کاوش اسلوب و مبانی آشنایی‌زدایی در پنج‌گنج گنجه‌ای
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: هنجارگریزی, literary criticism, deviation, نقد ادبی, Formalism, ﺧﻤﺴﺔ نظامی, فرماﻟﻴﺴﻢ, آشنایی‌زداﻳﻲ., Khomestan, Lorestan military, defamiliarization,
چکیده مقاله :
نظامی گنجوی، در شعر زبانی ﭘﻴﭽﻴﺪه و اﺳﺘﻌﺎری دارد. او با واژگان بسیار بازی میﻛﻨﺪ و برای ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاری ﻋﺎﻃﻔﻲ بر ﻣﺨﺎﻃﺐ میﻛﻮﺷﺪ. این جستار، ﭘﮋوﻫﺸﻲ دربارة زبان شعریِ او بر اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪهای فرمالیستی با هنجارگریزی است. مهمّﺗﺮﻳﻦ وجه هنجارگریزی، دوری از تکرار لفظ و معنای ﻋﺎدی است، آن چیزی که شاعر ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﭘﻲ آن بود. ما با بررﺳﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ این باﻓﺖ میﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺮﻓﻨﺪهای ﻫﻨﺮی و شاعراﻧﺔ وی را در ﺧﻠﻖ آﺛﺎر ادبی ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻴﻢ. نظامی، با ﻋﺪول از زبان ﻣﻌﻴﺎر و آشنایی‌زداﻳﻲ، به ﺧﻠﻖ این زبان ﭘﺮداﺧﺘﻪ است. البتّه، هنجارگریزی باید بر اﺳﺎس زبان ﻫﻨﺠﺎر و زمان کاربرد آن بررﺳﻲ شود. در ﺳﺎﺧﺘﺎر شعر وی، هنجارگریزی‌های ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ، واژگانی، دستوری و ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ دارند.
Nizami Ganjavi, the language of poetry is complex and metaphorical. He plays with many words for emotional impact on the audience tries. This article research on formalist theories based on the deviation is his poetic language. The most important aspect of deviation, to avoid the repetition of words and meaning is normal, what the poet always wanted. We can determine the elements in the context of artistic and poetic techniques in literary creation, he found out. Military, deviating from the standard language and defamiliavization, the language has been created. Of course, the deviation must be examined on the basis of language norm and its application time. In the structure of his poetry, musical deviation from the norm, lexical, grammatical and semantic are important.
ﻣﻨﺎﺑﻊ و مآخذ
1ـ اﺣﻤﺪی، باﺑﻚ. ﺣﻘﻴﻘﺖ و زﻳﺒﺎﻳﻲ. ﺗﻬﺮان: ﻣﺮﻛﺰ، ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ، 1374.
2ـ ـــــــ ، ـــــ . ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺗﺄوﻳﻞ متن. ﺗﻬﺮان: ﻣﺮﻛﺰ، ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم، 1370.
3ـ اﺳﻜﻠﺘﻦ، راﺑﻴﻦ. ﺣﻜﺎﻳﺖ شعر. ترجمه ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ اوحدی. ﺗﻬﺮان: ﻣﻴﺘﺮا، 1375.
4ـ اﻧﻮﺷﻪ، ﺣﺴﻦ. ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ادبی فارسی. ﺗﻬﺮان: وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼمی، ﭼﺎپ‌دوم، 1381.
5ـ ﺑﻬﺎر، ﻣﻠﻚاﻟﺸﻌﺮا. ﺑﻬﺎر و ادب فارسی. ﺗﻬﺮان: ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﻛﺘﺎب، ﺟﻠﺪ اول، 1355.
6ـ ﺧﻠﻴﻠﻲ، ﺟﻬﺎنﺗﻴﻎ؛ ﻣﺮﻳﻢ، ﺳﻴﺐ باغ ﺟﺎن، «ﺟﺴﺘﺎری در ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎ و ﺗﻤﻬﻴﺪات ﻫﻨﺮی ﻏﺰل ﻣﻮﻻﻧﺎ»، ﺗﻬﺮان: ﺳﺨﻦ، 1380.
7ـ دﻳﭽﺰ، دﻳﻮﻳﺪ. ﺷﻴﻮه‌های نقد ادبی. ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ ﺻﺪﻗﻴﺎﻧﻲ و ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻳﻮﺳﻔﻲ. ﺗﻬﺮان: ﻋﻠﻤﻲ، ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم، 1373.
8ـ رﻳﭽﺎردز، آی.ا. ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺑﻼﻏﺖ. ﻋﻠﻲﻣﺤﻤﺪی آﺳﻴﺎبادی. ﺗﻬﺮان: ﻗﻄﺮه، 1382.
9ـ ﺳﺎرﺗﺮ، ژان.ﭘﻞ. ادبیّات ﭼﻴﺴﺖ؟. اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ و ﻣﺼﻄﻔﻲ رﺣﻴﻤﻲ. ﺗﻬﺮان: ﻛﺘﺎب زمان، 1363.
10ـ ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ، ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ. شاعر آﻳﻨﻪﻫﺎ. ﺗﻬﺮان: آﮔﺎه، ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ، 1379.
11ـ ﺷﻤﻴﺴﺎ، ﺳﻴﺮوس. سبکﺷﻨﺎﺳﻲ شعر. ﺗﻬﺮان: ﻓﺮدوس، 1374.
12ـ ﺻﻔﺎ، ذﺑﻴﺢاﻟﻪ. ﺗﺎرﻳﺦ ادبیّات در اﻳﺮان. ﺗﻬﺮان: ﻓﺮدوﺳﻲ، ﭼﺎپ ﻳﺎزدﻫﻢ، جلد دوم، 1371.
13ـ ﺻﻔﻮی، ﻛﻮرش. از زبانﺷﻨﺎﺳﻲ به ادبیّات. ﺗﻬﺮان: ﭼﺸﻤﻪ، ﭼﺎپ دوم، 1373.
14ـ ﻋﻠﻮیﻣﻘﺪم، ﻣﻬﻴﺎر. ﻧﻈﺮﻳﻪهای نقد ادبی ﻣﻌﺎﺻﺮ. ﺗﻬﺮان: ﺳﻤﺖ، 1371.
15ـ ﻣﺘﺤﺪﻳﻦ، ژاﻟﻪ، «تکرار، ارزش ﺻﻮﺗﻲ و ﺑﻼﻏﻲ آن»، ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪۀ ادبیّات و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ، ﺷﻤﺎره ﺳﻮم، 1354.
16ـ ﻣﻴﺮﺻﺎدﻗﻲ، ﻣﻴﻤﻨﺖ. واژهﻧﺎﻣﻪ ﻫﻨﺮ شاعری. ﺗﻬﺮان: ﻛﺘﺎب ﻣﻬﻨﺎز، 1373.
17ـ نظامی گنجوی، ﺟﻤﺎل‌اﻟﺪﻳﻦ اﻟﻴﺎس. ﻣﺨﺰن‌اﻻﺳﺮار. ﺗﺼﺤﻴﺢ وﺣﻴﺪ دﺳﺘﮕﺮدی، به ﻛﻮﺷﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻤﻴﺪﻳﺎن، ﺗﻬﺮان: ﻗﻄﺮه، 1376.
18ـ ــــــــــ، ــــــــــــــــ. اﻗﺒﺎﻟﻨﺎﻣﻪ. ﺗﺼﺤﻴﺢ وﺣﻴﺪ دﺳﺘﮕﺮدی، به ﻛﻮﺷﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻤﻴﺪﻳﺎن. ﺗﻬﺮان: ﻗﻄﺮه، 1376.
19ـ ــــــــــ، ــــــــــــــــ. ﺧﺴﺮو و ﺷﻴﺮﻳﻦ. ﺗﺼﺤﻴﺢ وﺣﻴﺪ دﺳﺘﮕﺮدی، به ﻛﻮﺷﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻤﻴﺪﻳﺎن. ﺗﻬﺮان: ﻗﻄﺮه، 1376.
20ـ ــــــــــ، ــــــــــــــــ. ﺷﺮﻓﻨﺎﻣﻪ. ﺗﺼﺤﻴﺢ وﺣﻴﺪ دﺳﺘﮕﺮدی، به ﻛﻮﺷﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻤﻴﺪﻳﺎن. ﺗﻬﺮان: ﻗﻄﺮه، 1376.
21ـ ــــــــــ، ــــــــــــــــ. ﻟﻴﻠﻲ و ﻣﺠﻨﻮن. ﺗﺼﺤﻴﺢ وﺣﻴﺪ دﺳﺘﮕﺮدی، به ﻛﻮﺷﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻤﻴﺪﻳﺎن. ﺗﻬﺮان: ﻗﻄﺮه، 1376.
22ـ ــــــــــ، ــــــــــــــــ. ﻫﻔﺖﭘﻴﻜﺮ. ﺗﺼﺤﻴﺢ وﺣﻴﺪ دﺳﺘﮕﺮدی، به ﻛﻮﺷﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻤﻴﺪﻳﺎن. ﺗﻬﺮان: ﻗﻄﺮه، 1376.
23ـ ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ، ﺷﺒﻠﻲ. شعر اﻟﻌﺠﻢ ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ شعرا و ادبیّات اﻳﺮان. ﻓﺨﺮ داﻋﻲ ﮔﻴﻼﻧﻲ. ﺗﻬﺮان: اﺑﻦﺳﻴﻨﺎ، جلد اول، 1335.
24ـ وﺣﻴﺪﻳﺎن ﻛﺎﻣﻴﺎر، ﺗﻘﻲ، «ﻛﻨﺎﻳﻪ، ﻧﻘﺎﺷﻲ زبان»، ﻧﺎﻣﺔ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن، ﺳﺎل دوم، ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم، 1375.
25ـ ـــــــــــــ، ـــ. ﺑﺪﻳﻊ از دﻳﺪﮔﺎه زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺳﻲ. ﺗﻬﺮان: دوﺳﺘﺎن، 1379.
_||_