدگی مدل را بیشتر و تعمیمپذیری آن را کمتر نمیکرد، اجرا شد. این پیشنهادات مبنی بر افزودن کواریانس میان برخی گویهها بود. این کواریانسها فقط میان گویههایی اجرا شدند که تحت تاثیر یک متغیر یکسان بودند (تصویر 2).
نرمال بودن دادهها با بررسی میزان ضرایب skewness که در بازه 3 و 3- بود و ضرایب kurtosis که در بازه 10 و 10- بود اثبات شد. معنادار بودن نسبتهای به دست آمده نیز با بررسی مقدار نسبت بحرانی که بیش از 96/1 بوده و p-value آن کمتر از 05/0به دست آمد تایید شد.
بررسی مقادیر ضرایب مسیر نشان میدهد که هر 6 متغیر معرفی شده بر یکدیگر تاثیر مثبت دارند و افزایش هر کدام باعث افزایش دیگری میشود. بیشترین تاثیرگذاری مطابق دادههای به دست آمده توسط رفتار فضایی بر هنجارها (683/0) و رفتار همیشگی (766/0) گزارش شده است. به همین دلیل نامگذاری مدل ارائه شده به مدل هنجار فضایی منطقی به نظر میرسد و نشان میدهد عوامل زمینهای تا چه حد میتوانند بر رفتار هر روزه افراد تاثیرگذار باشند. فراهم بودن امکانات که در تحقیقات قبلی مورد تایید بوده است بیشتر بر امکانات تکنولوژیکی تاکید داشته، اما نتایج به دست آمده پژوهش حاضر نشان داد امکانات فضایی نیز به همان اندازه اهمیت دارد و حتی به نظر میرسد میتواند موثرتر عمل کند. چرا که با هزینه کمتر و برای مدت زمان طولانیتری در اختیار افراد قرار میگیرد و ابعاد زمانی پایداری را به خوبی تحت کنترل خود در میآورد.
شکل 2. مدل ارائه شده در تحلیل عاملی تاییدی
جدول 5. ضرایب رگرسیونی استاندارد شده مولفههای تحقیق در تحلیل عاملی تاییدی
مسیر | مقدار | C.R.>1.96 | P<0.05 | مسیر | مقدار | C.R.>1.96 | P<0.05 | ||||
SB8 | <--- | رفتار فضایی | 853/0 | 870/8 | 000/0 | N2 | <--- | هنجار | 926/0 |
| 000/0 |
SB7 | <--- | رفتار فضایی | 799/0 | 725/9 | 000/0 | N5 | <--- | هنجار | 867/0 | 265/14 |
|
SB6 | <--- | رفتار فضایی | 761/0 | 822/7 | 000/0 | N4 | <--- | هنجار | 794/0 | 999/11 | 000/0 |
SB5 | <--- | رفتار فضایی | 804/0 | 135/8 | 000/0 | N3 | <--- | هنجار | 782/0 | 981/11 | 000/0 |
SB4 | <--- | رفتار فضایی | 748/0 |
|
| A4 | <--- | دانش و نگرش | 960/0 | 563/9 | 000/0 |
M7 | <--- | انگیزه | 744/0 | 972/9 | 000/0 | A3 | <--- | دانش و نگرش | 622/0 | 198/8 | 000/0 |
M6 | <--- | انگیزه | 941/0 | 133/12 | 000/0 | A1 | <--- | دانش و نگرش | 940/0 | 656/9 | 000/0 |
M4 | <--- | انگیزه | 850/0 | 249/11 | 000/0 | A2 | <--- | دانش و نگرش | 686/0 |
|
|
M3 | <--- | انگیزه | 879/0 | 224/13 | 000/0 | IB5 | <--- | قصد رفتاری | 721/0 |
|
|
M8 | <--- | انگیزه | 784/0 | 681/10 | 000/0 | IB4 | <--- | قصد رفتاری | 998/0 | 057/9 | 000/0 |
M1 | <--- | انگیزه | 718/0 |
|
| IB3 | <--- | قصد رفتاری | 839/0 | 555/9 | 000/0 |
M2 | <--- | انگیزه | 704/0 | 401/14 | 000/0 | IB2 | <--- | قصد رفتاری | 641/0 | 558/7 | 000/0 |
UB5 | <--- | رفتار همیشگی | 674/0 |
|
| UB2 | <--- | رفتار همیشگی | 742/0 | 170/8 | 000/0 |
UB4 | <--- | رفتار همیشگی | 797/0 | 196/9 | 000/0 | UB1 | <--- | رفتار همیشگی | 698/0 | 924/7 | 000/0 |
UB3 | <--- | رفتار همیشگی | 989/0 | 352/8 | 000/0 |
|
|
|
|
|
|
جدول 6. آماره همبستگی متغیرهای تحقیق
مسیر | مقدار | مسیر | مقدار | ||||
رفتار فضایی | <--> | انگیزه | 530/0 | e25 | <--> | e24 | 333/0 |
رفتار فضایی | <--> | هنجار | 683/0 | e7 | <--> | e6 | 547/0 |
رفتار فضایی | <--> | دانش و نگرش | 434/0 | e14 | <--> | e13 | 549/0 |
رفتار فضایی | <--> | رفتار همیشگی | 766/0 | e4 | <--> | e1 | 265/0 |
رفتار فضایی | <--> | قصد رفتاری | 497/0 | e25 | <--> | e21 | 264/0 |
انگیزه | <--> | هنجار | 423/0 | e27 | <--> | e26 | 119/0 |
انگیزه | <--> | دانش و نگرش | 336/0 | e8 | <--> | e6 | 236/0 |
انگیزه | <--> | رفتار همیشگی | 352/0 | e18 | <--> | e20 | 378/0 |
انگیزه | <--> | قصد رفتاری | 517/0 | e15 | <--> | e14 | 110/0 |
هنجار | <--> | دانش و نگرش | 360/0 | e22 | <--> | e21 | 245/0 |
هنجار | <--> | قصد رفتاری | 284/0 | e25 | <--> | e22 | 244/0 |
هنجار | <--> | رفتار همیشگی | 750/0 | e19 | <--> | e18 | 271/0 |
دانش و نگرش | <--> | رفتار همیشگی | 470/0 | e24 | <--> | e21 | 116/0 |
دانش و نگرش | <--> | قصد رفتاری | 323/0 | e8 | <--> | e7 | 220/0 |
قصد رفتاری | <--> | رفتار همیشگی | 318/0 |
|
|
|
|
در حالتی که همه گویهها بارهای عاملی بیش از 5/0 داشتند، همبستگیها معنادار بود و ضرایب بحرانی مقدار مجازی داشتند، ساختار پیشنهادی مجدد به لحاظ برازش مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد از هر گروه برازش مقتصد، تطبیقی و مطلق، حداقل دو شاخص در محدوده مجاز قرار دارند (جدول 7) و در نتیجه مدل ارائه شده از برازش مطلوبی برخوردار است. در نهایت، پایایی، روایی همگرایی و روایی تطبیقی مدل مورد آزمون قرار گرفته و ضرایب به دست آمده، مقدار مجاز هر سه را تایید کرد. بنابراین، جایگاه رفتار فضایی به عنوان یک مولفه اصلی در مدل رفتار برنامهریزیشده نه تنها به لحاظ آماری تایید میشود، بلکه به لحاظ ساختاری نیز قابل استناد است و میتوان ابراز داشت رفتار فضایی میتواند بر رفتار پایدار تاثیرگذار و یک هدف قابل دستیابی باشد. این تاثیرگذاری به اندازه قصد رفتاری با اهمیت و به لحاظ ماندگاری و تاثیر بر رفتار همیشگی افراد قابل بررسی است و باید توسط طراحان و محققان حوزه رفتار مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
جدول 7. سنجش برازش مدل تحقیق
CMIN/DF<3 | 05/0P< | AGFI>8/0 | 9/0IFI> | CFI>9/0 | RMSEA<08/0 |
520/2 | 000/0 | 870/0 | 902/0 | 901/0 | 055/0 |
جدول 8. ارزیابی پایایی و روایی مدل تحقیق
| CR | AVE | MSV | ASV |
|
رفتار فضایی | 860/0 | 606/0 | 587/0 | 295/0 | CR>7/0 AVE >5/0 CR> AVE AVE > MSV AVE > ASV |
انگیزه | 928/0 | 651/0 | 267/0 | 161/0 | |
هنجار | 908/0 | 713/0 | 563/0 | 236/0 | |
دانش و نگرش | 885/0 | 666/0 | 221/0 | 126/0 | |
رفتار همیشگی | 889/0 | 621/0 | 587/0 | 277/0 | |
قصد رفتاری | 882/0 | 658/0 | 267/0 | 128/0 |
تاثیر ساختار نحوی بر شکلگیری الگوهای رفتار فضایی
با اثبات نقش رفتار فضایی در مدل رفتار برنامهریزیشده، به عنوان یک متغیر هدفمند و پیشبینیکننده، این سوال ایجاد میشود که آیا طرح و چیدمان فضایی باعث بروز رفتارهای فضایی و پایدار متفاوت شده است؟ برای بررسی این سوال، نخست الگوهای انتظام فضای مسکن معاصر شیراز شناخته شد.
برداشت پلان منازل شهروندان مورد آزمون قرار گرفته نشان داد ساختار داخلی مسکن معاصر دارای دو وجه مرکزگرا و محورگراست که هر یک دارای سه الگوی کلی میباشند. این الگوها با ترسیم نمودارهای توجیهی برای هر پلان شناسایی شدهاند. در ترسیم نمودارهای توجیهی هر فضای عملکردی به عنوان یک گره و رابطه آن با سایر فضاها با خطوط پیوندی نمایش داده میشود. در کنار شناسایی الگوی نظم فضایی، شاخصههای نحوی عمق، میانگین و ادغام یا همپیوندی هر الگو نیز مورد بررسی قرار گرفت. ادغام یک فضا تابعی از تعداد متوسط خطوط و تغییر جهت‌‌هایی است که برای رفتن از آن فضا به سایر فضاهای سیستم باید طی شود. بنابراین، درجات بیشتر ادغام نشانگر تلفیق بیشتر فضاها است. شاخص دیگری که درک ما از ادغام را افزایش میدهد، عمق مکانی است. عمق زمانی اتفاق می‌‌افتد که بیش از یک فضای عبور برای رسیدن به فضا وجود داشته باشد. بنابراین، عمق، بین دو فاصله به عنوان کمترین تعداد مراحل نحوی یک نمودار تعریف شده است که برای رسیدن به یکی از دیگری مورد نیاز است. VGA اغلب برای اندازهگیری اتصال و یکپارچه‌‌سازی طرح (رابطه بین مقدار اتصال و مقدار یکپارچه بودن، قابلیت مشاهده / خوانایی یا قابل فهم بودن) استفاده میشود. رابطه فضایی قوی و قابل مشاهده هنگامی نشان داده میشود که فضاهای متصل فضاهای یکپارچه نیز باشند. تمام اجزایی که سیستم را تشکیل میدهند در این حالت قابل خواندن یا مشاهده هستند. این سه شاخص در درک خوانایی، افزایش قابلیتهای محیطی و بهبود بازدهی عملکردی یک ساختار فضایی نقش قابل توجهی دارند و شکلدهنده الگوهای رفتاری حاکم بر یک فضا میباشند.
با ترسیم گرافهای توجیهی و وارد کردن نقشههای برداشت شده در محیط نرمافزار DepthMap مشخص شد در چیدمانهای مرکزی، یعنی الگوهایی که فضاها دارای حلقههای متعدد بوده و ساختاری بوتهای دارند، مقدار میانگین عمق متوسط برابر 82/1 است. برای چیدمانهای محوری یعنی الگوهایی با توالی فضاها و ساختار درختی، و حلقههای فضایی کمتر، این مقدار برابر 08/2 بوده است. بنابراین در چیدمان مرکزی فضاها متقارنتر ظاهر میشوند و به اتصال مستقیم به فضاهای اصلی (گرههایی با عملکرد عمومی) و فضای ریشه اشاره دارد. در مقابل، چیدمانهای محوری نامتقارنتر بوده و به چیدمان خطی این فضاها اشاره دارد که به دور از فضای اصلی مرتب شدهاند. در مورد چیدمان مرکزی، فضای کلی کمتر تفکیک شده است. این امر با استفاده از مقدار متوسط بالای شاخص ادغام در مورد خانههای مرکزی با 89/17 پشتیبانی میشود که به گرایش سیستم به تفکیک کمتر (بیشتر در دسترس / کنترل کمتر) اشاره دارد. خانههای محوری دارای مقدار متوسط کمتر با 89/16 هستند، که نشان میدهد پیکربندی فضایی این نوع طرحها تمایل به کنترلپذیرتر بودن ریزفضاها و دسترسی کمتر آنها دارد. روشن است که مقدار بالای ادغام باعث میشود که فضا قابل مشاهدهتر، قابل درک و خواناتر باشد. در مورد شاخص نمودار دید VGA نیز، الگوی مرکزی به عنوان متصلترین شکل در نظر گرفته میشود.. با توجه به قابلیت مشاهده، مقادیر الگوهای مرکزی بهترین رتبهبندی را از نظر مساحت دید (دید زیاد) برای مکانهای انتخاب شده، گردشهای عمودی و ورودیها نشان میدهد (جدول 9).
جدول 9. گونههای نحوی انتظام فضایی مسکن معاصر شیراز
در نهایت پاسخهای کاربران درباره رفتار پایدار و رفتار فضایی توسطه آزمون میانگین مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد میان رفتارهای فضایی و رفتارهای پایدار افراد در مسکن با الگوهای مرکزگرا و محورگرا تفاوت معناداری وجود دارد.
بررسی الگوهای موجود در ساختار فضایی مسکن معاصر شهر شیراز نشان از وجود تفاوت در ارزش قلمروهای عمومی، نیمهعمومی و خصوصی دارد. به طور کلی در الگوهای مرکزی، کمترین تفاوت فضایی به قلمروهای عمومی اختصاص دارد. بدین معنا که فضاهای عمومی دارای بیشترین ادغام و اتصال با فضاهای مسکن هستند. در نتیجه، میزان راندمان عملکردی، نفوذپذیری و استفادهپذیری آنها بالاتر است. در مقابل، در الگوهای محوری، فضاهای خصوصی دارای چنین ویژگی هستند. همچنین در الگوی مرکزی، ارزش فضایی به طور کلی کمتر است. یعنی تفکیک‌‌های فضایی کمتر و یکپارچگی فضاها بیشتر است. بنابراین استفاده مشترک از فضا و نفوذ هنجارها در ساختارهایی با یکپارچگی بالاتر به شکل تاثیرگذارتری قابل دستیابی است و این همان نقش کلیدی رفتار فضایی در تحقق اهداف پایداری است.
جدول 10. مقایسه رفتار فضایی و رفتار پایدار در الگوهای مرکزگرا و محورگرای مسکن معاصر شیراز
| آزمون لوین برای تساوی واریانس | آزمون T برای تساوی میانگین | ||||||||
F | ضریب معناداری | t | درجه آزادی | ضریب معناداری | اختلاف میانگین | فاصله اطمینان | ||||
حد پایین | حد بالا | |||||||||
رفتار فضایی | تساوی واریانس | 085/0 | 771/0 | -092/2 | 505 | 038/0 | -15662/0 | -30413/0 | -00911/0 | |
عدم تساوی واریانس |
|
| -112/2 | 314/229 | 036/0 | -15662/0 | -30277/0 | -01047/0 | ||
رفتار پایدار | تساوی واریانس | 101/0 | 751/0 | -030/2 | 505 | 043/0 | -12766/0 | -25154/0 | -00377/0 | |
عدم تساوی واریانس |
|
| -023/2 | 371/219 | 044/0 | -12766/0 | -25204/0 | -00327/0 | ||
نتیجهگیری
روانشناسی اجتماعی به هنجارسازی و نقش محرکهای اجتماعی و جمعی در ترویج رفتار پایدار اشاره می‌‌کند. روان‌‌شناسان اجتماعی بیان کرده‌‌اند که هرچه فردی خود را دارای هویت جمعی بالاتری احساس کند، نفوذ و هنجارها بر وی تاثیر بیشتری خواهند داشت. هنجارها با مشخص کردن آنچه که نباید انجام شود، تأیید و عدم پذیرش را در میان افراد نهادینه میکنند. عواقب مخالفت با هنجارها عدم تأیید و تحریم‌‌های اجتماعی است. در زمینه کاربست ابعاد روانشناسی اجتماعی در نهادینه کردن الگوی رفتار پایدار، ابزارهایی نظیر ارتباطات، مشوق‌‌ها، هنجارها و تعهد میتواند کارگشا باشد که همگی وابسته به تعاملات انسانی هستند.
مطالعالت رفتاری نشان دادند که در بروز رفتار پایدار علاوه بر عوامل درونی، عوامل بیرونی نیز دخیلند. عوامل درونی شامل انگیزش و نگرش درباره ابعاد پایداری و ارزیابی نتایج و مزایای آن برای فرد است؛ در حالی که عوامل بیرونی وابسته به محیط فیزیکی – اجتماعی اطراف بوده و نیازمند وجود امکانات، تسهیلات و ارتباطات است. هر کدام از این عوامل بر اساس تحقیقات انجام شده قبلی، دارای شاخصها و معیارهایی هستند که جدول 1 عمومی‌‌ترین و مهم‌‌ترین آنها را نشان میدهد.
روانشناسی محیطی شاخه دیگری از روانشناسی است که بر بروز رفتار پایدار تاثیرگذار است. محیط در سطوح مختلفی رفتار انسان را تحت تاثیر قرار میدهد. مقصود از محیط، میتواند هر یک از محیط‌‌های کالبدی، اجتماعی، روان‌‌شناختی و رفتاری باشد. محققان روانشناسی محیطی، این محیط‌‌ها را از یکدیگر جدا و بی‌‌ارتباط نمی‌‌دانند. بلکه حتی خود انسان را نیز بخشی غیر قابل تفکیک از محیط میدانند. هر یک از محیط‌‌های نام برده، دارای داده‌‌هایی هستند که در شکلگیری نگرش، تقویت انگیزش، ایجاد هنجار و همچنین تسهیل یا محدود کردن زمینه و امکانات بروز رفتار موثرند.
محیط کالبدی، که موضوع اصلی این پژوهش است، به عنوان عاملی زمینهای در بروز رفتار پایدار مطرح شده است. عوامل زمینهای بستر بروز فعالیت‌‌های انسانی هستند که هم بر رفتار تاثیر گذاشته و هم به واسطه رفتار شکل می‌‌گیرند. مطالعات نشان میدهد با تشخیص و برآورده کردن نیازها و خواسته‌‌های افراد و فراهم آوردن شرایط و امکانات مورد نیاز آنها، میتوان رفتار افراد را به درستی و دقت قابل قبولی پیش‌‌بینی کرد. بنابراین، طراحی نظامهای ساختاری و فعالیتی اهمیت پیدا می‌‌کند.
در این راستا، هدف اصلی پژوهش حاضر، مدلسازی و بررسی ساختاری مدل هنجار فضایی بوده است. مقصود از این عبارت، استفاده از ساختار فضایی و تاثیر آن بر افراد در راستای انجام رفتارهای پایدار است. به صورتی که رفتار پایدار به عنوان یک ارزش در بین اعضای خانواده و ساکنین یک مسکن نهادینه شود. نتایج به دست آمده ضمن تایید عوامل معرفی شده تحقیقات پیشین (انگیزش، نگرش، هنجار و کنترل رفتاری درک شده) نشان داد فاکتور رفتار فضایی میتواند به این مدل رفتاری افزوده شود. همچنین بررسی دادهها نشان داد این فاکتور بیشترین ارتباط را با هنجارها و رفتارهای همیشگی افراد دارد.
چگونگی تاثیرگذاری رفتار فضایی در مدل معرفی شده وابسته به بررسی این موضوع بود که آیا فضاهایی با ساختار متفاوت، رفتارهای فضایی متفاوتی ایجاد میکنند؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، کدام ویژگیها باعث این تفاوت شدهاند؟ در برداشتهای میدانی از فضای داخلی مسکن معاصر شیراز دو الگوی کلی مرکزگرا و محورگرا به دست آمد که به لحاظ نحوی دارای ساختارهای متفاوت هستند. همچنین نتیجه آزمون تفاوت میانگین نشان داد رفتار پایدار و رفتار فضایی افراد نیز در این دو الگو دارای تفاوتهای معنادار بوده است. الگوهای مرکزگرا، اهمیت فضایی بیشتری را با افزایش یکپارچگی و دید در قلمروهای عمومی و نیمهعمومی خود قائل بودهاند. در مقابل، در الگوهای محورگرا، فضاهای خصوصی دارای تفاوت فضایی بالاتری بودهاند. بدین ترتیب، در الگوهای مرکزی فضاهای عمومی استفادهپذیری بیشتری داشتهاند، رفتارهای مشترک بیشتری را شامل شدهاند و افراد را در ارتباط بیشتری با یکدیگر قرار دادهاند. در چنین حالتی، همانطور که دادههای کمی نشان داد، انجام رفتارهای پایدار و حساسیتهای محیطی بالاتر دور از انتظار نیست. به عبارت دیگر، تطبیق دادههای رفتاری، نحوی و تحلیلی نشان داد بهتر است افراد برای تامین خلوت مطلوب خود، در عمق‌‌های زیاد فضایی و سلسله‌‌مراتب‌‌های پی‌‌درپی قرار نگیرند. چرا که هم نفوذپذیری و تاثیرگذاری هنجارها را کم می‌‌کند و هم استفاده فردی و شخصی از منابع را افزایش میدهد و این با اهداف پایداری در تناقض است. در مقابل، وجود میدانهای دید گستردهتر و یکپارچگی قلمروهای عمومی به منظور افزایش استفادهپذیری آنها، میتواند افراد را در ارتباط و در معرض قضاوتهای هنجاری قرار دهد و بدین ترتیب رفتار فضایی با رفتار پایدار همسو شود.
در تحقیق حاضر تلاش شده است تا عوامل وابسته به فرد (عوامل درونی) و زمینه (عوامل بیرونی) در یک چارچوب جامع و پیوسته بررسی شود. این نوع از چارچوب مفهومی و مدلسازی از آن جهت اهمیت دارد که محرکهای درونی و بیرونی رفتار، مکمل یکدیگرند و افزایش سطح محرکهای درونی در کنار فراهم آوردن فرصت‌‌ها و امکانات بیرونی دو راهبرد برای یک هدف مشخص هستند و توجه یه یکی و بی‌‌توجهی به دیگری منجر به شکست برنامه خواهد شد. تحقیقات پیشین هر یک به نحوی سعی در اتخاذ رویکرد جامع به این مقوله داشتهاند، اما نویافته‌‌های این پژوهش از آن جهت قابل بررسی است که تلاش محقق رسیدن به پاسخ از طریق تطبیق دادههای رفتاری با سایر انواع دادهها و بررسی رفتار پایدار به شکل یک فعالیت آگاهانه فیزیکی – اجتماعی بوده است.
شکل 3. الگوی هنجار فضایی در ترویج رفتار پایدار
یافتههای اولیه این پژوهش نشان داد که ارزشهای قابل بررسی در مسکن، ارزشهای مکانی، فعالیتی و انسان‌‌محوری است که رفتار محیطی ساکنانش را تحت تاثیر قرار میدهد. هدف نهایی توجه به این ارزش‌‌ها، کاستن از انواع هزینه‌‌ها و افزودن بر منافع استفاده از فضا میباشد. برای این منظور، رفتار پایدار به عنوان یک رفتار کم‌‌هزینه و پربازده با ارتقای سطح اثرگذاری محرکهای محیطی، حساسیت افراد را نسبت به محیط و نسبت به یکدیگر افزایش میدهد. بررسی عوامل موثر بر رفتار پایدار نشان داد از یک‌‌سو جریان‌‌های جمعی (هنجارها) و از سوی دیگر ارزشهای مکانی (یا به عبارت دیگر، ارزش فضایی بر حسب اهمیت فرهنگی – اجتماعی آن فضا در یک نظام چیدمانی) دو محور اصلی تاثیرگذار بر رفتار پایدار است. یافتههای استنباطی و تحلیلی این پژوهش در نهایت به ارائه مدل تبیینی منجر شده که مدل هنجار فضایی نامگذاری شده است. مقصود از این عبارت، کاربست فرصت‌‌های رفتاری – فعالیتی در یک فضا در راستای افزایش خودخواسته و نسبتا آگاهانه انتخاب‌‌های پایدار افراد میباشد. در این مدل از ویژگیهای نحوی محیط (دید، عمق و یکپارچگی) به عنوان فعال‌‌کننده‌‌های هنجاری برای ترویج رفتار پایدار در یک قرارگاه مسکونی استفاده شده است.
مي‌‌توان مهم‌‌ترين نتيجة اين پژوهش را استفاده از پتانسيل‌‌ها و امكانات موجود در يك محيط، براي حفاظت از همان محیط و ساکنانش بيان كرد. در مدل تحلیلی-تبیینی ارائه شده، قابلیتهای محیطی، محرکهای رفتاری هستند که شامل دادهها و پیام‌‌های فعالیتی برای ساکنان میباشند. این دادهها به واسطه ارزشهای فضایی، قابلیتهای فعالیتی و تعاملات اجتماعی برای مخاطب قابل درک خواهند بود. نشانه‌‌های محیطی که ذیل این دستهبندی قرار می‌‌گیرند طیف گسترده‌‌ای از اشیا و افراد و کیفیات فضایی را میتوانند شامل شوند. برنامهریزی و مداخلات فضایی در این راستا اگر به درستی شناسایی و اولویت‌‌بندی نشوند، میتواند به ایجاد تعارض میان اهداف پایداری و اهداف رفتاری – فعالیتی و انتظارات ساکنان منجر شود و این حساسیت طراحی فضا را بالاتر می‌‌برد. به عبارت دیگر، راهبرد اساسی این است که هنگام برنامهریزی کالبدی و طراحی محیطی، نحوه تعامل انسان با محیط مسکن به عنوان ماهیت محیط در نظر گرفته شود و ملزومات پایداری رفتاری با نیازهای فعالیتی دارای حداقل تعارضات و تداخلات باشد. چارچوب نظری در زمینه ارتقای راندمان عملکردی محیط توسط طراحان، عمدتا بر پایه اصل محرمیت و سلسله‌‌مراتب فضایی پایه‌‌ریزی شده است؛ راهبرد درستی که با نظم فضایی نامناسب میتواند در مقابل رفتار پایدار قرار گیرد.
مدل هنجار فضایی ارائه شده در این پژوهش، مدلی هنجارمحور، مبتنی بر تئوری رفتار برنامهریزی شده (Ajzen, 1988) به عنوان کامل‌‌ترین مدل رفتاری که عوامل درونی و بیرونی را به صورت یکپارچه مورد توجه قرار میدهد ارائه شده و با مدلهای ارزش – عقیده – هنجار (Stern et al., 1993-1999)، نظریه رفتار بین فردی (Triandis, 1977) و مدل زمینه – نگرش – رفتار (Stern, 1999) قابل مقایسه است. تفاوت مدل هنجار فضایی با مدلهای ارائه شده پیشین برای تقویت رفتارهای پایدار در یک جامعه در دو نکته قابل پیگیری است: نخست آنکه در این مدل به تاثیر مصداقی عوامل زمینهای توجه کامل شده است. مدلهای پیشین، عوامل زمینهای را مورد بررسی دقیق قرار نداده و کنترل رفتاری درک شده در نظریه رفتار برنامهریزی شده تنها توصیفی کلی از آن ارائه داده است. دومین تفاوت در این است که در مدل هنجار فضایی، همه عوامل تعیین‌‌کننده و پیشبینیکننده رفتار پایدار ریشه در نیروهای مکانی داشته و متناسب با قابلیتهای آن تعریف شدهاند. وظیفه اصلی فضا در این مدل، افزایش تمرکز بر ارزش فضا و ایجاد هماهنگی میان فعالیت انتخابی، رفتار هدف و ارزش مکانی آن فضاست. در مرکز قرار گرفتن این ارزش‌‌ها موجب تقویت محرکها و فعال شدن هنجارهایی میشود که یک التزام رفتاری را برانگیخته میکنند و آن داشتن حساسیتهای محیطی و قبول مسئولیت در قبال آن‌‌هاست. مدل هنجار فضایی بر خلاف مدلهای پیشین که مسئولیت تحقق پایداری را بر عهده نهادها در ایجاد انگیزش و افراد در تقویت نگرش می‌‌دانستند، محیط زیستن و فضا (در این پژوهش به طور خاص فضای مسکونی) را نیز دارای مسئولیت در این راستا می‌‌داند و نقش آن را اثبات می‌‌کند.
در نهایت و با توجه به اهداف مورد نظر پژوهش حاضر، راهبردهایی به منظور بهرهبری از یافتههای تحقیق به شرح زیر ارائه میشود:
ü تقویت قلمروهای عمومی و ثانویه با افزایش یکپارچگی فضایی
ü تقویت هنجارهای رفتاری و رفتارهای مشارکتی با کاهش عمق فضایی
ü تقویت محرکهای محیطی با هدف در دسترس بودن انتخاب‌‌های رفتاری پایدار و ملموس بودن نتایج رفتار پایدار
ü تطبیق عوامل وابسته به فرد و زمینه در طراحی فضایی
ü افزایش پاسخگویی محیطی در طراحی عملکردی با توجه به تقدم ارزشهای شخصی در گزینش انتخاب‌‌های رفتاری
ü افزایش سطح انگیزش افراد با تاکید بر ارتقای ارزشهای زیباشناختی، و حفظ مصادیق و نشانه‌‌های مکانی با هدف افزایش سطح دلبستگی و تعلق مکانی
شکل 4. الگوی پیشبرد اهداف تحقیق
منابع
Ajzen, I. (1988). From intentions to actions: A theory of planned behaviour. In: J. Kuhl and Beckmann (Eds.). Action Control: From cognition to behaviour. Heidelberg, Germany: Springer, 11-39.
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational behavior and human decision processes, 50(2), 179-211.
Arbuthnott, K. D. (2009). Education for sustainable development beyond attitude change. International Journal of Sustainability in Higher Education. 10(2), 152-163.
Bamberg, S., & Möser, G. (2007). Twenty years after Hines, Hungerford, and Tomera: A new meta-analysis of psycho-social determinants of pro-environmental behaviour. Journal of environmental psychology, 27(1), 14-25.
Bamberg, S., Rees, J., & Seebauer, S. (2015). Collective climate action: Determinants of participation intention in community-based pro-environmental initiatives. Journal of Environmental Psychology, 43, 155-165.
Carrus, G., Passafaro, P., & Bonnes, M. (2008). Emotions, habits and rational choices in ecological behaviours: The case of recycling and use of public transportation. Journal of environmental psychology, 28(1), 51-62.
Chakraborty, A., Singh, M. P., & Roy, M. (2017). A study of goal frames shaping pro-environmental behaviour in university students. International Journal of Sustainability in Higher Education, 18(7), 1291–1310.
Cheng, T., Woon, D. K., & Lynes, J. K. (2011). The use of message framing in the promotion of environmentally sustainable behaviors. Social Marketing Quarterly, Volume 17, No. 2, pp. 48-62.
Corraliza, J. A., & Berenguer, J. (2000). Environmental values, beliefs, and actions: A situational approach. Environment and behavior, 32(6), 832-848.
Du, X., Bokel, R., & van den Dobbelsteen, A. (2019). Spatial configuration, building microclimate and thermal comfort: A modern house case. Energy and Buildings, 193, 185-200.
Eon, C., Morrison, G. M., & Byrne, J. (2018). The influence of design and everyday practices on individual heating and cooling behaviour in residential homes. Energy Efficiency, 11(2), 273-293.
Ericson, J. D., Chrastil, E. R., & Warren, W. H. (2021). Space syntax visibility graph analysis is not robust to changes in spatial and temporal resolution. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 48(6), 1478-1494.
Figueroa-García, E. C., García-Machado, J. J., & Pérez-Bustamante Yábar, D. C. (2018). Modeling the social factors that determine sustainable consumption behavior in the community of Madrid. Sustainability, 10(8), 2811.
Guagnano, G. A., Stern, P. C., & Dietz, T. (1995). Influences on attitude-behavior relationships: A natural experiment with curbside recycling. Environment and behavior, 27(5), 699-718.
Han, H. (2014). The norm activation model and theory-broadening: Individuals' decision-making on environmentally-responsible convention attendance. Journal of Environmental Psychology, 40, 462-471.
Hanson, J., & Hillier, B. (1987). The architecture of community: Some new proposals on the social consequences of architectural and planning decisions. Architecture et Comportement/Architecture and Behaviour, 3(3), 251-273.
Harth, N. S., Leach, C. W., & Kessler, T. (2013). Guilt, anger, and pride about in-group environmental behaviour: Different emotions predict distinct intentions. Journal of Environmental Psychology, 34, 18-26.
Hillier, B. (1996). Space Is the Machine: a Configurational Theory of Architecture. Cambridge University Press, Cambridge.
Hillier, B. (2008). Space and spatiality: what the built environment needs from social theory. Building Research & Information, 36(3), 216-230.
Hillier, B., & Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge University Press, Cambridge.
Hillier, B., & Penn, A. (1991). Visible colleges: structure and randomness in the place of discovery. Science in context, 4(1), 23-50.
Hunecke, M., Blöbaum, A., Matthies, E., & Höger, R. (2001). Responsibility and environment: Ecological norm orientation and external factors in the domain of travel mode choice behavior. Environment and behavior, 33(6), 830-852.
Klöckner, C. A., & Matthies, E. (2004). How habits interfere with norm-directed behaviour: A normative decision-making model for travel mode choice. Journal of environmental psychology, 24(3), 319-327.
Lindenberg, S., & Steg, L. (2007). Normative, gain and hedonic goal frames guiding environmental behavior. Journal of Social issues, 63(1), 117-137.
Madden, T. J., Ellen, P. S., & Ajzen, I. (1992). A comparison of the theory of planned behavior and the theory of reasoned action. Personality and social psychology Bulletin, 18(1), 3-9.
Mahmoud, A. H., & Omar, R. H. (2015). Planting design for urban parks: Space syntax as a landscape design assessment tool. Frontiers of Architectural Research, 4(1), 35-45.
Manning, C. (2009). The psychology of sustainable behavior: Tips for empowering people to take environmentally positive action. Minnesota Pollution Control Agency.
Mustafa, F. A., & Rafeeq, D. A. (2019). Assessment of elementary school buildings in Erbil city using space syntax analysis and school teachers′ feedback. Alexandria Engineering Journal, 58(3), 1039-1052.
O¨ lander, F., & ThØgersen, J. (1995). Understanding of consumer behaviour as a prerequisite for environmental protection. Journal of consumer policy, 18(4), 345-385.
Onwezen, M. C., Antonides, G., & Bartels, J. (2013). The Norm Activation Model: An exploration of the functions of anticipated pride and guilt in pro-environmental behaviour. Journal of economic psychology, 39, 141-153.
Rezvani, Z., Jansson, J., & Bengtsson, M. (2018). Consumer motivations for sustainable consumption: The interaction of gain, normative and hedonic motivations on electric vehicle adoption. Business Strategy and the Environment, 27(8), 1272-1283.
Schwartz, S. H. (1977). Normative influences on altruism. Advances in experimental social psychology, 10(1), 221-279.
Steg, L., & Vlek, C. (2009). Encouraging pro-environmental behaviour: An integrative review and research agenda. Journal of environmental psychology, 29(3), 309-317.
Stern, P. C. (1999). Information, incentives, and proenvironmental consumer behavior. Journal of consumer Policy, 22(4), 461-478.
Stern, P. C., Dietz, T., Abel, T., Guagnano, G. A., & Kalof, L. (1999). A value-belief-norm theory of support for social movements: The case of environmentalism. Human ecology review, 81-97.
Tapia-Fonllem, C., Corral-Verdugo, V., Fraijo-Sing, B., & Durón-Ramos, M. F. (2013). Assessing sustainable behavior and its correlates: A measure of pro-ecological, frugal, altruistic and equitable actions. Sustainability, 5(2), 711-723.
Thøgersen, J. (2005). How may consumer policy empower consumers for sustainable lifestyles?. Journal of consumer policy, 28(2), 143-177.
Triandis, H. C. (1977). Interpersonal Behavior. Brooks. Cole, Monterey.
Uzzell, D., Pol, E., & Badenas, D. (2002). Place identification, social cohesion, and enviornmental sustainability. Environment and behavior, 34(1), pp. 26-53.
Van der Werff, E., Steg, L., & Keizer, K. (2013). The value of environmental self-identity: The relationship between biospheric values, environmental self-identity and environmental preferences, intentions and behaviour. Journal of Environmental Psychology, 34, 55-63.
Van Raaij, W. F. (2002). Stages of behavioural change: motivation, ability and opportunity. In Marketing for Sustainability. TowardsTransactional Policy-Making (pp. 321-333). IOS Press.
Wai, Y. S., & Bojei, J. (2015). Proposed conceptual framework on cohesive effect of extrinsic and intrinsic factors on sustainable behaviours. Procedia-Social and Behavioral Sciences, No. 172, pp. 449-456.
Zerouati, W., & Bellal, T. (2020). Evaluating the impact of mass housings' in-between spaces' spatial configuration on users' social interaction. Frontiers of Architectural Research, 9(1), 34-53.
[1] * نویسنده مسئول: E- Mail:
[2] این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول با عنوان: ... است که با راهنمایی نویسنده دوم و سوم و مشاوره نویسنده چهارم در دانشگاه ... در حال انجام است.
