شبه قاره

حرية الوصول المقاله

1 - نخستین آشنایی مسلمانان شبه‌قاره هند با اندیشه وهّابیت
محسن معصومى محمدعلى کاظم بیگى فرهاد حاجرى

با گسترش جنبش موسوم به جنبش وهّابی در جزیرةالعرب، سایر مسلمانان جهان اسلام به این جنبش واکنش نشان دادند و آراء محمد بن عبد الوهاب در بین مسلمانان، مخالفان و موافقانی جدی یافت. به‌نظر می رسد خبر پیدایش این جنبش در همان سال‌های آغازینِ شکل‌گیری، به گوش مسلمانان شبه‌قاره ه أکثر

با گسترش جنبش موسوم به جنبش وهّابی در جزیرةالعرب، سایر مسلمانان جهان اسلام به این جنبش واکنش نشان دادند و آراء محمد بن عبد الوهاب در بین مسلمانان، مخالفان و موافقانی جدی یافت. به‌نظر می رسد خبر پیدایش این جنبش در همان سال‌های آغازینِ شکل‌گیری، به گوش مسلمانان شبه‌قاره هند هم رسیده بود. با ورود اندیشه‌های محمد بن عبد الوهاب به شبه قاره، برخی از مسلمانان هندی وهابی خوانده شدند؛ ولی معنای این اصطلاح، در ابتدا روشن نبود؛ گفته‌اند صفت وهابی اتهامی بود که دولت بریتانیا برای مقابله با مخالفان برضد آنها رواج داد. چنان‌که جنبش جهادی سید احمد بَریلَوی، در نیمه اول قرن سیزدهم در بین انگلیسی‌ها، به‌عنوان حرکتی شناخته شد که درصدد ترویج آراء وهابیان در هند بوده است؛ اما این نظر مقبول مسلمانان نبود. از این رو، چگونگی ورود عقاید جنبش وهابی و آشنایی برخی مسلمانان شبه‌قاره هند با آن، چندان روشن نیست. این مقاله در پی آن است تا با بررسی جنبش سید احمدی بریلوی و نقد دیدگاه های مرتبط با آن و هم‌چنین بررسی برخی رویدادهای مهمِ هم‌زمان، با رویکردی تاریخی، به این سؤال پاسخ دهد که نخستین آگاهی‌ها و آشنایی مسلمانان شبه قاره هند با جنبش وهابیت، چگونه و از چه طریق بوده است؟ تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

2 - بررسى جنبه هاى نفوذ واژگان زبان فارسى در زبان هاى شبه قارۀ هند و پاکستان
ابوالقاسم رادفر

از آنجا که زبان پدیده اى زنده و نهادى اجتماعى است، همواره در سیر تحولى خود، به ویژه در برخورد با زبان هاى هم خانواده، تحت تأثیرعوامل سیاسى، اجتماعى، دینى و فرهنگى قرار مى گیرد و بنا به جایگاه و موقعیت خود، حالتى تأثیرگذار یا تأثیرپذیرنده پیدا مى کند.براثر این برخورد است أکثر

از آنجا که زبان پدیده اى زنده و نهادى اجتماعى است، همواره در سیر تحولى خود، به ویژه در برخورد با زبان هاى هم خانواده، تحت تأثیرعوامل سیاسى، اجتماعى، دینى و فرهنگى قرار مى گیرد و بنا به جایگاه و موقعیت خود، حالتى تأثیرگذار یا تأثیرپذیرنده پیدا مى کند.براثر این برخورد است که عناصرى از زبانى به زبان دیگر راه مى یابد و در موارد بسیارى سبب غناى زبان وام گیرنده می شود.البته این امر به زبان یا دوره اى خاص محدود نیست، بلکه مى توان گفت که این دادوستد زبانى و به ویژه واژگانى، تقریبا در تمامى زبان هاى زنده از قدیم ترین ایام رایج بوده و در علم زبان شناسى، به پدیده وام گیرى یا قرض گیرى معرف است. در مقاله حاضر، کوشش شده است ضمن بیان اجمالى روند تأثیر و تأثّر قاموسى بین زبان ها به طور عام، نحوه ورود واژه هاى فارسى در زبان هاى رایج امروز شبه قارّه تا آنجا که حدود مقاله اجازه مى دهد و درنهایت، میزان دامنه نفوذ کلمات فارسى در زبان هاى متداول سرزمین بزرگ هند و پاکستان بررسى شود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

3 - عناصر فانتزی (خیالواره ها) و کارکرد آن در افسانۀ بلند بوستان خیال (معزنامه)
احمد رضوان دوست امیربانو کریمی فیروزکوهی علیرضا صالحی

10.30495/dk.2022.1959661.2513

فانتزی مبحثی نو در ادبیات است که ریشه در اسطوره ها و داستان های پریوار دارد. قصه‌های عامیانه گسترۀ حضور عناصر فانتزی و خیالی است. فانتزی اسرارآمیزترین و هراسناک ترین گونۀ داستانی است که با شکست حصار ذهن، جهانی مملو از حوادث شگفت انگیز و موجودات فراطبیعی را موازی یا أکثر

فانتزی مبحثی نو در ادبیات است که ریشه در اسطوره ها و داستان های پریوار دارد. قصه‌های عامیانه گسترۀ حضور عناصر فانتزی و خیالی است. فانتزی اسرارآمیزترین و هراسناک ترین گونۀ داستانی است که با شکست حصار ذهن، جهانی مملو از حوادث شگفت انگیز و موجودات فراطبیعی را موازی یا گره خورده با جهان واقعی خلق می کند. داستان عامیانۀ بوستان خیال سرشار از این عناصر و صحنه های اسرارآمیز است، داستانی که بر اساس واقعیت تاریخی آغاز می شود و نویسنده برای خلق موجودی اساطیری از قهرمان داستان که خلیفۀ چهارم فاطمیان است، او را در دنیایی مملو از عناصر خیالی و فانتزی قرار می دهد. این جستار با روش توصیفی- تحلیلی و نشانه شناسی داستان های فانتزی به استخراج عناصر و شگردهای فانتزی و خیال انگیز داستان مانند مکان ها و شخصیت های تخیلی، جادو و طلسم پرداخته، کارکرد عناصر فراطبیعی بر کنش قهرمان و فضای فانتستیک این افسانه را روشن می سازد. یافته های این پژوهش نشان داد: این داستان گاه از نوع فانتزی ناب یا فراتری است و گاه از نوع فانتزی فروتری. نویسنده گاه عناصر فراطبیعی را به دنیای واقعی داستانش فرامی خواند و گاه برای داستان مکان و زمان تخیلی و حوادث تازه ابداع می کند. از جمله مؤلفه های اساسی فانتزی در این داستان طلسم و جادوگری است. قلعه های سهمگین و باغ های جواهرنشان، محل رزم و بزم موجودات طبیعی و فراطبیعی است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

4 - نقش میرسید علی همدانی در انتقال و تثبیت مظاهر فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی درکشمیر
احمدرضا بهنیافر

ایرانیان مسلمان با پی ریزی تمدن ایرانی – اسلامی و انتقال آن به سایر جوامع از جمله شبه قاره هند نقش موثری در پیشرفت های فرهنگی و تمدنی ایفا نمودند. نخبگان ایرانی که با توجه به عوامل دافعه موجود در ایران و عوامل جاذبه آفرین در هندوستان به این سرزمین مهاجرت کردند ، ب أکثر

ایرانیان مسلمان با پی ریزی تمدن ایرانی – اسلامی و انتقال آن به سایر جوامع از جمله شبه قاره هند نقش موثری در پیشرفت های فرهنگی و تمدنی ایفا نمودند. نخبگان ایرانی که با توجه به عوامل دافعه موجود در ایران و عوامل جاذبه آفرین در هندوستان به این سرزمین مهاجرت کردند ، به دلیل شایستگی های فراوان توانستند منشا خدمات موثر در حوزه های مختلف فرهنگی و تمدنی شوند. یکی از این نخبگان مهاجر میر سید علی همدانی است که بعد از حمله تیمور راهی سرزمین کشمیر گردید. هدف پژوهش حاضر که با استفاده از روش بررسی توصیفی – تحلیلی مبتنی بر منابع تاریخی و کتابخانه ای انجام شده یافتن پاسخ به این پرسش است که نقش میر سید علی همدانی در انتقال و تثبیت مظاهر فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی به شبه قاره هند به ویژه کشمیر چه بوده است ؟ در پاسخ به این پرسش این فرضیه مطرح است که میر سید علی همدانی در انتقال و تثبیت مظاهر فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی در شبه قاره هند نقش به سزایی ایفا نمود و نتیجه حاصله نیز آن است که مهاجرت میر سید علی همدانی به شبه قاره زمینه مناسبی برای ادامه جریان جذب مهاجران بیشتر از ایران فراهم کرد و با تبلیغ اسلام و قوانین اسلامی به زبان فارسی به ترویج احکام و تبلیغ فرهنگ ایرانی- اسلامی و شیعی پرداخت و او به عنوان یک عارف و انتقال گر فرهنگ ایرانی و شیعی در عرصه های مختلف فرهنگی و اجتماعی کشمیر تاثیری والا و گران سنگ داشته است. راهبرد اصلی مقاله آن است که توجه ویژه به اقدامات و سیاست های اعمال شده توسط اندیشمندان و علمایی چون میر سید علی همدانی در ترویج و تثبیت فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی ضروری می باشد تا از این طریق بتوان در برابر سیاست های ایران هراسی و اسلام هراسی دشمنان این مرز و بوم مقاومت نمود و آن را با شکست مواجه کرد. زیرا آشنا نمودن سایر جوامع با فرهنگ و تمدن دیرینه ایرانی- اسلامی آن هم با زبان فارسی در گرایش آنان به مظاهر فرهنگی و تمدنی این سرزمین کهن بسیار موثر است . از طرف دیگر باتوجه به رشد تفکرات افراطی درمنطقه خاورمیانه ونفوذ آن در مناطقی مانندکشمیر با اتخاذ سیاستهای منطقی می توان آرامش رابه این سرزمین بازگرداند واز این طریق به تلاشهای گذشتگان وبزرگانی چون میر سید علی همدانی ارج نهاد و کشمیر همچنان به عنوان ایران صغیر باقی بماند . تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

5 - تاثیرات منصب داران ایرانی مهاجر به هند بر مظاهر معماری عصر گورکانیان
احمدرضا بهنیافر

مهاجرت تدریجی ایرانیان به هند، نفوذ اولیه آنان در دربار فرمانروایان محلی و کسب قدرت سیاسی که از دهه های میانی قرن هشتم آغاز شد به ماندگاری آن ها تا قرن سیزدهم هجری در دولت گورکانیان انجامید. برخی از این مهاجران در دربار گورکانیان به ویژه دوران پادشاهی اکبر، جهانگیر و شا أکثر

مهاجرت تدریجی ایرانیان به هند، نفوذ اولیه آنان در دربار فرمانروایان محلی و کسب قدرت سیاسی که از دهه های میانی قرن هشتم آغاز شد به ماندگاری آن ها تا قرن سیزدهم هجری در دولت گورکانیان انجامید. برخی از این مهاجران در دربار گورکانیان به ویژه دوران پادشاهی اکبر، جهانگیر و شاه جهان، عنوان منصب دار که یک مقام نظامی بود کسب کردند و منشا اثر مهم در مظاهر مختلف فرهنگی و تمدنی از جمله معماری شدند. با این وصف تاثیر منصب داران ایرانی مهاجر به شبه قاره هند، در تحولات تمدنی آن سرزمین به ویژه در موضوع معماری مورد باز کاوی قرار نگرفته است. از این رو مسئله مزبور با فقر بررسی های علمی مواجه می باشد. این نوشتار در صدد پاسخ به این سوال است که با توجه به آن‌که دوره حکومتی اکبر و جانشین او جهانگیر دوره احیا اندیشه، هنر هندی و بازگشت به معماری هندوان بود، منصب داران مهاجر ایرانی به این سرزمین، در حوزه معماری عصر گورکانی چه نقشی ایفا نموده‌اند و چه نتایجی به بار آورده اند؟ در نگاه نخست به نظر می رسد که ایشان توانسته اند ضمن انتقال مظاهر معماری ایرانی – اسلامی به حوزه حکومتی گورکانیان، ابداعات مهمی نیز در این زمینه داشته باشند. ارائه تصویری واقع بینانه از تاثیر حضور فعال منصب داران ایرانی در تحول و تکامل مصادیق و مظاهر معماری و آشنایی اهالی هند با شاخص های معماری ایرانی، هدف اصلی پژوهش است تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

6 - نقش شیعیان در تحولات سیاسی کشمیر (1288-735 هـ.ق)
احمدرضا بهنیافر

کشمیر در شمال شبه قاره هند به سبب موقعیت تاریخی، جغرافیایی و سوق الجیشی همواره مورد توجه بوده است. شیعیان یکی از گروه های مهم نقش آفرین در تاریخ سیاسی کشمیر و تحولات ناشی از آن بوده اند. نقطه آغاز نفوذ شیعیان در کشمیر و دستیابی به قدرت سیاسی مهاجرت ایرانیان به این سرزمی أکثر

کشمیر در شمال شبه قاره هند به سبب موقعیت تاریخی، جغرافیایی و سوق الجیشی همواره مورد توجه بوده است. شیعیان یکی از گروه های مهم نقش آفرین در تاریخ سیاسی کشمیر و تحولات ناشی از آن بوده اند. نقطه آغاز نفوذ شیعیان در کشمیر و دستیابی به قدرت سیاسی مهاجرت ایرانیان به این سرزمین از نیمه قرن هشتم هجری قمری بود. از این جهت هدف پژوهش حاضر آن است که با استفاده از روش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل نقش شیعیان را در تحولات سیاسی کشمیر از سال 735 تا 1288 هجری قمری در دوره حکومت شاهمیری ها، چک ها و گورکانیان مشخص نماید. یافته های اصلی پژوهش آن است که حاکمیت شیعیان در فاصله زمانی مذکور باعث کاهش بحران سیاسی در کشمیر، توسعه فرهنگ شیعی و ایرانیزه شدن این سرزمین به خصوص با ترویج زبان و ادب فارسی است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

7 - نقش بازرگانان مسلمان در گسترش اسلام به شبه قاره هند (در نخستین سالهای هجری)
دکترصالح پرگاری حسن جوادی نیا

چکیده : در مورد سابقه و نحوه ی ورود اسلام به شبه قاره ی هند روایت های متفاوتی وجود دارد. برخی عقیده دارند که اسلام در قرون نخستین هجری و از طریق حملات نظامی و با زور شمشیر به شبه قاره ی هند راه یافت. اما بسیاری از مورخان منصف و مطلع، بر این عقیده اند که اصولاً اسلام أکثر

چکیده : در مورد سابقه و نحوه ی ورود اسلام به شبه قاره ی هند روایت های متفاوتی وجود دارد. برخی عقیده دارند که اسلام در قرون نخستین هجری و از طریق حملات نظامی و با زور شمشیر به شبه قاره ی هند راه یافت. اما بسیاری از مورخان منصف و مطلع، بر این عقیده اند که اصولاً اسلام پیش از آن که از طریق حملات نظامی و غزوات مسلمانان به شبه قاره هند راه یافته باشد توسط گروه هایی از بازرگانان و تجار مسلمان که سالها قبل از آن، با مناطق جنوب و جنوب غرب این شبه قاره روابط اقتصادی و تعاملات فرهنگی داشته اند به آنجا راه یافته و به مردم آن سرزمین عرضه شده بود. آن ها نیز با اختیار و میل خویش آئین جدید را پذیرفته بودند. این پژوهش در پی آن است تا جایگاه و نقش بازرگانان مسلمان را به عنوان نخستین منادیان و مبلغان اسلام در شبه قاره هند توصیف و تحلیل نماید. واژگان کلیدی : بازرگانان، اسلام، شبه قاره هند، فتوحات، ، شبه جزیره عربستان، اقیانوس هند تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

8 - شیوه های تبلیغی صوفیه ی هند در نشر اسلام
دکتر رضا شعبانی مژگان پور فرد

چکیده: صوفیه همواره به عنوان مهم ترین عامل در نفوذ و مانده گاری ایدئولوژی اسلامی در شبه قاره ی هند نقش داشته اند و به ویژه از نیمه ی قرن پنجم هجری/ یازدهم میلادی که تصوف در آن جا نضج پیدا کرد در ترویج اسلام متصوفانه سعی و اهتمام بسیار نمودند،چنان که صوفیان و عرفای بز أکثر

چکیده: صوفیه همواره به عنوان مهم ترین عامل در نفوذ و مانده گاری ایدئولوژی اسلامی در شبه قاره ی هند نقش داشته اند و به ویژه از نیمه ی قرن پنجم هجری/ یازدهم میلادی که تصوف در آن جا نضج پیدا کرد در ترویج اسلام متصوفانه سعی و اهتمام بسیار نمودند،چنان که صوفیان و عرفای بزرگی تحت تأثیر فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در آن جا ظهور کرده و سلسله های متعددی از تصوف تشکیل دادند که به تدریج تعالیم و آموزه های آن ابعاد گوناگون زندگی هندوها را فراگرفت و شبه قاره ی هند را در طی قرون و اعصار به یکی از کانون های مهم فعالیت صوفیانه مبدل ساخت تا آن جا که پیوسته اهل طریقت، آن سرزمین را بهترین مکان برای رواج مکاتب مختلف سیر و سلوک تلقی کردند و با به کارگیری شیوه های تبلیغی متفاوت که تا حدود زیادی برگرفته از شعائر اسلامی، آموزه های طریقتی و ویژگی های فردی شان بود، سبب گسترش اسلام و تصوف اسلامی در بین هندوها شدند. از این رو پژوهش حاضربا تکیه بر اطلاعات موجود در منابع تاریخی و با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی شیوه ها ی تبلیغی صوفیه ی هند پرداخته و نشان خواهد داد که تبلیغات متصوفه تا چه حد به نشر، پراکندگی و توسعه ی دین مبین اسلام در شبه قاره ی هند منجر گردیده است. واژگان کلیدی: شبه قاره هند، تصوف، صوفیه، شیوه های تبلیغی، نشر اسلام. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

9 - زبدة الفواید، فرهنگی گمنام در تاریخ فرهنگ نویسی فارسی
یحیی کاردگر علی سلیمانی

10.30495/noskheh.2023.704297

فرهنگ زبدة الفواید نوشتۀ نویسندۀ افغانی‌تبار قرن دهم به نام شیرخان سُور، از فرهنگ‌های ارزشمند اما ناشناخته و گمنام عصر رواج فرهنگ‌نویسی هند است که علی‌رغم ارزش فراوان، چندان مورد توجه ادبا و پژوهشگران قرار نگرفته است. در این فرهنگِ تک زبانۀ دایرة‌ المعارف گونه، شیرخان س أکثر

فرهنگ زبدة الفواید نوشتۀ نویسندۀ افغانی‌تبار قرن دهم به نام شیرخان سُور، از فرهنگ‌های ارزشمند اما ناشناخته و گمنام عصر رواج فرهنگ‌نویسی هند است که علی‌رغم ارزش فراوان، چندان مورد توجه ادبا و پژوهشگران قرار نگرفته است. در این فرهنگِ تک زبانۀ دایرة‌ المعارف گونه، شیرخان سور حدود بیست هزار لغت، ترکیب و اصطلاح را توضیح فارسی به فارسی داده است. جدا از دایرۀ واژگانی بالا و گسترۀ مفصل این اثر، در این فرهنگ ویژگی‌های بنیادین دیگری همچون: بهره گیری از فرهنگ های شناخته شده و ناشناخته پیشین و هم عصر، توجّه به لغات و اصطلاحات شاهکارهای شعر فارسی، ارائه شواهد شعری فراوان فارسی و عربی، توضیح ابیات مشکل متون ادب فارسی و نقل اقوال شارحان در شرح ابیات، ترجمه شواهد عربی، نگاه انتقادی به فرهنگ های فارسی و... دیده می‌شود که جامعیتی نیک به این فرهنگ بخشیده است. تنوّع مدخل های این فرهنگ اگرچه نقطه قوت آن به شمار می‌آید اما گاه موجب بروز اشتباهاتی در ضمن توضیح مدخل ها نیز شده که رفع این اشتباهات مستلزم نگاهی انتقادی در تصحیح این فرهنگ است. به سبب اهمیت وافر و مغفول ماندۀ این فرهنگ، نگارندگان در حال تصحیح این اثر گرانسنگ اند و تلاش خواهند کرد با نگاهی انتقادی، به‌زودی تصحیحی شایسته از این اثر گمنام زبان فارسی ارائه کنند. در این پژوهش نیز، به سبب گمنامی زبدة الفواید و ناشناخته بودن شیرخان سور، تلاش می‌شود تا برای نخستین بار با استفاده از اطلاعات موجود در نسخ خطی، به‌طور مفصل به شرح حال نویسنده، ذکر منابع و مآخذ متعدد زبدة الفواید، معرفی نسخه‌های خطی موجود و توضیح ویژگی‌های برجسته این کتاب بپردازیم تا با معرفی آن، هم اطلاعات جامعی در اختیار ادب دوستان قرار گیرد و هم این اثر گمنام و مؤلف ناشناخته‌اش از غبار نابودی و فراموشی رها شوند. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

10 - معرفی و بررسی «مجمع الافکار» اثر محمد حکیم هندی
قربانعلی ابراهیمی

نسخه‌های خطی به دلیل احتوای آنها بر مسائل ادبی و تاریخی، اطلاعات ارزشمندی برای اهل پژوهش فراهم می‌کند؛ بدین دلیل معرفی نسخه‌های خطی، یکی از وظایف ضروری پژوهشگرانِ عرصۀ پژوهش‌های ادبی در عصر حاضر است. یکی از مجموعه‌های ناشناخته و مجهول القدری که در شبه قاره و در قرن یازد أکثر

نسخه‌های خطی به دلیل احتوای آنها بر مسائل ادبی و تاریخی، اطلاعات ارزشمندی برای اهل پژوهش فراهم می‌کند؛ بدین دلیل معرفی نسخه‌های خطی، یکی از وظایف ضروری پژوهشگرانِ عرصۀ پژوهش‌های ادبی در عصر حاضر است. یکی از مجموعه‌های ناشناخته و مجهول القدری که در شبه قاره و در قرن یازدهم هجری تألیف شده است، مجمع الافکار، نادر و کمیاب اثر محمد حکیم هندی است. تنها نسخۀ خطی مجمع الافکار به شمارۀ 14209 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران نگه‌داری می‌شود. این مجموعه 718 صفحه‌ای شامل 53 دیباچۀ دیوان‌های شاعران قرن یازدهم هجری و حدود 283 رقعه و مکتوب از شاعران و نویسندگان همین دوره و در مطالب گوناگون ادبی و تاریخی دیگر است. در مقالۀ حاضر، این نسخه معرفی و بررسی شده است. اهمیت پژوهش حاضر در این است که نسخۀ مجمع الافکار، نادر و کمیاب همچون آیینه‌ای برای قرن یازدهم هجری در شبه قاره است. تفاصيل المقالة

فهرس المقالات شبه قاره

سند

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية