جغرافیای طبیعی: 1 (55)

دسترسی آزاد مقاله

1 - تحلیل حساسیت جریان مناطق خشک در برابر عناصر جوی با رویکرد تغییر اقلیم مطالعه موردی: حوضه آبریز مرکزی ایران
فروزان عیسوندزیبایی منوچهر فرج زاده یوسف قویدل رحیمی

20.1001.1.20085656.1401.15.55.1.3

در دهه‌های اخیر تغییرات در متغیرهای اقلیمی بارزتر شده که حساسیت دبی جریان به این تغییرات را به همراه دارد. در این تحقیق از داده‌های اقلیمی 39 ایستگاه سینوپتیک و 9 ایستگاه هیدرومتری در دوره آماری 2015-1994 و از داده‌های دورنمای 2080-2021 استفاده شد. جهت تشخیص تغییرات سال چکیده کامل

در دهه‌های اخیر تغییرات در متغیرهای اقلیمی بارزتر شده که حساسیت دبی جریان به این تغییرات را به همراه دارد. در این تحقیق از داده‌های اقلیمی 39 ایستگاه سینوپتیک و 9 ایستگاه هیدرومتری در دوره آماری 2015-1994 و از داده‌های دورنمای 2080-2021 استفاده شد. جهت تشخیص تغییرات سالانه از آزمون من کندال در محیط متلب و شناسایی شیب تغییرات، آماره من کندال و ضریب تغییرات از فرمول‌های مربوطه در محیط اکسل استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد که روند بارش در منطقه 1، دما در منطقه 7 و تبخیر و تعرق در حوضه 8 افزایشی بوده و بیشترین تغییرات تحلیل حساسیت دبی به تغییرات بارش در منطقه 8، دما در منطقه 3 و 8 و نتایج تحلیل حساسیت به پارامتر تبخیر و تعرق متفاوت است. دما در سه سناریو مورد بررسی دارای روند افزایشی معنادار بوده و تغییرات بارش در مناطق مختلف متفاوت و بیشترین تغییرات در کاهش بارش در مناطق 1 و 4 بوده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

2 - واکاوی خشکسالی‌های نهان درآب و هوای فراخشک ایران (مطالعه موردی: مرکز، جنوب و شرق ایران)
مجید گزل خو رضا برنا حسین محمدی فریده اسدیان

20.1001.1.20085656.1401.15.55.2.4

خشکسالی از جمله مخاطرات اقلیمی می‌باشد که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از مشکلات مطالعات خشکسالی بارش‌های بیش از نرمال در کنار یک دوره خشکی به نسبت طولانی است. این موضوع باعث به انحراف کشیده شدن شاخص پرکاربردی نظیر SPI می-شود؛ تا جایی که گاه با وجود رخداد خشکسالی، چکیده کامل

خشکسالی از جمله مخاطرات اقلیمی می‌باشد که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از مشکلات مطالعات خشکسالی بارش‌های بیش از نرمال در کنار یک دوره خشکی به نسبت طولانی است. این موضوع باعث به انحراف کشیده شدن شاخص پرکاربردی نظیر SPI می-شود؛ تا جایی که گاه با وجود رخداد خشکسالی، شاخص به غلط آن دوره را نرمال و یا حتی ترسال نشان می‌دهد و باعث تصمیم‌گیری نادرست در برنامه‌ریزی‌های مقابله با خشکسالی می‌شود. در این مطالعه شاخص خشکسالی SPI در سطح 8 استان با تعداد 27 ایستگاه سینوپتیک واقع در مرکز، جنوب و شرق ایران با اقلیم فراخشک به روش دومارتن گسترش یافته در بازه زمانی 34 ساله (1398-1364) برای بازه دوازده ماهه محاسبه و مورد واکاوی قرار گرفت. در این پژوهش برای اولین بار شاخص اصلاحی EP-SPI ارائه شده است که در آن داده‌های بارش موثر به عنوان ورودی برنامه مورد استفاده قرار گرفت. بدین ترتیب اثر بارش‌های قدیمی‌تر کاهش یافته و شاخص، برآورد بهتری از خشکسالی ارائه نموده است. نتایج تحلیل آماری مقادیرEP-SPI مقابل SPI نظیر نشان از همبستگی معنی دار در سطح 5٪ دارد.83 درصد وقایع با اختلاف بیش از یک در ماه‌های مهر تا اسفند دیده شده و بیشترین اختلاف دو روش معادل چهار سطح جابه‌جایی شاخص خشکسالی از ترسال شدید به خشکسال متوسط بوده است. در این پژوهش مشخص شد که 3/9 درصد از وقایع خشکسالی دوازده ماهه از دید شاخص SPI پنهان مانده است. از این رو می‌توان گفت کارایی روش EP-SPI جهت آشکار سازی خشکسالی‌های نهان در بازه دوازده ماهه، مورد تایید است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

3 - ارزیابی شاخص خشکی گیاه مبتنی بر تصاویر ماهواره‌ای در استان سیستان و بلوچستان
کمال امیدوار معصومه نبوی زاده حمیدرضا غفاریان مالمیری احمد مزیدی

20.1001.1.20085656.1401.15.55.3.5

کاهش بارندگی و افزایش دما باعث وقایع آب و هوایی شدید مثل خشکسالی شده است که بـه شـدت در زمینه کشـاورزی تأثیرگذار است. اطلاعات درباره زمان، شدت و وسعت خشکسالی می‌تواند به برنامه‌ریزی و تصمیم-گیری کمک کند. شاخص‌های خشکسالی حاصل از داده‌های ایستگاه‌های هواشناسی قدرت تفکیک چکیده کامل

کاهش بارندگی و افزایش دما باعث وقایع آب و هوایی شدید مثل خشکسالی شده است که بـه شـدت در زمینه کشـاورزی تأثیرگذار است. اطلاعات درباره زمان، شدت و وسعت خشکسالی می‌تواند به برنامه‌ریزی و تصمیم-گیری کمک کند. شاخص‌های خشکسالی حاصل از داده‌های ایستگاه‌های هواشناسی قدرت تفکیک زمانی و مکانی بالایی دارند بنابراین تعیین شرایط خشکسالی در زمان واقعی با استفاده از آنها برای مناطق وسیع بسیار سخت است به همین دلیل، امروزه شاخص‌های خشکسالی سنجش از دوری به طور گسترده جهت پایش خشکسالی استفاده می-شود. در این پژوهش به ارزیابی کارآیی شاخص خشکی گیاه VDI در محدوده استان سیستان و بلوچستان پرداخته شد. برای انجام تحقیق از تصاویر طیف‌سنجی مادیس با وضوح متوسط ( MOD02HKM وMOD11A1) ، شاخص بارش استاندارد (SPI) و داده‌های بارش ماهانه GLDAS از 2000 تا 2018 استفاده شده است. جهت ارزیابی دقت نقشه‌های توزیع مکانی شاخص VDI در برآورد خشکسالی از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج معیار ارزیابی، نشان دهنده میزان همبستگی بالا در منطقه مورد مطالعه بود. از این رو شاخص خشکسالی VDI مبتنی بر داده‌های سنجش از دوری به خوبی می‌تواند در سیستم‌های هشدار سریع خشکسالی استفاده شود پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

4 - مدل‌سازی منطقه‌ای روابط بین رسوب‌دهی و پوشش گیاهی در حوضه‌های آبخیز کوهستان سبلان
صیاد اصغری سراسکانرود مهدی جدیدالاسلامی قلعه نو

20.1001.1.20085656.1401.15.55.4.6

شناخت روابط مکانی پوشش گیاهی با رسوبدهی حوضه‌ها جهت کنترل و مدیریت بهینه منابع آب و خاک ضرورتی اساسی دارد. تحقیق حاضر با هدف تشخیص و تعیین کم و کیف روابط بین پوشش گیاهی و رسوبدهی سالانه حوضه‌های آبخیز سبلان واقع در شمال غرب کشور انجام گرفت. در این راستا امکان ارائه مدل‌ چکیده کامل

شناخت روابط مکانی پوشش گیاهی با رسوبدهی حوضه‌ها جهت کنترل و مدیریت بهینه منابع آب و خاک ضرورتی اساسی دارد. تحقیق حاضر با هدف تشخیص و تعیین کم و کیف روابط بین پوشش گیاهی و رسوبدهی سالانه حوضه‌های آبخیز سبلان واقع در شمال غرب کشور انجام گرفت. در این راستا امکان ارائه مدل‌های برآورد منطقه‌ای رسوبدهی بر اساس تحلیل‌های آماری همسبتگی و رگرسیون مدنظر قرار گرفت. متغیرهای مستقل شامل مقادیر متوسط، کمینه و بیشینه شاخص گیاهی NDVI بود که از طریق پردازش تصاویر ماهواره‌ای لندست 8 در محیط نرم‌افزاری Envi استخراج گردید. متغیر وابسته نیز که عبارت از رسوبدهی سالانه بود، از طریق محاسبات روی داده‌های بار رسوبی 10 ایستگاه هیدرومتری نمونه به دست آمد. نتایج اجرای آزمون همسبتگی نشان داد که رابطه قوی و معناداری بین متوسط شاخص گیاهی و میزان رسوبدهی سالانه حوضه‌ها (r = -0/758) وجود داشت. این رابطه معکوس به اهمیت و نقش آشکار پوشش گیاهی در کاهش تولید رسوب و انتقال آن در منطقه تاکید دارد. گذشته از این، نتایج آزمون‌های رگرسیونی نشان داد که امکان ارائه مدل‌های برآورد منطقه‌ای از رسوبدهی سالانه حوضه‌ها از طریق برازش توابع رگرسیونی خطی، درجه 2 و توانی وجود دارد. در این راستا، مدل درجه دو از بالاترین کارایی برخوردار بوده و توانست 75 درصد از واریانس رسوبدهی سالانه را توضیح دهد. رابطه خطی نیز قادر به توضیح 57 درصد واریانس رسوبدهی سالانه بود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

5 - آینده‌پژوهی و پتانسیل سنجی خطر وقوع سیل در شهر تهران با استفاده از الگوریتم ماشین پشتیبان بردار SVM
پویا امیری محمد ابراهیم عفیفی مرضیه موغلی

20.1001.1.20085656.1401.15.55.5.7

آینده‌پژوهی شامل مجموعه تلاش‌هایی است که با جستجوی منابع، الگوها، و عوامل تغییر یا ثبات، به تجسّم آینده‌های بالقوّه و برنامه‌ریزی برای آن‌ها می‌پردازد. آینده‌پژوهی بازتاب دهنده چگونگی زایش واقعیّت فردا از دل تغییر (یا ثبات) امروز، است. روند رو به افزایش سیل در سال‌های ا چکیده کامل

آینده‌پژوهی شامل مجموعه تلاش‌هایی است که با جستجوی منابع، الگوها، و عوامل تغییر یا ثبات، به تجسّم آینده‌های بالقوّه و برنامه‌ریزی برای آن‌ها می‌پردازد. آینده‌پژوهی بازتاب دهنده چگونگی زایش واقعیّت فردا از دل تغییر (یا ثبات) امروز، است. روند رو به افزایش سیل در سال‌های اخیر حاکی از آن است که اکثر مناطق کشور در معرض تهاجم سیلاب‌های مخرب قرار دارند و ابعاد خسارات و تلفات جانی و مالی سیل افزایش‌یافته است. هدف از انجام پژوهش حاضر آینده‌پژوهی و پتانسیل سنجی خطر وقوع سیل در شهر تهران با استفاده از الگوریتم ماشین پشتیبان بردار svm بوده است. روش تحقیق تحلیلی مکانی است. داده های مورد استفاده در غالب لایه های اطلاعاتی تهیه شد. معیارهای مورداستفاده ارتفاع از سطح دریا، درجه شیب، جهت شیب، کاربری اراضی، فاصله از جاده، فاصله از آبراهه، زمین‌شناسی بوده است. شاخص IGR برای 7 عامل مؤثر انتخاب‌شده برای وقوع سیل سطحی منطقه موردمطالعه جهت ارزیابی توانایی پیش‌بینی مدل به دست آمد. نتایج بیانگر آن بود وزن عوامل زمین شناسی، ارتفاع از سطح دریا، کاربری اراضی، شیب، جهت شیب، فاصله از جاده، فاصله از رودخانه به ترتیب 0.029، 0.026، 0.025، 0.019، 0.015، 0.009، 0.008 به دست آمد که بیشترین مقادیر به عامل زمین‌شناسی 0.029 و کمترین مقدار به عامل فاصله از رودخانه 0.008 اختصاص‌یافت. نقشه پهنه‌بندی نهایی نشان داد، کلاس حساسیت زیاد به سیل‌خیزی در محدوده 40.63% بیشترین و کلاس حساسیت خیلی کم 3.55% کمترین مساحت را به خود اختصاص داده است پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

6 - تحلیل شواهد تغییراقلیم در سواحل جنوبی دریای خزر
علیرضا صادقی نیا مهدی صداقت سمیه رفعتی

20.1001.1.20085656.1401.15.55.6.8

در این پژوهش به منظور شناسایی مهمترین شواهد تغییر اقلیم در سواحل جنوبی دریای خزر، تغییرات دما و بارش با استفاده از 20 شاخص طی دوره 1968-2017 بررسی شد. نتایج نشان داد که شدت بارش ها روند افزایشی معنادار، اما فراوانی بارش ها روند کاهشی معنادار داشته است. علیرغم افزایش شدت چکیده کامل

در این پژوهش به منظور شناسایی مهمترین شواهد تغییر اقلیم در سواحل جنوبی دریای خزر، تغییرات دما و بارش با استفاده از 20 شاخص طی دوره 1968-2017 بررسی شد. نتایج نشان داد که شدت بارش ها روند افزایشی معنادار، اما فراوانی بارش ها روند کاهشی معنادار داشته است. علیرغم افزایش شدت بارش ها، به دلیل کاهش شدید تعداد روزهای بارش، کاهش طول دوره های مرطوب و افزایش طول دوره های خشک، مجموع بارش سالانه کاهش یافته است. از نظر فصلی، بهار خشک تر و تابستان مرطوب تر شده است. بررسی تغییرات دما نشان داد که همه شاخص های فرین دما تغییر معنادار داشته اند. به طور متوسط، کمینه و بیشینه دمای سالانه به ترتیب در هر دهه 51/0 و 31/0 درجه سانتیگراد افزایش یافته است. فروانی روزها و شب های گرم به ترتیب در هر دهه %5/1 و %7/2 افزایش و برعکس فروانی روزها و شب های سرد در هر دهه %1/1 و %3/1 کاهش یافته است. در مجموع روند گرمایشی شب ها قوی تر از روزها بوده است. همچنین فراوانی دوره های گرم در هر دهه 6/2 مورد افزایش و فروانی دوره های سرد 8/2 مورد کاهش یافته است. مقایسه نتایج این پژوهش با یافته های مطالعات جهانی نشان داد که روند افزایشی دما در سواحل جنوبی خزر با روندهای مشاهده شده در مطالعات جهانی هماهنگ است، اما رخداد روند کاهشی بارش در ناحیه خزری بر خلاف مطالعات انجام گرفته در مقیاس جهانی است که افزایش بارش را به واسطه افزایش دما نشان می دهند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

7 - تحلیل فرکتالی بارش‌های روزانه دو حوضه‌ آبریز کرخه ودز
زیبا حسنوند داریوش یاراحمدی حسن لشکری حمید میرهاشمی

20.1001.1.20085656.1401.15.55.7.9

بارش به عنوان یکی از مهم‌ترین متغیرهای اقلیمی می باشد که به طور مستقیم در چرخه هیدرولوژی دخالت دارد. ایران به دلیل کمبود نزولات جوی و توزیع نامناسب آن‌ها از مناطق خشک و نیمه‌خشک دنیا به حساب آمده که همواره با کمبود آب به عنوان یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های منابع طبیعی دست چکیده کامل

بارش به عنوان یکی از مهم‌ترین متغیرهای اقلیمی می باشد که به طور مستقیم در چرخه هیدرولوژی دخالت دارد. ایران به دلیل کمبود نزولات جوی و توزیع نامناسب آن‌ها از مناطق خشک و نیمه‌خشک دنیا به حساب آمده که همواره با کمبود آب به عنوان یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های منابع طبیعی دست به گریبان بوده است. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف استخراج رفتار مقیاسی و شناسایی حافظه بارش (بلند مدت، کوتاه مدت) دو حوضه آبریز کرخه و دز انجام شد. بدین منظور داده‌های بارش 14 ایستگاه سینوپتیکی و باران‌سنجی دو حوضه کرخه و دز در بازه زمانی 60 ساله (2019 – 1959) استفاده شد. نتایج نشان داد ایستگاه‌های دو حوضه 2 رژیم بارشی دارند. در بررسی رژیم‌های بارشی تمام ایستگاه‌ها دو حوضه مشخص شد، رژیم بارشی کوچک مقیاس دارای حافظه بلند مدت و سری زمانی آن پایدار است. ولی رژیم بارشی بزرگ مقیاس دارای حافظه کوتاه مدت و سری زمانی آن به جز برای دو ایستگاه‌ دوآب و دره تخت بقیه ایستگاه‌ها ایستا است. هر دو رژیم بارشی رفتار مقیاسی کاملا متفاوتی را نشان می‌دهند. همچنین رابطه بین رفتار مقیاسی بارش و توپوگرافی منطقه مورد مطالعه را با کاربرد آزمون همبستگی پیرسون محاسبه شد. نتایج نشان داد در حوضه کرخه برای هر دو مقیاس رژیم بارشی ارتباط معنادار وجود ندارد. از سویی حوضه دز در رژیم بارشی کوچک مقیاس ارتباط معنادار است ولی رژیم بارشی بزرگ مقیاس ارتباط معناداری وجود ندارد. این امر می‌تواند در حوضه کرخه ناشی از وضعیت توپوگرافی متعارض و ناهمگون در بخش‌های مختلف منطقه باشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

8 - پیش‌بینی تغییرات اقلیمی با استفاده از مدل‌های گردش عمومی جو و مقیاس‌کاهی مدل‌های SDSM و LARS-WG تحت سناریوهای واداشت تابشی در حوضه آبریز دز
علی اکبر عرب سلغار جهانگیر پرهمت مسعود گودرزی

20.1001.1.20085656.1401.15.55.8.0

تغییرات اقلیمی از بزرگ‌ترین چالش هایی است که بشر در قرن حاضر با آن مواجه است. بنابراین پیش بینی تغییرات اقلیمی جهت پیش آگاهی از وضعیت آینده و در نظر گرفتن تمهیدات لازم جهت تعدیل و سازگاری با تغییرات اقلیمی از اهمیت زیادی برخوردار است. لذا در این پژوهش به پیش بینی تغییرا چکیده کامل

تغییرات اقلیمی از بزرگ‌ترین چالش هایی است که بشر در قرن حاضر با آن مواجه است. بنابراین پیش بینی تغییرات اقلیمی جهت پیش آگاهی از وضعیت آینده و در نظر گرفتن تمهیدات لازم جهت تعدیل و سازگاری با تغییرات اقلیمی از اهمیت زیادی برخوردار است. لذا در این پژوهش به پیش بینی تغییرات اقلیمی در حوضه آبریز دز از زیرحوضه های کارون بزرگ پرداخته شد. بدین منظور از دادههای دو مدل جهانی HadGEM2 و CanESM2 تحت سه سناریوی RCP2.6، RCP4.5 و RCP8.5 و کاربست دو مدل مقیاس کاهی LARS-WG و SDSM بهره گرفته شد و تغییرات اقلیمی در سه دوره آینده نسبت به دوره پایه (2018-1989) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که هر دو مدل مقیاس کاهی از دقت مناسبی برخوردارند. نتایج حاصل از پیش بینی نیز نشان داد که در دوره های آتی میزان بارش بین 3/6- تا 7/15 درصد نسبت به دره پایه در تغییر خواهد بود. بیشترین تغییرات کاهشی و افزایشی نیز به ترتیب مربوط به نواحی شرقی و جنوب غربی حوضه خواهد بود. همچنین دمای بیشینه حوضه بین 3/1 تا 9/3 درجه سلسیوس و دمای کمینه نیز بین 5/1 تا 5/3 درجه سلسیوس در نوسان خواهد بود که بیشترین و کمترین تغییرات آن ها نیز به ترتیب مربوط به نواحی جنوب شرقی و شمال غربی حوضه خواهد بود. لذا با توجه افزایش دما و بارش و همچنین کوهستانی بودن حوضه مورد مطالعه لازم است راهکارهای مقابله با سیلاب و مهار و مدیریت آن مورد توجه قرار گیرد. پرونده مقاله

XML

فهرست مقالات