زیبایی شناسی تصویرهای هنری در شاهنامه فردوسی

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

حسین عزیزپور معلم ¹ , حسینعلی پاشا پاسندی ² , سوزان جهانیان ³

1 - حسین عزیزپور معلم، دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد قائمشهر، قائمشهر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی ،واحن قائمشهر، قائمشهر، ایران

تاریخ دریافت : 1399/11/24 تاریخ پذیرش : 1400/04/08 تاریخ انتشار : 1400/03/01

کلید واژه: بدیع, بیان, تصویرهای هنری, زیبایی‌شناسی, شاهنامه فردوسی,

چکیده مقاله :

شاهنامه فردوسی آیینه تمام‌نمای تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانی است که در آن با بیانی هنرمندانه به توصیف موقعیت‌ها، اشخاص، گفتگوها، صحنه‌ها و رویدادها پرداخته شده و تصاویری بدیع، جذّاب و زیبا پیش روی خواننده قرار گرفته‌است. اما این که فردوسی چگونه و با استفاده از چه شگردهایی چنین تصویر زیبایی خلق کرده‌است، موضوع اصلی این پژوهش قرار گرفته و سعی شده که راز زیبایی و جذّابیت تصویرآفرینی‌های هنری فردوسی بزرگ در شاهنامه به ویژه از منظر بیانی و بدیعی مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده‌است و نتایج پژوهش نشان می‌دهد که فردوسی با چیره‌دستی کم‌نظیر خود - که حاکی از تسلّط شاعر بر روح زبان فارسی است – با استفاده از عنصر لحن و ترکیب استادانه آن با محتوا و بهره گیری از صورخیالی چون تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز، ترکیب‌سازی‌های واجی و واژگانی و درآمیختن آن با آرایه‌های بدیعی از قبیل تکرار و واج‌آرایی‌ها، حسن تعلیل، اغراق، مراعات نظیر و... توانسته اوج تصاویر هنری را به نمایش بگذارد که در نوع خود بی‌نظیر است.

چکیده انگلیسی:

Ferdowsi's Shahnameh is a mirror of the whole of Iranian history, culture and art, in which situations, people, conversations, scenes and events are described with an artistic expression, and novel, attractive and beautiful images are presented to the reader. But how and by what tricks Ferdowsi created such a beautiful image has been the main subject of this research and an attempt has been made to examine the secret of beauty and charm of the great Ferdowsi's artistic illustrations in Shahnameh, especially from an expressive and novel perspective. This research is a descriptive-analytical method based on library studies and the results show that Ferdowsi with his unique mastery - which indicates the poet's mastery of the spirit of the Persian language - using the element of tone and its masterful combination with content and the use of imaginary forms such as similes, metaphors, allusions and metaphors, phonological and lexical compositions and combining it with original arrays such as repetition and phonemes, good reasoning, exaggeration, observance, etc., could show the peak of artistic images. It is unique in its kind.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ

کتاب‌ها:

1ـ باقری، مهری. اسفندیارنامه. تهران: انتشارات طهوری، چاپ دوّم، 1395.

2ـ تولستوی، لئون. هنر چیست؟ ترجمۀ کاوه دهگان.تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، 1355.

3ـ حمیدیان، سعید. درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: نشر ناهید، چاپ چهارم، 1393.

4ـ خالقی مطلق، جلال. یادداشت‌های شاهنامه. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ سوّم، 1393.

5ـ رادویانی، محمّدبن عمر. ترجمان‎البلاغه. تصحیح و اهتمام احمد آتش. تهران: انتشارات اساطیر، چاپ دوّم، 1362.

6ـ رستگار فسایی، منصور. تصویرآفرینی در شاهنامه. شیراز: دانشگاه شیراز، چاپ دوّم، 1369.

7ـ ستاری، جلال. مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: نشر مرکز، چاپ چهارم، 1372.

8ـ سعدی، شیخ مصلح‏الدین. کلیات سعدی، به اهتمام محمد علی فروغی. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم، 1372.

9ـ سوانه، پیر. مبانی زیباشناسی. ترجمۀ محمد رضا ابوالقاسمی. تهران: انتشارات ماهی، چاپ چهارم، 1388.

10ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا. صور خیال در شعر فارسی. تهران: انتشارات آگه، چاپ نوزدهم، 1396.

11ـ شمیسا، سیروس. انواع ادبی. تهران، انتشارات فردوسی، چاپ دهم، 1383.

12ـ ـــــــــــــــ. آشنایی با عروض و قافیه. تهران: نشر میترا، چاپ نهم، 1386.

13ـ ـــــــــــــــ. بیان و معانی. تهران: انتشارات فردوس، چاپ چهارم، 1378.

14ـ عبادیان، محمود. فردوسی و سنت و نوآوری در حماسه‌سرایی. الیگودرز: انتشارات گُهر، چاپ اوّل، 1369.

15ـ فتوحی رودمجنی، محمود. بلاغت تصویر. تهران: انتشارات سخن، چاپ پنجم، 1385.

16ـ ـــــــــــــــــــــــــ. سبک‎شناسی؛ نظریّه‎ها، رویکردها و روش‎ها. تهران: انتشارات سخن، چاپ دوّم، 1392.

17ـ فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره، چاپ هفدهم، 1389.

18ـ کزازی، میرجلال‏الدین. زیبایی‌شناسی سخن پارسی (بدیع). تهران: نشر مرکز، چاپ نهم، 1396.

19 ـ ــــــــــــــــــــــ. نامة باستان. ج2. تهران: انتشارات سمت، 1381.

20 ـ ــــــــــــــــــــــ. نامة باستان. ج5. تهران: انتشارات سمت، چاپ سوّم، 1390.

21ـ محبّتی، مهدی. بدیع نو. تهران: انتشارات سخن، چاپ دوّم، 1386.

22ـ مینوی، مجتبی. فردوسی و شعر او. تهران: انتشارات توس، چاپ چهارم، 1386.

23ـ هاسپرس، جان. زیبایی‌شناسی. ترجمۀ امیرمازیار. قم: نشرمدرسه اسلامی هنر، چاپ اوّل، 1393.

24ـ همایی، جلال‏الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشر هما، چاپ چهاردهم، 1377.

مقالات

1ـ اکبرزاده، ‌هادی. «بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی». فصلنامة نامة پارسی، سال 10، شمارۀ 2، 1384.

2ـ شوندی، حسن و سامان خانی‌اسفندآباد. «اغراق در زبان حماسی فردوسی و متنبّی». فصلنامة
مطالعات ادبیات تطبیقی، دورة 6، شمارۀ 21، 1391، صفحات 135ـ103.

3ـ طغیانی، اسحاق و مریم حیدری. «تحلیل شخصیت‌های برجستۀ در حماسة عاشقانۀ زال و رودابه». متن‌شناسی ادب فارسی (مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی اصفهان)، دورۀ 48، شمارۀ 4 (پیاپی 16)، زمستان 1391، صفحات 16 ـ 1..

4ـ عقدایی، تورج. «بلاغت وصف در داستان سیاوش». زیبایی‌شناسی ادبی، دو شماره، دورۀ 6، شمارۀ 25، پاییز 1394، صفحات 44 ـ 9.

5ـ قبادی، حسینعلی و علی نوری. «تأثیر شاهنامۀ فردوسی بر ادبیات عیاری». نشریۀ زبان و ادبیات فارسی (نشریۀ سابق دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز)، دورۀ 50، شمارۀ 201، تابستان 1386، صفحات 96 ـ 63.

6ـ محمود زهی، موسی. «اسطورۀ خود مرکزی». نشریۀ زبان و ادب فارسی، دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، شمارۀ 232، پاییز و زمستان 1367، صفحات 169 ـ 185.