بررسی ترکیب اندام‌وار صنایع ادبی با محوریت استعاره در پنج گنج نظامی گنجوی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: استعاره, بلاغت, Nezami, metaphor, rhetoric, Panj Ganj, ترکیب اندام‌وار, پنج‌گنج, Organic Composition,
چکیده مقاله :
غافل شدن بلاغیون از متن‌های ادبی از قرن پنجم به بعد از جمله عواملی بوده است که باعث گردیده بلاغت سنتی فارسی ـ عربی از پیشرفت باز بماند و نوآوری‌های شاعران و نویسندگان نادیده گرفته شود. نمونه‌ای از این خلاقیت‌ها ترکیب ارگانیک صنایع ادبی است که فارغ از مبانی و روش‌های بلاغت سنتی گاه به صورت گذرا و غیرنظام‌مند از جانب برخی از محققان سنتی یا معاصر تحت عنوان همراهی یا ترکیب صنایع مورد اشاره قرار گرفته است. اما در این پژوهش با بهره‌گیری از نظریۀ ترکیب اندام‌وار که بر رابطۀ متقابل و وابستگی عناصر یک ساختار تأکید می‌کند و از سوی ساختارگرایان حلقۀ پراگ و اصحاب نقد نو مطرح گردیده، سعی در نظام‌مند‌کردن این حقیقت ادبی داشته‌ایم و با محوریت قرار‌دادن استعاره، نمونه‌های آن را در پنج گنج نظامی مورد بررسی قرار داده‌ایم. نخست، تمامی ساخت‌های یافت شده را به همراه نمونه و توضیحات لازم معرفی کرده و بسته به تعداد صنعت‌های ترکیب شده، آنها را به ساخت‌های دو، سه و چهاربعدی تقسیم کرده‌ایم. سپس از طریق جدول، بسامد به کارگیری آنها را در هر یک از منظومه‌های پنج‌گانه نشان داده‌ایم تا به صورت نظام‌مند، قابلیت‌های این حقیقت ادبی و هم‌چنین کمیت و کیفیت به کارگیری آن در شعر نظامی گنجوی معلوم گردد. در این نوع ترکیب، استعاره‌ها با صنعت‌های مختلف بیانی و بدیعی، وحدتی اندام‌وار پیدا کرده و ساخت‌های تازه‌ای را ایجاد نموده‌اند که مهم‌ترین دستاورد آن در رابطه با زبان شعری، آشنایی‌زدایی از صنعت‌هایی است که به خاطر کاربرد زیاد به فرایند آشناشدگی دچار شده‌اند.
The neglect of the rhetoric of literary texts from the fifth century onwards has been one of the factors that prevented the traditional Persian-Arabic rhetoric of progress and ignored the innovations of poets and writers. An example of these creations is Organic Composition of the literary arts, which, regardless of the traditional methods, has been referred to temporarily and systematically by some traditional or contemporary scholars as the accompaniment or combination of literary arrays. But in this study, using the theory of the combined structure emphasizing the interrelationship and dependence of elements of a structure, which was proposed by the structuralists of Prague circle as well as the new critics, we tried to systematize this literary truth and focus on the metaphor, We have sampled it in the Panj ganj of Nezami Ganjawi. First, we introduce all the foundations, with the necessary examples and descriptions, and divided them into two or more dimensional structures. Then, through the table, we show the frequency of their use in each of the five scriptures in order to systematically determine the capabilities of this literary truth as well as the quantity and quality of its use in Nezami poetry. As can be seen in this study, in this type of combination, metaphors with different innovative arrays have unified and created structures, the most important achievement of which in relation to poetic language is Defamiliarization with the Literary arrays that are due to use. They have become too familiar with the process of getting acquainted.
1ـ آزاد بلگرامی، میرغلامعلی. غزالان الهند: مطالعۀ تطبیقی بلاغت هندی و فارسی به انضمام فصلی در وزن‌شناسی، به تصحیح سیروس شمیسا، تهران: صدای معاصر، 1382.
2ـ پاینده، حسین، «مبانی فرمالیسم در نقد ادبی». کیهان فرهنگی، سال هفتم، شمارۀ 3، 1369.
3ـ تاج‌الحلاوی، علی بن محمد. دقایق الشعر: علم بدیع و صنایع شعری در زبان پارسی دری. به تصحیح محمد‌کاظم امام. تهران: دانشگاه تهران، 1383.
4ـ حسین‌‌پناهی، فردید؛ سیداحمد پارسا، «استعاره‌های ترکیبی، گونه‌ای نویافته از استعاره در سروده‌های خاقانی شروانی». مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال سوم، شمارۀ دوم، تابستان، پیاپی8، 1390.
5ـ خبّازها، رضا، «ساخت‌های بلاغی مرکب و کاربرد آنها در تخلص به مدح»، ادب پژوهی، شمارۀ چهاردهم، 1389.
6ـ ضیف، شوقی. تاریخ و تطوّر علوم بلاغت. ترجمه محمدرضا ترکی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1383.
7ـ گری، مارتین. فرهنگ اصطلاحات ادبی در زبان انگلیسی. ترجمۀ منصوره شریف‌زاده. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1382.
8ـ نظامی، الیاس بن یوسف، هفت پیکر. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: زوّار. 1384.
9ـ ـــــــ، ـــــــ . خسرو و شیرین. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: زوّار، 1385.
10ـ ـــــــ، ـــــــ . (الف)، مخزن‌الاسرار. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: زوّار، 1388.
11ـ ـــــــ، ـــــــ . (ب)، شرف‌نامه. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: زوّار، 1388.
12ـ ـــــــ، ـــــــ . (1 الف)، لیلی و مجنون. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: زوّار، 1389.
13ـ ـــــــ، ـــــــ . (ب)، اقبال‌نامه. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. تهران: زوّار، 1389.
14ـ وحیدیان کامیار، تقی. بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: دوستان، 1379.
15ـ همایی، جلال‌الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما، 1386.
_||_