نخستین آشنایی مسلمانان شبه‌قاره هند با اندیشه وهّابیت
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی
محسن معصومى
1
(استادیار دانشگاه تهران، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران)
محمدعلى کاظم بیگى
2
(دانشیار دانشگاه تهران، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران)
فرهاد حاجرى
3
(دانش‌آموخته کارشناسى ارشد، دانشگاه تهران، رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: سید احمد بریلوی, شبه قاره هند, فرائضیه, وهابیت در هند,
ملخص المقالة :
با گسترش جنبش موسوم به جنبش وهّابی در جزیرةالعرب، سایر مسلمانان جهان اسلام به این جنبش واکنش نشان دادند و آراء محمد بن عبد الوهاب در بین مسلمانان، مخالفان و موافقانی جدی یافت. به‌نظر می رسد خبر پیدایش این جنبش در همان سال‌های آغازینِ شکل‌گیری، به گوش مسلمانان شبه‌قاره هند هم رسیده بود. با ورود اندیشه‌های محمد بن عبد الوهاب به شبه قاره، برخی از مسلمانان هندی وهابی خوانده شدند؛ ولی معنای این اصطلاح، در ابتدا روشن نبود؛ گفته‌اند صفت وهابی اتهامی بود که دولت بریتانیا برای مقابله با مخالفان برضد آنها رواج داد. چنان‌که جنبش جهادی سید احمد بَریلَوی، در نیمه اول قرن سیزدهم در بین انگلیسی‌ها، به‌عنوان حرکتی شناخته شد که درصدد ترویج آراء وهابیان در هند بوده است؛ اما این نظر مقبول مسلمانان نبود. از این رو، چگونگی ورود عقاید جنبش وهابی و آشنایی برخی مسلمانان شبه‌قاره هند با آن، چندان روشن نیست. این مقاله در پی آن است تا با بررسی جنبش سید احمدی بریلوی و نقد دیدگاه های مرتبط با آن و هم‌چنین بررسی برخی رویدادهای مهمِ هم‌زمان، با رویکردی تاریخی، به این سؤال پاسخ دهد که نخستین آگاهی‌ها و آشنایی مسلمانان شبه قاره هند با جنبش وهابیت، چگونه و از چه طریق بوده است؟
کتابشناسی
آلوسی، محمود شکری، تاریخ نجد، تحقیق محمد بهجة الاثری، قاهرة، 1343ﻫ/1925م.
ابن غنام، تاریخ نجد، تحقیق ناصر الدین اسد، دارالشروق، 1415ﻫ /1994م.
ابن بشر، عنوان المجد فی تاریخ النجد، ریاض، مطبوعات دار الملک عبد العزیز، 1402ﻫ /1982م.
ابوالمکرم بن عبدالجلیل، دعوة الامام محمد بن عبد الوهاب بین مویدیها و معارضیها فی شبه القارة الهندیة، المملکة العربیة السعودیة، دارالسلام لنشر و التوزیع، 1421ﻫ.
اکبرآبادی، سید محمد علی، مخزن احمدی، آگره، 1299ﻫ (چاپ سنگی).
بهبهانی، آقا احمد، مرآت الاحوال جهان نما، قم، انتشارات انصاریان، 1373ش.
حسنی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، دائرة المعارف العثمانیة، حیدرآباد، 1399ﻫ /1979م.
خطب الامام محمد بن عبد الوهاب و بعض احفاده، مکه، مطبعة ام القری، 1419ﻫ / 1999م.
خلیل الرحمن، عبد الوهاب، الدعوة السلفیة فی شبه القارة الهندیة و اثرها فی مقاومتی الانحرافات الدینیة، جامعة ام القری، 7-1406ﻫ.
دهلوی، محمد اسماعیل، صراط مستقیم (نسخه خطی).
دهلوی، اسماعیل، رسالة التوحید، ترجمه ابوالحسن علی الحسنی الندوی، لکهنو، 1394ﻫ /1974م.
دهلوی، عبدالحق، اشعة اللمعات فی شرح مشکاة، بمبئی، 1277ﻫ (چاپ سنگی).
رشید الحسنی الندوی، محمد واضح، الامام محمد بن عرفان الشهید، لکهنو، 1426ﻫ /2005م.
زرکلی، خیرالدین، الاعلام، دارالعلوم للمیادین، بیروت، 2005م.
سهسوانی هندی، محمد بشیر، صیانة الانسان عن وسوسة الشیخ دحلان، مصر، مطبعة المنار، 1351ﻫ.
همو، صیانة الانسان عن وسوسة الشیخ دحلان، دهلی، مطبعة الفاروقیة، بیتا (چاپ سنگی).
عبدالرحمن بن عبد اللطیف، مشاهیر علماء نجد و غیرهم، ریاض، دارالیمامه للبحث و الترجمة و النشر، 1394ﻫ.
مصلح الدین، محمد، الحرکة السلفیة فی البنغال، ریاض، جامعة الامام محمد بن سعود، 1412ﻫ.
میرزا ابو طالب خان، مسیر طالبی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران، 1363ش.
موجانی، علی، تقاریر نجد یا گزارشهای دولتمردان عثمانی مقارن ظهور محمد بن عبد الوهاب و استقرار دولت نخست آل سعود در نجد و حجاز، قم، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، 1390ش.
مولفات الشیخ الامام محمد بن عبد الوهاب، ریاض، المرکز الاسلامی للطباعة و النشر، بیتا.
الندوی، مسعود، محمد بن عبد الوهاب مصلح مظلوم و مفتری علیه، ترجمة عبدالعلیم عبدالعظیم البُستوی، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، 1404ﻫ /1984م.
هاردی. پی، مسلمانان هند بریتانیا، ترجمه حسن لاهوتی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1369ش.
Allen, Charles, The Hidden Roots of Wahhabism in British India, World Policy Journal, 22: 2, 2005.
Burckhardt, John Lewis, The Bedouins and Wahabys, Vol.2, London, 1831.
EI1, Vol.8, S.V., “Wahhabiya”, by D.S. Margolouth, Leiden, Brill, 1987.
EI2, Vol.2, S.V., “Fara’eidyya”, by A. Bausani, Leiden, Brill, 1991.
EI2, Vol.4, S.V., “Karamat Ali”, by A. Yusf Ali, Leiden, Brill, 1997.
EI2, Vol.4, S.V., “Islah”,by Aziz Ahmad, Leiden, Brill, 1997.
EI2, Vol.10, S.V., “Titu Mir”, by Muhammad Yusuf Siddiq, Leiden, Brill, 2000.
EI2, Vol.11, S.V., “Wahhabiya”, by Esther Peskes-W. Ende, Leiden, Brill, 2002.
Grewal, J.S, The New Cambridge History of India, The Sikhs of the Punjab, Cambridge University Press, 2008.
Grewal, J.S & Habib, Irfan, Sikh History from Persian Sources, New Delhi, 2001.
Hunter, W.W, The Indian Musalmans, London, 1871.
Hardy, P., The Muslims of British India, Cambridge, 1972.
Jain, M.S., Muslim Political Identity, New Delhi, 2005.
Lees, W.Nassau, Indian Musalmans; being Three Letters Reprinted from The TIMS…, London, 1871.
Moon, Penderel, The British Conquest and Dominion of India, London, 1989.
Traboulsi, Samer, An Early Refutation of Muḥammad ibn ʿAbd al-Wahhāb's Reformist Views, Die Welt des Islams, New Series,V. 42, 2002.
