نظریة رمان در ساختار رمان‌های رئالیستی و تحلیل رئالیستی رمان کوتاه مدیر مدرسة جلال آل احمد
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
چکیده مقاله :
در این مقاله برآنیم با معرفی سیر مباحث فلسفی کاربردی در حوزة رئالیسم و نظریة رمان به مؤلفه‌های طرح شده در ساختار روایی رمان‌های رئالیستی دست یابیم، سپس با تکیه بر آن‌ها رمان کوتاه مدیر مدرسه اثر جلال آل احمد را تحلیل و جنبه‌های رئالیستی این اثر را نمایان سازیم. در میان آثار آل احمد این رمان به دلیل رئالیسم انتقادی و قدرتش در ارایه مسائل ویژه‌ای از جامعه در ادبیات داستانی ایران جایگاه و هویت معینی دارد. اثری ساده، واقع‌گرا، با ساختمانی منسجم، شخصیتی زنده و نثری مستقل. در این اثر آل احمد با استفاده از تجارب و مشاهدات عینی و حسی خود کوشیده است با لحن گزارش‌گونه و خلق شخصیت‌ها و فضای داستانی که نقطه تلاقی تخیل و واقعیت است، به واقعیت نمایی داستان دست یابد و رمان را از سطح یک اثر گزارشی بالا ببرد و در انتها آن را به عنوان یک اثر داستانی قابل تحسین ارایه کند. در واقع، رمان کوتاه مدیر مدرسه هم از نظر شخصیت‌پردازی و نثر پویا و زنده‌ای که دارد و هم از لحاظ طرح مشکلات اثری پر حرکت، ممتاز و بالقوه رئالیستی است. رمان او به جای آن که اثری تخیلی محسوب شود، انعکاسی است از واقعیت، زیرا جوهر و کیفیت ضروری آن در رابطه‌ای است که میان واقعیت و تخیل نهفته است.
منابع و مآخذ
1 ـ لاج، دیوید، «... و دیگران». نظریه‌های رمان. ترجمه حسین پاینده، تهران: نیلوفر،1386.
2 ـ گرانت، دیمیان. رئالیسم. ترجمه حسن افشار. تهران: نشر مرکز،1387.
3 ـ سید حسینی، رضا. مکتب‌های ادبی. تهران: مؤسسه انتشارات نگاه، 1385.
4 ـ ولک، رنه. نظریه ادبیات. ترجمه ضیاء موحد. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1382.
5 ـ تالیس، ریموند. آلتوسر و استدلال‌های ایدئولوژیک بر ضد واقع‌گرایی. ارغنون 10/9. تهران: سازمان چاپ و انتشارات،1382.
6 ـ شارتیه، پیر، «عصر طلایی رمان از رمانتیسم تا واقع‌گرایی»، ترجمه سیروس سعیدی. ادبستان. شماره چهل. 1372.
7 ـ میرعابدینی، حسن. صد سال داستان‌نویسی ایران، تهران: چشمه، 1377.
8 ـ میرعابدینی، حسن. فرهنگ داستان نویسان ایران از آغاز تا امروز، تهران: چشمه،1386.
9 ـ بهارلو، محمد. داستان کوتاه ایران، تهران: انتشارات طرح نو، 1373.
10 ـ جمال‌زاده، محمدعلی. «نقد و بررسی مدیر مدرسه»، راهنمای کتاب. شمارة دوم. تابستان 1337.
11 ـ کسمایی، علی. نویسندگان پیشگام در داستان‌نویسی امروز ایران. شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، 1363.
12 ـ هیلمن، میکاییل. میراث قصه‌نویسی جلال، ترجمة یعقوب آژند. چاپ آفتاب، مرغ حق. 1376
13 ـ د، میترا. رئالیسم و ضد رئالیسم. تهران: انتشارات نیل.
14 ـ رب ـ گریه، آلن. قصه نو، انسان طراز نو. ترجمه محمد تقی غیاثی،1370.
15 ـ بهار، شمیم. «مدیر مدرسه و نون و القلم جلال آل احمد، اندیشه و هنر، دوره 5، شماره 4، 1343.
16 ـ پرهام، سیروس. «نقدی بر مدیر مدرسه»، صدف، شماره 9، 1337.
17 ـ امامی، کریم. آل احمد تصویرگر جامعه‌ای نابسامان، برگرفته از یادنامة جلال آل احمد، تالیف و گردآوری علی دهباشی.
18 ـ ج- آل محمود. جلال آل احمد، نویسنده رسالت‌مدار و حکایت‌گر صادق رنج‌های مردم بود. چاپ آفتاب،مرغ حق ج 8، 1376.
19 ـ آل احمد، شمس. جلال از چشم برادر. انتشارات کتاب سعدی، 1369.
20 ـ صفار‌زاده، طاهره. نقدی بر آثار آل احمد در نبرد یافتن معیارها. مرغ حق، 1376.
21 ـ براهنی، رضا. قصه‌نویسی، تهران: نشر نو،1362.
22 ـ دانشور، سیمین. «شوهر من جلال»، اندیشه و هنر، دوره پنجم، شماره چهارم،1343.
23 ـ دستغیب، عبدالعلی. نقد آثار جلال آل احمد. نشر ژرف،1371.
24 ـ آل احمد، جلال. یک چاه و دو چاله. تهران: انتشارات رواق، 1356.
25 ـ جمال‌زاده، محمدعلی. قصه‌نویسی. به کوشش علی دهباشی. تهران: سخن، شهاب ثاقب، 1378.
26 ـ آل احمد، جلال. مدیر مدرسه. انتشارات تهران فردوس: 1380.
27 ـ آل احمد، جلال. غرب‌زدگی. تهران: انتشارات فردوس،1372.
1 ـ Critical Realism ر.ک سید حسینی، رضا، پیشین، ص . 301 رئالیسم در روسیه را باید به سه دوره تقسیم کرد: الف: رئالیسم نخستین. ب: رئالیسم انتقادی. ج: رئالیسم سوسیالیستی. خوشبینی به آینده و ایمانی که ماکسیم گورکی به نیروی مردم داشت باعث شد که رئالیسم او به صورت تازه تری درآید و در خدمت هدف اجتماعی او قرار بگیرد. به این ترتیب گورکی با نوشتن داستان‌های متعددی که از زندگی خود او سرچشمه می‌گرفت و رمان‌هایی مانند ماما گاردیف و مادر بنای مرحله‌ای از رئالیسم را گذاشت که رئالیسم انتقادی نامیده می‌شود. در این مرحله قهرمان‌های نویسنده از محیط خویش جلوترند و برای رسیدن به وضع اجتماعی تازه‌ای تلاش می‌کنند. یعنی این قهرمان‌ها با وضع موجود در نبردند و برای تغییر آن می‌کوشند.