مقایسۀ کارکرد زیبایی‌شناختی اسطوره در قصاید سنایی و انوری
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: اسطوره, زیبایی‌شناسی, انوری, Aesthetic, Myth, قصاید سنایی, Anvari poem, Sanaei poem,
چکیده مقاله :
چکیده اسطوره یکی از عمده‌ترین پدیده‌های فرهنگی اقوام مختلف است که همواره پیوند بنیادین خود را با شعر حفظ کرده و با کارکردهای گوناگون و اشکال مختلف با آن تنیده شده است. عنصر تخییل در اسطوره، ماهیتی متناسب با ماهیت صور خیال برای آن پدید آورده است و بر این اساس، حضور اسطوره در شعر به هر دلیلی که باشد حضوری زیبایی‌آفرین است. اسطوره در گونه‌های مختلفی از انواع صور خیال در متن پدیدار می‌شود. این تصاویر بخشی از ادبیت اسطوره را شکل می‌دهند. شاعران ایران زمین، هر کدام به نوع، نگرش و کمیتی متفاوت با دیگری به اسطوره نظر داشته و آن را در دنیای شعر خود وارد کرده‌اند. سنایی و انوری، دو تن از شاعران چیره‌دستی هستند که در عصری نزدیک به هم در خراسان بزرگ می‌زیسته‌اند اما همان‌گونه که فضای شعر این دو، متفاوت و دور از هم است، اسطوره نیز در شعرشان به شیوه‌ای ناهمسان به کار گرفته شده است. در این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی، شیوة حضور روایات و سازه‌های اسطوره‌ای در تصاویر خیالی قصاید سنایی و انوری از منظر زیبایی‌شناختی مقایسه و تحلیل می‌شود و نشان داده خواهد شد که شیوه‌های متفاوت حضور اسطوره در قصاید سنایی و انوری، چه تأثیری بر ارزش زیبایی‌شناختی آن گذاشته است و عمده ادبیت اسطوره‌ای در قصاید سنایی و انوری کدام‌یک از انواع صور خیال آمیخته با اسطوره است.
Abstract Myths, narratives, believes and worldviews are integral parts of human beings and have manifested themselves under various forms through civilization. Poetry is considered a cultural manifestation sharing a close relationship with myths. Through ages, Iranians poets have used myths in their poetry. Various reasons motivated these poets to use the literary richness of myths in their poetry; for example, it was sometimes to deepen the meaning of their poetry, to keep old myths alive or fuel their nationalistic feelings. Sana’i and Anwari are among the greatest Poet of the 4 to 6 Islamic centuries. Each one of these poets had a unique style and has influenced Persian poetry in its own distinct way. Sana’i understands the universal value of myth and their potential power to be transcended into symbols which can be used as carrier of sacred ideas, something that can’t be achieved through the use of popular language. Sana’i uses myth in order to deepen the meaning of his odes; at the same time he succeeds in creating a mythical space and appears to recreate myths. Hence, he can be considered a pioneer in how myths are used in Persian poetry. Anwari, contrary to Sana’i, makes popular references to myths, often denigrating them in various ways. Because of the inappropriateness of the meaning of his poetry and the Mythical Literariness the presence of myths in his odes has a less aesthetic literary value.
منابع و مآخذ
1ـ آلن، گراهام. بینامتنیت. ترجمه پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز، 1380.
2ـ اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. اسطوره بیان نمادین. تهران: سروش، 1377.
3ـ الیاده، میرچا. مقدس و نامقدس. ترجمه نصرالله زنگویی. تهران: انتشارات سروش، 1375.
4ـ امامی، نصرالله. مبانی و روش‌های نقد ادبی. تهران: جامی.
5ـ انوری، محمد بن محمد. دیوان انوری. با مقدمه سعید نفیسی، به اهتمام پرویز بابایی. تهران: موسسه انتشارات نگاه، 1389.
6ـ براهنی، رضا. طلا در مس (در شعر و شاعری). تهران: زمان، 1358.
7ـ برسلر، چارلز. درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی. ترجمه مصطفی عابدینی فرد. تهران: انتشارات نیلوفر، 1386.
8ـ چندلر، دانیل. مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه مهدی پارسا. تهران: شرکت انتشارات سورۀ مهر، چاپ سوم، 1387.
9ـ جرجانی، عبدالقاهربن عبدالرحمن. اسرار البلاغه. ترجمه جلیل تجلیل. انتشارات دانشگاه تهران: چاپ پنجم، 1389.
10ـ ستاری، جلال. جهان اسطوره‌شناسی (اسطوره و رمز در اندیشه میرچا الیاده). تهران: مرکز، 1381.
11ـ ـــــــــــــــــ . رمز اندیشی و هنر قدسی. تهران: نشر مرکز. چاپ دوم، 1376.
12ـ ـــــــــــــــــ . جهان اسطوره‌شناسی (آیین و اسطوره). جلد یازدهم، تهران: مرکز، 1389.
13ـ سنایی غزنوی، ابوالمجد بن آدم. دیوان، مقدمه، تصحیح و شرح از محمد بقایی (ماکان). تهران: اقبال، چاپ دوم، 1387.
14ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه، چاپ ششم، 1375.
15ـ ــــــــــــ ، ــــــــ . رستاخیز کلمات. تهران: سخن، 1391.
16ـ ــــــــــــ ، ــــــــ . مفلس کیمیافروش (نقد و تحلیل شعر انوری). تهران: سخن، چاپ چهارم، 1389.
17ـ شمیسا، سیروس. بیان. تهران: انتشارات فردوس، چاپ نهم، 1383.
18ـ فرای، نورتوپ. رمز کل: کتاب مقدس و ادبیات. ترجمه صالح حسینی. تهران: نیلوفر. چاپ دوم، 1388.
19ـ فتوحی رودمعجنی، محمود. بلاغت تصویر. تهران: سخن، چاپ دوم، 1389.
_||_