مروری بر گونة پونه سای برگه دار (Nepeta bracteata Benth.)و بررسی اتنوبوتانی آن در چند شهرستان در استان خراسان رضوی
Subject Areas : Journal of Medicinal Herbs, "J. Med Herb" (Formerly known as Journal of Herbal Drugs or J. Herb Drug)هاجر ملتی 1 , محمد کافی 2 , فریدون ملتی 3 , فرزاد نجفی 4
1 - گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 - گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
3 - گروه منابع طبیعی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
4 - گروه کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
Keywords: گیاه دارویی, طب سنتی, داروسازی بومی, پونه سای برگه دار,
Abstract :
مقدمه و هدف: گونه پونه سای برگه دار Benth. Nepeta bracteata، گیاهی دارویی و متعلق به تیره نعناعیان است که استان خراسان یکی از خاستگاه های رویشی آن می باشد. در حال حاضر نیز به دلیل اثرات منحصر به فرد آن به طور گسترده در طب سنتی مورد بهره برداری قرار می گیرد. هدف از این مطالعه بررسی جایگاه و موارد مصرف این گیاه در طب سنتی و بومی استان خراسان است. روش تحقیق: در این راستا تحقیقی در سال 1391، از طریق تکمیل پرسشنامه و مصاحبه حضوری با عطاری ها و همچنین افراد ساکن در روستاهایی که در مجاورت رویشگاه های طبیعی این گیاه زندگی می کنند، به انجام رسید. نتایج و بحث: نتایج تحقیق حاضر نشان داد که عمدتاً اندام هوایی به ویژه گل های گیاه، توسط افراد محلی به جهت درمان بیماری های تنگی نفس، سرماخوردگی، سردرد و نیز درمان استرس به عنوان آرام بخش، مورد استفاده قرار می گیرد. در عطاری ها نیز عمدتاً به جهت گیاه درمانی بیماری های تنفسی و ریوی همانند آسم، اسپاسم ریه، تنگی نفس، حساسیت فصلی، درمان سرفه های ناشی از سرماخوردگی، گرفتگی یا فشردگی قفسه سینه، خس خس سینه، خلط آور، التهاب مزمن مجاری تنفسی و عفونت لوزه ها و حتی در درمان سرطان ریه مورد مصرف قرار می گیرد. علاوه بر آن، جهت درمان بیماری های دیگری از قبیل بیماری های اعصاب و استرس و بیماری های گوارشی مثل درد دل، قولنج، عفونت های روده و معده همچنین جهت رفع ضعف بدن و تقویت سیستم ایمنی بدن و در مواردی جهت جلوگیری از ریزش مو و در رفع نامنظمی عادت ماهیانه مورد بهره برداری قرار می گیرد. متداول ترین روش های تهیه و آماده سازی آن شامل دم کردن، جوشاندن و عرق گیری است. توصیه کاربردی/ صنعتی: این مقاله که کاربرد های بومی و سنتی این گیاه را بررسی کرده است، می تواند زمینه های پژوهشی ارزشمندی را در اختیار محققان قرار دهد تا با تکیه بر دانش بومی و فنآوریهای روزآمد، ابهامات در استفاده از این گیاه را برطرف کرده و زمینه اهلی سازی و بهره برداری گسترده از این گیاه را فراهم نماید.
اشرفی، ع.، ع. رضایی، ا. سهرابی حق دوست، د. مهاجری، ب. مهدی نژاد، ا. اشرفی و اسماریان، ش. 1389. بررسی هیستومتری و هیستوپاتولوژی اثرات پماد عصاره گیاه دم اسب در مقایسه با پماد اکسید روی در روند التیام بعد از ایجاد زخم تجربی پوست در خرگوش. مجله دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، دوره 4، شماره 2 : 853-843
بنیادیان، م. و مشتاقی، ح. 1385. مطالعه تاثیر روغن های فرار برخی از گیاهان سنتی بر روی باکتری استافیلوکوک اورئوس در پنیرهای صنعتی. فصلنامه گیاهان دارویی، شماره 1: 25-19
تبریزی، ل.، م. نصیری و کوچکی، ع.1383. ارزیابی درجه حرارتهای حداقل، بهینه و حداکثر جوانه زنی اسفرزه و پسیلیوم. مجله پژوهشهای زراعی ایران، جلد 2، شماره 2: 150-143
رضایی، ع.، غ. موسوی، چ. احمدی زاده و جعفری، ب.1390. مقایسه اثرات تسکینی، پیش بیهوشی و ضد اضطرابی عصاره گل سرخ با دیازپام در موش صحرایی. مجله دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دوره 69 ، شماره 3: 184-179
زارع زاده، ع.، پ. باباخانلو، م. هادی راد، ع. میرحسینی و شمس زاده، م. 1386. بررسی نتایج کشت گیاهان دارویی در شرایط : کلکسیون استان یزد. پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، شماره 76:11-35
قهرمان، ا. 1377. تنوع زیستی گونه های گیاهی ایران. انتشارات دانشگاه تهران.
کوچکی، ع. و مومن شاهرودی، ح. 1375. اثر پتانسیل آب و اندازه بذر بر خصوصیات جوانه زنی بذر نخود (Cicer arietinum). مجله بیابان. ج. 1. ش. 3،2 و 4. ص. 66 -53 .
مظفریان، و. ا. 1357. دایره المعارف نامهای گیاهی ایران. فرهنگ معاصر ایران. تهران. ص. 360
ناظمیه، ح.، س. م. رضوی، س. اثنی عشری، ا. ح. طالب پور، م. ع. قهرمانی و ایمانی، ی. 1387. ترکیبات شیمیایی اسانس پونه سای سبلانی Nepeta menthoides Boiss & Buhse. علوم داروئی، دوره ۱۴، شماره ۲۸ : 289-283
نجفی، ف.، ع. کوچکی، پ. رضوانی مقدم و راستگو، م. 1385. بررسی خصوصیات جوانه زنی گیاه دارویی بومی و در حال انقراض پونه سای بینالودی (Nepeta binaludensis Jamzad). مجله پژوهشهای زراعی ایران، جلد 4، شماره 2
نجفی، ف. 1385. ارزیابی خصوصیات اکولوژیکی گونه دارویی پونه سای بینالودی (Nepeta binaludensis Jamzad) جهت اهلی سازی در نظامهای زراعی کم نهاده. رساله دکتری زراعت (گرایش اکولوژی)، گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد.
نجفی، ف.، ع. کوچکی، پ. رضوانی مقدم و راستگو، م. 1388. مطالعة داروسازی مردمی گونة پونه سای بینالودی گونه ای، .Nepeta binaludensis Jamzad فصلنامه گیاهان دارویی، شماره 30
Amin, G. R. 1991. Popular Medicinal Plants of Iran. Vol. 1. Ministry of Health Pub. Tehran., p. 40-41.
Assadi, M., Maassoumi, A. A., Khatamsaz, M. and Mozaffarian. V. 1990 – 2010. Flora of Iran (In Persian). Researc Institute of Forests and Rangeland Press. Tehran, Vol. 1 – 58, 4500 pp.
Aydin, S., Besi, R., Ozturk, Y. and Baser, K. H. C. 1998. Nepetalactones a new opioid analgesic from Nepeta caesarea Boiss. J. Pharm. Pharmacol. 50: 813-817.
Barazandeh M. 2006. Essential oil composition of Nepeta menthoides Boiss et Bushe from Iran. Journal of Essential Oil Research, 2006 (2), 144-145.
Copeland, L. O. and M. B. McDonald. 1995. Principles of Seed Science and Technology. Pub. Chapman & Hall. USA.
Delnavaz Hashemlouian, B. and A. Ataii Azimi. 2008. Medicinal and Edible Attributes in Plants, (In Persian) Islamic Azad University Press. Saveh, 180 pp.
FAO. 1997. Medicinal Plants for Forest Conservation and Health Care. Non-Wood Forest Products 11. Rome. Italy. pp: 158 - 9.
Farnsworth N. R. and D. D. Soejarto. 1991. Global importance of medicinal plants. In: Kerele, A, Heywood V and Singe H (eds). Conservation of Medicinal Plants. Cambridge University Press. Cambridge, UK. pp: 25 - 51.
Ghannadi, A., Aghazari, F., Mehrabani, M., Mohagheghzadeh A. and Mehregan, I. 2003. Quantity and composition of the SDE prepared essential oil of Nepeta macrosiphon Bioss. Iranian Journal of Pharmaceutical Research. 5: 103-105.
Ghorbani, A. B. 2005. Studies on pharmaceutical ethnobotany in the region of Turkmen Sahra, north of Iran (Part 1): General results. Journal of Ethnopharmacol. 102: 58 - 68.
Gupta, V. 2003. Seed germination and dormancy breaking techniques for indigenous medicinal and aromatic plants. J. Medicin. Aroma. Plants Sci. 25: 402-407.
Hamilton A. Medicinal Plants and Conservation: Issues and Approaches. WWF Pub. London. 2003, pp: 9-10.
Hayat, M. Q., M. A. Khan, M. Ahmad, N. Shaheen, Gh. Yasmin, and S. Akhter. 2008. Ethnotaxonomical approach in the identification of useful medicinal flora of Tehsil Pindigheb (District attock) Pakistan. Ethnobotany Res. Appli, 6: 35- 62.
Ibrar, M., Hussain, F. and Sultan, A. 2007. Ethnobotanical studies on plant resources of ranyal hills, district Shangla, Pakistan. Pak. J. Bot, 39(2): 329-337.
Jordan, G. L., and M. R. Haferkamp. 1989. Temperature responses and calculated heat units for germination of several range grasses and shrubs. Journal of Range Management. 42: 41-45.
Karkil, M., B. Tiwari, A. Badoni and N. Bhattarai. Creating livelihoods enhancing medicinal and aromatic plants based biodiversity- rich production systems, preliminary lessons from South Asia. In: Abstract Book of the 3rd World Congress on Medicinal and Aromatic Plants for Human Welfare (WOCMAP III). Chiang Mai., Thailand. 2003, pp: 424 – 5.
Lambert, J., J. Sirvastava and N. Vietmeyer. 1997. Medicinal plants. Rescuing a global heritage. Washington DC, World Bank Technical Paper 355.
Mander M., J. Mander and C. Breen. 1997. Promoting the cultivation of indigenous plants for markets. Experiences from KwaZulu-Natal, South Africa. In: Leakey, RRB, Temun AB, Melnyk M and Vantomme P. FAO (Non wood Forest Products 9) Rome. Italy. pp: 102 -3.
Marshall, N. T. Searching for a cure: conservation of medicinal wildlife resources in East and Southern Africa: TRAFFIC-International. Cambridge, UK. 1998, pp: 112 - 3.
Mozaffarian V., A Dictionary of Iranian Plant Names, Farhang Moaser, Tehran, 1996, 360- 364pp 2. Sajjadi S. E. Analysis of the Essential oil of Nepeta sintenisii Bornm, From Iran Daru, 2005, 2: 61-64.
Pushpangadan, P. 1992. On conservation biology, domestication and commercial cultivation of wild medicinal and aromatic plants. In: Recent Advances in Medicinal, Aromatic and Spice Crops. Raych and Huri. (Eds.). 2: 431-436. Today and tomorrows Printers & Publishers, New Delhi, India.
Ramin, A. A. 1997. The influence of temperature on germination of taree Irani (Allium ampeloprasum L. spp. iranicum W.). Seed Science and Technology. 25: 419-426.
Rechinger, K. H. 1982. Flora Iranica. No. 150, Graz, Akademische Druck-U. Verlagsanstalt: 180-190.
Rustaiyan, A., and Nadji, K. 1999. Composition of the essential oils of Nepeta ispahanica Bioss and Nepeta binaludensis Jamzad from Iran. Flavour. Fragr. J. 14: 35-37.
Sajjadi, S. E. 2005. Analysis of the essential oil of Nepeta sintenisii Bornm. Daru, 2: 61-64.
Summerfield, R. J., Roberts, E. H., Ellik R. H. and Lawn, R. J. 1991. Towards the reliable prediction of time to flowering in six annual crops. I. The development of simple model for fluctuating field environments.
Tzakou, O., Harvala, C. Galati, E. M. and Sanago, R. 2000. Essential oil composition of Nepeta argolica Bory et Chaub. subsp. argolica. Flavour Fragr. J. 15: 151-152.
Uniyal, R. C., Uniyal, M. R. and Jain, P. 2002. Cultivation of medicinal plants in India. A reference book. New Delhi, India, TRAFFIC India & WWF India.
Yin, X. 1996. Quantifying the effects of temperature and photoperiod on phonological development to flowering in rice. Ph.D. thesis, Wageningen Agricultural University, The Netherlands. 173 PP.
